ErməNİstanda azərbaycan məNŞƏLİ

ÇACUR - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı. XIX əsrin ortalarından sonra kənddə ruslar və ermənilər də yerləşmişlər. 1920-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır.

ÇAŞURLU - XVIII əsrin ortalarında İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [150, 197]. Mənbədə kəndin ermənicə Boxenis adlandığı qeyd olunur (yenə orada). Bu məlumatdan aydın olur ki, kəndin əhalisi o vaxt qarışıq idi.

ÇERMANİS - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [170, 90]. Çorman adının ermənicə tələffüzüdür. Peçeneqlərin Çor tayfasının adını əks etdirir. Azərbaycanda iki Çorman (Kəlbəcər və Laçın r-nları) kənd adları ilə mənşəcə eynidir.

ÇERSAL - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Maku nahiyəsində kənd adı (23, 40). Türk dillərində car,  yar, (yarğan sözünün fonetik forması) “çay sahili sıldırım qaya” və sal “bütöv hamar qaya”, “sal daş” sözlərindən ibarətdir.

ÇERQERAKİN -  1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində qışlaq adı (23, 83). Başqa adı Ağcaqışlaq (yenə orada). Bax: Ağcaqışlaq. Car (yar, yarğan sözünün fonetik forması) qıraqı (kənarı) adının təhrifidir.

ÇEPNİ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində kənd adı [169, 270]. Səlcuq oğuzlarının Çəpni (Çəbni) tayfasının adındandır. Bax: Çəpni. Türkiyədə Çəpni adlı 43 kənd vardır (34, 416-417).

ÇƏLƏB - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 133). “Qarakilsə kəndinin yaxınlığında yerləşir” (yenə orada). Fars dilində çalab “suyun tökülməsi nəticəsində qayalıq-daşlıq yerdə əmələ gəlmiş dəyirmi formalı dərin çökəklik” (145, 245) sözündəndir.

ÇƏLƏB KEÇUT - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı (133, 89). XIX əsrdə Qars əyalətində Düz-Qeçut kənd adı ilə (133, 89) eynidir. Mənası məlum deyil. Bax: Keçid.

ÇƏLƏBİ - Qars əyalətinin Qars dairəsində, indi Amasiya r-nunda kənd adı. 1728-ci ilə aid mənbədə qeyd olunmuşdur [170, 140]. 1860-cı ildə kəndin əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir (6, 187). 1946-cı ildə kənd ermənicə Çradzor adlandırılmışdır. XVIII əsrin əvvəllərinə aid mənbədə [46, 213] kəndin adı Çələbiqışlaq kimidir. Kəndin adı Çələbi şəxs adındandır (Osmanlı türk dilində çələbi-”ağa”, “cənab” mənasındadır). XVII əsrin birinci yarısında Ermənistanda Çələbikənd (digər adı Keşişkənd) toponimi ilə mənaca eynidir (150, 191).

ÇƏLƏBİ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında çay adı (133, 282).

ÇƏLƏBİBULAQ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində kənd adı [170, 39].

ÇƏLƏBİQIŞLAQ - XVIII əsrin əvvəllərində İrəvan əyalətində kənd adı [91, 213]. Eçmiadzin kilsəsinə məxsus kəndlərdən olmuşdur (yenə orada).

ÇƏMBƏRƏK - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Krasnoselsk r-nunda) kənd adı (133, 279). 1937-ci ildə XI Ordunun şərəfinə Krasnoselo adlandırılmışdır. Azərbaycan dilində çəmbərə "dağ döşündə böyük hamar yer" (G. K. Mexraliev. Qeoqrafiçeskie terminı v toponimax Azerbaydjana. "Toponimiki tədqiqatların tarixi". Bakı, 1992, s. 82) sözündən-dir.

ÇƏMBƏRƏK - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. 1935-ci ildə kənd ermənicə Surenaşen adlandırılmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Ehtimal ki, Kiçik Qafqazda keçmişdə maldar ellərin yaylaq yeri olmuş Çəmbərək aşırımının adındandır.

ÇƏMƏRQIRILAN - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Şəmşədil r-nunda) qışlaq adı (133). XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq dağılmışdır.

ÇƏPNİ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı (133, 280). Orta əsrlərdə Anadoluda Ulu-Yörük tayfa ittifaqının bir qolu Çəpni adlanırdı [36, 186]. XVI əsrdə Qızılbaşların Çəpni tayfasının [16, 14] məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Mənşəcə Səlcuq oğuzlarının Çəbni (Çəpni) tayfasının adını əks etdirir. 1828-ci ildə kəndin azərbaycanlı əhalisi qovulmuş və İrandan gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir (103, 170). Ona görə də XIX əsrin 80-cı illərinə aid məlumata görə kəndin əhalisi erməni idi (yenə orada). Türkiyədə Çəpni adlı 43 kənd vardır (34, 416-417). Kəlbəcər r-nunda Çəpni kənd adı ilə mənşəcə eynidir.

ÇƏPNİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Sürməli nahiyəsində iki kənd adı (23, 63).

ÇƏRƏKDAR - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Zebil nahiyəsində kənd adı [169, 330]. Azərbaycanda - Dağlıq Qarabağda Çərəktar kənd adı ilə mənaca eynidir. Orta əsrlərdə mövcud olmuş Çarek qalasının adındandır.

ÇƏRƏKLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Xınzirək nahiyəsində kənd adı [170, 7]. Orta əsrlərdə Anadoluda yaşamış Çərəkli tayfasının [90, 29] məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Çərəkli mənşəcə Səlcuq oğuzlarının Avşar (Əfşar) tayfasının Çeriklu qolunun [34, 165] adının fonetik formasıdır.

ÇƏRƏKLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı (23, 94).

ÇƏRİKLİK - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Zar nahiyəsində kənd adı [169, 327]. Ehtimal ki, qədim türk dillərində çerik ("Kitabi Dədə Qorqud" da bu söz vardır) “qoşun”, “ləşkər” sözündən ibarət olmaqla hərbi düşərgə məna-sındadır.

ÇƏRÇƏÇİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı (23, 109).

ÇƏRÇİBOĞAN - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında kənd adı (133, 280). Çərçiboğan (türk dillərində çərçi "xırdavat satan", "alverçi" sözündən) çayının adındandır.

ÇƏRCƏGİR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 128). Naməlum Çərcə və monqol dilində qer "alaçaq", "ev" sözlərindədir.

ÇƏRCAR - İrəvan xanlığının Dərəçiçək mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin ortalarından sonra mənbələrdə adı çəkilmir. Türkiyədə orta əsrlərdə Bəkdaşı sufi ordeninə mənsub adamlara-abdallara verilən “çarcar” adından (bax: V.A.Qordlevskiy. İzbr. soçineniə, tom I, M., 1962, s. 426) ibarət olması ehtimal edilir.

ÇƏTƏN - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı (23, 121). XIX əsrdə Qars əyalətinin Kaqızman dairəsində Çatankut, Kutais quberniyasının Leçxum qəzasında Çatantau dağ adları (133, 281) ilə mənaca eynidir.

ÇƏTƏL - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Məzrə nahiyəsində kənd adı (23, 62). XIX  əsrdə Cavad qəzasında Çatal toponimi (133, 281) ilə mənaca eynidir.

ÇƏTƏN - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərələyəz nahiyəsində kənd adı [170, 16]. Azərbaycanda Çətəndaş dağ adı (Cəbrayıl r-nu) ilə mənaca eynidir.

ÇƏTİNDƏRƏ - Amasiya r-nunda mənbəyini Çıldır dağlarından alan çayın adı. Uz. 17 km. "Çətindərə" adlı dərədən axdığına görə adlanmışdır (6, 119).

ÇİVA - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında kənd adı (133, 284). Səlcuq oğuzlarının Yivə (Civə) tayfasının adındandır. Bax: Civə.

ÇİVANDƏRƏ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133, 284]. XIX əsrin sonlarından mənbələrdə adı çəkilmir. Qıpcaqların Çipan tayfasının adını əks etdirir. 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində çuvan [170, 7], XIX srdə Batum əyalətinin Artvin dairəsində Çuvan, Tiflis quberniyasının Qori qəzasında Çivan-Ubani [133] və Özbəkistanda Çuvan-Sirak kənd adları ilə (bax: Tolstova L.S. Otqoloski rannix gtapov egtnoqeneza narodov Sredney Azii v istoriçeskoy onomastike. “Onomastika Sredney Azii”. M., 1978, s. 9-10) mənşəcə eynidir. Türkiyədə Ərzrum əyalətində Çivanqala adlı yaşayış məntəqəsi vardır. Onun digər adı Avnikqaladır [142, 101]. Ərzrum əyalətində Avnik adlı kənd də bu qalanın adı ilə bağlıdır (yenə orada). Avnik qalasının adı “Kitabi Dədə Qorqud” eposunda çəkilir. Bu da maraqlıdır ki, 1588-ci ilə aid mənbədə Qarabağın “Otuziki ulusun”da Qara-Çiyan adlı oymaq qeyd olunmuşdur [167].

ÇİVANLI - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında kənd adı [133]. Yerli tələffüz (təhrif) forması Çivinli. Əsli Çibanlı və digər adı Məmməd kəndi (133). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. 1990-cı ildə kənd ermənicə Yexeqnadzor adlandırılmışdır. Bax: Çivandərə.

ÇİVİNLİ - XIX əsrdə Qars əyalətinin Qars dairəsində, indi Amasiya r-nunda kənd adı (133, 284). 1989-cu ildə əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. 1990-cı ildə kənd ermənicə Ceqnacur adlandırılmışdır (6, 186).

ÇİVİLİ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında dağ adı [133, 284]. Digər adı Sıp (yenə orada). Əsli Çivəli. Ehtimal ki, çivə (yivə) tayfasının adındandır. Bax: Civə.

ÇİQNİ - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. 1590-cı ildən məlumdur [169, 218]. XIX əsrin ortalarından sonra kəndin adı çəkilmir. 1728-ci ilə aid mənbədə “Çiqni tabeli-i Vedi” kimi yazılmışdır [170, 90]. Qacar tayfasının Çeqein qolunun ( bu barədə bax: Materialı po istorii turkmen i Turkmenii. Tom II, s. 74). məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Lakin XVI əsrə aid bir mənbədə Çiqini kürd mənşəli tayfa kimi qeyd olunmuşdur [160, 187]. Azərbaycanın Ağsu və Ucar r-nlarında Çiyni (Çiqini) kənd adları ilə mənşəcə eynidir.

ÇİQNİ TƏZƏKƏND - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı. Digər adı Qaraqayalı [20, 238]. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır.

ÇİQNİ QARAQOYUNLU - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133]. “Çiqni kəndi yaxınlığında Qaraqoyunlu kəndi” mənasındadır.

ÇİQİNGÖL - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. Digər adı Ciqindərə [20, 237]. 1949-cu ildə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd dağılmışdır. Türk dillərində çiqin-”çayın döngəsi” [126, 615] sözündəndir.

ÇİDƏMLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində kənd adı [170, 58].  Çikdamlı adından təhrifdir. Bax: Çikdamlı.

ÇİYİNLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Maku nahiyəsində kənd adı (23, 41).

ÇİKDAMAL - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında, indi Spitak r-nunda kənd adı (133, 284). 1878-ci ildə kənddə Türkiyədən gəlmə ermənilər də yerləşdikdən sonra əhali qarışıq yaşamışdır. 1918-ci ildə kəndin azərbaycanlı əhalisi qovulmuşdur. 1978-ci ildə kənd ermənicə Arevşoq adlandırılmışdır. Yerli tələffüz forması Cikdəməl. Türk dillərində çik-”dar dərə” [143, T, 2, 2111] və  ərəbcə mal "malikanə" (145, 139) sözlərindən ibarətdir. Bax: Ziqdamal və Rəndamal. Azərbaycanda Çıxyal (Daşkəsən r-nu) dağ adı ilə mənaca eynidir.

ÇİKDAMLI - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı (159). XX əsrin əvvəllərinə aid məlumatda İrəvan qəzasında Çikdamlu kimidir (133, 284). Yerli tələffüz forması Çıxdamlı. 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1936-cı ildə kənd ermənicə Azatavan adlandırılmışdır. 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində Çikdəmlu kəndi qeyd olunur [170, 72]. Digər adı Nəhri-Çal (yəni “Çal kanalı”) [170, 76]. 1588-ci ilə aid mənbədə Bərdə qəzasında Çik-Damlu adlı bir elin yaşadığı göstərilir və onun həm də Nəhri-çal adlandığı qeyd olunur (169). Kolagirən tayfasının boylarından biridir. Bax: Kolagirən.

ÇİK KİÇİK - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Tumanyan r-nunda) kənd adı. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır.  Türk dillərində çik-”dar dərə” [143, III, 2, 2112] sözündəndir. Bax: Çikdamal.

