Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

* 
Bu  sözlori  “a ln ı-b a ş ı  balqır”  o x u m a q   m ünasibdir.  “B alqır” ın  qodiııı  türkcodo 
“yaralı”  m onasını  n o z ə r o   aldıqda  “a ln ı-b a şı  yaralı  bir  or  gördüm ”  c ü m lo si  aydın  fikir 
bildirir.  -   Rcd.

D209
D210
K əsə-k əsə  yem əgə yəxni  yaxşı.
K əsər gündə  6  sərçeşm ə  yügrək yaxşı.
Daim gəldügində dursa,  dövlət yaxşı.
7  Bildügin  unutmasa,  aqıl yaxşı.
Qırımından d ö n m əsə-q açm asa,8  ərlik yaxşı,  -  dedi.
B u  düşi  Y egnək yoldaşlanna hekayət 9  eylədi.
M əgər dayısı  Ə m ən  ol  arada yaqın  idi.  C üm lə  10 b əglərlə 
yoldaş olub getdilər.  Ta ki, Düzmürd qalasına yetdilər.  11  Ç ev- 
rə  alub  getdilər,  qondılar.  Çünki  kafırlər  bunları  gördilər.  12 
Arşun  oğlı  Dirək təkürə  xəbər verdilər.  01  m əlun  13  dəxi  qa- 
ladan  taşı  gəlüb, bunlara  müqabil  oldı,  ər dilədi.  1  Qıyan  S el- 
cik  oğlı  Dəli  Dondar  yerindən  durı  gəldi.  A ltm ış  2  tutam   sür 
cidasın qoltuq qısub,  ol kafıri  qarşusmdan 3  süsəm   dedi,  süsə- 
mədi.  K afır təkür qarmalayıb  zərb  e td i.4  Sügüsin  çəkdi,  əlin - 
dən aldı. Ol altmış batm an gürz ilə 5 Dondarı dəp ərə tutub çal- 
dı.  Gen  dünya başına  dar oldı.  6  Qazılıq  atın  döndərdi,  qayıda 
döndi.  Andan Dönə bilm əz D ülək Uran 7 altı  pərlü  çomağıyla 
at dəpüb, gəlüb yuqandan aşağa k a fıri8 qatı urdı,  alımadı.  T ə- 
kür qarmalayıb  əlindən  çom ağm   a ld ı;9 anı  dəxi  gürz  ilə  urdı.
01 dəxi Qazılıq atın döndərdi,  10 qayıda döndi.  Xamm,  yigirmi 
dört sancaq bəgi  təkür əlində  11  zəbun oldı.
Pəs Qazılıq qoca oğlı Y egnək-tazə  12 yigitcik Yaradan A l- 
laha sığındı.  Bizəval  m əbudı  ögdi.  13  Aydır:
Yucalardan  yucasan,
Kim sə bilm əz  necəsən,  əziz  Tanrı!
1 Anadan toğmadın  sən,  atadan  olmadın.
K im sə rizqin  yem ədün.
2  K im səyə  güc  etmədin.
Qamu yerdə  əhədsən,  A llahu  səm ədsən!
A dəm ə  sən  3  tac  urdun,
Şeytana  lənət qıldın.
Bir suçdan  ötüri  4  dərgahdan sürdün.
N əm rud gögə  ox  atdı,
Qam ı  yarıq  5  bahğı  qarşu  tutdun.
D211
D212
U luluğuna  həddin,
sənin  boyun-qəddin  6  yoq!
Y a  cism lə  cə d d in  yoq!
U rduğın  ulatm ayan  ulu  Tanrı!
7  B asduğın  bəlürtm əyən  bəllü  Tanrı!
G ötürdügin  gö g ə  8  yetürən  görklü Tanrı!
Q aqıduğm   q ə h r edən qəhhar Tanrı!
9  B irligünə  sığındım ,  çəlabım ,
Q ad ir Tanrı!
M ə d ə d   səndən!
10 Q ara donlu  kafirə  at dəpərəm ,
işümi  sən  ofiar!  -  dedi.
11  H əm an  dəm   at  saldı.  Yel  kibi  yetdi,  yeləm   kibi  yapışdı.
12  Kafırin çigninə bir qılıc urdı.  G eyim ini-keçim ini doğradı.  13 
Altı parm aq  dərinligi  zəxm   irişdirdi.  Qara qanı  şorladı.  1 Qara 
sığırı  soqm anı  dolu  qan  oldı.  Qara  başı  bunaldı,  2  bufilu  oldı. 
H aman  döndi,  qalaya  qaçdı.  Y egnək  ardından  3  yetdı.  Hasar 
qapusına  girm işkən  qara  polat  uz  qılıca  4  ofisəsinə  eylə  çaldı 
kim,  başı  tob  kibi  y erə  düşdi.  5  Andan  Y egnək  atın  döndordi, 
ləşkərə  gəldi...
