ErməNİstanda azərbaycan məNŞƏLİ

NƏTICƏ

Ermənistan ərazisində türk dilli toponimlərin lüğətindən aydın olur ki, orada azərbaycanlıların etnogenezində müxtəlif qədim türk  tayfaları iştirak etmişdir. Diqqəti burası cəlb edir ki, həmin tayfalar eynilə Azərbaycanın hər iki hissəsinin ərazisində toponimlərdə də iz qoymuşlar. Bu tayfalardan aşağıdakıları qeyd etmək olar: er. əvvəl VIII əsrdə gəlmiş, antik mənbələrdə kimmer kimi yazılan kəmər (qəmər) (Kəmərli, Qəmərli kənd adları), er. əvvəl VII əsrdə gəlmiş sak (Şəki toponimində; sakların içərisində gəlmələri ehtimal  olunan basin, qarqar, quqar, gəncə, şirvan, şirak tayfaları (Başnəli, Quqar, Gəncə, Şirvancıq, Şirak toponimləri). Eranın əvvəllərindən başlayaraq Cənubi Qafqaza hunların tərkibində və erkən orta əsrlərdə bir sıra türk tayfaları gəlib məskunlaşmışlar: Hun (Hünüt və Xunut toponimləri) goros (Gorus və Xors toponimləri), aran (Eranos kənd adı), katak (Gödəkli), peçeneq (Biçənək, Becine kənd adları), kəngər (Kəngərli k), avar (Abaran), abdal (Abdallar k), quşçu (Quşçu k), bulqar (Belxar k), suvar (Suvar k) və b. Toponimlərdə bulqarların Kazan (Qazançı) və Kul (Kolt, Qullar), peçeneglərin qarabaq, güyərçi, kapan, çuban, çor (Qarabaq, Güyərçili, Qafan, Çobankərə, Çorlu kənd adları), xəzərlərin kabar və tərnə (Kəvər, Tərnəqut kənd adları), qıpçaqların eti, çipan, kotyan, qarabork (İtqıran, Çivanlı, Kotanlı, Qarabərk) və b. tayfalarının adları əksini tapmışdır. XI-XII əsrlərdə gəlmiş Səlcuq oğuzlarının avşar, bayat, bayandur, ivə, yaycı, urəqir, kayı, ağacəri, çəpni və b. tayfalarının adları ilə bağlı adlar da vardır. XI-XV əsrlərdə Şah I İsmayılın hakimiyyətə gəlməsində iştirak etmiş qızılbaş tayfalarının çoxunun adları (bərgüşad, armalı, alpout, qacar, bayburdlu, qaraqoyunlu, barani, baharlı, qazyan, türkmən, talış, qaradağlı və b.) bir sıra toponimlərdə qalmışdır.

Ermənistan ərazisində monqolların tərkibində gəlmiş karkın, ələt, tatar, tulus və b. tayfa adları da toponimlərdə nəzərə çarpır. Bir sıra toponimlər isə qismən Azərbaycanda, əsasən Şərqi Anadoluda, Ermənistan ərazisində və Naxçıvan əyalətində orta əsrlərdə yaşamış tayfaların (Muğanlı, Aydınlı, Həmzəli, Ayrım, Saatlı, Təkəli, Sofulu, Xəlfəli, Taşanlı, Quzugüdənli, Tecirli, Sarıcalar, Puşanlı və b.) adları ilə bağlıdır.