ÇİLAK BULĞUNLUK - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Xınzırək nahiyəsində kənd adı (23, 46).

ÇİLƏXAN - Axuryan r-nunda kənd adı. Yerli tələffüz forması Çolaxan. Lakin 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin “Qarni və Vedi nahiyələrində Çinəxan” kimidir [170, 78]. 1878-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra ermənilər yerləşdirilmişdir (6, 186). 1945-ci ildə kənd ermənicə Beniamin adlandırılmışdır. 1988-ci ildə əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur.

ÇİLƏXANLI - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı [159].  XX əsrin əvvəllərinə aid mənbədə İrəvan qəzasında Çinəxanlu kimidir (133, 284). 1948-ci ildə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd ləğv edilmişdir.1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuşdur (11, 164). 1921-ci ildən sonra bir hissəsi geri qayıtmışdır.

ÇİLLİGÖL - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı (23, 109). Əsli Cilligöl. Azərbaycan dilində cil sucaq yerdə bitən bitgi adıdır. XIX əsrdə Tiflis qəzasında  Cilligöl (bataqlıq adı) toponimi (133, 82) ilə mənaca eynidir.

ÇİMƏNDƏRƏ - Vedi r-nunda kənd adı. 1948-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd dağılmışdır. “Çəmənli dərə” mənasın-dadır.

ÇİMƏNKƏND - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı (133, 286). Digər adı Aşağı Qarabağlar (yenə orada). 1949-cu ildə kəndin əhalisinin bir hissəsi Azərbaycana köçürülmüş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1978-ci ildə kənd ermənicə Urcadzor adlandırılmışdır. 1988-ci ildə kəndin azərbaycanlı hissəsi qovulmuşdur. “Kitabi Dədə Qorqud”da Qazan xanın “Körkü (“görkəmli” mənasında, məsələn, I, III boylarda “Körkü  Su”) çiməndə” otaq (xan alaçığı) tikdirməsi göstərilir (XI boy). Kəndin adı çəmən (çəmən, göy otlu, çiçəkli) və kənd sözlərindən ibarətdir. XVIII əsrə aid ermənicə mənbədə İrəvan əyalətinin Dərəçiçək mahalında Çimən-Qut kəndi (150, 362), XVII əsrə aid ermənicə mənbədə Şərqi Anadoluda Çimən-Bel dağ adı [91, 26] və Füzuli r-nunda Çimənkənd adı ilə mənaca eynidir. Bax: Həmzəçimən.

ÇİNARLI - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında, indi Ermənistanın Şəmşədil r-nunda qışlaq adı (133, 284). Kəndin adı çinar ağacının olduğu yer mənasındadır.

ÇİNEHAL - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində kənd adı [170, 71].

ÇİNQİLDAQ - İrəvan quberniyasının Novobayazid  qəzasında  adı (133). Türk dillərində çinqil (Azərbaycan dilində çınqıl) “dağın lava mənşəli daşlıq ərazisi”, “qaya qırıntıları” sözündəndir. Ehtimal ki, kənd qışlaq əsasında yaranmışdır. XIX əsrdə Qafqazda 10 Çinqildağ vardı (133, 285). Kəlbəcər r-nunda Ayı Çınqılı, Pəri Çınqılı dağ adları ilə mənaca eynidir.

ÇİNQİLDAĞ - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında dağ adı (133, 285).

ÇİNQİLDAĞ - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında dağ adı (133, 285).

ÇİNCİK - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Şəmşədil r-nunda) kənd adı. Ehtimal ki, əhalinin hərəkəti ilə Anadoludan gətirilmə addır. Orta əsrlərdə Türkiyənin Aydın nahiyəsində, Menderes çayı ilə ayrılan Köçərli nahiyəsində Cincikqala adı məlumdur [93, 23].

ÇİRAQLI - İrəvan xanlığının Sürməli mahalında xaraba kənd adı (133, 285). 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır (159). 1728-ci ildən məlumdur (170, 15). Birinci Şah Abbasın vaxtında Qızılbaş tayfalarından biri Çiraqlı idi. Mənşəcə bu tayfa qədim türk mənşəli Sirak tayfasına mənsubdur [bax: 71]. 1588-ci ilə aid mənbədə Qarabağda yaşayan bir ulus Çiraqlı adlanır [167, 208]. XIX əsrdə Azərbaycanda Qılınclı tayfasının bir qolu Çiraqlu idi [bax: 79]. Azərbaycanda çoxlu Çiraqlı kənd adları ilə mənşəcə eynidir. Bəzi toponimlərdə (məsələn, Azərbaycanda Çiraqqala qalasının adında) olan “çiraq” (türk dillərində çerak, çorak, çoqrak “mineral bulaq” deməkdir) sözü ilə əlaqəsi yoxdur.

ÇİRAQLI - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında, indi Axuryan r-nunda kənd adı (133, 285). 1728-ci ildən Şirakel nahiyəsində məlumdur (23, 125). 1945-ci ildə kənd ermənicə Crarat adlandırılmışdır. 1949-cu ildə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürülmüşdür. XIX əsrə aid mənbədə Eçmiadzin qəzasında Çeraxli kimidir [133].

ÇİRAYLI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı (23, 122). “Heç kim yaşamır” (yenə orada).

ÇİRAQLI - Ələyəz dağının şimal-şərq tərəfində Ələyəz və Şirakqala (Vardenut) kəndləri arasında qədim qala adı (6, 187). 1934-cü ildə qala ermənicə Lyusaberd adlandırılmışdır.

ÇİRAQLIBAŞ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Yelizavetpol qəzasında dağ [133]. “Çiraqlı kəndinin üstündəki dağ” mənasındadır.

ÇİRAQLI QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində qışlaq adı (23, 123).

ÇİRAQOĞLUKƏND - İrəvan xanlığının Dərələyəz mahalında kənd adı. 1948-1949-cu illərdə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd ləğv edilmişdir.

ÇİRVİZ - İcevan r-nunda kənd adı. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1978-ci ildə kənd ermənicə Lyusahovit adlandırılmışdır. Türk dillərində çirə-”çətin keçilən kolluq” və vays-”ətəyindən çay axan sıldırım” (bax: Boz-Abdal) sözlərindən ibarətdir.

ÇİRİŞ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı (133, 285). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Mənası məlum deyil. Gəgəli (bax) tayfasının qışlağı əsasında yaranmışdır [103, 150].

ÇİRYUXLA - İrəvan xanlığının Saatlı mahalında kənd adı (159). Yerli tələffüz forması Çırıklı. Əsli: Çirikli. Qədim türk mənşəli Çirik tayfasının adındandır. AzərbaycandaÇiriktəpə dağ adı ilə mənaca eynidir.

ÇİRMANİS - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı (159). XIX əsrin sonlarına aid ədəbiyyatda Çir Manis kimi yazılmışdır. Türk dillərində çir “çətin keçilən kolluq” sözündən və Manas şəxs adındandır. Azərbaycanda Tovuz r-nunda Çırdaxan (əsli Çir-Toqan), Şimali Qafqazda Çir-Yurt (133) və b. toponimlərlə mənaca eynidir.

ÇİRPİLİ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı (133, 285).

ÇİRXAN - Axuryan r-nunda kənd adı. 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1945-ci ildə kənd ermənicə Beniamin adlandırılmışdır.

ÇİRÇİR - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında kənd adı (136, 64). XIX əsrin 80-ci illərində kəndin əhalisi qovulmuş və xaricdən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1886-cı ildə kəndin əhalisi ermənilərdən ibarət idi (136, 64). 1946-cı ildə kənd ermənicə Varser adlandırılmışdır. Kənd “Çirçir” qışlağı əsasında yaranmışdır. Qışlaq isə Çirçir (bax: Şırşır) bulağının adı ilə adlanmışdır. XIX əsrdə Qazax qəzasında Çirçirbulaq   [133] ilə mənaca eynidir.

ÇİRÇUR - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında dağ adı [133, 285]. Türk dillərində car “çay kənarı yarğan” sözündəndir.

ÇİÇƏKLİ - İrəvan xanlığının Dərəkənd Parçenis mahalında kənd adı [159]. 1728-ci ildən məlumdur (23, 69). XIX əsrin ortalarından sonra kəndin adı mənbələrdə çəkilmir. Orta əsrlərdə Anadoluda yaşamış Yerük tayfa birləşməsinin Gədük tayfasının Çiçəkli qolunun (34, 187) adını əks etdirir.

ÇİÇƏKLİ - İrəvan xanlığının Dərəçiçək mahalında kənd adı. 1828 və 1832-ci illərdə əhalisi qovulmuş, kənd dağıdılmışdır [159]. 1590-cı ildən məlumdur [169, 328]. 1728-ci ilə aid mənbəyə görə kənd həm də Xaçlı adlanmışdır [170, 10].

ÇİÇƏKLİ - İrəvan xanlığının Talin mahalında kənd adı [159]. 1728-ci ildə Şirakel nahiyəsindən məlumdur (23, 125). 1818-1832-ci illərdə Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Çiçəkli etnonimini əks etdirir.

ÇIBILLI - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı. XX əsrin 30-cu illərində dağılmış və kənd ləğv edilmişdir. Mənası məlum deyil.

ÇIRAQ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Ağcaqala mahalında kənd adı [169, 189].

ÇIRPILI - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında, indi Ani r-nunda kənd adı (133, 285). Mənbədə Çirpili kimidir (yenə orada). XVIII əsrdən məlumdur [150, 368]. 1949-cu ildə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənddə erməni yerləşdirilmişdir. 1974-cü ildə kənd ermənicə Crapi adlandırılmışdır.

ÇOBANKƏRƏ - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı [133, 286]. 1918-ci ildə əhalisi qovulmuşdur. 1932-ci ildə əhalinin bir hissəsi geri qayıdaraq yenidən məskunlaşmışdır. 1948-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürülmüşdür. Kənd qazaxların 159 ailədən ibarət Çobankərə tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. İranda Qaşqay tayfa birləşməsinin Çuban Kara qolu ilə mənşəcə eyni olan Çobankərə tayfası qədim türk mənşəli Kəngər-peçeneqlərin Çupan tayfasından ibarətdir. X əsrə aid mənbədə Cənub-şərqi Avropada yaşayan kənqər-peçeneqlərin bir qolu Çupan kimi qeyd olunmuşdur [bax: 109, 155]. Bu tayfa peçeneqlərin Çor (Çur), Göyərçin, Kapan (Qapan), Karabaq, Kola (Kula) tayfaları (yenə orada) içərisində daha nüfuzlu el kimi səciyyələnir. Peçeneqlərin, o sıradan Çobanqaraların Cənubi Qafqazda məskunlaşması eranın ilk əsrlərində hunların gəlməsi ilə bağlı olmuşdur. Erkən orta əsrlərdə İranda Şaban- Kərə qalasının [160, 76] adı ilə Çobankərə etnoniminin eyniliyi diqqəti cəlb edir. XI əsr müəllifi Nizamülmülük (bax: Siyasətnamə, s. 98) İranda yaşayan bir elin Şabankarələr adlandığını yazmışdır. Etnonimdəki “çoban” sözünün Azərbaycan dilindəki “çoban” sözü (qədim fars dilində fşupana “heyvan saxlayan, qoruyan”, məsələn, farsca mərzban-”sərhəd qoruyan”,  sarvan-”dəvə qoruyan” və s. kimi) sözü ilə əlaqəsi yoxdur.

ÇOBANKƏRƏ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı (133, 286).

ÇOBANGƏRƏKMƏZ - İrəvan xanlığının Qırxbulaq mahalında kənd adı (159). XX əsrin əvvəllrinə aid mənbədə Aleksandropol qəzasında Çobankərəkməz kimidir (133, 286). 1590-cı ilə aid türkcə mənbədə kəndin adı Çivan-Kərəkməz kimidir [169, 331]. Lakin 1728-ci ilə aid mənbədə isə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində toponim Çoban-Gərəkməz kimi yazılmışdır [170, 161]. Digər adı Qaşqayol. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuşdur. Ailələr Azərbaycana gələrək Çoban Gərəkməz (Kəlbəcər r-nu) kəndini yaratmışlar. Peçeneqlərin Çupan tayfasının adından və qorxmaz (bax: Qorxmaz) sözündən ibarətdir.

ÇOBANGÖLÜ - İrəvan xanlığının Dərəçiçək mahalında kənd adı [159]. 1828-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır (yenə orada). Kənd “Çoban gölü” gölünün adı ilə adlanmışdır.

ÇOBANLI - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı [133, 286]. 1988-ci ildə əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Şərqi Anadoluda orta əsrlərdə yaşamış Ulu Yörük tayfa birləşməsinin Çapanlı tayfasının (34, 186) adındandır.

ÇOVDAR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı (23, 121).

