Əsgərov Elməddin Firudin oğlu “ Azərbaycanda maşınqayırma sənayesinin yenidən qurulması və inkişaf prespektivləri
Maşınqayırma sənayesinin yenidənqurulma əməliyyatının
Yüklə 1,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2.Maşınqayırma sənayesinin yenidənqurulma əməliyyatının
planlaşdırılmasının və təşkilinin metodoloji əsasları. Son illərdə uğurlu iqtisadi siyasət nəticəsində Azərbaycanda aparılan sənayeləşmə prosesi daha sürətlə gedir. Ötən illərə dair hesabat dövründə əsas vəsaitlərin və əsas kapitala investisiyaların həcmi genişləndirilib və dinamik artım müşahidə olunur. Belə ki, sənaye sektorunda əsas kapitala istiqamətləndirilmiş investisiya 2003-cü illə müqayisədə 2016-cü ildə 2,2 dəfə artaraq 7 milyard manatdan çox olmaqla iqtisadiyyat üzrə əsas kapitala istiqamətləndirilmiş ümumi investisiyanın 39,6 faizini təşkil etmişdir.(25, s.184) Maşınqayrıma sektorunun bölmələri üzrə son illərdə həyata keçirilən sənayeləşmə tədbirləri çərçivəsində əldə edilmiş nailiyyətlərlə yanaşı, sənayenin diversifikasiyası sahəsinin əhatə dairəsi genişləndirilmiş, yeni istehsal gücləri istifadəyə verilmiş, müasir texnologiyalara əsaslanan rəqabətqabiliyyətli müəssisələr yaradılmışdır. 14 Son illərdə ölkədə qeyri-neft sənayesinin əsas şaxələnmə halqalarını tənzimləyən maşınqayırma, avadanlıq istehsalı, cihazqayırma və tikinti materiallarının istehsalı sahələrində yeni rəqabətqabiliyyətli müəssisələr yaradılmışdır. Bu müəssisələrə nümunə olaraq Naxçıvanda avtomobil, Mingəçevirdə elektron avadanlıqlar , Gəncədə traktor və kənd təsərrüfatı texnikası, Sumqayıtda günəş panellər, Hacıqabulda seramik plitələr istehsalı, , Qaradağda maşınqayırma sektorna dair metal konstruksiyalar müəssisələri qurulmasını və.s səciyyələndirmək olar. Bununla yanaşı, güclü müdafiə sənayesinin qurulması istiqamətində də mühüm layihələr həyata keçirilməsi nəticəsində bu sahədə 50-yə yaxın yen tipli istehsal sahəsi üzrə müəssisələr qurulmuşdur. Maşınqayırma - texniki məmulatlarının geniş istehsalı təşkil olunmuşdur ki, onların həcmi son illərdə 2 dəfə artırılmışdır. Azərbaycanda maşınqayırma sənayenin gələcəkdə də inkişafı üçün bütün zəruri şərtlər mövcuddur. Əlverişli biznes investisiya mühiti, ixtisaslı kadr potensialı, institusional potensial, yenilənmiş enerji və nəqliyyat infrastrukturu, xammal resurslarının mövcudluğu, beynəlxalq bazarlara çıxış və geniş maliyyə imkanları bu şərtlərin əsasını təşkil edir. (5, s.104) Gələcək də Azərbaycanda maşınqayırma sənayesinin inkişafı üçün bütün lazımi şərait mövcuddur. Bu tələblərin əlverişli biznes mühiti, enerji və nəqliyyat infrastrukturu, xammal resurslarının beynəlxalq bazarlara çıxışın təmin olunması və geniş maliyyə imkanlarının, ixtisaslı kadr potensialının mövcudluğu və institusional potensialın yenilənməsi bu prosesin əsasını təşkil etməkdədir. Makroiqtisadi sabitlik və əlverişli biznes mühitinin təmin olunması maşınqayırma sənayesinin inkişafı üçün əsas şərtlərin yaradılmasıdır. Müşahidələr göstərir ki, daxili bazarın asılı olmayaraq istehsal modelinə yanaşma keçid həcmi sənayenin ixracyönlü idxal əvəzləyici inkişafını tələb edir. Ölkənin yüksək artımı tənzimləyəcək eləcə də, daxili tələbat və imkanlarına malik ixrac potensialına növbəti illərdə sənaye istehsalının strukturunun təkmilləşdirilməsində xüsusi rol oynayacaqdır. Bir sıra ənənəvi istehsal sahələri ilə 15 yanaşı, ənənəvi olmayan, sənayenin diversifikasiyası üzrə yeni tipli istehsal sahələrinin qurulması vacib amillərdəndir. (25, s.184) Rəqabətqabiliyyətli ağır sənaye istehsalının genişləndirilməsi üçün ilk növbədə lazım olan yerli maddi-texniki xammal təminatına söykənir. Son illər yeni texnologiyaların, avadanlığın əsasında maşınqayırma müəssisələri öz gücünün artmasına səbəb olub. Ağır sənayesin, xüsusəndə maşınqayırma sənayesinin yenidənqurulma əməliyyatının planlaşdırılmasının və təşkilinə dair "Respublikasında maşınqayırma sənayesinin İnkişaf Proqramı"nın əhatə etdiyi dövr müddətində müasir texnoloji tələblərə uyğun yeni istehsal güclərinin qurulması zəruridir. Dövlət Proqramının icra müddətində