Lüğətdə verilmiş toponimlərdən aydın olur ki, indiki Ermənistan ərazisində erməni dili əsasında yaranmış coğrafi ad yox dərəcəsindədir. Bu faktdan alınan mühüm nəticə ondan ibarətdir ki, Ermənistan ərazisində yaşamış azərbaycanlılar oranın yerli və köklü əhalisidir. Təəssüf ki, Azərbaycan tarixşünaslığında Azərbaycan xalqının mənşəyi haqqında qondarma baxış ucbatından bu problem indiyədək xüsusi tədqiqat predmeti olmamışdır. Tədqiqatçılarımız qədim dövrdə və erkən əsrlərdə xalqımızın etnik tarixinin obyektiv simasını üzə çıxara bilməmiş, kənarda deyilmiş yanlış mülahizələrin əsiri olaraq Manna, Mayay, Atropatena və Alban dövlətlərinin türk mənşəli etnosların siyasi qurumları olduqlarını görə bilməmiş, Azərbaycan və Ermənistan ərazilərində türk etnoslarının zaman və məkan koordinatlarını müəyyən edə bilməmişdir. Onun əvəzinə xalqa rusların və ermənilərin xalqımızın tarixinə dair qərəzli mülahizələri ilə dolu kitablarından gətirilmiş fikirlərə uyğun mülahizələr təqdim olunmuşdur. Uzun müddət müstəqil, təhlili düşüncənin məhsulu ortaya gəlmirdi, sxematik təfəkkür üstün mövqeyə malik idi. Belə təfəkkür səviyyəsi ilə razılaşmayanlar isə müxtəlif adlarla damğalanırdı. Qədim və erkən orta əsrlərdə Azərbaycan xalqının etnik tarixi sahəsində indiyədək tədqiqat əsəri mövcud deyildir. Bunun əvəzinə, azərbaycanlıların ulu əcdadlarının cənubda hürri dilli (ya da elamdilli), sonra da İran dilli, şimalda Dağıstan dilli olması fikrini hər vasitə ilə yayırdılar. Bəzi tarixçilərimiz (İqrar Əliyev, Fəridə Məmmədova, Yusif Cəfərov, Sara Qasımova və b.) indi də bu yanlış fikrin tərəfdarlarıdırlar.

Son illərdə Azərbaycan xalqının mənşəyi barədə obyektiv tarixi həqiqəti əks etdirən yeni konsepsiya yaranmışdır. Mahmud İsmayılın, Yusif Yusifovun, Q. Qeybullayevin, Süleyman Əliyarovun, Tofiq Məmmədovun, dilçilərdən Nizami XUdiyevin, Tofiq Hacıyevin, FirUdin Cəlilovun tədqiqatları sayəsində aydın olmuşdur ki, cənubda İranmənşəli, şimalda Qafqazmənşəli (yaxud Dağıstan mənşəli) tayfalarla yanaşı, artıq eradan əvvəl I minilliyin əvvəllərində Azərbaycan ərazisində türk mənşəli etnoslar aparıcı mövqeyə malik idilər. Müəyyən edilmişdir ki, Manna, Maday (Midiya), Atropatena və Alban dövlətləri məhz türk mənşəli etnoslara mənsub siyasi qurumlar idi və deməli, xalqımızın etnik tarixində, dilində, mədəni irsində qırılmazlıq, ənənəvilik və varislik vardır. Bu konsepsiya təkzibolunmaz faktlara-yazılı mənbələrdə er. əv. I minilliyin əvvəllərindən eramızın XI-XII əsrlərinə qədər (yəni Azərbaycan ərazisinə Oğuz türklərinin gəlməsinə qədər) Azərbaycan ərazisində çəkilən yer adlarının (o sıradan Alban toponimlərinin) və şəxs adlarının türk mənşəli olmasına söykənir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu adların böyük əksəriyyətinin məlum qədim Şərq dilləri və müasir dillər (gürcü, erməni, Dağıstan dilləri) əsasında izah olunması təşəbbüsləri boşa çıxmışdı. Son araşdırmalar göstərmişdir ki, bu adlar qədim türkcədir. Bu konsepsiya artıq M.Ə.Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universitetində və Nəsrəddin Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində buraxılmış “Azərbaycan tarixi” dərsliklərində qismən də olsa əksini tapmışdır.

Azərbaycan və indiki Ermənistan ərazilərində eradan əvvəlki minilliklərdə türk mənşəli etnosların yaşaması konsepsiyasının irəli sürülməsi ilə tarixi həqiqət yerini tutmuşdur. Təəssüf ki, bu baxış hələ də bəzi tarixçilərimiz üçün anlaşılmazdır. Əslində bunun özü də təbiidir. Elmin hər bir sahəsində köklü təshih, yeni baxış əvvəlcə fantastika kimi nəzərə çarpır, çünkü mövcud baxışa uyğun gəlmir. Lakin həqiqət yenilməzdir, gec-tez yerini tutmalıdır. Oxucuya təqdim olunan bu izahlı lüğət qədim dövrdə və erkən  orta əsrlərdə indiki Ermənistan ərazisində Azərbaycan türklərinin hakim mövqeyə malik olduğunu aydın göstərir. Lakin lüğət bu sahədə ilk təşəbbüsdür, başlanğıcdır. İndi isə söz oxucunundur. Onun bu əsərə verəcəyi qiymət irəlicədən razılığımızı bildiririk.

