ErməNİLƏRİn azərbaycana qarşI Ərazi İDDİalari və qanli cinayəTLƏRİ

NƏTİCƏ 
 
 
Aparılmış  tədqiqat  zamanı  aşkar  edilmiş  tarixi  fakt-
ların  və  hadisələrin  təhlili  aşağıda  qeyd  olunan  nəticələri 
əldə etməyə imkan vermişdir.  
 
Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini bərpa edənə qə-
dər  erməni  millətçilərinin  xalqımıza  qarşı  törətdikləri 
soyqırımı,  deportasiya  və  qaçqınlıq  bəlaları  barədə  məlu-
matların  dilə  gətirilməsi,  öyrənilməsi,  qiymətləndirilməsi 
və  bunların  dünya  ictimaiyyətinə  çatdırılması  mümkün 
olmamışdır.  
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  18  dekabr 
1997-ci  il  tarixli  “1948-1953-cü  illərdə  Azərbaycanlıların 
Ermənistan  SSR  ərazisindəki  tarixi-etnik  torpaqlarından 
kütləvi  deportasiyası  haqqında”  və  26  mart  1998-ci  il  ta-
rixli  “Azərbaycanlıların  soyqırımı  haqqında”  fərmanları 
imkan vermişdir ki, ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı 
törətdikləri vəhşiliklər araşdırılsın, bunlar  barədə tədqiqat 
əsərləri  yazılsın  və  əldə  edilmiş  məlumatlar  dünya  icti-
maiyyətinə çatdırılsın.  
 
Araşdırmalar nəticəsində ermənilərin mənşəyi, yaşa-
dıqları coğrafi ərazi haqqında doğru-düzgün məlumat əldə 
edildi.  Tarixi  qaynaqlar  onların  özlərini  hay  adlandırdıq-
larını göstərsə də, ermənilərlə hayların eyni etnos olmadığı 

 
181 
bəlli olur. Onlar friqlərin bir qolu olmuş, Balkanlardan Ki-
çik Asiyaya, oradan Van ətrafına və XV əsrin ortalarından 
isə İrəvan ərazisinə gəlmişlər. II Tiqranın yaratdığı erməni 
dövləti  qısa  müddətdə  mövcud  olmuş,  sonra  isə  İranla 
Roma arasında bölüşdürülmüşdür.  
 
Ermənilərin  Qafqaza  kütləvi  şəkildə  köçürülməsi 
XIX əsrin 30-cu illərinə təsadüf edir. Çar Rusiyasının Qaf-
qaz  siyasətində  və  Azərbaycanın  işğal  edilməsində  ermə-
nilərin  “müstəsna”  rolu  olmuş  və  bu  xidmətlərinin  müqa-
bilində  sonradan  Ararat  Respublikasını  yarada  bilmişlər. 
Ermənistan dövləti qədim Azərbaycan torpaqlarında yara-
dılmış,  sonrakı  illərdə  Azərbaycanın  yeni  ərazilərini  ələ 
keçirmişlər. XX əsrin əvvəllərində olduğu kimi, ermənilər 
həmin  əsrin  sonlarında  da  ərazilərimizin  müəyyən  hissə-
lərini havadarlarının köməyi ilə işğal edə bilmişlər.  
 
Araşdırılan mövzu indiki dövrdə çox aktual olduğun-
dan bu mövzunun daha da təkmilləşdirilməsinə və inkişaf 
etdirilməsinə  böyük  ehtiyac  vardır.  Çünki  nə  qədər  ki, 
mənfur  qonşularımız  Azərbaycan  dövlətinə  qarşı  öz  ərazi 
iddialarından əl çəkməyiblər, Azərbaycan torpaqları hesa-
bına  öz  ərazilərinin  genişləndirilməsi  istəkləri  müxtəlif 
formalarda özünü büruzə verəcəkdir.  
 