maşınqayırma, xüsusən, neft maşınqayırması sənayesinin inkişafı təmin olunmaqla, bu sahədə istehsal olunan mal və avadanlıqların daxili tələbatın ödənilməsi xüsusi diqqətdə saxlanılmaqla payının artırılması istiqamətində tədbirlər görülməsi məqsədə nail olma istiqanmətində mühüm addımlardandır. Zəruri hallarda dövlət əsas metallurgiya, maşın və avadanlıq istehsalı, sənaye məhsulları və özəl sektorun, maşın və avadanlıq istehsalı üzrə qurğu və avadanlığın alternativ enerji istehsalının yarım fabrikatları və birbaşa iştirakı təmin etməlidir.Eyni zamanda yeni emal müəssisələrinin yaradılması, müdafiə sənayesi, ağır sənaye müəssisələrinin üçün istehsal bazası istehsal sahəsində tədbirlər davam etdirilməlidir. Yeni istehsalın yaradılması, enerjiyə qənaət edən texnologiyaların istifadəsi zamanı yüksək ekoloji tələblərə diqqət mərkəzində olmalıdır. Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi müddətində yüksək texnologiyaların tətbiqi nəticəsində yeni istehsal sahələrinin fəaliyyətə başlaması da nəzərdə tytulan inkişaf istiqamətndiricilərindəndir. Belə ki, elektron avadanlıqların müasir istehsalının genişləndirilməsi imkanları nəzərdən keçirilməklə, inkişaf etdirmə fəaliyyəti, həmçinin yüksək texnologiyalı istehsal böyük həcmdə tədqiqatlar tələb etdiyi üçün bu sektorda prioritetlərin bir neçə konkret sahə ilə məhdudlaşdırılması məqsədəuyğundur. Maşınqayırma sənayesinin yenidənqurulma əməliyyatının planlaşdırılmasının və təşkiliniə dair dövlətimizin sənaye siyasətinin əsas məqsədlərindən biri də sənayenin 16 rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsindən ibarətdir. Bu tədbirlər sahəvi - əhatəli tədqiqatlar nəticəsində ayrı-ayrı sektorların tələblnaməsinə əsalanaraq əlavə tədbirlər plani ilə sitmullaşdırılmalıdır. Sənayenin rəqabətə davamlığının artırılması məqsədi ilə enerji tariflərinin tənzimlənməsində çeviklik artırılmalı, əlverişli vergi və gömrük rejimi və çevik məzənnə siyasəti ilə çevik tarif siyasəti həyata keçirilməsi müşahidə edilməlidir. Bununla yanaşı, sənayeyə investisiyaların cəlb edilməsi üçün imkanlar genişləndirilməsi iatiqamətində sənayeyə yönləndirilən lizinq imkanları artırılmalı, qeyri-neft sənayesinə investisiyaların təşviqi mexanizmi dövlətin güzəştli kreditlərindən istifadə və.s yaradılmalıdır. Maınqayırma sektoruna dair xüsusi iqtisadi zonaların, sənaye parklarının və sənaye məhəllələrinin yaradılması və sənaye müəssisələrinin maddi – texniki bazasının quruluş xərclərinin azaldılması, həmçinin sənaye zonalarından kənarda mövcud olan sənaye layihələrinin müəssisədən kənar infrastruktur təminatının yüksəldilməsi naminə dövlət vəsaiti hesabına həyata keçirilən infrastruktur layihələrinin özəl sahə investisiyaları ilə əlaqələndirimiş mexanizminin qurulması inkişaf yönümlu lahiyələndirmələrdən hesab olunmaqdadır. Eyni zamanda, dövlət- özəl tərəfdaşlıq modellərinin tətbiqinin reallaşmasının təmin edilməsinin bir sıra qabaqcıl ölkələrin təcrübəsindən əsaslananaraq diqqət mərkəzində saxlanılması məqsədəuyğundur. (25, s.184) Maşınqayırma sektoruna dair sənaye müəssisələrinin fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi naminə ayrı-ayrı ixtisaslaşmış sahələr üzrə informasiyanın, marketinqin və markalanmanın dəstəklənməsi, standartların və sertifikatların tətbiqinin reallaşdırlması, treninqlərə müntəzəm olaraq maddi təminatların göstərilməsi və xüsusən sənaye müəssisələrinin araşdırma və praktiki tətbiq etdirmə fəaliyyətinin həyata keçirilməsi mühüm addımlardandır . Məlum olduğu maşınqayırma sektoru üzrə innovasiya rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına dair tədbirlər mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu baxımdan özəl sektor tərəfindən həyata keçirilən araşdırma və inkişaf etdirmə fəaliyyətinin dəstəklənməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu proses sənayenin kadr potensialının və elmi təminatının yaxşılaşdırılması ilə müşayiət olunmalıdır. 