ƏDƏBİYYAT

1. M.Ə.Abasova, N.S.Bəndəliyev, X.İ.Məmmədov. Böyük Qafqazın cənub-qərb hissəsinin toponimiyası. Bakı, 1993.

2. Azərbaycanın izahlı coğrafi adlar lüğəti. Bakı, 1960.

3. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası (müxtəlif cildlər).

4. Azərbaycan tarixi sənədlər və nəşrlər üzrə. Bakı, 1990.

5. Azərbaycan SSR-in qısa toponimlər lüğəti. Bakı, 1986.

6. Bayramov A.Ə. Qədim Oğuz ellərinin-Ağbaba, Şərəyəl və Pəmbək bölgələrinin yer-yurd adları Bakı, 1996.

7. Bəndəliyev N.S. Dağlıq Şirvan oronimlərində bəzi etnonimlərin izləri. “Azərbaycan SSR EA Xəbərləri” (Yer elmləri seriyası), 1979, № 3.

8. Budaqov B.Ə. Azərbaycan coğrafi terminlərinin bəzi məsələlərinə dair. “Azərbaycan SSR EA Xəbərləri” (Yer Elmləri seriyası), 1959, № 7.

9. Budaqov B.Ə. Azərbaycan toponimlərinin problemləri. “Azərbaycan onomastikası probleminə dair”. Bakı, 1986.

10. Budaqov B.Ə. Ermənistanın Azərbaycan mənşəli coğrafi adları. “Didərginlər” məcmuəsi. Bakı, 1990.

11. Budaqov B.Ə. Türk  uluslarının yer yaddaşı. Bakı “Elm”: Bakı, 1994.

12. Vəlixanlı N. IX-XII əsr ərəb coğrafiyaşünas səyyahları Azərbaycan haqqında. Bakı, 1974.

13. Qeybullayev Q.Ə. Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən. Bakı, 1994.

14. Qeybullayev Q.Ə. Qədim türklər və Ermənistan, Bakı, 1992.

15. Qızılbaşlar tarixi, Bakı, 1995.

16. Qorqotyan Z. Sovet Ermənistanının əhalisi 1831-931-ci illərdə. Yerevan, 1931 (ermənicə).

17. Yüzbaşov R. Azərbaycanın coğrafi terminləri. Bakı, 1966.

18. Yusifov Y., Kərimov S. Toponimikanın əsasları. Bakı, 1987.

19. Əliyarov S. "Kitabi-Dədəm Qorqud": Əlyazmaları üzərində çalışmalar. "Azərbaycan filologiyası məsələləri". III. Bakı, "Elm", 1991.

20. Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası. Bakı, 1995.

21. Əliyev Ə. Qazax r-nun ərazisindəki bəzi etnotoponimlər haqqında, “Azərb. SSR EA Xəbərləri” Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası. 1977, № 3.

22. Ələkbərli Ə. Qədim türk-oğuz yurdu. Ermənistan, Bakı, 1994.

23. İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. Bakı, 1996.

24. Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı. 1993.

25. Kərimov S.K. Azərbaycan SSR cənub-qərb ərazisinin bəzi çay adlarının mənşəyinə dair. “Azərb. SSR EA Xəbərləri” (Yer elmləri seriyası), 1984, № 3.

26. Kitabi=Dədə Qorqud. Bakı, 1970.

27. Kitabi=Dədə Qorqud. Bakı, 1988.

28. Mirmahmudova S.N. Ermənistanda türk mənşəli yer adları. Bakı, 1995.

29. Məmmədov H. "Dəftəri-müfəssəli-əyaləti Tiflis"də yer adları. “Azərbaycan filologiyası məsələləri” II c. Bakı, "Elm", 1984.

30. Moisey Kalankatuklu. Albaniya tarixi. Bakı, 1993.

31. Nizaməddin Ş. Zəfərnamə. Bakı, 1980.

32. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri (27 avqust 1727). Giriş və tərcümənin müəllifləri Ziya Bünyadov və Hüsaməddin Məmmədov (Qaramanlı). Bakı, 1997.

