Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VII f ə sil Psixoloji konsultasiya 1.7.1. Psixoloji konsultasiyanın elmi -n ə z
|
ə qs ə di insanlarda psixoloji müdafiə 222 bacarıqlarının formalaşdırmaqdan, psixi və davranış sahə sind ə meydana çıxan qüsurların aradan qaldırılması üçün müvafiq qabaqlayıcı tə dbirl ə rin müə yy ə nl əşdirmə k v ə h əyata keçirmə kd ə n ibar ə tdir. Psixoprofilaktika psixi qüsur və pozuntu yarada bil ə c ə k amill ə rl ə (alkaqol, siqaret, nakotik v ə taksioloji madd ə l ə r, aqressiv v ə seksual meyll ə r, depressiya v ə s.) qarşı f ərdin psixoloji müqavimə tini yaratmağı nə z ə rd ə tutur. Bu istiqam ə td ə h ə yata keçirən psixoprofilaktik işlər uşaq yeniyetmə v ə g ə ncl ə rin fiziki, psixi v ə m ə n əvi sağlamlığını qorumağı qarşısında ə sas v ə zif ə olaraq qoyur. Psixoprofilaktikanın fə aliyy ət zonası çox genişdir. Buraya şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə rini n psixoprofilaktikası, normativ (idrak) prosesl ə rin psixoprofilaktikası və davranışdakı qüsurların psixoprofilaktikası daxildir. Bu c ə h ə td ə n psixoprofilaktika sah ə sind ə iş aparan psixoloq sinif - şagird kollektivini öyrənir, uşaqların mə kt əb mühitinə uyğunlaşmasını müşahidə v ə t əhlil edir, onların həmyaşıdları və yaşlılarla qarşılıqlı münasibətini öyrə nir, psixiprofilaktik v ə psixokorreksiya istiqam ə tl ə rind ə iş aparmaq mə qs ə dil ə diaqnostik metodikalar paketini seçir, şagirdlə rin maraq, meyl v ə qabiliyy ə tl ərini aşkara çıxarır və inkişaf etdirir. Psixoloq uşaqların qanuni hüquqlarının müdafiəçisi olmaqla yanaşı, h ə m d ə ehtiyacı olan uşaqlara psixoloji də st ək verir, qarşılaşdıqları həyatı probleml ə rin h ə llind ə m ə n əvi yardım göstə rir. 1.6.2. Psixoloji profilaktikaya veril ə n ə sas t ə l ə bl ə r Praktik psixoloqun v ə zif əsi yalnız qarşılaşdığı çə tinlik v ə ya probleml ə bağlı ona müraciə t ed ən şə xsl ə r ə yardım göstə rm ə kd ə n ibar ə t deyil. O, h ə m d ə şagirdlər üzə rind ə gündəlik müşahidə l ə ri əsasında qeyd ə aldığı faktlara ə saslanmaqla m ə nfi t əzahürlərin qarşısını vaxtında almaq üçün ə m ə li t ə dbirl ə r h əyata keçirməlidir. Şagirdlə rin r ə ftar v ə davranışında müşahidə olunan potensial t əhlükə li amill ə rin neytrallaşdırmağa yönəlmiş proqramların işlə nilib ha zırlanması və konkret ə m ə li t ə dbirl ə rin h ə yata 223 keçirilmə si praktik psixoloqun f ə aliyy ə t sistemind ə diqq ə t t ə l ə b ed ə n sah ə l ə rd ən biri olmalıdır. Vaxtında həyata keçirilə n qabaqlayıcı tə dbirl ə r m ə kt əb yaşlı uşaqların fiziki və psixi sağlamlığına ziyan vura b il ə c ə k amill ə rin qarşısını almaq,təhrif edilmiş və t əqlidi davranış modelinin, ziyanlı hə yat t ərzi formalarını vaxtında aradan qaldırmağa imkan yaratmış olur. Praktik psixoloqun m ə kt ə bd ə h əyata keçirdiyi istə nil ə n profilaktik t ə dbirl ər şagirdlə rin davranışına neqativ dəyişdirici təsir göstə r ə bil ə c ək ― risk amill əri”nə, onların genişlə n ə r ə k k ə skin xarakterli sosial-psixoloji anomaliyalara g ə tirib çıxarmasını ə ng ə ll ə m ə y ə yönə lm ə lidir. Psixoloji profilaktika ilk növbə d ə m ə kt ə bd ə v ə dig ə r t ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə t əhsil alan uşaq, yeniyetmə v ə g ə ncl ərin psixi sağlamlığının qorunması və müdafiə sini n ə z ə rd ə tutur. Psixi sağlamlıq dedikdə , ilk növbə d ə ifad əli psixi pozulmanın olmaması, gözlə nilm ə z stressl əri aradan qaldırmağa imkan ver ən ehtiyat qüvvə nin m ə cmuyu v ə ətraf mühitlə insan arasında tarazlığın olması nə z ə rd ə tutulur. Psixi sağlamlığın ə sas ə lam ə tl ə rind ə n biri d ə f ə aliyy ət subyekti olan konkret şə xsd ə asosial davranış təzahürlə rinin olmamasıdır. Psixi sağlamlığ a t əhlükə törə d ən ―risk amilləri‖nin elm i c ə h ə td ə n düzgün təhlil edilib aradan qaldırılma ma sı get -ged ə d ə rinl əşə r ə k m ə n ə vi şikə stliy ə g ətirib çıxarmış olur. Yaşından, tə rbiy ə şə raitind ə n, anadang ə lm ə psixi v ə bioloji qüsurlarından, ailə v ə ziyy ə tind ə n v ə f ərdi xüsusiyyə tl ə rind ən asılı olaraq uşa q, yeniyetm ə v ə g ə ncl ə r neqativ t ə sirl ə r ə qarşı həssaslıq sə viyy ə l ə rin ə görə f ə rql ə nirl ə r. Bu c ə h ə td ə n m ə kt ə bd ə yüksək ―risk qrupu‖na görə xüsusi seçilə nl ər azyaşlı uşaqlar, yeniyetmə l ə r, yetim v ə valideyn himay ə sind ə n m əhrum olmuş uşaqlardır. Qeyd etmə k l azımdır ki, psixoprofilaktik işlə rin m ə qs ə dd ən ―risk amili‖ndən asılı olaraq müxtə lif modell əri mövcuddur. Modeld ən asılı olaraq profilaktikanın psixoloji metodları da geniş və çoxsahəlidir. Bu metodlar özündə bu v ə ya dig ər qüsura gətirib çıxara 224 bil ə c ə k k ənaraçıxma hallarının qarısını amlağa xidmə t ed ə n psixoloji priyomların və b ə rpaedici t ə sir vasit ə l ə rinin m ə cmuyunu ə ks etdirir. Müasir praktik pedaqoji psixologiyada psixoprofilaktikanın üç sə viyy ə si f ə rql ə ndirilir, ilkin profilaktika adlanan birinci s ə viyy ə t ə limd ə, davranışda və emosional al ə mind ə ciddi probleml ər olmayan uşaqlarla aparılacaq işlə ri n ə z ə rd ə tutur. İkinci psoxoprofilaktika ―risk qrupuna‖ aid edilə n, qeyd olunan s ə h ə l ər üzrə müə yy ə n probleml əri olan uşaqlarla işin təşkilini, üçüncü psixoprofilaktika is ə , t ə limd ə v ə davranışda aydın ifadəli qüsurları olan uşaqlarla iş sistemini təşkili və h əyata keçirilmə sini n ə z ə rd ə tutur. M ə hz bu s ə viyy ə d ə psixoloqun h əyata keçirdiyi profilaktik tə dbirl ə r paralel olaraq korreksiyaedici işlə rl ə uzlaşdırılaraq həyata keçirilir. T ə hsil sistemin ə daxil olan t ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rinin tipl ə rind ən asılı olaraq psixoloq aşağıdakı müvafiq psixoprifilaktik işlə ri yerin ə yetirir: uşaqların bağçaya adaptasiyası dövründə onlara kömə k etm ə k, bu m ə qs ə dl ə valideynl ə rl ə v ə ya onları ə v ə z ed ən şə xsl ə r ə tövsi y ə l ə r verm ə k; böyük qrupdan mə kt ə b ə hazırlıq qrupuna keçid dövründə t ə lim ə hazırlıq mə qs ə dil ə uşaqların müayinəsini keçirmə k, t ə rbiy əçilə r ə , valedeynl ə r ə v ə ya onları ə v ə z ed ən şə xsl ə r ə m ə kt ə b ə hazırlı q sah ə sind ə müşahidə olunan mümükün geridəqalmanın aradan qaldırılması üçün tövsiyə l ə r verm ə k; uşaq üçün müvafiq tə lim-t ə rbiy ə müə ssis əsinin seçilmə si m ə qs ə dil ə onların mə kt ə b t ə limin ə psixoloji hazırlıq sə viyy ə sinin müə yy ə nl əşdirmə si, qabiliyy ə tl ə rinin erk ə n t əzahürlərinin, inkişafda gerid