ÇOLMALI - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında dağ adı (133, 287).

ÇOPANİS - XVIII əsrin ortalarında İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [150, 198]. Ermənicə olan mənbədə kəndin həm də Tsopanis adlandığı və onun Hacıbəyli Yusif ağaya məxsus olması qeyd edilir (yenə orada). Mənşəcə peçeneqlərin Çopan (Çupan) tayfasının adını əks etdirir.

ÇOPUR - İrəvan quberniyasının Dərəçiçək mahalında kənd adı (133, 287). Digər adı Əli Çopur. 1831-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159]. Sonra əhali geri qayıdaraq yenidən məskunlaşmışdır. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır.Ehtimal ki, kənd Çopur Əli şəxs adındandır.

ÇORLU - İrəvan xanlığının Talin mahalında kənd adı [159]. 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır (159). Sonra geri qayıtmışdır. İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında (Çorlu) vardı (133, 287). Ehtimal ki, əhalinin hərəkəti ilə əlaqədar olaraq Anadoludan gətirilmə addır. 1357-ci ilə aid məlumatda Anadoluda Çorlu qalasının adı çəkilir [160, 78]. Qədim türk mənşəli peçeneqlərin Çor (Çur) tayfasının (bax 79) adını əks etdirir. 1588-ci ilə aid mənbədə Qarabağın “Otuz iki ulusunda” Çorlu Qazılı adlı bir maldar elin yaşadığı qeyd olunur (167). Bax: Çorman.

ÇORLU - Qukasyan r-nunda kənd adı. Digər adı Bostançı-xaraba. XIX əsrin 70-ci illərində kəndin əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. (6, 187) 1886-cı ildə kəndin əhalisi erməni idi. 1946-cı ildə kənd ermənicə Lernaşen, 1967-ci ildə Lornaqyuq adlandırılmışdır. Bax: Çorlu-Talin mahalı.

ÇOTUR - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında, indi Spitak r-nunda kənd adı (133, 287). 1850-ci ildə kənddə Türkiyədən gəlmə ermənilər  də yerləşdirilmişdir (6, 187).1886-cı ilə aid məlumata görə kəndin əhalisi azərbaycanlılardan və ermənilərdən ibarət idi. 1918-ci ildə kəndin Azərbaycanlı hissəsi qovulmuşdur. 1946-cı ildə kənd ermənicə Saraşen adlandırılmışdır. Kəndin adı türk dillərində çoku “zirvə” (126, 618) və tor “hündür dağ örüşü” sözlərindən ibarətdir. Azərbaycanda Tır-Yal (əsli Tor-Yal) (Dağlıq Qarabağda), Əziztoru (Yardımlı r-nu), Qaftoru (Qazax r-nu) dağ adları ilə mənaca eynidir.

ÇÖLMƏKÇİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı (23, 36). Orta əsrlərdə Anadolu yarımadasında yaşamış Danişmandlu-türkmən tayfasının Kolagirən qolunun Çolməkçi tirəsinin adındandır. Bax: Kolagirən.

ÇÖPƏDƏRƏ - Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Gorus r-nunda) kənd adı (133, 287). 1918-ci ildə  əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Türk dillərində çəp-”xırda daşlı və ya qumlu bitkisiz dağ yamacı” [bax: 79, 477], “dağlar arası çökəklikdə yuksəklik” [126, 607] sözündəndir. Hələ “VII əsr erməni coğrafiyası” adlı əsərdə (59) Ermənistanın Quqar əyalətində Çopapor (türkcə çəp və ermənicə por-”dərə” sözlərindən) toponimi qeyd olunmuşdur [59]. XIX əsrdə Pəmbək mahalında Altıçöp və Qaraçöp kəndləri vardı [133]. 1918-ci ildə qovulmuş əhali  Zəngilan r-nuna gələrək məskunlaşmış və Çöpədərə kəndini yaratmışdr.Zəngilan rayonunda Çəpədərə kənd adı ilə mənaca eynidir.

ÇÖRAK - Gümri şəhərinin yaxınlığında Təkəqaya dağının  ətəyində mineral su mənbəyinin adı. Sahəsi təxminən 30 kv. m.-dir. Türk dillərində çerak, çorak "müalicə əhəmiyyətli su mənbəyi" sözündəndir. Azərbaycanda Çiraqqala toponimində (Dəvəçi r-nu) "çiraq" sözü ilə mənaca eynidir. İrəvan quberniyasınnı  Şərur-Dərələyəz qəzasında  Çraxana (əsli Çeraqxana) və Batum əyalətində Çuruk-Su bulaq adları(133, 288) ilə mənaca eynidir.

ÇRAXOR - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı. Əsli Çirax-or. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur.

ÇUBUQLU - İrəvan quberniyasının Nnovobayazid qəzasında kənd adı (136, 64). 1728-ci ilə aid mənbədə Dərəçiçək nahiyəsində çəkilmişdir (23, 53). 1935-ci ildə kənd ermənicə Tsovaqyux adlandırılmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. 1728-ci ilə aid türkcə mənbədə Çubuqlu [170, 12], XVI əsrə aid ermənicə mənbədə isə Çubuklu kimidir [150, 361]. Əhalinin hərəkəti ilə əlaqədar olaraq gətirilmə addır. Anadolunun Çubuk qəzasından [34, 406] gəlmiş ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

ÇUBUQÇU - Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Oktemberyan rayonunda) kənd adı. XVIII əsrin 40-cı illərində kənddə ermənilər və ruslar yerləşdirilmişdir. Əvvəlcə Pokrovka, 1939-cu ildə Kuybışev adlandırılmışdır. XX əsrin 30-cu illərində azərbaycanlılar sıxışdırılıb çıxarılmışdır. Bax: Çubuqlu.

ÇUBUXÇU - İrəvan xanlığının Sərdarabad mahalında kənd adı [159]. XX əsrin əvvəllərində Eçmiadzin qəzasında Çubuxçi kimidir (133, 288).  1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində qeyd olunur (23, 125). “Hərəmdərə kəndinin yaxınlığında yerləşir” (yenə orada). 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir.

ÇUDULU - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində kənd adı [170, 19].

ÇUKUMEŞƏ - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında dağ adı (133, 288). Kutais quberniyasının Leçxum qəzasında Çukulu kənd adı ilə (yenə orada) səsləşir.

ÇUL - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz mahalında kənd adı [133]. 1727-ci ildən məlumdur (32, 314). Mənbədə kənddə cəmi 3 xristian ailəsinin yaşadığı qeyd olunmuşdur (yenə orada). Digər adı Ağxaç. 1950-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürülmüşdür. 1950-ci ildə kənd ermənicə Artavan adlandırılmışdır. Qədim türk mənşəli Çol (Çul) tayfasının (bax: 79) adını əks etdirir.

ÇULLU - Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan mahalında), kənd adı [133, 288]. 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və kənd dağıdılmışdı. Sonra əhalinin bir hissəsi geri qayıtmışdı. XX əsrin 30-cu illərində kənd dağılmışdır. Qədim türk mənşəli Çol (çul) tayfasının adını əks etdirir. Bax: Şollü.

ÇURASTAN - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Şəmşədil r-nunda) kənd adı [133]. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd ləğv edilmişdir. Orta əsrlərdə Çurastan Xorasanda bir mahal adı idi. Görünür ki, türk tayfalarının qərbə hərəkəti ilə ad gətirilmədir.

ÇURBAN - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 136).

ÇUXURYURD - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan mahalında) kənd adı [133]. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və kənd dağıdılmışdır.

ÇURƏQAMIŞ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 132). “Əhalisi İrəmlu əşirətindəndir” (yenə orada).

ÇUXURSƏİD - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 137). “Başqa adı Kəltəpə” (yenə orada). Çuxur-Saat adından təhrifdir.

ÇÜKƏNDƏR - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [169, 221]. Türk dillərində çoku-”konusvarı yüksəklik” [126, 618] və ermənicə antar-”meşə” sözlərindən ibarətdir.

CAĞAZUR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərələyəz nahiyəsində kənd adı (23, 57).

CAVANMƏRDKƏNDİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı (23, 122).

CABAÇİLU - İrəvan xanlığının Zəngibasar mahalında kənd adı [159]. 1590-cı ilə aid türkcə mənbədə Cəbəçili kimidir [169, 58]. 1728-ci ilə aid mənbədə də çəkilir [170, 75]. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. Sonra kənd ermənicə Arevşat, 1960-cı ildə Crahovit adlandırılmışdır. Türk dillərində cəbə "zireh", cəbəçi "silah ustası" sözlə-rindəndir.

CAVANQIŞLAQ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində kənd adı [170, 86].

CAĞATAY - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında kənd adı [133].  1728-ci ildən məlumdur [170, 14]. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Kəngərlərin Cığatay tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. XIII-XIV əsrlərdə Cənubi Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfalardan biri Çaqatay idi (bax: 145).

CALAİRLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində kənd adı [170, 20]. XIII əsrdə monqolların tərkibində gəlmiş türk mənşəli Calair tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

CALALOĞLU - Tiflis quberniyasının Borçalı əqəzasında (indi Ermənistanın Stepanavan r-nunda) kənd adı [133]. 1918-ci ildə kənddə ermənilər də yerləşmişdir. 1924-cü ildə kənd Stepanavan adlandırılmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Qızılbaşların Çəpni tayfasının XVI əsrin ortalarında əmiri Məhəmməd bəy Calaloğlu [16, 14] tərəfindən salınmış kəndin adıdır. XVII əsrdə Türkiyənin Ərzrum əyalətində də Calaloğlu kəndi vardı [91, 17].

CAMALGÖL - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Göycə nahiyəsində kənd adı (23, 55). Ərəb dilində camal "gözəl" sözündəndir.

CAMIŞBASAN - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. XX əsrin əvvəllərində İrəvan qəzasında Camuşbasan kimidir (133, 80). Digər adı Camışlı. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır. XIX əsrin ortalarında “Camışbasan” qışlağı əsasında yaranmışdır. XIX əsrdə Qars əyalətinin  Qars dairəsində Camuşqala və Camuşkala (133, 80), həmin əyalətin Kaqızman dairəsində Camış-Taş (133, 80) toponimləri ilə müqayisə olunur.

CAMIŞLI - İrəvan xanlığının Abaran mahalında kənd adı [159]. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gələn ermənilər yerləşdirilmişdir. 1938-ci ildə kənd Araqats adlandırılmışdır. XIX əsrdə Qars əyalətində Camuşlu xaraba kənd adı ilə (133, 180) eynidir. Ehtimal ki, qızılbaşların Camış-Gəzəkli tayfasının [24, 192] adındandır.

CAMIŞCUR - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında çay adı [133, 80]. Azərbaycan dilində camış və ermənicə cur-”su”, “çay” sözlərindəndir.

CANAN - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Zar nahiyəsində kənd adı. Digər adı Cavanşah [16, 328]. Mənası məlum deyil.

CANBAĞÇA - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Oktemberyan r-nunda) kənd adı [133]. Türk dillərində çanq “təpə”, çan “yamac” [126, 607] və bağça (bağ) sözlərindən ibarətdir. Azərbaycanda (Goranboy r-nunda) Canbaz dağının (çanq “yamac” və “baz” “sıldırım” (bax: Boz Abdal) sözlərindən)adı ilə mənaca eynidir.

CANQUR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Məzrə nahiyəsində kənd adı (23, 61). Bax: Əsgi Canqur.

CANQURTARAN - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında dağ adı (133, 80).

CANDAR - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı [169, 236]. Oğuz mənşəli Çandar tayfasının (bax: İslam Ensiklopediyası, III, 35) adını əks etdirir [Bax: 49, 60]. Türkmənistanda (orada Çəndirli kimidir - bax: S.Atanıyazov. Türkmənistanın qeoqrafik atlarının düşindirişli sözlüqi, Aşqapat, 1980, s. 299) və Özbəkistanda Çandar tayfa adları, Azərbaycanda Xələc kəndinin (Salyan r-nu) Çandırlı və Bum kəndini (Qəbələ r-nu) Çandırlı məhəllə adları ilə mənşəcə eynidir (bax: 22, 65).

CANDARLAR - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Karpi nahiyəsində kənd adı [169, 211]. XII-XIII əsrlərdə Səlcuq sultanlarının saray mühafizəçisi candar adlanırdı. Sultanlara xidmətlərinə görə onlara torpaq sahələri və yaşayış məntəqələri bağışlanırdı.

CANDƏRVİŞ - İrəvan xanlığının Dərəkən-Parçenis mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin sonlarından sonra mənbələrdə kəndin adı çəkilmir. Fars dilində can "əziz" və “dərviş” sözlərindən ibarətdir. "Hörmətli (əziz) dərviş" mənasındadır. 1728-ci ildən məlumdur [170, 17].

CANƏHMƏD - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində kənd adı (170, 9).