T utsaq  olan  6  Q azılıq  qocayı  salı  verm işlər.  Çıqub  goldi. 
“H a y ,7 b əg  y igitlər, kafıri kim öldürdi?” deyü soylamış, görə- 
lim,  xanım ,  8  n ə  soylam ış,  aydır:
Q aytabam n  m ayasını  yüklü  qodum,
N ə rm id ir,9 m ayam ıdır,  anı  bilsəm .
Q ara  ayılum   qoyunını  yüklü  qodum,
Q oçm ıdır,  10 qoyunm ıdır,  anı  bilsəm.
A la gözlü  görklü halalım  yüklü  qodum.
11  E rkəkm idir,  qızmıdır,  anı  bilsəm .
M ərə,  b əg   yigitlər,  xəbor  12  mana,
Y aradanın  eşqinə!  -  dedi.
Yegnək burada soylamış,  13 görəlim, xanım, nə soylamış, aydır:
Q aytabanın  m ayasm ı  yüklü  1 qoduii,  -
nər oldı!

D213
Qara ayıllu qoyunını  yüklü qodun,  -
qoç  oldı!
2  Ala gözlü görklü halalm  yüklü qodun, -
aslan  oldı!  -  dedi.
3 
Y egnək  babasıyla  görüşdi.  Əldən  qalan  bəg lər  görüşdi. 
Pəs  b i r 4 uğurdan bəglər hasara yüriş  etdilər,  yağm aladılar.
Babasıyla Y egnək 5 gizlü yaqa tutuban yiləşdilər.  İki  həs- 
rət b ir-birinə buluşdılar;  issüz 6 yerin qurdı kibi ulaşdılar.  Taii- 
rıya  şükrlər qıldılar.  Qalanın  7  kəlisasm  yıqub,  yerinə  m əscid 
yapdılar.  Əziz  Tanrı  adına qudbə  8 oqıtdılar.  Quşun  ala qatını, 
qumaşın arusmı, qızın g ö g çəg in i,9 doquzlama çırğab çuqa B a- 
yındır xana pəncik çıqardılar.  10 Baqisin ğazilərə  bəxş  etdilər. 
Döndilər,  evlərinə  gəldilər.
11 
D ədəm   Qorqut gəlübən  boy boyladı,  soy  soyladı.  12  Bu 
oğuznam ə Yegnəgin olsun!  -  dedi.  Yum verəyin,  xanım:
13 Yerlü qara dağlarun  yıqılmasun!
K ölgəlicə  qaba ağacıii  1 kəsilm əsün!
Ağ saqallu baban yeri  uçm aq olsun!
A ğ 2 birçəklü  anan  yeri  behişt olsun!
A xır-sonı  an   3  imandan  ayırmasun!
Ağ alnunda beş kəlm ə  dua qıldıq,
qəbul 4 olsun!
Günahınızı  adı  görklü
M əhəm m əd  Mustafa y ü z i 5  suyına  bağışlasun!
Xanım,  hey!!!
B A SA T   D Ə P Ə 6GÖZİ  Ö LDÜRDÜ G İ  BOYI 
B Ə Y A N   EDƏR,  XANIM ,  HEY!
7 
M əgər, xam m , bir gün Oğuz otururkən üstinə yağı g ə ld i.8 
Dün içində ürkdi, köçdi. Qaçub gedərkən Aruz 9 qocanın oğlan- 
cığı  düşmiş,  bir  aslan  bulup  götürmiş,  10  bəsləmiş.  Oğuz  genə 
əyyamla gəlüb,  yurdına qondı.  Oğuz  11  xanın  ilqıçısı  gəlüb x ə - 
bər  gətürdi.  Aydır:  “Xanım,  sazdan  12  bir  aslan  çıqar,  at  urar, 
apul-apul yüriyişi adam  kibi.  13  At basuban, qan süm ürər” .
D 2 14 
Aruz aydır:  “X anım , ürkdigim iz  '  vaqtın düşən m ənim  oğ-
lancığımdır,  b ə lk ə ? ”  -   dedi.  B əglər  bindilər.  2  Aslan  yatağı 
üzərinə  gəldilər.  A slam   qaldırıb  oğlam  3  tutdılar.  Aruz  oğlanı 
alub  evinə  gətürdi.  Şadılıq  4  etdilər.  Y em ə-içm ə  oldı.  A m m a 
oğlanı  nə  q ə d ə r  götürdilərsə,  durmadı,  5  gerü  aslan  yatağına 
vardı.  Gerü  tutub  gətürdilər.
D ədəm   Q orqud  6  gəldi.  Aydır:  “Oğlanım,  sən  insansan. 