33. Səbahəddin Eloğlu. Zəngəzur hadisələri, Bakı, 1992.

34. Faruq Sümər. Oğuzlar. Bakı, 1992.

35. Hacıyev T.İ. Azərbaycanın paleotoponimikasından. “Azərbaycan onomastikası problemləri”. Bakı, 1988.

36. Hüseynzadə Ə. Şəki coğrafi adının mənşəyi. S.M.Kirov adına ADU-nun “Elmi əsərləri”, 1974, № 8.

37. Hüseynzadə Ə. Sabunçu toponiminin mənşəyi. S.M.Kirov adına ADU-nun “Elmi əsərləri” 1975, № 7.

38. Hüseynzadə Ə. Cüvə coğrafi adının mənşəyi. “Eelm və həyat” jurnalı., 1983, № 3.

39. Hüseynzadə M. Qaramanlı tayfasının Anadoluya gəldiyi yollar. “Azərbaycan SSR EA Xəbərləri”, 1968, № 3.

40. Cəlilov F.A. Azərbaycan dilinin morfonologiyası, Bakı, 1988.

RUS DİLİNDƏ

43. Абаев В.И. Историко-этимологический словарь осетинского языка. Том I-IV.

44. Абелов И.А. Экономический быт гос. крестьян Елизаветпольского уезда Елизаветпольской губернии. Материалы для изучения экономического быта гос. крестьян Закавказского края. Т. VII. Тифлис, 1987.

45. Абелов Н.А. Экономический быт гос. крестьян в Геокчайском и Шемахинском уездах Бакинской губернии. Материалы для изучения экономического быта гос. крестьян Закавказского края. т. VI. Тифлис, 1987.

46. Абраам Кретаци. Поветсвования. Пер. Н.К.Корганяна. Ереван, 1973.

47. Абрамян Г.С., Мурзаев Э.М. Армянская географическая терминология. “Вопросы ономастики”. Свердловск, 1982.

48. Адонц Н.Г. Армения в эпоху Юстининана. Спб., 1908.

49. Алиев Играр. Племена и племенние группы в Атропатене. Формирование мидийско-атропатенстого этноса.  ВДИ, 1987, № 3.

49а. Алиев Играр. Погребова М.И. Об этнических процессах в областях Восточного Закавказья и Западного Ирана в конце II- в начале I тыс. до н. э. Сб. “Этнические проблемы истории Центральной Азии в древности”. М. 1981.

50. Алиев И.Г. К интерпретации параграфов I, 3, 4, 5 IV главы ХI книги Географии Страбона. ВДИ, 1975, № 5.

51. Алиев К.Античные источники по истории Азербайджана. Баку, 1987.

52. Алияров С.С. Об этногенезе азербайджанского народа. “К проблеме этногенеза азербайджанского народа”. Баку, 1984.

53. Алияров С.С. К ономастике книги Коркута. “Азербайджан дилинин тарихи лексикасына даир тядгигляр”. Бакы, 1988.

54. Алияров С.С. К эпической биографии Алп Эрена. “Советская тюркология”, 1987, № 6.

57. Аракел Даврижеци. Книга историй. М., 1973.

58. Аристов Н.А. Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведения об их численности. “Живая старина”.  вып. 3-4. Спб., 1896.

59. Армянская география VII века по Р.Х. Спб., 1877.

60. Армянская ССР. Административно-территориальное деление. Ереван, 1976.

61. “Армянская геноцид”. Миф и реальность. Баку, 1992.

62. Артамонов М.И. Очерки древнейшей истории хазар. Л., 1936.

63. Артамонов М.И. История хазар. Л., 1961.

64. Бартольд В.В. Сочинения. том. V.

65. Бартольд В.В. Сочинения. том П, Ч. I.

66. Бархударян М. Арцах. Перс. с арм. Яргуляна Н.А. Института истории АН Азерб. ССР. инв. № 1662.

67. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков. М., 1969.

68. Боголюбов М.Н. Древнеперсидские этимологии. “Древний мир”. М., 1962.

70. Боченкова Ю. И. Словарь географических терминов и других слов, встречающеся в топопнимии Горно-Алтайской автономной области. М. 1969.

71. Буниятов З.М. Азербайджан в VII-IХ вв. Баку, 1965.

72. Буниятов З.М. Ещё раз о локализации Шаки. (в связи с публикацией Гурама Гумбы). “Изв. АН Азерб. ССР, серия истории, философии и права”. 1987, № I.

73. Велиханлы Н. Ибн Хордадбех. Баку, 1985.

75. Гарипова Ф.Г. Исследования по гидроними Татарстана. М., 1991.