CANƏHMƏD QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində qışlaq adı (23, 68). "Əhalisi Qara Hacılı camaatındandır" (yenə orada).

CANƏHMƏDLİ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abnik nahiyəsində kənd adı [169, 257].

CANƏHMƏDLİ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Ərmus nahiyəsində kənd adı [169, 252].

CANƏHMƏDLİ - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında kənd adı (133, 80). 1590-cı ildən məlumdur [169, 257]. Başqa adı Sultanəli qışlaq (yenə orada). 1968-ci ildə Sultanəli qışlaq adlandırılmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur.

CANƏHMƏD SABİTLU - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı [170, 42].

CANİ - İrəvan xanlığının Dərələyəz mahalında kənd adı [159]. XX əsrin əvvəllərinə aid mənbədə Şərur-Dərələyəz qəzasında çəkilir (133, 80). XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd dağılmışdır. Ehtimal ki, Türkiyənin Trabzon şəhərinin yaxınlığında mərkəzi Samsun olan Cani mahalının [16, 14] adındandır.

CANİ QABAQLU - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında kənd adı (133, 80).

CANİBƏY - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı (23, 89). “Dərəçiçəgə tabe olan Canibək göyü” (yenə orada).

CANTƏPƏ - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında dağ adı [133, 80]. Türk dillərində çanq-”yamac” və təpə sözlərindən ibarətdir. Bax: Canbağça.

CANTƏPƏ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın İcevan r-nunda) qışlaq adı. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd dağılmışdır.

CANFİDA - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı [133, 80]. 1590-cı ildən məlumdur. Digər adı Ağcavəng [169, 248]. 1728-ci ilə aid mənbədə Xınzirək nahiyəsində Canfəda kimidir (23, 47). 1918-ci ildə kənddə Türkiyədən gəlmiş ermənilər yerləşdirilmişdir. 1728-ci ilə aid mənbədə “Canfəda camaatı Reyhanlu” [170, 7] kimidir. Canfəda-Reyhanlı tayfasının (bax: Reyhanlı) bir nəslinin adıdır. Nəsil isə Canfəda şəxs adındandır.

CANCİK - İrəvan xanlığının Abaran mahalında kənd adı. 1728-ci ilə aid mənbədə Çancək (23, 109). 1828 və 1832-ci illərdə kəndin əhalisi qovulmuş, kənd dağıdılmışdır [159]. Yerli tələffüz forması Cancıq. XVII əsrə aid ermənicə mənbədə Cancik kimidir [150, 365]. Türk dillərində çanq-”təpə”, “yamac” (bax: Canbağça) və kiçildici-cik şəkilçisindən ibarətdir. Ola bilər toponimin “cik” komponenti türk dillərində çik sözündəndir (bax: Cikdamlı).

CAF - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında qışlaq adı (133, 81).

CARCARİS - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı [133, 81]. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş ermənilər yerləşdirilmişdir. 1978-ci ildə kənd ermənicə Derek adlandırılmışdır. Mənası məlum deyil. XVIII əsrin əvvəllərinə aid ermənicə mənbədə Car kimidir [150, 352]. XIX əsrdə Qars əyalətinin Oltin qəzasında Cərcər dağ adı çəkilir [133].

CARÇI QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində qışlaq adı (23, 122).

CARCUR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 125).

CARCEYS - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 136). Qeorqius adının ərəbcə tələffüz formasıdır. Bax: Cərcəyis.

CARULLAH - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Talin nahiyəsində kənd adı [169, 249].

CEYRANLU - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında kənd adı (133, 81).

CƏQASGİRD - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı (23,  89). “Əhalisi Qaracalar əşirətindəndir” (yenə orada).

CAHANDAR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 137). “Başqa adı Qalacıq” (yenə orada).

CAHANGİR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 129). Başqa adı Qalacıq (23, 137).

CAHANŞADİLLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı (23, 83). Əsli Cahan Şadılı. Bax Şadılı.

CƏLLADLI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərəçiçək nahiyəsində kənd adı (23, 53). “Dərəçiçək kəndinin yaxınlığında yerləşir” (yenə orada).

CƏLLİGÖL - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında Aqala kəndinin yaylağının adı (136, 32).

CƏBİNLİ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı [169, 232]. Bax: Çivanlı.

CƏQİN - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı (23, 105). Bax:Çiqni.

CƏLALKƏNDİ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Ağcaqala nahiyəsində kənd adı. Digər adı Qızılviran [169, 191].

CƏLLADVİRANI - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abnik nahiyəsində kənd adı [169, 255].

CƏNGİ - İrəvan qubeprniyasının Aleksandropol qəzasında, indi Abaran r-nunda kənd adı (133, 80). 1948-1949-cu illərdə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürülmüş, burada ermənilər yerləşdirilmişdir. 1950-ci ildə kənd ermənicə Vardablur adlandırılmışdır.

CƏNGİTƏPƏ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında Pəmbək dağ silsiləsinin zirvələrindən birinin adı [133]. Fars dilində cəng-”dava”, “döyüş” və azərbaycanca təpə sözlərindən ibarətdir. Bax: Çankitəpə.

CƏNNƏTABAD - İrəvan xanlığının Sürməli mahalında kənd adı [159]. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Cənnət şəxs adından və abad-”kənd” sözlərindəndir.

CƏNNƏTƏBAD - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı [133, 80]. XIX əsrin 70-ci illərindən kəndin əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1886-cı ildə kəndin əhalisi erməni idi. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır.

CƏNNƏTLİ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133, 80]. 1880-cı ildə kənddə Türkiyədən gəlmə yezid kürdləri də yerləşdirilmişdir. 1918-ci ildə kəndin Azərbaycanlı əhalisi qovulmuş və yerlərini Türkiyədən gəlmə ermənilər tutmuşlar. 1940-cı ildə kənd ermənicə Tsovaşen, 1967-ci ildə Lancatsap adlandırılmışdır.

CƏRİŞ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abnik nahiyəsində kənd adı [169, 254]. Bax: Çiriş.

CƏRMANİS - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı (23, 105). Əsli Çarma-Naus Türk dillərində çarma və naus “atəşpərəst məbədi” sözlərindən ibarətdir.

CƏRMARİS - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [169, 223].

CƏRƏHACI - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı [169, 235].

CƏRCƏYİS - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı [169, 240]. Qeorqius şəxs adının fonetik şəklidir.

CƏFƏRABAD - İrəvan xanlığının Zəngibasar mahalında kənd adı [159]. 1728-ci ildən məlumdur [170, 7]. 1828-1832-ci illərdə kəndin əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1946-cı ildə kənd ermənicə Arqavand adlandırılmışdır. Cəfər şəxs adından və abad “kənd” sözündən ibarətdir.

CƏFƏRABAD - İrəvan xanlığının Sərdarabad mahalında kənd adı. 1728-ci ildən məlumdur (23, 47). 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1946-cı ildə kənd ermənicə Qetaşen adlandırılmışdır.

CƏFƏR KƏNDİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Vadi (Vedi) nahiyəsində kənd adı [170, 10]. “Qarabağ kəndinin yaxınlığında yerləşir” (yenə orada).

CƏFƏRLİ - 1727-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərələyəz nahiyəsində kənd adı (32, 277). Mənbədə deyilir ki, kənddə adam yaşamır, şiə olduqlarına görə köçmüşlər (yenə orada).

CƏFƏRLİ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı (133, 81). Tam adı Cəfərli Günnüt (yenə orada). 1948-1949-cu illərdə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd dağılmışdır. 1728-ci ilə aid mənbədə Vedi nahiyəsində Cəfərli kəndinin adı çəkilir [170]. Qazax elinin Cəfərli tayfasının adını əks etdirir..

CƏFƏR TAŞANLU - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 132). Başqa adı Arixlu (yenə orada).

CƏFƏRXAN - İrəvan xanlığının Sərdarabad mahalında kənd adı. 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159].

CİBİKLİ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı (133, 82). Başqa adı Çinarlu (yenə orada). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. XIX əsrdə Zəngəzur qəzasında yaşamış Cibikli (başqa adı Çinarlu) tayfasının [103, 154] adındandır.

CİVƏ - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında kənd adı. 1727-ci ilə aid mənbədə kənddə 5 erməni ailəsinin yaşadığı qeyd olunmuşdur (32, 271). Ona görə ki, Türkiyə İrəvan əyalətini tutduqdan sonra kəndin şiə əhalisi köçüb getmişdi. Sonra burada azərbaycanlılar da yerləşmişlər. 1918-ci ildə kəndin azərbaycanlı əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1922-ci ildə əhalinin bir hissəsi geri qayıtmış və əvvəlki kimi ermənilərlə qarışıq yaşamağa başlamışdır. 1988-ci ildə kəndin azərbaycanlı hissəsi qovulmuşdur. 1728-ci ildən məlumdur [170, 13]. Səlcuq oğuzlarının Yivə (fonetik forması Civə) tayfasının məskunlaşması nəticəsində yyaranmışdır. Azərbaycanda Cücə (Ağdaş r-nu) kənd adı ilə mənşəcə eynidir. Ermənistanda Yuva (1950-ci ildə Şaumyan adlandırılmışdır) kənd adının fonetik formasıdır. (Bax: Ə.Hüseynzadə. Cüvə coğrafi adının mənşəyi. “Elm və həyat” jurnalı, 1983, № 5).

CİVRİŞ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133, 82]. Kənd 1590-cı ildən Cevriş kimi məlumdur [169, 39].1829-cu ildə Türkiyədən gəlmə ermənilər də kənddə məskunlaşdıqdan sonra əhali qarışıq yaşamışdır. 1918-ci ildə kəndin əhalisinin Azərbaycanlı hissəsi qovulmuşdur.

CİKLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [170, 94]. Musaçı kəndindən yaranmış məntəqədir (yenə orada). Qədim türk mənşəli Çik tayfasının adını əks etdirir.

CİL - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında kənd adı [133]. XVIII əsrin əvvəllərinə aid ermənicə mənbədə Çil kimidir (150, 360). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Qədim türk runi yazılarında çil "qala divarı", "yazılı mehrab” sözündən ola bilər. Türk dillərində çil "kiçik yarğan"(126, 615) sözü də var. Azərbaycan dilində cil-”xırda kolluq”,  farsca bu söz “bataqlıq yer”, “sucaq yer” mənasındadır. Azərbaycanda Cil gölü (Lənkəran r-nu) və Cillik kəndi (Balakən r-nu), Dağlıq Qarabağda Cilən toponimləri ilə mənaca eynidir.

CİLİDƏ - Tumanyan r-nunda kənd adı. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Mənası məlum deyil.

CİLOVXAN - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı [133, 79]. XIX əsrin sonlarından sonra kənd haqqında məlumat yoxdur. XVIII əsrdə Qarabağda İbrahim xana məxsus mülklərdən biri də “Cilovxan” adlanırdı.

CİNDAĞ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında dağ adı. Təpəgöy kəndindən cənub-qərbdə yerləşir. Dağın adı qədim türk dillərində çinq-”sıldırım dağ yarğanı” [126] və dağ sözlərindən ibarətdir. XIX əsrdə Borçalı qəzasında Çinqlidaq (133, 285), Naxçıvan qəzasında Cindağ, Cindaşı, Çindərəsi  və Qars əyalətinin Ərdahan dairəsində Cindağ və Cinqaya [133], Zaqatala r-nunda Cintaxta dağ adları ilə mənaca eynidir.