Heyvanla  ınüsahib  7  olm ağıl!  Gəl,  yaxşı  at  bin.  Yaxşı  yigitlər 
ilə eş yort!  -   8 dedi.  -   Ulu  qardaşın  adı  Qıyan  Selcikdir.  Sənin
9  adın  B asat  olsun!  A dını  mən  verdim ,  yaşuiiı  Allah  10  ver- 
sün!” - d e d i.  O ğ u z b ir gün yaylaya köçdi. Aruzun  "   bir çobanı 
vardı.  A dına  Q onur  qoca  San  çoban  12  deyərlərdi*.  Oğuzun 
önincə  bundan  əvvəl  kim sə  köçm əzdi.
D215 
13  Uzun  binar  dim oklə  məşhur  bir  binar  vardı.  Ol  binara  1
pərilər qonmışdı.  Nagahandan  qoyun ürkdi.  Çoban  ərkəcə  2 qa- 
qıdı, ilərii vardı. Gördi  kim, pəri qızları q an at3 qanada bağlamış- 
lar,  uçarlar.  Çoban  kəpənəgini  üzərlərinə 4 atdı.  Pəri  qızının  bi- 
rini tutdı. Tam a edüb, d o rh a l5 cima eylədi. Qoyun ürkm əgə baş- 
ladı.  Çoban  qoyunun  6  öninə  səgirtdi.  Pəri  qızı  qanat urub  uçdı.
7  Aydır:  “Çoban,  yil  tam am   olıcaq  m ondə əmanətin  var,  gəl,  al!
-   8 dedi. -  A m m a Oğuzun  başına zaval  gətürdün”, -  dedi.
9 
Çobanın  içinə  qorxu  düşdi.  Am ma  qızın  dərdindən  10 
bənizi  sarardı.
Zam anla  O ğuz  genə  yaylaya  köçdi.  11  Çoban  genə  bu  bi- 
nara gəldi.  G enə qoyun  ürkdi.  Çoban  ilərü  12 vardı.  Gördi  kim,
*  E nsiklopediyada  “d erlo rd i”  getm işd ir.  -   Red.
—Sie8125gg*»-

bir yığanaq yatur,  yıldır-yıldır yıldırır.  13  Pəri  qızı  gəldi.  A y - 
D216 
dır:  “Çoban,  əm anətin  gəl,  al!  Amm a  1  Oğuzun  başına  zaval 
gətürdün!”  -  dedi.  Çoban bu 2 yığanağı görcək ibrət  aldı.  G e - 
rü döndi.  Sapan 3 daşına tutdı. Urduqca böyüdi.  Çoban y ığ an a- 
ğı 4  qodı  qaçdı,  qoyun  ardına düşdi.
M əgər ol dəm  B aym dır5 xan bəglər ilə seyrana yetm işlərdi. 
Bu binann üzərinə  g əld ilər.6 Gördiler kim, bir ibrət nəsnə y a - 
tur, başı-göti b əlü rsiz.7 Çevrə aldılar. Endi bir yigit bunı dəpdi. 
Dəpdikcə  böyüdi.  8  Bir qaç  yigit  dəxi  endilər,  dəpdilər.  D ə p - 
diklərincə böyüdi.9 Aruz qoca dəxi enüb dəpələdi, mahmuzı to- 
qundı.  10  Bu yığanaq  yanldı,  içindən bir oğlan  çıqdı.  Gövdəsi  11 
adam, dəpəsinde bir gözi var. Aruz aldı bu o ğ la n ı12 ətəginə sar- 
dı.  Aydır:  “Xanım,  munı  mana  verin,  oğlum  Basatla  13  yaşlı- 
yayın!” -  dedi.  Bayındır xan “Sənin olsun!” -  dedi.
D217 
1  A ruz  Dəpəgözi  aldı,  evinə  gətürdi.  Buyurdı,  bir  dayə  2
gəldi.  Əmcəgini ağzına verdi.  B ir sordı, olanca s ü d in 3 aldı. İki 
sordı,  qanın  aldı.  Üç  sordı,  canın 4  aldı.  B ir qaç  dayə  gətürdi- 
lər, həlak etdi.  G ö rd ilə r5  olmaz,  “Süd  ilə  bəsliyəlim ” -  dedi- 
lər.  G ündə bir qazan süd y etm əz d i.6 B əslədilər, böyüdi, g əzər 
oldı.  Oğlancıqlarla oynar o ld ı.7 Oğlancıqların kim inün burnm, 
kim inün  qulağın yem ogə  b a şla d ı.8  Əlhasili,  ordı bunun  ucın- 
dan  qatı  incindilər.  Aciz  9 qaldılar.  Aruza  şikayət edüb  ağlaş- 
dılar.  Aruz,  D ə p ə ,0gözi  dögdi-sögdi,  yasaq  eylədi,  esləm ədi. 
A xır  11  evindən  qodı.
Dəpəgözin pori anası gəlüb oğlının12 parmağına bir yüzük keçür- 
di. “Oğul, sana ox batmasun,13 tənüni qıhc kəsməsün!” -  dedi.