76. Гейбуллаев Г.А. О происхождении некоторых этиотопонимов Азербайджана (Галагани, Гаяли, Гаргалыг, Даначи, Дуванни, Улашлы). ДАН Азерб. ССР, 1978, № 11.

77. Гейбуллаев Г.А. О происхождении некоторых этнотопонимов Азербайджана. (Доланлар, Онгутлу, Араткенд, Абад, Алат, Керки, Кылычлы). “ДАН Азерб. ССР”, 1981, № 2.

78. Гейбуллаев Г.А. Топонимия Азербайджана. Баку, 1986.

79. Гейбуллаев Г.А. К этногенезу азербайджанцев. Том. I. Баку, 1991.

80. Гейбуллаев Г.А. Монгольские топонимы в Азербайджане. Известия АН Азерб. ССР. Серия истории, философии и права, 1981, № 3.

81. Гейбуллаев Г.А. О происхождении некоторых этнонимов Азербайджана (Деллер, Тулу, Тиркеш, Шадылы, Туба, Тулус, Чалган, Кузанлы). ДАН Азерб. ССР, 1978, № 1.

82. Геюшев Р.Б. О Хотаванском храме и его надписях. Изв. АН Азерб. ССР. Серия истории, философии и права. 1972, № 3.

83. Гордлевский В.А. Сочинения, том. Ш.

84. Гукасян В.Л. Значения Закавказских источников в изучении истории Азербайджанского языка дописьменного периода. “Советская тюркология”, 1978, № 2.

85. Гурко-Кряжин В. Армянский вопрос. Баку, 1990.

86. Гусейнзаде А.О. О происхождении топонима Баку, “Советская тюркология”, 1970, № 3.

87. Гусейнзаде А. К этимологии топонима Кушчу. “Cоветская тюркология”, 1971, № 6.

88. Дьяконов И. М. Предыстория армянского народа. М., 1968.

89. Дьяконов И.М. История Мидии Л-М, 1956.

89а. Дьяконов И.М. Языки древней Передней Азии. М. 1967.

90. Джалиле Джалил. Курды Османской империи. М., 1968.

91. Дневник Закария Акулисского. Ереван, 1939.

92. Дорн Б. Каспий. Спб., 1975.

93. Древнетюркский словарь. М., 1969.

94. Есаян С.А., Погребова М.Н. Скифские памятники Закавказья. М., 1985.

95. Еремеев Д.Е. Юрюки. М., 1969.

96. Еремеев Д.Е. Происхождение юрюков и туркмен Турции и основные этапы их истории. “Этнические процессы и состав населения в странах Передней Азии”. М., 1963.

97. Еремян С.Т. Экономика и социальный строй Албании III-VII вв. Очерки истории СССР. М., 1958.

98. Еремян С.Т. Политическая история Албании III-VII вв. “Очерки истории СССР”, М., 1958.

99. Ерицов А.Д. Экономической быт гос. крестьян Борчалинского уезда Тифлисской губернии. “Материалы для изучения экономического быт. гос. крестьян  Закавказского края” том. III. Тифлис, 1887.

101. Захарий Канакерци. Хроника. Пер. с арм. языка, М.Д.Дарбинян-Меликян. М., 1969.

102. Зелинской С.П. Экономический быт государственных крестьян в Бамбакском участии и в северной части Шорагялского участка Александропольского уезда Ериванской губернии. “Материалы для изучения экономического быта гос. крестьян Закавказского края”, том III, М., 1886.

103. Зелинский С.П. Экономический быт государственный крестьян Зангезурского уезда Елизаветпольской губернии. “Материалы для изучения экономического быта гос. крестьян Закавказского края”. том. IV, 1886.

104. Зубарев Д.Е. Карабахская провинция. Обозрение. ч. III. Спб., 1836.

105. Капанцян Гр. Хаяса-колыбел армян. Ереван, 1948.

106. Капанян Г.А. Историко-лингвистические работы. К начальной истории армян. Древняя Малая Азия. Ереван, 1956.

107. Киракос Гандзакеци. История. Пер с. др. армянского, предисловие и комментарии Л.А.Ханларяна, М., 1976.

108. Койчубаев Е. Краткий толковый словарь топонимов Казахстана. Алма-Ата. 1974.

109. Константин Багрянородный. Оп управлении империей. М., 1989.

110. История анонимного повествования псевдо Шапух Багратуни. Пер. с. др. армянского М.О. Дарбинян-Меликян. Ереван, 1971.

