Əsgərov Elməddin Firudin oğlu “ Azərbaycanda maşınqayırma sənayesinin yenidən qurulması və inkişaf prespektivləri
Maşınqayırma sənayesinin yenidənqurulma mexanizmlərinin
Yüklə 1,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3.Maşınqayırma sənayesinin yenidənqurulma mexanizmlərinin
təkmiləşdirilməsinin əsas istiqamətləri Azərbaycanın müasir inkişaf mərhələsində maşınqayırma müəssisələrinin innovasiya siyasətinin hazırlanması və həyata keçirilməsi ölkədə mövcud olan elmi və texniki potensial, sənayenin inkişafı və resurs imkanları nəzərə alınaraq sosial - iqtisadi inkişafın ümumi strategiyası çərçivəsində həyata keçirilməlidir.Tədqiqatlar nəticəsində maşınqayırma sənayesinin yenidənqurulma mexanizmlərinin təkmiləşdirilməsinin əsas istiqamətlərinin meyarı kimi dövlətin innovasiya siyasətinin aşağıdakı mühum prinsiplərini səciyyələndirmək olar: -İqtisadiyyatın yaradıcı inkişaf modelinin üstünlüyünün qəbul edilməsi; - Dövlət tərəfindən yeniliklərin iqtisadi inkişafın mühüm amilinə çevrilməsinə təminat verən iqtisadi hüquqi şərtlərin və iqtisadi mexanizmlərin tənzimlənməsi - İnnovasiya fəaliyyətinin və sahibkarlığın aktivləşdirilməsinin bazar mexanizmlərinin maksimum istifadə, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün təsərrüfat subyektləri üçün bərabər şərtlərin yaradılması; - Elmi - texniki potensialın səmərəli inkişafı və iqtisadi siyasətin məqsədlərinə uyğun dəyişdirilməsi; - İstehsalçılarının sənaye sektoru üzrə investorların maraqlarının təmin olunması, intellektual mülkiyyət obyektlərinin gəlir mənbələri kimi formalaşdırlması; Bu prinsiplərin təmin edilməsi üçün ilk növbədə qanunvericilik bazasının formalaşdırılması və maşınqayırma müəssisələrində innovasiya proseslərinin inkişafının təmin olunması məqəsdəuyğun hesab edilir. Öz növbəsində maşınqayırma müəssisələrində dövlətin innovasiya siyasətinin əsas istiqamətlərinə dair aşağıdakıları qeyd etmək olar: 20 - innovasiya fəaliyyətinin stimullaşdırılması, normativ-hüquqi bazasının və institusional islahatlar sisteminin mexanizmlərinin, innovasiya sferasında intellektual mülkiyyətin qorunmasının, eyni zamanda təsərrüfat dövriyyəsinə əlavə edilməsi sisteminin lahiyyələndirilməsi və təkmilləşdirilməsi; - istehsalın sürtələndirilməsi, innovasiya fəaliyyətinin, elmtutumlu texnoloji rəqabətqabiliyyətliliyinin tələblərnə əsaslanan məhsulların artırılmasının kompleks dəstəklənmə sisteminin formalaşdıırlması; - innovasiya fəaliyyətinin aktivləşdirilməsi reallaşdırılmasında kommersiya strukturlarıının, bir sıra dövlət idarəetmə orqanları, maliyyə-kredit müəsissələri ilə yanaşı ictimai təşkilatların iştirakının zəruriliyinin aşılanması; - informasiya təminatı sistemi, kadrların hazırlığı və yenidən hazırlığı sistemi daxil olmaqla, innovasiya prosesinin infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi; - kiçik innovasiya sahibkarlığının inkişafın təmin olunması; - innovasiya layihələrinin və İKT tələblərnə cavab verən proqramlarının müsabiqə yolu ilə seçilməsi