ə qalma v ə ya l ə ngim ənin aşkara çıxarılması və onların korreksiyasının həyata keçirilmə si; müə lliml ə rl ə birlikd ə ehtiyacı olan uşaqlar üçün fərqi proqramların işlənib hazırlanması; internat tipli müə ssis ə l ə r ə uşaqların qəbulu zamanı onların inkişafı və 225 sosial psixoloji reabilitasiyası üçün maksimum əlverişli şə raitin yaradılması mə qs ə dil ə psixoloji müayinə l ərin keçirilmə si; uşaqların hə yat, t ə lim v ə t ə rbiy əsi şə raitind ən asılı olaraq onlarda psixoloji yüklə nm ə v ə nevrotik pozğunluqlara sə b ə b olan amill ə r haqqında xə b ərdarlıq etmə k; pedaqoqların uşaqlarla, öz həmkarları və valideynl ə rl ə münasibə tl ə rini sağlamlaşdırmaq mə qs ə dil ə t ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə sind ə əlverişli mikropsixoloji iqlimin yaradılmasını tə min etm ək, müə ssis ə işçilə ri arasında geniş mə sl ə h ə tl ər keçirmə k; m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə nin v ə m ə kt əbin psixoloqunun peşəkarlıq s ə viyy əsi, qarşıda duran problemləri savadlı hə ll etm ə si ə sas ə n psixoprofilaktik işlərin aparılmasından asılı olaraq qiymə tl ə ndirilir. ə g ə r h ər hansı bir yaş gövründə uşağın normal inkişafı şə raiti pozulursa, sonrakı mə rh ə l ə d ə ə sas f ə aliyy ə ti v ə diqq əti şübhə siz ki, korreksiya üzə rin ə yönə ltm ə k v ə xüsusi inkişafetdirici iş aparmaq lazım gə lir. VI f ə sil ə aid suallar v ə tapşırıqlar: 1. T ə hsil sistemind ə psixoloji profilaktika işinin mahiyyə ti n ə d ə n ibar ə tdir? 2. Psixoloji profilaktikaya veril ə n ə sas t ə l ə bl ər hansılardır? 3. Onun qarşısında duran ə sas v ə zif ə l əri sadalayın. 4. Psixoloji profilaktikanın sə viyy ə l əri hansılardır? Hər üç sə viyy ə nin xüsusiyyə tl ərini söylə yin? 5. M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqlarla aparılan psixoloji profilaktika işinin m ə zmununa n ə l ə r daxildir? 6. M ə kt əb yaşının müxtə lif m ə rh ə l ə l ə rind ə aparılacaq psixoprofilak - tika işlə rinin m əzmununu şə rh edin. 7. T ə rbiy əçi, müə llim v ə valideynl ə rl ə aparılaca q psixoloji profilaktika işinin mə zmununu v ə formalarını söylə yin 226 VII f ə sil Psixoloji konsultasiya 1.7.1. Psixoloji konsultasiyanın elmi -n ə z ə ri əsasları Psixoloji yardımın strukturunda psixoloji konsultasiyalar (mə sl ə h ə tl ə r) mühüm yer tutur. “Psixoloji yardım” öz mahiyyə tin ə görə , psixoloji xidm ə t sistemind ə geniş işlə dil ən tutumlu anlayışlardan biridir. O, özündə n ə z ə ri v ə praktik ə h ə miyy ətli, çoxcə h ətli, geniş biliklə ri ə ks etdirir. Psixoloji yardım ən xırda, adi m əişə t probleml ə rinin h əlli üçün m ə sl ə h ə tl ə rd ən tutmuş ciddi münaqişə l ə rin h əlli üçün sosial -psixoloji treninql ə r ə, tibbi psixoterapiya metodlarına qə d ər çox geniş tə sir vasit ə l ə rini ə hat ə edir. Psixoloji yardım göstə r ə n m ə sl ə h ətçi -psixoloqun peşəkarlıq sə viyy əsi onun müştə ri il ə münasibə tl ərinin qurulmasının, onlar arasında ə m əkdaşlığın əsas şərtidir. Müştə riy ə psixoloji yardımın müasir metod və metodikalarını bilmə d ə n, praktik t əcrübə y ə malik olmadan p sixoloq öz fə aliyy ə tind ə müsbə t n ə tic ə ə ld ə ed ə bilm ə z. Onun f ə aliyy ə ti adi n ə sih ətçilik, müştərinin