111. История Армении Моисея Хоренского, М., 1893.

112. История Армении Фавста Бузанда. Ереван, 1953.

113. Лерх П. Исследование об иранских курдах и их предках северных халдеях. Спб., 1832.

114. Мамедов Т.М. Кавказская Албания. Баку, 1993.

115. Мамедова Фарида. О некоторых вопросах исторической географии Албании I в. до н. э. - VIII в. “Историческая география Азербайджана”. Баку, 1987.

116. Мамедов С. Исторические связи Азербайджанского и армянского народов. Баку, 1977.

117. Мамедов С. Азербайджан по источникам ХV-первой половины ХVIII вв. Баку, 1993.

118. Манандян Я.А. О торговле и городах Армении в связи с мировой торговлей древних времен. Ереван, 1944.

119. Марков Ф.Г. Экономический быт государственных крестьян Ериванского уезда Ериванской губернии. “Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края”. том III, Тифлис, 1886.

120. Мах Шараф-ханум Курдистани. Хроника дома Ардалан. Перевод с персидского, введение и примечания Е.И.Васильевой. М., 1990.

121. Меликишвили Г.А. Наири-Урарту. том. I. Тбилиси, 1954.

122. Меликишвили Г.А. Урартские клинообразные надписи. М., 1956.

123. Меликсетбеков Л.М. К истории Удин. Труды Тбилисского гос. Университета. 1942, том. ХХIII.

124. Минорский В.Ф. История Ширвана и Дербента. М., 1960.

125. Миллер Б.В. Персидско-русский словарь. М., 1960.

126. Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов. М., 1984.

127. Мусхелишвили Д.Л. Из исторической географии восточной Грузии. Тбилиси. 1982.

128. Молчанова О.Т. Переносные и повторяющиеся топонимы. “Ономастика Киргизли”. I, Фрунзе, 1985.

128а. Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая. Горно-Алтайск, 1979.

129. Мухаммед Насави. Жизнеописание султана Джалал ар-Дина Манкбурни. Перевод с арабского, предисловие, комментарии, примечания и указатели З.М.Буниятова. Баку, 1973.

130. Новосельцев А.П. Некоторые вопросы истории древней и раннесредневсковой истории народов Закавказья. “История ССР”, 1974, № 1.

131. Обозрение Российских владений за Кавказом. Спб., 1836.

132. Орбели И.А. Избранные труды. т. I, М., 1963.

133. Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кавказа. Тифлис, 1913.

134. Папазян А.Д. Персидские документы Матенадарана. I (ХV-ХVI вв.). Ереван, 1956.

135. Папазян А.Д. Аграрные отношения в Восточной Армении в ХVI-ХVII вв. Ереван, 1972.

136. Парвицкий А.В. Экономический быт государственных крестьян северо-восточной части Новобаязетского уезда Ериванской губернии. “Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края”. том. IV. Тифлис, 1886.

137. Парвицкий А.В. Экономический быт государственных крестьян Западной части Шарура и восточной части Даралагеза Шарура-Даралагезского уезда Ериванской губернии. “Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края”. том. III. Тифлис, 1886.

138. Петрушевский И.П. Очерки по истории феодальных отношений Азербайджана и Армении в ХVI - начале ХIХ вв. Л., 1949.

139. Петрушевский И.П. О дохристианских верованиях крестьян Нагорного Карабаха. Баку, 1930.

140. Пигулевская Н.В. Сирийские источники по истории народов СССР. М. -Л., 1941.

141. Пиотровский Б.Б. Ванское царство. М., 1959.

142. Повествование Вардапета Аристокеса Ластиверцы. Перевод с др. армянского К.Н.Юзбашяна. М., 1968.

143. Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. тт. I-IV.

144. Рашид ад-Дин. Переписка. М., 1972.

145. Савина В.И. Словарь географических терминов и других слов, формирующих топонимов Ирана. М., 1971.

146. Садраддин Али Ал-Хусайна. Ахбар ад-даулат ас-Селджукиййа. Ииздание текста, перевод, введение, примечания и приложения З.М. Буниятова. М., 1980.

147. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков. том I,  М., 1974; том П, М., 1978; том III, М., 1980.

148. Сегал И.Л. Сборник сведений о Елизаветпольской губернии.

149. Симокатта Феофилакт. История. М., 1957.

150. Симеон Ереванци. Джамбр. Перевод С.С.Малхасянца. М., 1958.