Azərbaycan  Respublikası  günü-gündən  sürətlə  inki-
şaf  edir.  Öz  iqtisadi  potensialını  və  hərbi  gücünü  artırır, 
beynəlxalq  nüfuzu,  dünya  siyasətində  fəal  mövqe  tutması 
ilə diqqəti cəlb edir. Təsadüfi deyildir ki, ümummilli lider 
Heydər  Əliyev  demişdir:  “Azərbaycan  Respublikası  öz 
torpaqlarını  qorumaq  üçün  böyük  potensiala  malikdir. 
Onun ən böyük potensialı-bizim vətəndaşların öz Vətən-
lərinə  olan  sədaqəti  və  məhəbbətidir.  Bu  hislər  xalqı-
mızın tarixi qəhrəmanlıq ənənələri ilə doğulmuşdur...”.  
 

 
182 
 
 
 
 
 
 
 
İSTİFADƏ EDİLMİŞ MƏNBƏ VƏ 
ƏDƏBİYYATLAR 
 
I. Arxiv sənədləri və mənbələr 
 
-
 
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Dövlət Arxivi (ARMDA). 
f.100, siy.2, iş 791. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.894, siy.4, iş 64-66. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.894, siy.10, iş 80-101. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.896, siy.2, iş 3-5. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  MDA.  f.970,  siy.1,  iş  10-11, 
57, 65, 104, 113, 142, 161, 227-229. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.2898, siy. 1, iş 15. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  İşlər  İdarəsinin 
Siyasi sənədlər Arxivi (ARPİİSSA). f.276, siy.9, iş 41. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  İİSSA.  f.  277, 
siy. 2, iş 57-58. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  İİSSA.  Surət 
fondu. 
-
 
Azərbaycan  tarixi  üzrə  qaynaqlar.  Bakı:  Azərbaycan 
Universiteti nəşriyyatı, 1989, 328 s. 
-
 
Azərbaycan tarixi sənədlər və nəşrlər üzrə. Bakı: “Elm”, 
1990, 384 s. 
-
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Dövlət  Arxivi  (NMRDA). 
f.32, siy.1, iş 22. 
-
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası DA. f. 314, siy. 1, iş 18-

 
183 
23. 
-
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası DA.f. 314, siy.5, iş 1-72. 
-
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası DA. f. 314, siy. 5a, iş 72-
74. 
-
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası DA. f. 582, siy. 1, iş 40, 
43, 48. 
-
 
Əliyev  M.B.  Qanlı  günlərimiz  (1918-1920.  Naxçıvan). 
Bakı: “Azərnəşr”, 1993, 142 s. 
-
 
Nəvvab  M.M.  1905-1906-cı  illərdə  erməni-müsəlman 
davası. Bakı: “Azərbaycan”, 1993, 128 s. 
-
 
Ordubadi  M.S.  Qanlı  illər.  1905-1906-cı  illərdə  Qaf-
qazda  baş  verən  erməni-müsəlman  davasının  tarixi. 
Bakı, 1991, 144 s. 
 
 II. Qəzet və jurnallar 
 
-
 
1948-1953-cü illərdə Azərbaycanlıların Ermənistan SSR 
ərazisindəki  tarixi-etnik  torpaqlarından  kütləvi  surətdə 
deportasiyası  haqqında  Azərbaycan  Respublikası  prezi-
dentinin 1997-ci il 18 dekabr tarixli fərmanı. “Azərbay-
can” qəzeti, 19 dekabr 1997-ci il. 
-
 
Azərbaycanlıların  soyqırımı  haqqında  Azərbaycan  Res-
publikası  prezidentinin  1998-ci  il  26  mart  tarixli  fər-
manı. “Azərbaycan” qəzeti, 27 mart 1998-ci il. 
-
 
Əliyev Heydər. Azərbaycan XXI əsrin və üçüncü minil-
liyin  ayrıcında.  Yeni  2001-ci  il,  Yeni  əsr  və  üçüncü 
minillik  münasibətilə  Azərbaycan  xalqına  müraciət. 
“Azərbaycan” qəzeti, 30 dekabr 2000-ci il. 
-
 
Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası sədrinin ədliyyə nazirinə 
məruzəsi. “Azərbaycan” qəzeti, 17 oktyabr 1992-ci il. 
-
 
Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası sədrinin ədliyyə nazirinə 
məruzəsi. “Azərbaycan” qəzeti, 21 oktyabr 1992-ci il. 
-
 