D218 
D əpəgöz Oğuzdan  çıqdı,  1 bir yuca dağa vardı.  Yol  kəsdi, 
adam aldı, böyük 2 həram i oldı. Ü zərinə bir qac adam göndər- 
dilər.  Ox  atdılar,  3  batmadı.  Qılıc  urdılar,  kəsm ədi.  Sügüylə 
sa n c d ıla r,4  ilmədi.  Ç oban-çoluq qalmadı,  həb  yedi.  Oğuzdan 
5  dəxi  adam   yem ogə  başladı.  Oğuz  yığılub  üzərinə  vardı.  6 
D əpəgöz  görüb  qaqıdı.  Bir  ağacı  yerindən  qopardı.  7  Atub 
əlli-altm ış  adam  holak eylədi.  A lplar başı  Q azana  8  zərb urdı,
-  dünya  başına dar oldı.
Qazamfi  qardaşı  9  Qaragünə  D əpəgöz  əlin d ə  zəbun  oldı. 
Dözən  oğlı  10 AIp  R üstəm  şəhid  oldı.
126^5«-
Uşun  qoca  oğlı  kibi  11  pəhlivan  əlində  şəhid  oldı.  Aruq 
candan i k i 12 qarındaşı D əpəgöz əlində həlak oldı. D əm ür donlı 
D219 
13 M amaq əlin d ə h əlak  oldı.  Bığı qanlu  Bügdüz Əmən  1 əlində
zebun oldı.  A ğ saqallu Aruz qocaya qan qusd u rd ı.2 Oğlı  Qıyan 
Selcügün ödi  yarıldı.  O ğuz D əpəgözə 3 kar qılmadı, ürkdi  qaç- 
dı.  D əpəgöz  çevürüb,  önin 4 aldı.  Oğuzı  salı  vermedi, gerü y e- 
rine  qondurdı.  5  Ə lhasil,  Oğuz yedi  kərrə  ürkdi.  D əpəgöz önin 
a lu b ,6 yedi  k ərrə yerinə gətürdi.  Oğuz D əpəgöz əlində tamam 
zəbun 7  oldı.  V ardılar,  D ədə  Qorqutı  çağırdılar.  Anunla dam ş- 
dılar.  8  “G əlün,  kəsim   kəsəlüm !” -  dedilər.
D ədəm  Q orqudı  D əpəgözə g öndərd ilər.9 Gəldi, salam ver- 
di. Aydır:  “O ğul,  D əpəgöz,  Oğuz əlündə  10 zəbun oldı,  bunal- 
dı.  Ayağın  toprağına m əni saldılar.  11  Sana kəsim   verəlim,  d e- 
y ərlə r” *, -  dedi.  D əp əg ö z  aydır:  “G ündə  12  altm ış  adam  verin 
y em əgə!”  -  dedi.  D əd ə  Qorqut  aydır:
“Bu  v əc h lə  13  sən  adam  qomaz,  dükədərsən,  -   dedi.  -  
D220 
Amma  gündə  iki  adam   ilə  1 beş  yüz  qoyun  verəlim !”  -  dedi.
D ədə Q orqud böylə digəc 2 D əpəgöz aydır:  “Xoş, öylə o l- 
sun!  Əvət, h əm  mafia i k i 3 adam verin, yem egüm  bənim  bişür- 
sün,  m ən  y iy əy im !”  -  dedi.
D ə d ə 4 Qorqud döndi, Oğuza gəldi. Aydır: “Bunlu qoca i l ə 5 
Yapağlu qocayı D ə p əg ö zə verüfi, aşın pişürsün!” -  d e d i.6 “Və 
həm  gündə  iki  adam  ilə  beş yüz qoyun  istədi” ,  -   dedi.  Bunlar
7 dəxi  razı  oldı.  Dört oğlı  olan  birin  verdi,  8  üçi  qaldı.  Üç  olan 
birin  verüb  iki  qaldı.  9  İki  olan  birin verdi,  biri  qaldı.
Q apaqqan  derlər,  10  bir  kişi  var  idi.  İki  oğlı  var  idi.  Bir 
oğlın  verüb,  11  biri  qalm ış  idi.  Gerü  növbət  dolanub,  afia  g ə l- 
mişdi.  Anası  12  fəryad  edüb  ağladı,  zarlıq  eylədi.  M əgər,  xa- 
nım,  Aruz  oğlı  13  Basat  ğəzaya  getm iş  idi.  01  moholdo  goldi. 
D221 
Qarıcıq  aydır:  1 “Basat şimdi  aqından  gəldi.  Varayın,  bolay  ki, 
mana  bir 2  ə sir verəydi,  oğlancığım  qurtaraydım ”,  -  dedi.