17 Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev və layiqli davamçısı olan prezident İlham Əliyevin arıdıcıl və sistemli müəyyən edilmiş sosial-iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsi nəticəsində ölkəmizdə ağır sənaye son on illər ərzində sürətlə inkişaf etmişdir. (25, s.184) Ağır sənayenin diversifikasiyası neft amilindən asılılığı azaltmış, iqtisadi artımda qeyri-neft sektorunun xüsusəndə maşınqayırma sahəsinin payı yüksəlmişdir. 2008-ci ildən başlayaraq dünyada gedən iqtisadi proseslər yerli müəssisələrin rəqabət qabiliyyətini yüksəltmək, idxaldan asılılığı azaltmaq, ixracyönümlü ağır sənayenin dinamik inkişafını və insan kapitalından səmərəli istifadənin tənzimlənməsinin yönəlik islahatların daha da dərinləşdirilməsini zəruri etmişdir. Bununla əlaqədar, ölkə sənaye iqtisadiyyatının prioritet sektorlarının, beynəlxalq məsləhətçilər də cəlb olunmaqla, hərtərəfli təhlili nəticəsində sahəvi yanaşmanın praktik tətbiqi və müvafiq sahələr üzrə spesifik lahiyələrin həyata keçirilməsi üçün ardıcıl tədbirlər görülmüşdür. “Azərbaycan Respublikasında ağır sənaye və maşınqayırmanın inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi” (bundan sonra – Strateji Yol Xəritəsi), Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi və bundan irəli gələn məsələlər haqqında” 2016-cı il 16 mart tarixli 1897 nömrəli Sərəncamı ilə müəyyən edilmiş vəzifələrin icrası məqsədilə hazırlanmışdır. “Azərbaycan Respublikasında sənayenin inkişafına dair 2015–2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı” ilə müəyyən edilmiş məqsəd və vəzifələr nəzərə alınmaqla - Strateji Yol Xəritəsi hazırlanarkən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 29 dekabr tarixli 800 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyası, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2014-cü il 27 fevral tarixli 118 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014–2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2014-cü il 26 dekabr tarixli 964 nömrəli Sərəncamı ilə əsas götürülmüşdür. 18 Strateji Yol Xəritəsinin əsas məqsəd və vəzifələri mövcud ehtiyyatları nəzərə alınmaqla və ağır sənaye xüsusilədə, maşınqayırma sektorunda müasir inkişaf tənzimləyici və təşviq siyasəti həyata keçirməklə qeyri-neft sənayesinin dinamik inkişafı vasitəsilə ölkə iqtisadiyyatının diversifikasiyasına, ağır sənaye və maşınqayırma sahəsində əlavə dəyərin və məşğulluğun yüksəldilməsinə, ətraf mühitin mühafizəsinə və nəticədə, dayanıqlı iqtisadi inkişafa nail olmaqdan, əhalinin məşğulluq, həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasını təmin etməkdən ibarətdir. Bu məqsədə çatmaq, reallaşdırmaq üçün isə milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri rəhbər meyar tutulmaqla, 2016–2020-ci illər ərzində Azərbaycan Respublikasında ağır sənaye və maşınqayırma sahəsində aşağıdakı hədəfləri strateji baxımdan müəyyən edilmiş mühüm faktorlardır: (35, s.144) -mövcud vəsaitlərin optimallaşdırılması; - aktivlərin fəaliyyət mexanizmin tənzimlənməsi; -rəqabətədavamlı sənaye sahələrinin qurulması; - maliyyə dəstəyi təmin edilməsi; -beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan əməkdaşlığın həyata keçirilməsi Mövcud vəasitlərin - aktivlərin optimallaşdırılması strateji məqsədi çərçivəsində ağır sənaye və maşınqayırma sahəsində məhsuldarlığın və səmərəliliyin artırılmasının təminatı, enerji istehlakında optimal səmərəliliyin yüksəldilməsi, aktivlərin və mövcud potensial gücünün sistemləşdidirlmiş reyestrinin lahiyələndidirməsi üzrə tədbirlər nəzərdə tutulur. Maliyyə dəstəyinin təmin olunması, rəqabətədavamlı sənaye sahələrinin yaradılması, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan əməkdaşlığın həyata keçirilməsi hədəfləri regional təlabat baxımından dəyər zəncirlərində iştirakın təmin edilməsi, idxalın əvəzlənməsi fəaliyyətinin dəstəklənməsi, maşınqayırma sənayesi və metallurgiya kompleksinin, habelə bu sahədə xidmət sektorunun inkişaf etdirilməsi 4 fəaliyyətlərini əhatə edir. Eyni zamanda strategiyada alternativ maliyyələşmə vasitələrinin rolu 19 göstərilir, beynəlxalq standartlara və idarəçilik prosedurlarına uyğunlaşma ilə bağlı istiqamətlər əks edilir. Yüklə 1,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|