halına sadə c ə olaraq acımaq, ondan k ə d ə rl ə nm ək kimi emosional hallardan uzağa gedə bilm ə z ki, bu da ə m əli faydası olmayan haldan başqa bir şey deyildir. ―Psixoloji yardım‖ anlayışı insanın psixi həyatına aid çə tinlikl ə rl ə bağlı problemlə rin, m ə s ə l ə l ə rin h ə ll edilm əsi, aradan qaldırılması ilə ə laq ə dar f ə liyy ə t sah əsini, psixososial praktikanı ə hat ə edir. Psixoloji yardımla məşğul olan mütə x ə ssisin f ə aliyy ə t sah ə si sosial varlıq kimi insanın psixi həyatından tutmuş onun psixi xüsusiyyə tl ə rin ə kimi geniş problemlə r dair ə sini ə hat ə edir. Psixoloji yardım insana və c ə miyy ə t ə müxtə lif probleml ə rin h əlli üçün nə z ə rd ə tutulan t ə sirl ə ri v ə f ə aliyy ət üsullarını özündə ə ks etdir ə n psixoloji xidm ə t sah ə l ə rind ə n biridir. Rus psixoloqu M.K.Tutuşkunanın fikrincə, ―psixoloji yardım‖ anlayışının tə rkibun ə psix odiaqnostika, inkişaf korreksiyası, psixoterapiya, 227 müxtə lif treninql ər, davranışda kənaraçıxmanın profilaktikası, peşəseçmə v ə s. daxildir. XX ə srd ə insanların psixoloji yardıma olan tə l əbatı sosial işçi, psixoloq-m ə sl ə h ətçi, psixoloq -psixoterapevt kimi bir sıra yeni peşə l ə rin meydana g ə lm ə sin ə s ə b əb olmuşdur. Çoxsaylı elmi ə d əbiyyatların tə hlili göstə rir ki, insan f ə aliyy ə tinin el ə bir sah əsi yoxdur ki, o, şə xsi v ə ictimai h əyatda qarşılaşdığı problemlə rin h ə llind ə, çə tinlikl ə rin aradan qaldırılmasında başqa adamların kömə yind ə n istifad ə y ə ehtiyac duymasın. Müasir psixoloji ə d əbiyyatlarda psixoloji yardımın aşağıdakı tə tbiqi sah ə l ərinin adları qeyd olunur: 1. Uşağın psixi - ruhi inkişafına yardım ( ― Edip kompleksi ‖ nin aradan qaldırılması, emosional tə l əbatların tə min edilm əsi, dayanıqlı ə xlaq normalarının qazanılması və s.; 2. Yeniyetm ə nin ekzistensial v ə şə xsi probleml ə rinin h ə llin ə yönə ldil ən yardım; 3. Ail ə v ə nigah problemi il ə bağlı psixoloji yardım; 4. Psixi v ə şəxsi sağlamlıq problemlə rinin h ə lli; 5. Ölmə kd ə olan adama psixoloji yardım və k ə d ərin psixoterapiyası; 6. Qocalıq dövrünü keçirən adamlara psixoloji yardım; 7. Kazarma, x ə st ə xana, h ə bsxana rejimind ə , t ə l ə b ə şə h ə rciyind ə yaşayan şə xsl ə r ə psixoloji yardım; 8. Böhranlı və ziyy ə tl ə rd ə (q əfil ölüm, zorlanma, xə yan ə t, m ə h ə bb ə tin itirilm ə si v ə s.) insanlara göstə ril ən psixoloji yardım; 9. M ə kt ə blil ə r ə psixoloji yardım; 10. Mühac irl ə r ə, etnik azlıqlara yeni həyat şə raitin ə uyğunlaşma ilə ə laq ədar göstə ril ən psixoloji yardım; 11. Peşə kar m ə sl ə h ə tverm ə ; 12. İdarə etm ə sah ə sind ə psixoloji yardım. 228 Psixoloq -m ə sl ə h ətçinin müştə ri il ə ünsiyyət şə raiti bir sıra amill ə rd ən asılıdır. Buraya müştərinin şə xsiyy ə ti v ə onun h ə y əcanları, psixoloq - m ə sl ə h ətçinin özünün şə xsiyy ə ti v ə peşəkarlıq sə viyy ə si, onlar arasındakı qarşılıqlı münasibə tl ə rin xarakteri daxildir. T ə r ə fl ər arasında ünsiyyyə tin normal s ə viyy ə d ə alınması hə m d ə bir sıra xarici amillə rd ə n, xüsusilə müştərinin müraciətini şə rtl ə ndir ə n s ə b ə bl ə rd ə n d ə asılıdır. Aydındır ki, ― Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|