sisteminin inkişaf edirilməsi; - dövlətin innovasiya siyasətinin prioritetlərinin əsas meyyarlarının tənzimləndirilməsi. (25, s.184) Azərbaycanın maşınqayırma müəssisələrində innovasiya siyasətinin əsas məsələləri kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar: - əlverişli iqtisadi və maliyyə şəraitinin innovasiya fəaliyyətinin aktivləşdirilməsi üçün qurulmasının təmin edilməsi; - əsaslandırılmış elm və kadrların hazırlığı mexanizmidə daxil olmaqla, elmi- istehsal- texnoloji potensialın inkişafının təmin olunması; - məhsulun rəqabətqabiliyyətliyinın yüksəldilməsinə müsbət təsir göstərəcək innovasiya layihələrinin həyata keçirilməsi; - beynəlxalq standartlarına cavabverən keyfiyyətli məhsulun tətbiqi; - ətraf mühitin mühafizə olunması. - maşınqayırma müəssisələrində çeşid strategiyasının formalaşdırılması mexanizmlərinin tənzimlənməsi 21 - maşınqayırma müəssisələrində göstəricilər sisteminin hesablanması alqoritmi və mərhələləri təklif edilməsi. (25, s.184) Qeyd olunur ki, innovasiyalar ayrı-ayrı sənaye sahələrində tətbiq olunmaqla yanaşı,istehsal sferasında başa çatır. Bu isə istehsal sahələrində mütərəqqi, keyfiyyətcə yeni dəyişikliklərə səbəb olur. Sənaye sektorna dair innovasiyanın predmeti nəzərə alınmaqla, aşağıdakı növləri fərqləndirilir: - texniki-texnoloji innovasiyalar; - təşkilati innovasiyalar; - təşkilati-idarəetmə innovasiyalar; - iqtisadi innovasiyalar; - sosial innovasiyalar; - hüquqi innovasiyalar. (25, s.184) İstehsal prosesi zamanı hər bir innovasiya özündən qabaqkı innovasiyanın inkişafı əsasında toplanmış innovasiya məhsuluna əsaslanır, transformasiya olunan sistemdən genotipə varis olur və müxtəlif xarici və daxili şəraitə uyğun olaraq şəklini dəyişir, köhnə aspektlərini ləğv etməklə, yeni elementlərlə zənginləşdirilir. Mümkün çoxluqdan daha səmərəli innovasiyanın seçilməsi nəticəsində sənaye üzrə istehsal potensialında artım müşahidə olunur. Beləliklə, innovasiyanın maşınqayırma sənayesi üzrə tətbiqinin mahiyyəti kifayət qədər çox şaxəlidir və aşağıdakıları özündə birləşdirir: a) istehsal güclərinin maddi amillərinin təkmilləşdirilməsi; b) qeyri-istehsal sahələrinin texniki vasitələrinin inkişafı; c) təbiətdən istifadənin yaxşılaşdırılması. a) ətraf mühitin yaxşılaşdırılması və mühafizəsi; Burada bir məsələnin araşdırılması xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, milli iqtisadiyyat və onun sahələri üçün təklif olunmuş yeniliyin istifadəsini xarakterizə edən «innovasiya» elm-istehsalat tsiklinin son mərhələsidir. İnnovasiya prosesindən danışmış daha vacibdir. Bundan əlavə elmi nəticələrin yaradılması və ya məhsulun 22 elmi istehsalat və gəlirliliyin tətbiqində səmərəliliyin əlavə etmək lazımdır.Beləliklə, təklif olunan yeniliklər, milli iqtisadiyyatın və sahələri üçün ki, istifadə elm-istehsalat silsiləsinin sonuncu mərhələsi "innovasiya" xarakterizə edir. (25, s.184) Demək olar ki, sənaye miqyasında innovasiya fəaliyyətinin tətbiqinin universal subyekti və obyekti yoxdur. İnnovasiya