CİNCAVAT - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında kənd adı [133, 285]. Mənbədə Çinçavad kimidir (yenə orada).  1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və kənd dağıdılmışdır. 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində Çinçavat kimi qeyd olunmuşdur (23, 104). “Gelevan kəndinin yaxınlığında yerləşmişdir” (yenə orada). Eramızın III əsrində şimaldan Gürcüstana gəlib məskunlaşmış Cinli tayfasının adını əks etdirir. Çin Bakurun başçılığı ilə gəlmiş bu tayfaya yaşamaq üçün Orbet (gürcücə “Qartal yurdu” deməkdir) verilmişdir. Cinlilərin başçıları da orta əsrlərdə həmin qalanın adı ilə Orbelianlar adlanmışdır. Cinlilər Orbet qalasını “Üç ox” adlandırmışlar ki, indi gürcülər ona Şamşvilde (gürcücə “Üç ox” deməkdir) deyirlər. 1117-ci ildə Lori qalasına çəkilmiş Orbelianların çoxunu gürcülər qırmış, bir hissəsi Zəngəzura (o vaxt Sisakana) gəlmiş və xristianlığı qəbul etmişlər [169, 27]. Cinlilər həm də indiki Çildır, Axalkalak və Axisxa bölgələrini əhatə edən Cavax əyalətində (gürcücə Cavaxeti) yaşadıqlarına görə Cin-Cavat (yəni “Cavaxetidə yaşayan cinlilər”) adlanırdılar. Əgər Orbet qalası sonraki Şamşvildirsə və əgər Şamşvilde “Üç ox” mənasındadırsa, onda belə nəticə alınır ki, Çin Türküstanından gəldiklərinə görə Cinli adlanmış bu elin etnik adı Üç ox idi ki, bu da “Kitabi Dədə Qorqud”da oğuzlarının bir hissəsinin “Üç ox” adlanması ilə təsdiqlənir. Cinlilərin digər hissəsi erkən orta əsrlərdə Kür çayı sahillərində yaşayırdılar. XI əsrə aid mənbədə yazılır ki, Dvində oturan ərəb valisi Mərvan ibn Məhəmməd (685-705) 696-cı ildə xəzərlərə qarşı səfərə çıxaraq “Çenlərin ölkəsinə” Kür sahilinə gəlmiş, çayın sol sahilində yaşayan hökmdar Çin=Bakura elçi göndərərək, 90 min nəfər xidmətçi qadın tələb etmişdi. Çin-Bakur 70 min silahlı kişini arabalarda qadın paltarında çayın kənarına gətirərək valiyə xəbər çatdırır ki, onları aparmaq üçün adam göndərsin. Mərvanın ordusu çayı keçən kimi arabalardakı kişilər sıçrayıb ordunun üstünə tökülüşdülər və hamısını qırdılar (110, 74). Bu məlumatdan görünür ki, Cinli kifayət qədər böyük el idi. Sonralar onlar islam dinini qəbul etmiş və Qazax ellərinə qarışmışlar. XVIII əsrin ortalarında cinlilər bir neçə tayfa ilə birlikdə gürcü hakimiyyətinə boyu əyməkdən imtina edərək Qarabağa köçmüş və indi də mövcud olan bir neçə Cinli kəndini yaratmışlar. Eramızın III əsrində elbəyi Mamiqunun başçılığı ilə Ermənistan ərazisinə gəlmiş cinlilər isə xristianlığı qəbul etdilər və orta əsrlərdə erməniləşdilər.

CİNCAVAT - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında dağ adı (133, 285).

CİCİMLİ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan mahalında) kənd adı (133, 82). 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və kənd dağıdılmışdır.

CİFTƏLİ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında, indi Qukasyan r-nunda kənd adı (133, 285). Qayğulu Ciftəli də adlanmışdır. Mənbədə Çiftəli kimidir (yenə orada). 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1946-cı ildə kənd ermnicə Tsuqaxpuyr adlandırılmışdır.

CIVIXLI - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Krasnoselo r-nunda) kənd adı [133]. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Əsli Cibikli. XIX əsrdə Zəngəzurda yaşamış Cibikli türk tayfasının [103, 154] adını əks etdirir. Bax: Cibikli.

CIZIQLAR - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı [133, 284]. 1828-1832-ci illərdə kəndin əhalisi qovulmuş və xaricdən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir [159]. 1946-cı ildə kənd ermənicə Tsoxamark adlandırılmışdır. “Kitabi Dədə Qorqud” eposunda (IV boy) “Kafirlər (yəni xristianlar) sərhəddində (yəni Gürcüstan sərhəddində) Cızıqlar” kimi qeyd olunmuşdur.

CIZIQLAR - Cızıqlar kəndinin ərazisində qədim qala adı (6, 187).

CİLQA - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Tumanyan r-nunda) kənd adı [133]. 1926-cı ildə kəndin Azərbaycan türklərindən və yunanlardan ibarət əhalisi qovulmuş və orada ermənilər yerləşdirilmişdir [20, 311]. Əsli Cılğa [99, 380]. Cılğa orada Şahnəzər kəndi yaxınlığında bataqlıq-gölməçədən başlanan kiçik çayın adıdır. Şiştəpə (Sərçəbet) çayını, sonra Cəlaloğlu kəndi yaxınlığında Qaraqala çayını qəbul etdiyindən sonra Dəbəd çayı adlanır (yenə orada).

COĞAZ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın İcevan r-nunda) kənd adı. Digər adı Pipis. 1978-ci ildə kənd ermənicə Berkaber adlandırılmışdır.  Türk dillərində  çuqas “tək təpə” (126, 620) sözündəndir. Bax: Çakasgird.

CORCAR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərəçiçək nahiyəsində kənd adı (23, 116).

CODARLAR QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində qışlaq adı (23, 123).

COMALI - İrəvan xanlığının Dərələyəz mahalında kənd adı. 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159].

COMƏRDLİ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Gorus r-nunda) kənd adı [133, 83]. Yerli tələffüz forması Comartlı. Mənbədə Comartlu kimidir (133, 83). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Mənşəcə Kəngər tayfasının mənsub ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

CUL - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərələyəz nahiyəsində kənd adı (23, 60).

CUDULU QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində kənd adı (23, 68).

CURLUK - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı (159). XIX əsrin ortalarından sonra kəndin adı çəkilmir.

CURS QIŞLAĞI - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Ağcaqala nahiyəsində kənd adı [169, 189].

CÜCƏKƏND - Tiflis quberniyasnın Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Taşir r-nunda) kənd adı [133, 84]. 1935-ci ildə kənd Qızıl Şərq adlandırılmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Cuçi şəxs adındandır.

CÜFLÜK - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin ortalarından sonra kənd haqqında məlumat yoxdur. Fars dilindjə cift (bir cüt qonşu heyvanı qoşulmuş qış, kotan) sözündəndir. Əkin sahəsi nəzərdə tutulur.

ŞABADIN - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı [133, 289]. Digər adı Oxçu-Şabadın. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Türk dillərində çap “iki dağarası çökəklikdə yüksəklik” (126, 607) və monqolca adin "maldar köçərinni təsərrüfatı", "ilxı" (bax: Slovarğ qeoqrafiçeskix terminov i druqix slov, vstreçaöhiesə v burətskix qeoqrafiçeskix nazvaniəx. M. 1969, s. 9).

ŞABADIN - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı [133, 289]. Digər adı Ecanan-Şabadın. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur.

ŞABAN - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı (133, 289). 1590-cı ildə məzrə adı idi [169, 248]. XIX əsrin sonlarından sonra kəndin adı çəkilmir.

ŞABAN QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [170, 68]. Qızıl Qüllə kəndinə məxsus qışlağın adıdır (23, 95).

ŞABAN QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərəçiçək nahiyəsində qışlaq adı (23, 117).

ŞABANLI - İrəvan xanlığının Abaran mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin əvvəllərində Kəngərlərin Şabanlı tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. XIX əsrin ortalarından sonra mənbələrdə çəkilmir

ŞAVART - İrəvan xanlığının Zəngibasar mahalında kənd adı [159]. 1948-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürülmüşdür. Qədim türk dil-lərində çap “iki dağarası çökəklikdə yüksəklik”, “uçurum”, “yarğan”, “yamac” (126, 607) və art "aşırım" sözlərindəndir. Orta əsrlərdə Şərqi Anadoluda Şavarşen mahalının [110, 60] adı ilə səsləşir.

ŞAQAB - İrəvan xanlığının Qırxbulaq mahalında kənd adı [159]. 1728-ci ilə aid mənbədə Şahab (23, 77). Əsli Şahab. XIX əsrin 70-ci illərində kənddə ermənilər də yerləşdirilmişdir. 1886-cı ildə kəndin əhalisi qarışıq idi. 1940-cı ildə kənd Mayakovski adlandırılmışdır. 1948-1951-ci illəərdə kəndin azərbaycanlı əhalisi Azərbaycana köçürülmüşdür. İlk dəfə 1590-cı ildən [163, 45] və sonra 1728-ci ildən məlumdur [170, 25]. XVIII əsrin əvvəllərinə aid ermənicə mənbədə Şaab kimidir [150, 358]. 1728-ci ilə aid məlumatda sahibkar (bəy) kəndi (“timari Bəkir vələdi İbrahim”) kimi qeyd olunur [170, 25]. Yerli tələffüz forması Şaab. Şaab şəxs adındandır. Arakel Təbrizi Ağa Şaab adlı əmir adı çəkir [57, 138].

ŞAQABLI - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. Digər qədim adı Gəncəli [170, 91]. 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulmuş, sonralar bir hissəsi geri qayıtmışdır. 1948-1951-ci  illərdə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürülmüşdür. Əsli Şahablı. 1968-ci ildə kənd Şahab adlandırılmışdır.

ŞAQABƏK - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin ortalarından sonra mənbələrdə adı çəkilmir.

ŞAQALI - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Quqar r-nunda) kənd adı (99, 418). XIX əsrin ortalarında kənddə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1887-ci ilə aid məlumata görə kəndin əhalisi erməni idi (99, 418). 1947-ci ildə kənd ermənicə Vahaqni adlandırılmışdır. Əsli: Şakalı. Azərbaycan xalqının etnik tarixində mühüm rol oynamış qədim türk mənşəli Şaka tayfasının adını əks etdirir. Er. əv. VII əsrdə şakalar Cənubi Qafqaza gəlmiş və indiki Ermənistan və Azərbaycan ərazilərində hakim rola malik olmuşlar. Bu barədə ətraflı məlumat üçün bax: (13).  Cənubi Azərbaycanda Şaqalı kənd adı ilə (bax: 79, 329) mənşəcə eynidir.

ŞAQARDA - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Spitak r-nunda) kənd adı [133]. XIX əsrin ikinci yarısında əhalisi qarışıq kənd idi. Kənd ermənicə Tsarqanist adlandırılmışdır. Əsli Şakartı. Şak (Sak) etnonimindən (bax: Şaqalı) və qədim türkcə art-”dağlıq ərazi”, “aşırım” sözündən ibarətdir.

ŞAĞANLI - İrəvan quberniyasının Şuraqel qəzasında kənd adı [133]. 1968-ci ildə kənd ermənicə Şaqen adlandırılmışdır. XIII əsrdə monqolların tərkibində Cənubi Qafqaza gəlmiş türk mənşəli Çaqan (Şaqan) tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. XIX əsrdə Qars əyalətində Şaqan (xaraba kənd) (133, 290), Azərbaycanda Birinci Çağan (Şamaxı r-nu) və Şağan (Abşeronda) kənd adları ilə mənşəcə eynidir (bu tayfa barədə bax: I, 79).

ŞADAK - 1718-ci ildə İrəvan əyalətinin Sisyan nahiyəsində kənd adı [170, 164]. Qədim türk mənşəli Sadak tayfasının adındandır. Bax: Sadıqlı.

ŞADILI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində kənd adı [170, 41]. Naxçıvanda Şada kəndi, Şada çay, hidronimi (Şahbuz r-nu) və Şadılı (Qasım İsmayılov r-nu) adları ilə mənşəcə eynidir. XIX əsrdə Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Yelizavetpol (Gəncə) qəzasında maldarlıqla məşğul olan bir el Şada adlanırdı (44, 11). Ermənistanda Zəngiçayın hövzəsindən Qarabağ sərhəddinə qədər ərazidə Şada eli maldarlıqla məşğul olurdu (yenə orada). Türk mənşəli Şadı tayfasının adını əks etdirir (bax: 1, 63 və 81, 80).  Orta əsrlərdə Qazax mahalında Şahdili tayfası ilə mənşəcə eynidir. Bax: Şotalı.

ŞAİFLU - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasının Sisyan mahalında kənd adı [133, 290]. Yerli tələffüz forması Şayublu.1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və kənd dağıdılmışdır.

ŞAKABAD - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Xınzırək nahiyəsində kənd adı [170, 7]. Er. əv. VII əsrdə gəlmiş qədim türk mənşəli Sak (Şaka) tayfasının adını əks etdirir. İranda Şakabad kənd adı (79, 329) ilə mənşəcə eynidir.

ŞAM - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan mahalında) kənd adı. Tam adı Şamkəndi (133, 291). Qasımuşağı (Qurdhacı) tayfasının obalarındandır (Ərikli, Ələkçi və Şam)  [103, 158]. XIX əsrin əvvəllərindən əhalisi qarışıq kəndlərdən idi. 1918-ci ildə kəndin azərbaycanlı əhalisi qovulmuşdur. XVI əsrə aid erməni mənbəyində Şambi kimidir [57, 224]. Qeyd edilməlidir ki, Naxçıvanda və Zəngəzurda şamb (sondakı “b” səsi artırılmadır, məsələn, Azərbaycanın şimal-şərq bölgəsində Samur çayına tatlar və ləzgilər Sambur deyirlər; Erkən orta əsrlərdə Albaniyanın Kambiç əyalətinin adında da türkcə kam-”vadi”, “dərə” sözündə “b” səsi əlavəolunma idi) sözü ilə düzəlmiş bir sıra qədim toponimlər vardır. İlk dəfə bu toponim “Kitabi Dədə Qorqud” eposunda çəkilir. 1475-ci ildə Qaraqoyunlu hakimi Uzun Həsənin bir fərmanında Dərəşəmb kəndinin adı qeyd olunmuşdur [134, 169]. Mənşəcə şam sami sözü olmaq etibarilə “qamışlıq” mənasındadır (106, 61-62) və Azərbaycan dilində də şam və şamlıq sözləri vardır. Əlincəçayın Araza tökülən yeri Dərəşamb adlanır. XVII əsrin əvvəllərinə aid erməni mənbəyində Yuxarı Əylis kəndində “Şamb bulağı” toponimi qeyd olunur [91, 105]. (Culfa r-nunda “Şamb dərəsi haqqında bax: Ter-Avetisən. Qorod Djuqa. Tiflis, 1987, s. 5).