Qurbanov A. “Erməni məsələsi”: yaranması və mürtəce 

 
184 
mahiyyəti. “Respublika” qəzeti. 2010, 5, 7, 10 mart. 
-
 
Paşayev  A.  Erməni  məkri.  “Azərbaycan”  qəzeti,  2001, 
22, 25, 29 sentyabr. 
-
 
Həbiboğlu  V.  Azərbaycanlıların  soyqırımı  və  “böyük 
Ermənistan”  xülyası.  “Respublika”  qəzeti,  2003,  27 
mart. 
-
 
Nəcəfov  B.  Soyqırımı  haqqında  tarixi  həqiqətlər.  “Res-
publika” qəzeti, 2005, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29 aprel. 
-
 
Əliyev R. Tarix soyqırımının ideoloqlarını və təşkilatçı-
larını nifrətlə damğalayır. “Xalq qəzeti”, 2005, 31 mart. 
-
 
Musayev  İ.  Çar  Rusiyasının  “erməni  siyasəti”:  fərqli 
yanaşmalar  və  mövqelər.  “Olaylar”  qəzeti,  2011,  14 
oktyabr. 
-
 
Азербайджан  и  азербайджанцы.  Баку,  2007,  №1-4, 
230 s. 
-
 
Азербайджан и азербайджанцы. Баку, Vol. 98, 2008, 
№5-8, 271 s. 
-
 
Naxçıvan Dövlət Universitetinin “Elmi əsərlər”i (xüsusi 
buraxılış).  Deportasiya  və  Naxçıvan,  “Qeyrət”,  2001, 
№8, 83 s. 
-
 
“Naxçıvan”  jurnalı  (Azərbaycanlıların  soyqırımı  və 
deportasiyasına həsr olunmuş xüsusi nömrə). Naxçıvan: 
“Əcəmi”, 2005, 181 s. 
-
 
“Naxçıvan” jurnalı. Naxçıvan, “Əcəmi”, 2003, №8, 93 s. 
-
 
“Naxçıvan” jurnalı. Naxçıvan, “Əcəmi”, 2001, №5, 137 s. 
-
 
“Elturan”  (Milli  məsələlər)  jurnalı,  Bakı,  1994,  №1-2 
(5), 63 s. 
-
 
“Elturan” (Milli məsələlər) jurnalı, Bakı, 1992, №1 (5), 
32 s. 
-
 
“Elturan” (Milli məsələlər) jurnalı, 1995, №1-2 (7), 63 s. 
-
 
“İRS-  Наследие”  jurnalı.  Naxçıvan  (xüsusi  buraxılış). 
Moskva, 2007, №3 (27), 71 s.  
-
 
“İRS-  Наследие”  jurnalı.  Karabax  (xüsusi  buraxılış). 

 
185 
Moskva, 2011, №6 (54), 63 s.  
-
 
“İRS-  Наследие”  jurnalı.  Karabax  (xüsusi  buraxılış). 
Moskva, 2010, №6 (48), 63 s.  
 
III. Azərbaycan dilində olan ədəbiyyatlar 
 
-
 
Abışov  V.  1918-1920-ci  illərdə  Azərbaycanlıların  soy-
qırımı.  Sənədlər  və  materiallar.  Bakı:  “Qartal”,  2001, 
176 s. 
-
 
Abışov  V.  Azərbaycanlıların  soyqırımı  (1917-1918-ci 
illər). 2007, 176 s. 
-
 
Arzumanlı  V.,  Mustafa  N.  Tarixin  qara  səhifələri. 
Deportasiya. Soyqırım. Qaçqınlıq. Bakı: “Qartal”, 1998, 
280 s. 
-
 
Atnur İ.E. Muxtariyyət  ərəfəsində Naxçıvan. Naxçıvan: 
“Qeyrət”, 1999, 442 s. 
-
 
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  Ensiklopediyası.  İki 
cilddə. I c. 439 s.; II c. 469 s., Bakı “Lider”, 2005. 
-
 