Basat  altunlu  3  günlügin  tiküb  oturur  ikən  gördilər  ki,  bir 
xatun  kişi  4  gəlür.  G əldi  içəri  Basata;  girdi,  salam  verdi, 
ağladı.  5  A ydır:
A vcına  sığm ayan  əlüklü  oğlı,
Ərdil  tə k ə   buynuzından  6 qatı  yaylı,
~İ!#8127gŞK~

D222
D223
İç  Oğuzda,  Daş Oğuzda  adı  bəllü,
A ruz  7  oğlı  xam m  Basat,  mana m ədəd!  -  dedi.
B asat aydır: “N ə dilərsən?” 8 Qarıcıq aydır:  “Yalancı dün- 
ya yüzində bir ər qopdı.  Yaylamında 9 Oğuz elin  qondurmadı. 
Qara  polad  uz  qıhclar  kəsən  10  qılını  kəsdirm ədi.  Qarğu  cida 
oynadanlar ildirəm ədi.  11  Qayın oxı atanlar kar qılamadı.  A lp- 
lar başı  Qazana  bir zərb  12 urdı.  Qardaşı  Q aragünə  əlində  z ə - 
bun  oldı.  Bığı  13  qanlu  Bügdüz  Əm ən  əlində  zəbun  oldı.  Ağ 
saqallu baban  1 Aruza qan qusdurdı. Meydan yüzində qardaşın 
Qıyan  2  Selcik  ödi  sındı,  can  verdi.  Qalın  Oğuz  bəglərin  3 
dəxi-kim ini  zəbun  edüb,  kimini  şəhid  eylədi.  Yedi  4  qatla 
Oğuzı yerindən sürdi.  “K əsim ”  dedi,  k ə s d i.5 G ündə  iki adam, 
beş yüz qoyun istədi.  Bunlu qoca 6 ilə Yapağlu qocayı ana xiz- 
m ətkar verdilər.  Dört o ğ lı7 olan birin verdi.  Üç olan birin ver- 
di.  İki  8  olan  birin  verdi.  İki  oğlancığım  vardı.  Birin  9  verdim, 
biri  qaldı.  Çevrildi,  növbət gerü -   m ana  gəldi.  10  Anı  dəxi  is- 
tərlər.  “Xanım,  m ana  m ədəd!”  -  dedi.
11 
Basatın qarannulu gözləri yaşla doldı. Q anndaşıyçun soy- 
lamış,  12  görəlim,  xanım ,  nə  soylamış,  aydır:
Qıran yerdə  tikilm iş  13  otaxların
O zalım yıqdırdı  ola,  qardaş!
Y ügrək  1 olan  atlarun  tavlasmdan
O zalım  seçdirdi  o la ,2  qardaş!
B isərək-bisərək  dəvələrin  qatarından
O zalım 3  ayırdı  ola,  qardaş!
Şüləniiidə  qırduğun  qoyunun
O zalım  4  qırdı  ola,  qardaş!
Güvəncim lə  gətürdügün  gəlincügün
O zalım 5  səndən  ayırdı  ola,  qardaş!
Ağ  saqallu babamı
“Oğul”  deyü  ağlatdın ola,  qardaş!
Ağca yüzlü  anamı
sızlatdın  7 ola,  qardaş!
Qarşu  yatan  qara dağım  yüksəgi,  qardaş!
8  Aqındılı  görklü  suyumun  daşqunı  qardaş!
Güclü  9 belim  qüvvəti,
qarannu gözlərüm ün  aydını,  qardaş!
D224
D225
“Q ardaşım dan  10  aynldım !”  deyü  çoq  ağladı,  zarlıq  qıldı.
01 
xatun  11  kişiyə  bir əsir verdi.  “Var,  oğlunı  qurtar!” -  dedi.
12 
X atun  aldı  gəldi,  oğlı  yerinə  verdi.  H əm   “oğlun  13  g ə l- 
di!” deyü A ruza m uştladı. Aruz sevindi. Qalın Oğuz b əglər ilə
1  B asata  qarşu  gəldi.  Basat  babasım n  əlin  öpdi.  2  Ağlaşdılar, 
bozlaşdılar.
A nasının evinə g ə ld i.3 Anası qarşu gəldi.  Oğlancuğını quc- 
dı. B asat anasım n əlin 4 öpdi. Görüşdilər, bozlaşdılar. Oğuz b əg- 
ləri  dərildi.  5  Y em ələr-içm ələr oldı.  Basat aydır:  “Bəglər,  qar- 
daş u ğnna 6  D əpəgöz  ilə buluşuram.  N ə  buyurursız?” -  dedi.
Q azan  b ə g   7  burada  soylam ış,  görəlim ,  xanım ,  nə 
soylamış!  A ydır:
8  Q ara  əv rən   qopdı  D əpəgöz,
Ə rş  yüzində  çevirdim,  alım a d ım ,9  Basat!
Q ara  qaplan  qopdı  D əpəgöz,
Q a ra-q a ra  dağlarda  10 çevirdim,  alımadım,
Basat!