ŞAMDƏRVİŞ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı [170, 99].

ŞAMDANGƏLƏN - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində kənd adı [170, 19]. Kəndin adı “Şamdan (Suriyadan) gələnlər” mənasındadır. Orta əsrlərdə Şamda yaşayan böyük tayfalardan biri Bayat olduğuna görə, ehtimal ki, bu gəlmələr bayatlar idilər.

ŞAMDANGƏLƏN QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində qışlaq adı (23, 70).

ŞAMLIQ - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Tumanyan r-nunda) kənd adı [133]. 1887-ci ilə aid mənbədə Şamluq kimidir (99, 389). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Toponim iki cür izah oluna bilər: 1. Kəndin adı orada Şam ağacının bolluğunu bildirir. 2. Şamlı (Suriyalı) Qızılbaş tayfasının adı ilə bağlıdır. 1588-ci ilə aid mənbədə Qarabağda bir ulus Şam-Bayatı adlanırdı [167, 206].

ŞAMPURT - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında çay adı (133, 291).

ŞAMSIZ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Gorus r-nunda) kənd adı [133]. XIX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd ləğv edilmiş, əhalisi qonşu Şurnuxu kəndinə köçürülmüşdür. Şam və Sis toponimindən ibarət olub, “Şam yaxınlığında Sis” mənasındadır. Bax: Başsız.

ŞAN QİREY - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında kənd adı (133, 291). Elizavetopol qəzasında Şan-Qirey qışlaq adı (yenə orada) ilə eynidir. Mənası məlum deyil.

ŞARİS - XVIII əsrin ortalarında Göycə mahalında kənd adı [150, 361].

ŞARKİ - İrəvan quberniyasının Irəvan qəzasında kənd adı (133, 292).

ŞARUKAR - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında dağ adı [133, 292]. Mənbədə Şarkar kimidir (yenə orada).  XIX əsrdə Qazax qəzasındakı Şarukar dağ adı [133] ilə mənaca eynidir. Türk dillərində şar və qar (bax: Babakar) sözlərindən ibarətdir. XIX əsrdə Bakı qəzasında  Şaravaiz dağ (133, 292), Şamaxı qəzasında Şaradli, Şimali Qafqazda Nalçik dairəsində Şari-tau (133, 292) adları ilə səsləşir.

ŞATIRQIŞLAQ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı [170, 122]. Orta əsrlərdə Anadoluda yaşamış Şatır tayfasının [90, 17] adını əks etdirir.

ŞATIR QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində qışlaq adı (23, 123).

ŞAHABLI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı (23, 106). “Başqa adı Gəncəli” (yenə orada). Bax: Gəncəli.

ŞAHARBUZ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərəçiçək nahiyəsində kənd adı (23, 116).

ŞAHAKÇI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Göycə nahiyəsində kənd adı [170, 12]. “Göycə gölünün sahilində yerləşir” (23, 55).

ŞAHARXI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [170, 53].

ŞAHARXI - XVIII əsrin əvvəllərində İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində arx adı [150, 224].

ŞAHVARUT - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı (133, 293).

ŞAHVERDİ - İrəvan xanlığının Saatlı mahalında kənd adı [159]. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1968-ci ildə kənd ermənicə Huşakert adlandırılmışdır. 1590-cı ilə aid mənbədə Rəvan əyalətinin İrəvan qəzasında “Balıqçı Şahverdi virani” adlı kəndlə [169, 65] bu kəndin eyniliyi bizə aydın deyil.

ŞAHVERDİLƏR - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında  (indi Ermənistanın Gorus r-nunda) kənd adı [133, 293]. Digər adı Şahverdiuşağı (103, 170). 1918-ci ildə kəndin türk dilli  əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1930-cu ildə kənd ermənicə Başaracur adlandırılmışdır. Kəndin əsasını qoymuş nəsil adıdır.

ŞAHVƏLİ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı [170, 46]. Kəndin əsasını qoymuş şəxs (mülkədar) adıdır.

ŞAHQULUÖLƏN - İrəvan xanlığının Abaran mahalında kənd adı [159]. 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159]. 1711-ci ilə aid ermənicə mənbədə kəndin adı “Şaxi Qulu bağ” kimi qeyd olunmuş və onun həm də Veri adlandığı göstərilmişdir [150, 29]. Kəndin adı Şahqulu şəxs (feodal) adından və türk dillərində ölən-”düzən”, “bağ-bağça” və s. sözündən ibarətdir.

ŞAHDAĞ - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında dağ adı. XIX əsrdə Cənubi Qafqazda 6 Şahdaq (133, 293) və Dağıstanın Qaytaq-Tabasaran dairəsində Şah-Səngər (qala xarabalıqları) oronimləri vardı. Bəzi tədqiqatçıların Şahdaq adlarının fars dilində şah “hökmdar” sözü vasitəsilə izah etmələri səhvdir. Fars dilində şəx-”nəhəng qaya”, “dağ beli”, "bərk süxur" (bax: 125, s. 308) və dağ sözlərindəndir. Azərbaycanın şimal-şərqində Şahdağ və Naxçıvanda Şahtaxtı adları ilə mənaca eynidir.

ŞAHYOLU - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında Alapars kəndinə məxsus yaylaq yerinin adı (136, 32).

ŞAHYURDU - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərələyəz nahiyəsində məzrə adı (23, 58). “Əvvəllər bura kənd imiş” (yenə orada). “Əhalisi qızılbaş olduğuna görə köçüb gedib” (32, 290).

ŞAHKƏRİM QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində qışlaq adı (23, 122).

ŞAHMƏHƏMMƏD QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərəçiçək nahiyəsində qışlaq adı (23, 117). “Dərəqışlağı” da adlanır (yenə orada).

ŞAHMƏHƏMMƏD KƏNDİ -1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı (23, 122). “Heç kim yaşamır” (yenə orada).

ŞAHMURAD - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Krasnoselo r-nunda) qışlaq adı [133]. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd ləğv edilmişdir. Şahmurad şəxs adındandır.

ŞAHNƏZƏR - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Taşir r-nunda) kənd adı [133, 293]. 1919-cu ildə əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1978-ci ildə kənd ermənicə Metsavan adlandırılmışdır. 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Şörəyəl nahiyəsində Mübarək (digər adı Şahnəzər) kəndinin adı çəkilir [170, 129].

ŞAHNƏZƏR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 129). Mübarək də adlanır (yenə orada).

ŞAHRUZ - İrəvan xanlığının Göycə mahalında kənd adı. XIX əsrin ortalarındja kəndin əhalisi sıxışdırılıb çıxarılmış və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1886-cı ildə kəndin əhalisi erməni idi. 1946-cı ildə kənd ermənicə Qeqamavan adlandırılmışdır.

ŞAQRUX - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında xaraba kənd adı (133, 290).

ŞAHTƏRMUĞUM - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 125). “Başqa adı Sudagen” (yenə orada, s. 126).

ŞAHCAQULU QIŞLAĞI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində qışlaq adı (23, 123). “Heç kim yaşamır” (yenə orada).

ŞEYPURXAN - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Tumanyan r-nunda) kənd adı [133]. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd dağılmışdır. Tam adı “Şeypurxan qışlağı”. Şeypurxan şəxs adındandır.

ŞEYXƏLİVİRANI MƏZRƏSİ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [169, 93].

ŞEYXİCANLI - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində kənd adı [169, 270].

ŞEYXLU - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı (23, 122). Qızılbaşların Ustaclu tayfasının şeyxlu qolunun (138) adındandır.

ŞEYX QARNİ - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı (133). 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. “Qarnidən olan şeyxə mənsub kənd” deməkdir.

ŞEYXZADƏLİ - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı [159]. 1590-cı ildə Şeyxzadəli qışlaq kimidir [169, 64]. XIX əsrin ortalarından sonra mənbələrdə bu kəndin adı çəkilmir. Şeyxzadə soyadlı bir ruhaniyə məxsus kənd olmuşdur [170].

ŞEYX KƏLUL - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı [170, 3].

ŞEYXLƏR - 1727-ci ildə İrəvan əyalətinin Sisyan nahiyəsində kənd adı (32, 236). Həmin mənbədə deyilir ki, kənddə cəmi 3 müsəlman evli kişi və 1 subay oğlan yaşayır (yenə orada).

ŞEYX MİRZƏ - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında kənd adı (133, 294). XIX əsrin ortalarından sonra mənbələrdə bu kəndin adı çəkilmir.

ŞEYX HACI - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı [133]. 1590-cı ildən məlumdur [169, 249]. 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində qeyd olunur (23, 93). 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuş və Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1935-ci ildə kənd ermənicə Şqarşik adlandırılmışdır. Kənd 1728-ci ildən məlumdur [170, 61].

ŞEYXCİK - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [169, 224]. “Şeyxə məxsus” mənasındadır.

ŞEYX HƏSƏN - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində məzrə adı [170, 15].

ŞENAZ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsində kənd adı (23, 121).

ŞƏVƏRUT - İrəvan xanlığının Sərdarabad mahalında kənd adı [159]. 1918-1919-cu illərdə kəndin əhalisi qovulmuş və ermənilər yerləşdirilmişdir. 1968-ci ildə kənd ermənicə Uşakert adlandırılmı

ŞƏKAİK - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində kənd adı [170, 82]. Kürdlərin şəqaiq tayfasının adındandır.

ŞƏKƏRABAD - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı [170, 131].

ŞƏKƏRBAŞI - İrəvan xanlığının Dərəçiçək mahalında kənd adı (159). 1828-1832-ci illərdə kəndin Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulmuş və kənd dağıdılmışdır [159]. Pəmbək dağ silsiləsi Şəkərbaşı zirvəsinin [159] adındandır. Dağa bu ad uzaqdan kəllə qəndin (şəkərin) başına oxşadığına görə verilmişdir. Azərbaycanda Qazax r-nun Yuxarı Əskipara kəndinin ərazisində, Coğaz çayının sol sahilindəki dağın zirvəsində VI əsrə aid edilən “Şəkərqalası”nın adı ilə mənaca eynidir.

ŞƏKƏRLU - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan mahalında) kənd adı. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır.

ŞƏKİ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan r-nunda) kənd adı (133, 294). 1590-cı ildən [169, 360] və 1728-ci ildən (32, 248) məlumdur. 1727-ci ilə aid mənbədə kənddə 7 xristian ailəsinin (xristian albanların) yaşadığı qeyd olunur (32, 248). XIX əsrin 80-cı illərinə aid məlumatda Şəki kəndinin əhalisi tatar (azərbaycanlı) göstərilmişdir (103, 170). 1919-cu ildə kəndin azərbaycanlı hissəsi qovulmuşdur. 1922-ci ildə onların az bir qismi geri qayıtmışdır. 1988-ci ildə azərbaycanlı əhali tamamilə çıxarıldı. Şəki erkən orta əsrlərdə Sisakan knyazlığının mərkəzi olmuş qalanın adıdır. Kənd yaxınlığındakı qalanın adı ilə adlanmışdır. Qala er. əvvəl VII əsrdə gəlmiş Şaka türk tayfasının adını əks etdirir (bax: 13). XIX əsrdə Qars əyalətinin Ərdahan əyalətində iki Şəki (133, 291), Cənubi Azərbaycanda Şaqalı (əsli Şakali) və Şakabad, (79, 329) və Şimali Azərbaycanın şimal qərbində Şəki (şəhər) adları ilə mənşəcə eynidir. Şəki adı barədə bax: 36.

ŞƏKİKAN - 1590-cı ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Ağcaqala nahiyəsində kənd adı (169, 189).

ŞƏLƏGƏRƏK - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin İrəvan qəzasında kənd adı [169, 61]. Mənbədə kəndin həm də Kalaşlar adlandığı qeyd olunur (yenə orada). Monqolca şələ-”dağ beli” (126, 632) və türkcə kayrak “gilli”, "çınqıllı" sözlərindəndir.