Azərbaycan  xalqına  qarşı  1918-ci  il  mart  soyqırımı.  I 
cild,  “26  Bakı  komissarları”nın  əsl  tarixi.  Bakı:  “Çaşı-
oğlu”, 2009, 776 s. 
-
 
Azərbaycanlıların  soyqırımı:  tarixin  qanlı  salnaməsi.  I 
cild. Bakı, 2012, 444 s. 
-
 
Azərbaycanlıların  soyqırımı:  tarixin  qanlı  salnaməsi.  II 
cild. Bakı, 2012, 422 s.  
-
 
Cəfərli  E.Y.  Naxçıvanda  erməni-Azərbaycan  münaqi-
şəsi. Bakı: Nurlan, 2008, 280 s. 
-
 
Cəfərov  F.A.  Erməni  vəhşiliyi.  Bakı:  “Nurlan”,  2009, 
186 s. 
-
 
Deportasiya.  Toplu.  “Azərbaycan  Ensiklopediyası” 
NPB, Bakı, 1998, 440 s. 
-
 
Emin  Arif.  Erməni  iddialarının  siyasi  mahiyəti.  Bakı: 
“Nurlan”, 2006, 187 s. 

 
186 
-
 
Emin  Arif  (Şıxəliyev).  Erməni-Azərbaycan  münaqişəsi 
sivilizasiyalararası  münasibətlər  kontekstində.  Bakı: 
“Elm və təhsil”, 2011, 324 s. 
-
 
Erməni terror və quldur birləşmələrinin bəşəriyyətə qarşı 
cinayətləri  (XIX-XXI  əsrlər).  Müxtəsər  xronoloji 
ensiklopediya. Bakı: “Elm”, 2003, 367 s. 
-
 
Ələkbərli  Ə.  Qədim  türk-oğuz  yurdu-  “Ermənistan”. 
Bakı: “Sabah”, 1994, 208 s. 
-
 
Əliyev C., Budaqov B. Türklər, azərbaycanlılar, erməni-
lər:  tarixi  həqiqətin  soyqırımı.  Bakı:  “Azərnəşr”,  2003, 
72 s. 
-
 
Əliyev  N.A.  1917-1920-ci  illərdə  Azərbaycanda  türk-
müsəlman soyqırımları ilk mənbələrdə. Bakı: “Nurlan”, 
2007, 204 s. 
-
 
General  Veysəl  Ünüvar.  Naxçıvan:  təlatüm  və  burul-
ğanlar (1920-1921). Naxçıvan, “Əcəmi”, 2006, 104 s. 
-
 
Hacıyev A. Qars və Araz-Türk Respublikasının tarixin-
dən. Bakı: “Azərnəşr”, 1994, 124 s. 
-
 
Hacıyev  İ.,  Məmmədov  Ş.  Naxçıvan  və  naxçıvanlılar. 
Bakı: “Elm”, 2001, 280 s. 
-
 
Həsənoğlu  H.  Dünyanın  mənfur  milləti:  erməni.  Bakı: 
“Əbilov, Zeynalov və oğulları”, 2003, 256 s. 
-
 
Həsənoğlu H. Ermənilərin qanlı cinayəti. Bakı: “Əbilov, 
Zeynalova və oğulları”, 2005, 300 s. 
-
 
İrəvan  xanlığı.  Rusiya  işğalı  və  ermənilərin  Şimali 
Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi (AMEA-nın müx-
bir  üzvü,  prof.  Y.Mahmudovun  elmi  redaktorluğu  ilə). 
Bakı: “Azərbaycan”, 2009, 574 s. 
-
 
İsgəndərov  A.  Azərbaycanda  türk-müsəlman  soyqırımı 
probleminin tarixşünaslığı. Bakı: “Adiloğlu”, 2006, 396 s. 
-
 
Kazımov  İ.  Naxçıvan:  əhalisi,  sosial-iqtisadi  və  siyasi 
tarixinə  dair  (1828-1920-ci  illər).  Bakı:  “Elm”,  2007, 
175 s. 