Q ağan  aslan  qopdı  D əpəgöz,
11 Q alın  sazlarda  çevirdim,  alımadım,  Basat!
Ə r olsan,  12  yeg.
O lsan,  m ərə,  m ən Qazanca olm ayasan,  Basat!  -  dedi.
13 A ğ  saqallu  babanı  ağlatmağıl!
A ğ birçəklü  ananı  bozlatmağıl!
1  B asat  aydır:  “Ə lbətdə,  varıram !”  Qazan  aydır:  “Son  b i- 
lürsən” .
2  B abası  ağladı,  aydır:  “Oğul,  ocağım   issüz qoma,  kərəm   3 
eylə,  varm a!” -  dedi.
Basat aydır:  “Yoğ, ağ saqallu ə z i z 4 baba,  varıram ”, -  dedi. 
E sləm ədi,  biləgindən  bir tutam  ox  5  çıqardı,  belinə soqdı.  Q ı- 
lıcın həm   quşandı.  6 Yayın qarusına bıraqdı.  Ə təklərin qıvırdı. 
B ab asın m -7anasının  əlin  öpdi,  halallaşdı,  “xoş  qalun!” -  dedi.
8  D əpəgöz  olduğı  Salaxana  qayasına  gəldi.  Gördi  9  D əpəgöz 
günə qarşu arxasın vermiş.  Yalnuz çəkdi  10 belindən bir ox  ç ı- 
qardı.  D əpəgözün yağrına bir ox  11  urdı. Ox keçm ədi, paralan- 
dı.  Bir dəxi  atdı.  01  12  dəxi  para-para  oldı.  D əpəgöz  qocalara 
ayıtdı:  “Bu  13  yerin  sinəgi  bizi  üşəndirdi!” -  dedi.

D226 
Basat bir d ə x i 1 atdı.  01 dəxi paralandı, bir parası D əp əg ö - 
zün  2 öninə düşdi.  D əpəgöz sıçradı baqdı:  B asat g ö rd i.3  Ə lin- 
əlinə  çaldı,  qas-qas  güldi.  Qocalara  aydır:  “4  Oğuzdan  yenə 
bizə bir türfəndə  quzı gəldi” , -  dedi.  B a sa tı5 öninə qatdı,  tut- 
dı.  Boğazdan salındırdı.  Yatağına 6  gətürdi.  Ədüginin  quncm a 
soqdı.  Aydır:  “M ərə  qocalar,  7  ikindü  vaqtı  m unı  m ana  çevi- 
rəsiz,  y iy əm ” , -  dedi.  Yenə  uyıdı.
8 
Basatın xəncəri vardı. Ədügini yardı, içindən çıqdı.  9 A y - 
dır:  “M ərə  qocalar,  munın  ölümi  nədəndir?”  Ayıtdılar:  “B il- 
məziz.  10  Am ma gözündən  ğeyri  yerdə  ət yoqdur” ,  -   dedilər. 
Basat  D ə p ə u gözün  başı  ucına  gəldi.  Qapaq  qaldırdı.  Baqdı  12 
gördi  kim,  gözi  ətdir.  Aydır:  “M ərə  qocalar,  sügüligi  ocağa  13 
D227 
qon,  qızsun!”  -  dedi.  Sügüligi  ocağa bıraqdılar,  qızdı.  1
Basat əlinə aldı.  Adı  görklü M əhəm m ədə  salavat g ə tü rd i.2 
Sügüligi  Dəpəgözün  gözinə  eylə  basdı  kim,  Dəpəgözün  3  gözi 
həlak  oldı.  Şöyle  nərə  urdı,  h ay q ırd ı4  kim,  dağ  və  daş  yangu- 
landı. Basat sıçradı, q o y u n 5 içinə mağaraya düşdi. D əpəgöz bil- 
di kim, Basat mağara6dadır.  Mağaranm qapusm alub, bir ayağın 
qapunın  bir yanma,  7  birin  dəxi  bir  yanına qodı.  Aydır:  “M ərə 
qoyun  başları  erkəc,  8  b ir-bir  gəl,  keç!”  -   dedi.  B ir-bir  gəlüb 
keçdi.  H ər birinin başların 9 sığadı.  “Toğlıcıqlar, dövlətim  saqar 
qoç, gəl, keç!” -  dedi. Bir 10 qoç yerindən qalqdı, gərinüb sündi. 
Dəfı  Basat  qoçı  11  basub  boğazladı,  dərisini  yüzdi,  quyruğıyla 
başını  12  dəridən  ayırmadı:  içinə  girdi.  Basat Dəpəgözün  öninə 
D228 
13  gəldi.  Dəpəgöz  də  bildi  kim,  Basat  dəri  içindədir.  1  Aydır:
“Ay  saqar qoç,  mənim  nerədən  həlak olacağım  bildin?  2  Şöylə 
çalayım səni mağara divanna kim,  quyruğun  m ağ aray ı3 yağla- 
sun!” -  dedi.  Basat qoçun başını  Dəpəgözün 4 əlinə  sundı.  D ə- 
pəgöz  buynuzından  bərk  tutdı.  Qaldıncaq  5  buynuz  dəriylə 
əlinde  qaldı.  Basat Dəpəgözün  budı  6 arasından  sıçrayub  çıqdı. 