fəaliyyəti öz- özlüyündə xüsusi bir prosesdir ki, reallaşdırma zamanı fəaliyyətin bir növü digəri ilə əvəz olunur. Fəaliyyətin subyekti də bu cür dəyişir. Bu zaman obyektin xassələri və innovasiya fəaliyyətinin ayrı-ayrı mərhələlərinin bütün nəticələri eynilə zəruridir. Qeyd olunur ki, çoxcəhətli sistem olan innovasiya prosesi özündə texnoloji, təşkilati və sosial inqilabların vəhdətini birləşdirərək, yeni inkişaf modelini formalaşdırır. Burada əsas üstünlük cəhət insan resurslarının düzgün və səmərəli şəkildə istifadə edilməsinə verilir. Bəzi elmi yanaşmalara əsasən innovasiyanın sənaye miqyasında tətbiqi sadəcə olaraq texnika, istehsalat və kommersiya tədbirlərinin məcmusudan ibarətdir. Bu isə o deməkdir ki, texnika, istehsalat və kommersiya fəaliyyəti nəticəsində bazara yeni məhsul və ya daha mütərəqqi avadanlıq və texnologiya çıxır. Qeyd etmək istərdim ki, inovativ texologiyalarının son məqsədi İKT-nin uzun davamlı fəaliyyətini və rəqabətədavamlılığını təmin etməkdir. İndiki vaxtda sənaye sahələrində inovasiya müəssisənin fəaliyyətinin səmərəliliyinin xarakterizə edən təməl göstərici iqtisadi parametrlərdir. Bu iqtisadi parametrlər xərcləri və gəlirləri göstərməlidir. Yenilik rəhbərliyi İKT-nin bütün elementlərinin əlaqədar işlərini təmin etməli, bu səbəbdən onların fəaliyyətlərini koordinasiya etməlidir. Yeniliyinin təşkilatının məqsədi planlanmış yenilik təlimatlarını və strateji planları yerinə yetirməkdən ibarətdir. Bu isə tələb edilən resursların inkişaf etdirilməsini, təlimatları icraçılar arasında paylaşdırılmasını, təlimatları yerinə yetirilməsinin zamana görə koordinasiya edilməsini və s. məcburi edir. Aparılmış araşdırmalar sənaye sahələrində, o cümlədən maşınqayırma müəssisələrində innovasiya prosesinin idarə edilməsinin aşağıdakı mexanizmlər əsasında qurulmasını məqsədəuyğun edir: 23 - iqtisadi, sosial və mənəvi inkişafında elmi-texniki tərəqqi ilə bir vəhdətdə olmalıdır; - demokratikləşmə sahəsində elm, texnologiya və istehsal idarə, qeyri- mərkəzləşdirilməsi və özünü idarəetmə inkişaf etdirilməsi; - fundamental və tətbiqi tədqiqat və balanslı inkişafı və innovasiya prosesinin müəssisələrin investisiya layihələrinin həyata keçirilməsini təşviq inkişaf hesabına dövlət dəstəyi; - elmi-texniki sferada rəqabətin və sahibkarlığın dəstəklənməsi və antiinhisar tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə mövcud layihələrin təkmilləşdirilməsi; - elmi və texniki fəaliyyət sahəsində, müsabiqə və sahibkarlığın və anti-inhisar tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə mövcud layihələrin təkmilləşdirilməsi dəstək; - elmi-texniki məhsul bazarının inkişafı, elm, təhsil və istehsal gücü, yeni layihələrin inkişafı tarazlı inkişafı; - kollektiv və fərdi tədqiqat bütün formalarda elmi və texniki fəaliyyət təşkili texniki yaradıcılıq və bərabər qanuniliyini təmin coxvariantlıgı; - Azərbaycanda imkanlarından maksimum istifadə edərək, dünyada elm və texnologiya elmi-texniki tərəqqi təmin etmək. (25, s.184) Maşınqayırma