 
187 
-
 
Köçərli T. Yaddan çıxmaz Qarabağ. Nəqşi-cahan Naxçı-
van. Bakı: “Elm”, 1998, 462 s. 
-
 
Köçərli  T.  Naxçıvan:  uydurmalar  və  tarixi  həqiqətlər. 
Bakı: “Təknur”, 2005, 170 s. 
-
 
Qayıdış (1990-1993). Təkmilləşmiş və yenidən işlənmiş 
ikinci nəşr. Bakı: “Azərbaycan”, 2008, 840 s. 
-
 
Qlinka  S.H.  Azərbaycan  ermənilərinin  Rusiya  hüdud-
larına  köçürülməsinin  təsviri.  Bakı:  “Azərbaycan”, 
1995, 128 s. 
-
 
Quliyev V. Azərbaycanda erməni zülmü. Bakı: “Ozan”, 
1999, 228 s. 
-
 
Mayevski. Rusiyanın Van və Ərzurumdakı Baş konsulu 
Mayevskinin xatirələri. Bakı: “Şərq-Qərb”, 1994, 39 s. 
-
 
Mete Ə., Əhmədov N. İblis xislətli erməni. Bakı: “Elm 
və təhsil”, 2009, 496 s. 
-
 
Mehdiyev  R.Ə.  Gorus-2010:  absurd  teatrı  mövsümü. 
Bakı: “Şərq-Qərb”, 2010, 96 s. 
-
 
Məmmədov  İ.,  Əsədov  S.  Ermənistan  azərbaycanlıları 
və onların acı taleyi. Bakı, 1992, 102 s. 
-
 
Musayev  İ.  Azərbaycanın  Naxçıvan  və  Zəngəzur  böl-
gələrində  siyasi  vəziyyət  və  xarici  dövlətlərin  siyasəti 
(1917-1921-ci  illər).  Bakı  Universiteti  nəşriyyatı,  1996, 
328 s. 
-
 
Musayev T. Ermənilər və faciələrimiz (XX əsrdə ermə-
nilər  tərəfindən  xalqımızın  başına  gətirilmiş  faciələr). 
Bakı: “Nurlan”, 2008, 320 s. 
-
 
Muradov M.A. Çar Rusiyasının Azərbaycanda işğalçılıq 
və  köçürmə  siyasəti  (XIX  əsrin  I  yarısında).  Bakı: 
“Çaşıoğlu”, 1999, 138 s.  
-
 
Naxçıvan  Ensiklopediyası.  İki  cilddə,  İstanbul,  I  cild, 
376 s.; II cild, 356 s. 
-
 
Nəcəfli  G.  XVIII  əsrdə  Azərbaycan  ərazisində  erməni 
dövləti yaradılması cəhdləri. Bakı: “Nurlan”, 2007, 248 s. 

 
188 
-
 
Paşayev  A.Ə.  Açılmamış  səhifələrin  izi  ilə.  Bakı: 
“Azərnəşr”, 2001, 536 s. 
-
 
Rəhimoğlu  H.  Silinməz  adlar,  sağalmaz  yaralar.  Bakı: 
“Azərnəşr”, 1997, 260 s. 
-
 
Səmyuel  A.  Uimz.  Ermənistan-terrorçu  “xristian”  ölkə-
nin  gizlinləri  (ermənilərin  böyük  fırıldaq  seriyaları). 
Bakı, 2004, 386 s.  
-
 
Süleymanov  M.  Erməni  millətçiliyi  və  təcavüzkarlığı 
tarixindən. Bakı: “Hərbi nəşriyyat”, 2008, 398 s. 
-
 
Şahverdiyev  Z.Ə.  Naxçıvan  bölgəsi  XIX-XX  əsrin 
əvvəllərində. Bakı: “Elm”, 2008, 264 s. 
-
 
Vəlizadə İ., Muradov B. Ermənistan azərbaycanlılarının 
soyqırımı. Bakı: “Gənclik”, 1996, 172 s. 
-
 
Zamanov E.D. Cənubi  Qafqazda  ictimai-siyasi vəziyyət 
və  Azərbaycanın  xarici  siyasəti  (1918-1920-ci  illər). 
Bakı: “Elm və təhsil”, 2011, 176 s.  
-
 
Zeynalova  T.  Azərbaycanda  milli  dövlət  quruculuğu 
tarixindən (1920-30-cu illər). Bakı: “Elm”, 2004, 176 s. 
 