Dəpəgöz  buynuzı  götürüb  7  yerə  çaldı.  Aydır:  “Oğlan  qurtul- 
dunmı?”  Basat  aydır:  “Tanrım  8  qurtardı” .  D əpəgöz  aydır: 
“M ərə oğlan, al şol barmağımda9kı yüzügi, parmağına taq, sana 
ox və qılıc kar eyləm əsün”  10 Basat aldı, yüzügi parm ağına ke- 
çürdi.  D əpəgöz aydır:  "   “Oğlan,  yüzügi  alub taqındınm ı?”  B a- 
sat  aydır:  “Taqmdım” .  12  D əpəgöz  Basatın  üzərinə  qodı,  xən- 
cərlə  çaldı-kəsdi,  13  sıçradı  gen  yerdə  durdı.  Gördi  kim  yüzük 
D229 
genə  1 Dəpəgözüfi ayağı  altında yatur.
D əpəgöz  aydır:  “Q urtuldunm ı?”  2  Basat  aydır:  “Tanrım 
qurtardı” .
D əpegöz  aydır:  “Oğlan,  3  şol  günbədi  gördünm i?”  Aydır: 
“G ördüm ” .  D əpəgöz aydır:  “M ə n im 4 xəzinəm  var.  01 qocalar 
almasunlar.  Var,  m öhürlə!” -  dedi.  B a s a t5 günbəd içinə girdi. 
Gördi  kim ,  altun-aqça  yığılmış.  Baqaraq  6  kəndözin  unıtdı. 
D əpəgöz  günbədin  qapusın  aldı.  Aydır:  7  “G ünbədə  girdin- 
m i?”  B asat aydır:  “G irdim ” .  D əpəgöz aydır:  “Şöylə çalayım   8 
ki,  günbədlə  dardağan  olasan” ,  -   dedi.  Basatıii  dilinə  9  bu 
gəldi  kim,  “La  ilahe  illallah,  M əhəm m əd  rəsulallah!”  -   dedi. 
Dedi,  10  həm an  dəm   günbəd  yarıldı,  yedi  yerdən  qapu  açıldı. 
Birindən  11  daşra gəldi.
D əpəgöz  günbədə  əlin  soqdı.  Eylə  12  qaçdı  kim,  günbəd 
zirü zəbər oldı. D əpəgöz aydır: “O ğ la n ,13 qurtuldunm ı?” Basat 
D 230 
aydır:  “Tanrım   qurtardı” , -  dedi.  Dəpəgöz  1 aydır:  “Safia ölüm 
yoğ  imiş!  Şol  mağarayı  gördünm i?”  B a sa t2  aydır:  “G ördüm ” . 
Aydır:  “Anda  iki  qılıc  var;  biri  qınlu,  biri  3  qınsuz.  01  qınsuz 
kəsər m ənim  başımı.  Var, getür,  m ənim  b aşu m ı4 kəs!” -  dedi. 
Basat  m ağara  qapusına  vardı.  Gördü bir 5  qmsuz  qılıc  durmaz: 
enər,  çıqar.  Basat  aydır:  “Mən  muna bi6tək əllü f yapışm ayım ”,
-  
deyüb  kəndü qılıcın  çıxardı,  tutdı.  İ k i 7 para böldi.  Vardı,  bir 
ağac getürdi,  qılıca t u td ı.8 Anı  dəxi  iki  para eylədi.  Pəs  yayını 
əlinə aldı.  O x la 9 ol  qılıc  asılan zənciri urdı.  Qılıc yerə düşdi,10 
kömüldi.  Kəndü  qılıcın  qınına  soqdı.  Balçağından  ol  "   qılıcı 
bərk  tutdı.  Gəldi,  aydır:  “M ərə  D əpəgöz,  necəsən?” -   12  dedi. 
D əpəgöz aydır:  “M ərə oğlan, daxı ölm ədinm i?”  B a s a t13  aydır: 
D231 
“Tanrım  qurtardı” .  D əpəgöz  aydır:  “Sana ölüm  yoğ  im iş!”  -   1 
dedi.  Çağırub D əpəgöz soylamış, görelim, nə soylam ış,2 aydır:
Gözüm,  gözüm   yalnuz gözüm!
Sən yalnuz gözlə
m ən  3  Oğuzı  sındırmışdım.
A la  gözdən  ayırdın,  yigit məni!
Datlu  4 candan  ayırsun  Q adir səni!
E ylə  kim  m ən  çəkərəm   göz  bunını,
5  Hiç  yigidə  verm əsün  Q adir Tanrı 
göz bu  güni!  -  dedi.