ŞƏLƏT - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Sisyan nahiyəsində kənd adı (169, 160 və 334). 1728-ci ilə aid mənbədə də çəkilir (23, 150). Alban tarixçisi Musa Kalankatlının “Alban tarixi”ndə VII əsrdə Şağat (erməni əlifbasında “l” səsi “ğ” səsi ilə ifadə olunurdu) Albaniyanın xristian albanların yaşayış məntəqəsi kimi qeyd olunmuşdur.  Ona görə 1728-ci ilə aid mənbədə kənddə 4 xristian ailəsinin yaşadığı qeyd olunmuşdur (32, 250).

ŞƏMŞƏDİL - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında mahal adı. Erməni mənbələrində Şəmsəddin formasında 1587-ci ildən məlumdur [115, 176]. Qızılbaşların Zülqədər tayfasının qollarından (Hacılar, Koruqlu, Mosul, Xəzərli və Şəmsəddinlu) Şəmsəddinlu elinin (138, 94) adını əks etdirir. Bu el 1515-ci ildə indiki Şəmşədil r-nu ərazisində məskunlaşmışdır (bax: 78, 55-56). 1593-cü ilə aid mənbədə “Nahiyeye arani nehri Hasan” (“Həsən adlı şəxsin aranı, yəni qışlağı”) və “Nəhri Qazax”da Şəmşədilu tayfasının yaşadığı qeyd olunmuşdur (167, 208). Tovuz r-nunda Göycəli kəndinin əvvəlki adı Şəmşədil olmuşdur. Erkən orta əsrlərdə bu mahal Albaniyanın Parisos əyaləti olmuşdur. Musa Kalankatlının “Alban tarixin”də Parisos (Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasında Pərisuz adı) çəkilir. XIX əsrə aid məlumata görə Şamxorçay Pərisuz şəhər xarabalığı içərisindən axır və sonra Paris çayının qolu ilə birləşir [66, 19].

ŞƏNƏDAĞ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan mahalında) kənd adı [133]. 1918-1919-cu illərdə kəndin əhalisi qovulmuş və gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1940-cı ildə kənd ermənicə Lernaşen adlandırılmışdır.

ŞƏRABQALA - Abaran r-nunda kənd adı. XVII əsrdə [57, 71] və XVIII əsrin əvvəllərinə aid ermənicə mənbədə [150, 365] Karpi mahalında Şarapxana kimi verilmişdir.

ŞƏRABXANA - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 124).

ŞƏRDƏRƏ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan r-nunda) kənd adı. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır. Türkcə şara “çayyatağı” [126, 625] və dərə sözlərindəndir.

ŞƏRƏKƏN - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında kənd adı [133]. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Əsli Şirakan. Eradan əvvəl son illərdə indiki Ermənistan ərazisində məskunlaşmış qədim türk mənşəli Şirak tayfasının cəm bildirən an şəkilçisindən ibarətdir. Bax: Şirak.

ŞƏRƏFABAD - İrəvan xanlığının Sərdarabad mahalında kənd adı [159]. Digər adı Yeni Qarxun. 1950-ci ildə Nalbandyan adlandırılmışdır.

ŞƏRKİ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133]. XIX əsrin sonlarından sonra kəndin adı mənbələrdə çəkilmir. Ehtimal ki, Şiraki adının təhrifi olmaq etibarilə Şirak tayfasının adından ibarətdir. Bax: Şirak. XIX əsrdə Bakı qəzasında Şərqə (qışlaq) adı (133, 292) ilə eynidir.

ŞƏRİ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı (133, 294).

ŞƏHRİZ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Dərəçiçək nahiyəsində kənd adı (23, 53).

ŞƏFİABAD - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı. 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159]. Şəfi şəxs adından və abad-”kənd” sözündəndir.

ŞƏFİABAD - İrəvan xanlığının Sürməli mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin ortalarından sonra kəndin adı mənbələrdə çəkilmir.

ŞƏHƏRMANLI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin İqdır nahiyəsində kənd adı [170, 20]. Ehtimal ki, Şəhrimanlı -dan təhrifdir. Bax: Şəhriman.

ŞƏHƏRCİK - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı [133]. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuşdu. 1922-ci ildə əhali geriyə qayıdaraq yenidən məskunlaşmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur [20, 159]. XIX əsrdə bu qəzada üç Şəhərcik adlı kənd vardı (133, 290). 1468-ci ilə aid mənbədə kəndin adı Şiher kimi qeyd olunmuşdur [134, 167]. XVIII əsr erməni müəllifi kəndin adını ermənicə tələffüzdə Şher kimi yazmışdır [150, 362]. XVI əsrdə Tatev monastırına aid kəndlər sırasında Şıhər adlı kənd də var idi [135, 87]. Belə qənaətə gəlmək olar ki, Şihər adlı kənddən yaranmış məntəqə Şihərcik (“Kiçik Şihər kəndi” mənasında) adlanmışdır. Lakin Şihər kəndinin XVIII əsrdən sonrakı taleyi məlum deyil.

ŞƏHİDİALLAH - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Karbibasar nahiyəsində kənd adı [169, 93].

ŞƏHRİYAR - İrəvan xanlığının Sərdarabad mahalında kənd adı (159). 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı kimi qeyd olunmuşdur (23, 86). XII əsrə aid başqa mənbədə də çəkilir [115, 368]. XIX əsrdə İrəvan quberniyasında 5 Şəhriyar adlı kənd vardı (133, 290). Şəhriyar kənd adlarının Şəhriyar şəxs adından ibarət olması ağlabatan deyildir. Orta əsrlərdə (XIV əsrdə) İranda, Reydən şimalda Şəhriyar qalasının [160, 283] adının türk tayfalarının hərəkəti ilə əlaqədar aparılması ola bilər.

ŞƏHRİYAR - Oktemberyan r-nunda kənd adı. 1590-cı ildən məlumdur [169, 250]. 1968-ci ildə kənd Araqats adlandırılmışdır.

ŞƏHRİYAR - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı [159]. 1590-cı ildən məlumdur [169, 254]. 1728-ci ilə aid mənbədə Qarni nahiyəsində qeyd olunur (23, 102). 1828-1832-ci illərdə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır [159].

ŞƏHRİYAR - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. 1590-cı ildən məlumdur [169, 225]. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar kənd dağılmışdır. Digər adı Qarınburun (bax).

ŞİVLİ - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan mahalında) kənd adı [133]. XIX əsrin axırlarından sonra kəndin adı çəkilmir. Kənd orta əsrlərdə Anadolu yarımadasında yaşamış Kürd Şivili tayfasının [90, 21] məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

ŞİVRİ - Qukasyan r-nunda kənd adı. 1918-ci ildə əhalisi qovulmuş və xaricdən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. Kənd ermənicə Areq adlandırılmışdır.

ŞİQAD - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Bazarçayı nahiyəsində kənd adı [169, 156].

ŞİDİLİ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında, indi Vedi r-nunda kənd adı (133, 295). Mənbədə Şidlu kimidir (yenə orada). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. 1991-ci ildə kənd ermənicə Yexeqnavan adlandırılmışdır. Yerli tələffüz forması: Şidli. 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində Qarauca=Şetli, Haranlı=Şetli və Kunsulu=Şetli adlı üç Şetli kəndi vardı [170, 10]. XIX əsrdə Tiflis quberniyasının Şorapan qəzasında Çidili kəndi [133, 281] və Azərbaycanda Çidibaş (Zaqatala r-nunda dağ adı) toponimləri ilə mənaca eynidir. Qədim türk dillərində çit-”böyür”, “hüdud” sözündəndir.

ŞİKAR - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Sisyan nahiyəsində kənd adı [170, 160].  XX əsrin əvvəllərinə aid mənbədə Şiqər kimidir (133, 295). Ehtimal ki, şakar (yəni şak ərləri) adından təhrifdir.

ŞİGŞİG - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [170, 10].

ŞİNQOVİT BAYAT - İrəvan xanlığının Zəngibasar mahalında kənd adı (159). Şinqovit (kəndi) yaxınlığında Bayat (kəndi) mənasındadır. Kənd Səlcuq oğuzlarının Bayat tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Bax: Bayat.

ŞİNDİLƏR - Amasiya r-nunda kənd adı. Digər adı: Bozqala. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuşdur. 1922-ci ildən sonra əhalinin bir hissəsi geri qayıtmışdır. 1948-1949-cu illərdə əhali Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd ləğv edilmişdir. Borçalı qəzasında (indi Dmanisi r-nunda) Şindilər dağı və Şindilər kəndi adları ilə mənşəcə eynidir.

ŞİRABAD - İrəvan xanlığının Zəngibasar mahalında kənd adı [159]. 1728-ci ilə aid mənbədə İrəvan əyalətinin Qırxbulaq nahiyəsində kənd adı kimi qeyd olunmuşdur (23, 75). XX əsrə aid məlumatda İrəvan qəzasında kəndi həm də Parakar adlandığı qeyd olunmuşdur (133, 295). XIX əsrin ortalarında Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulmuş və xaricdən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1886-cı ilə aid məlumata görə kəndin əhalisi erməni idi. 1935-ci ildə kənd ermənicə Parakar adlandırılmışdır. Kənd Şir adlı bir türk mənşəli elin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. 1588-ci ilə aid mənbəyə görə Bərdə sancağında Şir adlı tayfa yaşayırdı [167]. 1283-cü ilə aid Xotavəng kitabəsində Dağlıq Qarabağda bir kənd Şirman (ermənicə yazılışda Şirmanans) kimi yazılmışdır [82]. Ehtimal ki, “Kitabi Dədə Qorqud” eposunda Şir-Şəmsəddin eponimindəki “Şir” sözü də məhz tafa adıdır.

ŞİRAZLU - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. 1590-cı ildən [169, 271] və 1728-ci ildən [170, 10] məlumdur. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuşdu (11, 164). 1922-ci ildən sonra əhalinin bir hissəsi geri qayıtmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. 1991-ci ildə kənd ermənicə Vosketap adlandırılmışdır. Türk tayfalarının hərəkəti ilə İrandan Şiraz adının gətirilməsi nəticəsində yaranmışdır.

ŞİRAKQALA - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı (133, 295).  Şirak yer adı ilk dəfə V əsr erməni mənbəyində  çəkilmişdir. (Moisey Xorenasi, I kitab, 12-ci fəsil). 1590-cı ilə aid mənbədə Şirəqala [169, 236], 1728-ci ilə aid mənbədə isə Şirəkala kimidir [170, 102]. 1878-ci ildə kəndin Azərbaycan türklərindən ibarət əhalisi qovulmuş və xaricdən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. 1886-cı ilə aid məlumata görə kəndin əhalisi ermənilər idi.  Kənd oradakı qədim qalanın, qala isə qədim türk mənşəli Şirak tayfasının adı ilə adlanmışdır. Er. əvvəlki əsrlərdə şimaldan gəlmiş Sirak (Şirak) tayfası Cənubi Qafqazda əsas etibarilə iki bölgədə yerləşmişdi: Albaniyada Alazan Qabırrı çaylarının aşağı axarında və indiki Ermənistan ərazisində. Ermənistandakı Şirak II əsr müəllifi Ptolemeyin əsərində Sirakene kimidir. Ondan əvvəl bu bölgə Urartu mənbələrində Eriaxi adlanır. Baş Şirakel (Baş Şörəyəl) kəndinin adı ilk dəfə “Kitabi Dədə Qorqud”da Şirəküvan, XIV əsrə [107] və XVII əsrə [57, 60] aid erməni mənbələrində “Şirakovan” kimidir.  Orta əsrlərdə Şirakların yaşadığı bu əyalət “Şirak ölkəsi,” [142, 81], əyalətin əhalisi isə Şirak-el (yəni “Şirak eli”, (“Şirak tayfası”), təhrif forması “Şörəyəl” adlanmışdır. XVIII əsrdə Şörəyəl mahalı indiki Düzkənd, Aqin, Artik və Talin rayonlarının ərazisini əhatə edirdi. XIX əsrdə Qars əyalətinin Oltin qəzasında Şirak xaraba qala adı (133, 295) ilə mənşəcə eynidir.

ŞİRAKQOÇ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Vedi nahiyəsində kənd adı [169, 225].

ŞİRAK DÜZÜ - Boz -Abdal, Ələyəz və Şirak dağları arasında vadi-düzənin adı.

ŞİRVAN - 1590-cı ildə Rəvan əyalətində, Ələyəz dağında yaylaq adı [169, 94]. Bizim ehtimalımıza görə Türkiyə və Ermənistan ərazilərində Şirvan toponimləri er. əv. VII əsrdə Sakların tərkibində Orta Asiyadan gəlmiş türk mənşəli Şirvan tayfasının adını əks etdirirlər. Qədim türk runi abidələrində Sir kimi qeyd olunmuş tayfanın (bir fikrə görə Sır-Dərya çayı-nın adında qalmışdır-108, 200) adı ilə Şirvan etnonimi eyni mənşəlidir. Orta əsrlərdə Türkiyə ərazisində Diala çayının hövzəsi Şirvan adlanırdı (90, 16).