IV. Rus dilində olan ədəbiyyatlar 
 
-  Асадов  С.  Миф  о  «Великой  Армении».  Баку: 
«Азербайджан», 1999, 280 с. 
-  Файгл  Э.  Правда  о  терроре.  Армянский  терроризм  – 
истоки и причины. Баку: «Азернешр», 2000, 176 с. 
-  История  Азербайджана  по  документам  и  публика-
циям  (Под  редакцией  академика  З.М.Буниятова). 
Баку: «Элм», 1990, 384 с. 
-  Исторические  факты  о  деяниях  армян  на  азер-
байджанской земле. Баку: «Техсил», 2009, 219 с. 
-  Гасанов  Т.  Великая  ложь  о  «Великой  Армении». 
Книга 1, Баку: «Араз», 2009, 190 с. 
-  Мамедов  И.,  Мусаев  Т.  Армяно-азербайджанский 

 
189 
конфликт:  история,  право,  посредничество.  2-е  из-
дание. Баку, 2007, 196 с. 
-  Мамедов  И.  Об  истории,  исконной  земле  и  горькой 
судьбе  азербайджанцев,  изгнанных  из  нынешней 
Республики Армения. Баку: «Гисмет», 2009, 376 с. 
-  Нуриев  Дж.,  Нуриева  Ш.  Тайны  истории  фаль-
сификации. Баку: «Шерг-Герб», 2009, 219 с. 
- Сафаров Р. Изменение этнического состава населения 
Иреван ской губернии в ХIХ-ХХ веках (этнодемогра-
фическое  и  этногеографическое  исследование).  Баку: 
«Сада», 2009, 254 с. 
-  Шопен  И.  Исторический  памятник  состояния 
Армянской  области  в  эпоху  ее  присоединения  к 
Российской империи. СПб, 1852, 1231 с. 
-  Величко  В.Л.  Кавказ.  Русское  дело  и  междуп-
леменные вопросы. Баку: «Элм», 1990, 176 с. 
-  Вердиева  Х.Ю.  Переселенческая  политика  Российс-
кой  империи  в  Северном  Азербайджане  (ХЫХ- 
начале ХХ вв.). Баку: «Алтай», 1990, 340 с. 
-  Вердиева  Х.,  Гусейнзаде  Р.  «Родословная»  армян  и  их 
миграция на Кавказ с Балкан. Баку: «Елм», 2003, 168 с.  
 
V. Türk dilində olan ədəbiyyatlar 
 
-  Azerbaycan  Belgelerinde  Ermeni  Sorunu  (1918-1920). 
Ankara:  T.C.  Başbakanlık  Devlet  Arşivleri  Genel  Müdür-
lüğu, 2001, 682 s. 
-  Emin  Arifoğlu-Şıhaliyev.  Türkiye  ve  Azerbaycan  açısın-
dan  ermeni  sorunu.  Tarih,  gerçekler  ve  olaylar.  Ankara, 
2002, 231 s.  
-  Emin  Arifoğlu  (Şıhaliyev).  Kafkasya  jeopolitiginde  Rusiya, 
İran, Türkiye rekabeti ve ermeni faktörü. Ankara, 2004, 378 s. 
-
 
Hacıyev İ., Amanaoğlu E. Tarihte ve günümüzde Nahçı-

 
190 
van. Ankara, 1998, 92 s. 
-  Kaçaznuni  Ov.  Taşnak  partisinin  yapacağı  bir  şey  yok 
(1923 Parti Konferansına rapor). İstanbul, 2005, 119 s. 
- Osmanlı arşiv belgelerinde Nahçıvan. İstanbul, 2011, 568 s. 
- Paşayev A. Ermenilerin Azerbaycan  halkına  karşı toprak 
iddiaları, soykırımı ve tehcirleri (XIX-XX yüzyıl). Ankara, 
ATAF, 2011, 138 s. 
VI. Avtoreferatlar 
 