151. Сравнительный словарь тунгусо-манчжурских языков. том. I. М. 1975, том II. М, 1977.

151а. Словарь географических терминов Западной Сибири. М. 1970.

152. Статистическое описание Казахской дистанции. НА Института истории АН Азерб. ССР, № 5017 (I).

153. Статистическое описание Нахичеванской провинции. Спб., 1833.

154. Тревер К.В. Очерки по истории и культуры Кавказской Албании. М. -Л., 1959.

155. Хан-Агов А.Е. Экономический быт государственных крестьян в Ечмиадзинском и сурмалинском уездах Ереванской губернии. “Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края”, “Тифлис, 1886.

156. Эфендиев О. Азербайджанское государства Сефевидов. Баку, 1978.

157. Эфендиев О.А. Территория и границы Азербайджанских государстве в ХV-ХVI вв. “Историческая география Азербайджана”, Баку, 1987.

158. Шавров И.И. Новая угроза русскому делу в Закавказье: предстоящая распродажа Мугани инородцам. Спб., 1911.

159. Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи. Спб., 1852.

160. Шарафхан Бидлиси. Шараф-наме. Перевод, предисловие, примечания и приложения Е.И.Васльевой. том П, М., 1976.

161. Юсифов Ю.Б. Ранние контакты Месопотами и с северо восточними странами. (Приурмийская зона) “Вестник древней истории”, 1987, № 1.

162. Юсифов Ю.Б. К значению улачениго древних топонимов в изучении этлической истории Азербайджана. Известия АН. Азерб. ССР. Серия литературы, азыка и искусства. 1987, № 2.

XARİCİ DİLLƏRDƏ

163. George Bournoutian. Easten Armenia in the last Dekades of Persian Rule 1807-1828. Malebu, California. 1982.

164. Hubschmann H.Die Altarmenische grammatik, I. Jaepzig, 1985.

165. Kirzioqlu F. Kars talihi I c. Ankara 1953.

166. Kirzioqlu F. Dede Korkut Oguznameleri. I. Istanbul. 1962.

167. Kirzioqlu F. 1593 ylde Osmanli vilaget tahrir defterlerende Gence-Karabag sancak lari; “ulus” ve “oymakleri”. Sevic matbaasi. Ankara, 1979.

168. Kirzioqlu M.F. Milli dastanlarimizden. Dede Korkut oguznamelerinin tarih belacsi baki -minden decerleri. Turk tarihi kurumu basimeli. Ankara. 1987.

169. Iravan eyaletinin mufessel defteri. Istanbul. Basbakanlik Arsivi, № 633.

170. Basbakanlik Arsivi. Qapu tahrir defterleri. № 808. 1728-ye tarihi. Revan eyaleti Defteri.

171. Defteri mufessele eyaleti Gence. Istanbul Basbakanlik Arsivi. Taku-tahrir defterleri. № 103.

172. Ahmet Zeki Velidi Togan. Umumturk tarihine giriш. G. I. Istanbul, 1981.

 

Baş redaktoru:    Akademik Budaq BUDAQOV

B.Ə.BUDAQOV, Q.Ə.QEYBULLAYEV. Ermənistanda Azərbaycan mənşəli  toponimlərin izahlı lüğəti.

Əsərdə indiki Ermənistan ərazisində 1588-ci ildən 1988-ci ilə qədər mövcud olmuş toponimlərin izahlı lüğəti verilmişdir. Lüğətin mətnindən aydın olur ki, bu ərazidə türk mənşəli tayfalar hələ eramızdan əvvəl birinci minillikdə yaşamaqla əhalinin əksəriyyətini təşkil etmişlər. Ermənilər qədim Oğuz yurdu olan indiki Ermənis-tanda yığcam halda 1826-1828-ci illərdən sonra bir neçə xarici dövlətin ərazisindən köçərək məskunlaşmışlar.

Lüğət geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

MÜNDƏRİCAT

TARIX SUSAN DEYIL (Hidayət Orucov)..........................

REDAKTORDAN..........................................................

BİRİNCİ HİSSƏ

I.Təbii-coğrafi şərait.....................................................

II.Müasir Ermənistanın siyasi tarixinə dair..........................

III.Etnik tarix məsələləri..................................................

İKİNCİ HİSSƏ

Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərinin

izahlı lüğəti...................................................................

NƏTİCƏ.......................................................................

ƏDƏBIYYAT................................................................