ŞİRVANCIQ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı (133, 295). 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı [169, 232]. 1728-ci ilə aid mənbədə Şirvancik (yəni “Kiçik Şirvan”) kimidir [170, 125]. 1878-ci ildə əhalisi qovulmuş və burada ermənilər yerləşdirilmişdir. 1948-ci ildə kənd ermənicə Lernakert adlandırılmışdır. Kənd Anadoluda, Diala çayı sahillərində Şirvan mahalından [190, 16] çıxmış ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.

ŞİRVANCIQ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı (23, 124).

ŞİRƏÇİ - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında kənd adı [133, 295]. Mənbədə Şiraçi kimidir (yenə orada). 1728-ci ilə aid mənbədə İqdır nahiyəsində kənd adı (23, 68). 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Şirhacı adından təhrifdir. Şir Hacı şəxs adındandır.

ŞİRİNSU - Ələyəzçay ilə Dəliçayın kəsişdiyi yerdə, hündürlüyü 150 m. olan şəlalənin adı. Əsli Şırran-Su, yəni töküldükdə şırıldayan su. 1934-cü ildə şəlalə ermənicə Kaxsracur adlandırılmışdır (6. 126).

ŞİRİNCANLI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Aralıq nahiyəsində kənd adı [170, 20].  Ehtimal ki, Quqar r-nunda Maymaq dağının ətəyində Hallavar kəndinin ərazisində Şirinqala qalasının ("Şirinqala" saz havası da bu qalanın adı ilə bağlıdır) adındandır.

ŞİRHACI - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində kənd adı [170, 64].

ŞİŞQAYA - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında kənd adı. 1728-ci ilə aid mənbədə qeyd olunmuşdur (23, 53). 1919-cu ildə kəndin əhalisi qovulmuşdur. 1922-ci ildə bir hissəsi geri qayıdaraq yenidən məskunlaşmışdır [20, 294]. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur.

ŞİŞDƏPƏ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Sürməli nahiyəsində kənd adı [170, 17]. Azərbaycan dilində şiş (zirvəsi sıldırım) və təpə sözlərindən ibarətdir.

ŞİŞDƏPƏ - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Abaran nahiyəsində kənd adı [170, 153].

ŞİŞLİK - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Zebil nahiyəsində kənd adı [169, 331].

ŞİŞTƏPƏ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı (133). İlk dəfə 1728-ci ilə aid mənbədə çəkilmişdir (23, 125). 1946-cı ildə kənd ermənicə Sepasar Mets adlandırılmışdır. Şiştəpə dağının adındandır.

ŞİŞTƏPƏ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında dağ adı [159].

ŞİŞTƏPƏ - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında dağ adı [133].

ŞİŞTƏPƏ - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında dağ adı [133].

ŞİŞTƏPƏ - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında dağ adı [133].

ŞİŞTƏPƏ TULAÇİKƏ TABE - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Şirakel nahiyəsində kənd adı [170, 153]. Vergi verdikdə Tulacik kəndinin (bu kənd qalmamışdır) nəzdində olan Şiştəpə kəndi mənasındadır.

ŞINIQ - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanda) kənd adı (99, 389). Ermənicə kənd Şnex adlandırılmışdır. 1887-ci ilə aid məlumata görə kəndin əhalisi Türkiyədən gəlmə yunanlar idi (99, 389). Kənd Dəbəd çayının vadisində “Şınıx dərəsi” adındandır. Qədim türk dillərində çinq, şinq-”sıldırım” [126, 616] sözündəndir. Azərbaycanda Şınıx (Gədəbəy rayonu) kənd adı ilə mənaca eynidir.

ŞIRRAN - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd ləğv edilmişdir. Azərbaycanda Şırran (Şuşa r-nu) və Şırransu (Ordubad r-nu) kənd adları ilə mənaca eynidir. Şırran-”suyun fəvvarə vuran yeri” mənasındadır (Şuşa r-nundakı Şırran da Turşusu bulağının fəvvarə vurmasını bildirir).

ŞIXBAZAN - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında qışlaq adı (133, 296).

ŞIXLAR - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [159]. 1590-cı ildən məlumdur. Digər adı Qoç Əhməd [169, 61]. 1968-ci ildə kənd ermənicə Lyusarat adlandırılmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur.

ŞIXLAR - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan r-nunda) kənd adı [133]. 1590-cı ilə aid mənbədə Şeyxlər kimidir [169, 362]. 1940-cı ildə kənd Qızıl Şəfəq adlandırılmışdır. 1918-ci ildə kəndin əhalisi qovulmuşdur. 1922-ci ildə əhali geri qayıdıb yenidən məskunlaşmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur [20, 184].

ŞIXHACI - Talin r-nunda kənd adı. 1915-ci ildə kəndin əhalisi qovulduqdan sonra ermənilər yerləşdirilmişdir (6, 188). 1935-ci ildə kənd ermənicə Şqarşak adlandırılmışdır.

ŞORADAQ - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında dağ adı (133, 297).

ŞORAN - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133]. Yerli tələffüz forması Şıran [20, 201]. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Şırran adından təhrifdir. Bax: Şırran.

ŞORBULAQ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı. “Şorbulaq” adlı yerdə qışlaq əsasında yaranmışdır. XX əsrin əvvəllərində kənd dağılmışdır.

ŞORBULAQ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında bulaq adı (133, 297).

ŞORƏLİ - İrəvan xanlığının Göycə mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin ortalarından sonra kəndin adı mənbələrdə çəkilmir. Azərbaycan xalqının etnik tarixi ilə bağlı qədim toponimlərdəndir. Erkən orta əsrlərdə Albaniyada və indiki Ermənistan ərazisində yaşamış türk mənşəli Şor (əsli Çor) tayfasının adını əks etdirir. Peçeneqlərin Çor (Çur) tayfasının (109, 155) adındandır. Azərbaycanda Çorman (Kəlbəcər r-nu), Çor-Yurt (Yardımlı r-nu), Corlu (Qəbələ r-nu), Corlu (Gürcüstanda) adları ilə eynidir. İlk dəfə “VII əsr Erməni coğrafiyası” adlı mənbədə Şorapor (“Şor dərəsi” yaxud “Şor vadisi” mənasındadır) toponimində əksini tapmış  bu elin adı ilə bağlı bir sıra toponimlər vardır. Əsl adı “Şor eli”, yəni “Şor tayfası” (“Şirak el” kimi). Bax: Şorlu.

ŞORKƏND - İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında kənd adı [133]. 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağıdılmışdır. Qədim türk mənşəli Şor tayfasının adını əks etdirir.

ŞOR KOLANI - Bax: Rəncbər.

ŞORGÖL - İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında göl adı (133, 297).

ŞORLU - İrəvan xanlığının Zəngibasar mahalında kənd adı [159]. 1441-ci ilə aid ermənicə mənbədən məlumdur [115, 172]. Tam adı Şorlu-Mehmandar, yaxud Mehmandar-Şorlusu. XX əsrin əvvəllərinə aid məlumatda İrəvan qəzasında Şorlu Mehmandar kimidir (133, 297). 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. 1990-cı ildə kənd ermənicə Hovtaşat adlandırılmışdır. Yerli tələffüz (təhrif) forması “Şöllü” kimidir. Qədim türk mənşəli Şor tayfasının adını əks etdirir. İlk dəfə VII əsrə aid mənbədə (59) Şorapor “Şor dərəsi” kimidir.

ŞORLU DƏMİRÇİ - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133, 297]. Böyük Şorlu da adlanmışdır. 1946-cı ildə kənd ermənicə Daştavan adlandırılmışdır. 1948-1949-cu illərdə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənl ləğv edilmişdir.

ŞORSU - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kiçik çay adı [133, 297].

ŞORCA - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında kənd adı [133, 297]. XIX əsrin 40-cı illərində Aşağı Quylasar kəndindən [bax] qovulmuş Azərbaycanlı ailələrin “Şorca” adlı yerdə məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. “Şoran yer” mənasındadır.

ŞORCA - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzasında (indi Ermənistanın Krasnoselo r-nunda) kənd adı [133]. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur.

ŞORCA - İrəvan quberniyasının Şərur-Dərələyəz qəzasında, indi Yexeqnadzor r-nunda kənd adı (133, 297). 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır.

ŞORCALU - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında  kənd adı (133, 297). Başqa adı Təzə Keyti.

ŞORCALU - İrəvan quberniyasının Novobayazid qəzasında kənd adı (133, 297). Başqa adı Nadejdino (yenə orada).

ŞOTALI - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Qafan r-nunda) kənd adı. Oradakı Əcili (bax) kəndindən XIX əsrin ortalarında yaranmış obanın adıdır [103, 146]. XX əsrin 30-cu illərində kollektivləşmə ilə əlaqədar olaraq kənd dağılmışdır. Qədim türk mənşəli Şatı tayfasının adını əks etdirir. Bax: Şadılı.

ŞOORAQ - XVIII əsrin ortalarında ermənicə mənbədə Dərəçiçək mahalında kənd adı [150, 360]. Ermənicə yazılışda təhrifə uğradığına görə yerli tələffüz formasını bərpa etmək olmur. Ehtimal ki, türk dillərində örək-”tikinti”, “istehkam” sözündəndir. XX əsrdə Bakı qəzasında Urektepə [133] adı ilə səsləşir.

ŞUQAİB - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133, 298]. 1949-cu ildə əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd dağılmışdır. Qırğızca çoku, qazaxca şokı “konusvarı zirvə” (126, 618) və ib (ıb) “yüksəklik” (126, 636) sözlərindən ibarətdir. Toponim “konusvarı zirvəsi olan daq (təpə)” mənasındadır. Azərbaycanda Şəki r-nunda Çoxqar (çoku və türk dillərində qar “alınmaz (sıldırım mənasında) qaya” (108, 107) dağ adı ilə mənaca eynidir. Qazaxıstanda Akçokı və ya Akşokı (bir neçə təpənin adı) barədə bax: 108, 27-28. Toponimin türk dillərində çuqay (monqolca tuquy) "kolluq", "meşə sahəsi" (bax: S. Kudayberqenov. Zametki o drevnetörskix Çuqay, Kuz i Ərış. "Onomastika Kirqizii". I. Frunze, 1985, s. 30) sözündən yarandığını da güman etmək olar.

ŞUQAYİB - İrəvan xanlığının Qarnibasar mahalında kənd adı. 1828-1832-ci illərdə kəndin əhalisi qovulmuş və kənd dağıdılmışdır [159]. Bax: Şuqaib.

ŞURABAD -Amasiya r-nunda kənd adı. Qədimdə Sürməli qəzasında Sultanabad (133, 231). 1935-ci ildə Şura hökumətinin adına Şurabad adlanmışdır. 1948-1951-ci illərdə kəndin əhalisi Azərbaycana köçürüldükdən sonra kənd ləğv edilmişdir.

ŞURAQEL - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında  dağ adı  (133, 290). Şirak-el, yəni “Şirak tayfası” etnonimin əks etdirir.

ŞURAKUZ - 1590-cı ildə Rəvan əyalətinin Ağcaqala nahiyəsində kənd adı [169, 194]. Şirak etnonimindən və "us" şəkilçisindən ibarətdir. “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunda Şirakuz toponimi ilə eynidir.

ŞURLUT QOCA - 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində kənd adı (23, 102). Əsli Şorlut Qoca. Şurlut 1728-ci ilə aid məlumata görə Naxçıvan əyalətində bir nahiyənin adı idi (23). Mənası məlum deyil. Toponim “Şorlutlu Qoca (şəxs adı)” mənasındadır.

ŞURNUXU - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Gorus r-nunda) kənd adı. Yerli tələffüz forması Şirnuxu. 1988-ci ildə kəndin əhalisi Azərbaycana qovulmuşdur. Mənası məlum deyil.

ŞUTURKƏND - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında kənd adı [133, 299]. XIX əsrin sonlarından sonra mənbələrdə adı çəkilmir.

ŞUTURKƏND - İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında xaraba kənd adı (133, 299).

ŞÜYÜTLÜ - İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında kənd adı [159]. XIX əsrin ortalarından sonra kəndin adı mənbələrdə çəkilmir.

ŞÜKƏR - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında (indi Ermənistanın Sisyan r-nunda) kənd adı [133, 298]. Mənbədə Şuk-Yar kimidir (yenə orada). 1918-ci ildə əhalisi qovulduqdan sonra kənd dağılmışdır. Ehtimal ki, türk dillərində şoku-”konusvarı yüksəklik” [126, 618] və yar “çay sahili qaya”, “yarğan” sözlərindəndir. Azərbaycanda Çoxqar dağının (Şəki r-nu) adı ilə mənaca eynidir.