müəssisələrində innovasiyalı çeşid prosesinin düzgün və səmərəli idarə edilməsi çox istiqamətli məsələlər sisteminə kompleks yanaşmağı tələb edir ki, bura da aşağıdakılar daxildir: 1. Kooperativ müqavilələr (razılaşmalar), subsidiyalar, kontraktlar; 2. Ekspertdən keçənən prioritet layihələrin seçməklə, selektiv qaydada maliyyələşdirilməsinin təmin edilməsi; 3. Maşınqayırma sənayesi üzrə əsas sektor sayılan avtomobillərin istehsalı üçün daxili və xarici bazarlarda rəqabət qabiliyyətli məhsullar rəqabət mühitinin yaradılması; 4. Əhəmiyyətli vergi tariflərinin tətbiqi; 5. Güzəştli kreditlərin verilməsi; 6. Güzəştli amortizasiya; 24 7. Güzəştli gömrük rüsumlarının tətbiqi və s. Eni zamanda bu meyaralarala paralel olaraq, nəzərə almaq lazımdır ki, innovasiyanın tətbiqi əksər hallarda sənaye miqyasında riskli xarakter daşıyır və alınmış kreditlər qısa bir müddətdə divident gətirmir. Ona görə də dövlətin bu istiqamətdə apardığı innovasiya və investisiya siyasətində bu cəhətlərin nəzərə alınması vurğulanır, sektora sərmaye axını təmin olunması portiret istiqamətləndəndir. Müasir dövrdə maşınqayırma müəssisələrində innovasiya prosesinin idarə edilməsi və onun çeşid siyasəti üzrə səmərəli layihələr işlənilib hazırlanması məqsədəuyğun hesab olunur. Bu isə aşağıdakı istiqamətlərdə işlərin aparılmasını zəruri edir. (24, s.154) Birinci istiqamət. İstehsal prosesinin diversifikasiyasının idarə edilməsinin təminatıdır. Bu istiqamət üzrə aşağıdakı işlər həyata keçirilməlidir: - maşınqayırma sahəsinə xarici və daxili investisiyaların, o cümlədən subsidiyalar, güzəştli kreditləşmə, gömrük, amortizasiya və digər maliyyə resurslarının cəlb edilməsi ilə maşınqayırma müəssisələrində bir sıra struktur dəyişikləri aparılmalı və onun idarəetmə strukturu təkmilləşdirilməsinin yolları tapılmalıdır; - idarəetmə üzrə lahiyyələr həyata keçirilməli və rəqabət mühitini yaratmalı, onların qiymətləndirilməsi mexanizmlərini işləyib hazırlamalı. - gələcəkdə maşınqayırma məhsullarının xarici ölkələrə ixracının artırılmasına nail olmaq üçün rəqabətqabiliyyətli yeni çeşidli məhsullar istehsal etməlidir. Bu məqsədlə innovasiyalı məhsulların istehsalı və ixracı sürətləndidirlməlidir. İkinci istiqamət. Hazırki texnika - texnologiya və istehsal olunan məhsulların çeşid göstəriciləri dünya təcrübəsində tətbiq olunan standartlarına uyğun olaraq təkmilləşdirilməlidir. Bu məqsədlə aşağıdakı işlər həyata keçirilməlidir (16, s.158) - maşınqayırma müəssisələrinin istehsal sahələri modernləşdirilməli və müxtəlif profilli, yeni emal və istehsal sahələri yaradılmalı və hazır məhsullar istehsalına üstünlük verilməlidir. Bu məqsədlə müəssisələrin xüsusiyyətlərini nəzərə alan əhəmiyyətli vergi mexanizmləri işlənib hazırlanmalıdır; 25 - neftdən əldə olunan gəlirlərdən səmərəli istifadə etməklə, maşınqayırma müəssisələrinin texniki-texnoloji səviyyəsini yüksəltmə, rəqabətqabiliyyətli, risk amilləri nəzərə alınmaqla ixrac xarakterli istehsal sahələrinin yaradılmasına daha çox diqqət