-
 
Abışıov  V.Ş.  1917-1918-ci  illərdə  erməni  millətçilərinin 
Azərbaycan  xalqına  qarşı  soyqırımı  siyasəti.  Tarix  üzrə 
fəlsəfə doktoru. Bakı, 2007, 25 s. 
-
 
Babayev  L.Ş.  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  sərhəd 
mühafizəsi  tarixi  (1918-1920-ci  illər).  Tarix  üzrə  fəlsəfə 
doktoru. Bakı, 2007, 24 s. 
-
 
Əlizadə  M.C.  Azərbaycanda  türk-müsəlman  soyqırımını 
öyrənmək üçün mənbələr (1918-1920-ci illər). Tarix üzrə 
fəlsəfə doktoru. Bakı, 2005, 27 s. 
-
 
Hüseynbəyli N.M. XX əsrin 20-30-cu illərində Naxçıvan 
MSSR-də siyasi repressiya və onun nəticələri. Tarix üzrə 
fəlsəfə doktoru. Naxçıvan, 2006, 26 s. 
-
 
Quliyev  N.Ə.  Naxçıvan  xanlığının  əhalisi  (tarixi-de-
moqrafik tədqiqat). Tarix üzrə fəlsəfə doktoru. Naxçıvan, 
2007, 25 s. 
-
 
Qurbanlı  Ə.C.  Ermənistan  SSR-də  azərbaycanlılar  əley-
hinə  siyasət  (1945-1990-cı  illər).  Tarix  üzrə  fəlsəfə  dok-
toru. Bakı, 2012, 24 s. 
-
 
Məcidli İ.T. Ermənistan Respublikasının terrorizm siyasə-
ti  və  ondan  Azərbaycan  Respublikasına  qarşı  istifadə 
olunması. Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru. Bakı, 2012, 
22 s. 
-
 
Məmmədov Ş.Ş. Erməni terroru və böyük dövlətlərin ikili 
standartlar  siyasəti  (XIX-XXI  əsrin  əvvəli).  Tarix  üzrə 

 
191 
fəlsəfə doktoru. Bakı, 2010, 21 s. 
-
 
Mustafayev A.N. XX əsrdə Qərbi Azərbaycan ərazisindən 
azərbaycanlıların  deportasiyası  və  Naxçıvan.  Tarix  üzrə 
fəlsəfə doktoru. Naxçıvan, 2005, 20 s. 
-
 
Paşayev  A.Ə.  XIX-XX  əsrlərdə  ermənilərin  azərbaycan-
lılara qarşı törətdikləri soyqırımları və deportasiyalar (ar-
xiv sənəd və materialları əsasında). Tarix elmləri doktoru. 
Bakı, 2007, 54 s. 
-
 
Zamanov  E.D.  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  Gür-
cüstan  və  Ermənistandakı  diplomatik  nümayəndələrinin 
fəaliyyəti (1918-1920-ci illər). Tarix üzrə fəlsəfə doktoru. 
Naxçıvan, 2002, 23 s. 
-
 
Алиева  М.Ф.  Армянский  терроризм  против  Азербай-
джана  в  ХХ  веке.  Доктора  философии  по  истории. 
Баку, 2010, 21 с. 
-
 
Ибрагимова  Н.К.  Система  управления  Российского 
царизма в Северном Азербайджане в начале ХIХ сто-
летия  (до  1840  годов).  Доктора  философии  по  исто-
рии. Баку, 2008, 27 с. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
192 
 
 
 
 
 
 
İSMAYIL HACIYEV 
(İsmayıl Muxtar oğlu Hacıyev) 
 
 
ERMƏNİLƏRİN  
AZƏRBAYCANA QARŞI 
ƏRAZİ İDDİALARI VƏ  
QANLI CİNAYƏTLƏRİ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yığılmağa verilmiş: 04.06.2012 
Çapa imzalanmış: 21.06.2012 

 
193 
Formatı 60x90 1/16 “Tayms” qarnituru. 
Ofset çap üsulu. Həcmi 12,00 ç.v. 
Sifariş № 000 Tiraj 300 nüsxə 
 
 
 
“Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi. 
Naxçıvan şəhəri, Təbriz küçəsi, 1.