yetirilməlidir; - maşınqayırma müəssisələrinin xammal ehtiyatları dəqiqləşdirməli, onun inkişaf istiqamətləri müəyyənləşdirilməli, bu istiqamət üzrə dövlət proqramları işlənib hazırlanmalı və onun həyata keçirilməsinin konkret istiqamətləri müəyyənləşdirilməlidir. - Dövlətin maşınqayırma müəssisələri üzrə innovasiya və çeşid siyasəti situmullaşdırılması, yəni, güzəştli amortizasiya, güzəştli gömrük rüsumları və digər istiqamətlər üzrə müxtəlif normativ - hüquqi sənədlər hazırlanmalı və həyata keçirilməsinə nəzarət ediməli; - Maşınqayırma müəssisələrində innovasiyalı çeşid prosesini stimullaşdırmaq məqsədilə elmi tədqiqatlara güzəştli vəsaitlərin ayrılması, sektor xərclərinə uyğun vergilərin azaldılması, innovasiya gəlirlərindən sadəcə bir neçə il vergilərin tutulması, patentlərdən və lisenziyalardan əldə edilmiş gəlirlərdən güzəştli vergi tutulması və s. tədbirlərə dair lahiyyələr işlənilib hazırlanmalıdır. (24, s.154) - Maşınqayırma müəssisələrində innovasiyalı çeşid prosesinin təşkili və idarə edilməsi üçün çeşid strukturunun beynəlxalq norma və standartlarından istifadə etməklə, ümumdünya elmi, texniki, texnoloji fazaya daxil olmaq; kadrlar mübadiləsini maliyyələşdirmək; əməkdaşlığın prioritet istiqamətlərini seçmək və reallaşdırmaq; kiçik və orta innovasiya biznesini tətbiq etmək və onu beynəlxalq səviyyəyə çatdırmaq; xarici investorları innovasiya sahəsinə cəlb etmək və stimullaşdırmaq; rəqabətə davamlı çeşid strategiyasının formalaşdırılması mexanizmlərinin strateji istiqamətlərini müəyyənləşdirmək. - Maşınqayırma müəssisələrinin innovasiyalı istehsalat potensialının artırılması strategiyasını formalaşdırmaq üçün bu sahədə pozitiv struktur dəyişikliklər – mülkiyyət hüququnun qorunması, xarici-iqtisadi fəaliyyətin dövlət tərəfindən himayə edilməsi, mükəmməl və səmərəli fəaliyyət göstərən institutların yaradılması, daxili və 26 xarici bazarda yerli maşınqayırma məhsuluna tələbin gücləndirilməsi və idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi həyata keçirilməlidir. İnnovasiyalı məhsulların maşınqayırma müəssisələri üzrə istehsalını potensialının stimullaşdıran aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsini məqsədəuyğunluğu göstərilir: -əsas vəsaitlərin köhnəlmə normaları innovasiya fəaliyyəti güzəştli dərəcəsinin tətbiq edilməsi üçün istifadə olunur; - yeni və ya təkmilləşdirilmiş istehsal detallarını yaradılması ilə bağlı aparılan elmi-tədqiqat işlərinin vergidən azad edilməsi, güzəştli dövlət və bank kreditlərinin tətbiqi; - təcrübə-konstruktor, eyni zamanda elmi-tədqiqat işlərinə, patentləşdirmə xərclərinin vergiqoyma sistemində innovasiya üzrə məhdudiyyətin aradan qaldırılmasının təmin olunması; - moderinləşdidrilmiş texnikanın layihələndirilməsi, innovasiya prosesinin, marketinq, layihələrin idarə olunması və istismarı üzrə ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanmasında dövlət dəstəyinin göstərilməsi və s. (24, s.154) Yüklə 1,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|