Q alarda-qoparda yigit,
yerin nə  yerdir?
7 Qarannu  dün  içində  yol  azsan,
umun  nədir?
Qaba ələm   8 götürən xanınuz kim
qırış güni  öndin?
Ağ  saqallu baban  9  adı  nədir?
Alp  ərən ərdən  adın
yaşurmaq eyib  olur,
10 Adıfi nədir,  yigit,  degil  mafia!  -  dedi.
Basat D əpəgözə soylamış,  11  görəlim, xam m , nə soylamış:
Q alarda-qoparda yerim  Günortac!
12  Qaranu dün  içrə yol  azsam,
umum Allah!
Qaba aləm götürən  13 xanım ız -
Bayındır xan!
Q ınş  güni  öndin  dəpən  alpımız 
D232 
Salur  1  oğlı  Qazan!*
Atam  2  adın  sorar olsan, -  Qaba Ağac!
Anam adın deyərsən, -  Qağan Aslan!
M ənim   adım  sorarsan, -  
A ruz 3 oğlı  Basatdır, -  dedi.
D əpəgöz  aydır:  “Əmdi  qardaşuz,  4  qıym a  m ana!”  -   dedi. 
Basat aydır:
M ərə qavat!  Ağ  saqallu b a b a m ı5  ağlatmışsan,
Qarıcıq  ağ birçəklü anamı  bozlatmışsan.
Qarındaşım 6  Qıyanı  öldürm işsən.
Ağca yüzlü  yengəmi  dul  eyləm işsən.
7  Ala gözlü  bəbəklərin  öksüz  qomışsan.
Qormıyam  seni,
Q ara 8 polad uz  qılıcım dartm ayınca,
*  K atib  “U la ş  o ğ lu   Salur  Q azan”  yazm aq  istəm işd ir.
■«S#8I32aS»-
D233
D234
Q afalu-börklü  başın  kəsm əyincə,
9 A lca qanın  yer yüzinə  tökm əyincə,
Qardaşım   Q ıyanın  qanın  almayınca?
10 Qomazam!  -  dedi.
D əpəgöz dəxi  burada  soylamış,  aydır:
Q alquu bam   yerim dən  duram,  deyərdim.
Qalın  Oğuz  bəglərindən əhdim   12  bozam,  deyərdim. 
Y enidən  toğanın qıram,  deyərdim.
B ir gəz  adam  13  ətinə  doyam,  deyərdim.
Q alın Oğuz  bəgləri  üzərim ə
yığılub  gələ,  1 deyərdim.
Qaçubanı  Salaxana  qayasına  girəm,  deyərdim .
A ğır m ancılaq  2  daşla atam,  deyərdim.
Enüb  daş  başım a  düşübən  ö lə m ,3  deyərdim.
A la gözdən  ayırdın, yigit,  məni!
Datlu  candan  4  ayırsun  Q adir səni!  -  dedi.
D əpəgöz bir dəxi  soylamış,  aydır:
5  Ağ  saqallu  qocaları  çoq  ağlatmışam.
Ağ  saqalı,  qarışı  6 tutdı  ola,  gözüm,  səni?
Ağ  birçəklü  qarıcıqları  7 çoq  ağlatmışam.
Gözi  yaşı  tutdı  ola,  gözüm,  səni?
Bığçağı  8 qararm ış  yigitcikləri  çoq  yem işəm . 
Yigitlikləri  tutdı  o l a ,9  gözüm,  səni?
Əlcügəzi  qınalı  qızcığazları  çoq  yemişəm.
10 Qarışçuları  tutdı  ola,  gözüm,  səni?
Eylə  kim  çəkorəm   mən  11  göz  bunını,
Heç  yigidə  verm əsün  Qadir Tarirı  göz  yükini!
12 Gözüm,  gözüm ,  ay gözüm!
Y alnuz gözüm!  -  dedi.
Basat qaqıb  13 yerindən durı gəldi.  Buğra kibi  Dəpəgözi  dizi 
üzərinə  1  çökürdi.  Dəpəgözüfi  kəndü  qılıcıyla  boynını  urdı.  2 
Dəldi,  yay  kirişin  taqdı.  Süriyi-süriyi  mağara  3  qapusına  gəldi. 
Bunlı qoca ilə Yapağlu qocayı Oğuza 4 muştçı göndərdi. Ağ boz 
atlar binübən y ortışdılar.5  Qalın Oğuz  ellərinə x əbər gəldi.

At  ağızlu  Aruz  qoca  6  evinə  çapar  gəldi.  Atasına  Basatın 
sevinc  v e rd i:7  “Muştuluq!  Oğlun D əpəgözi  dəplədi!”  -  dedi.
Qalm  Oğuz  8  bəgləri  yetdilər.  Salaxana qayasına  gəldilər. 
Dəpəgözin  9 başmı ortaya gətürdilər.
D ədəm   Qorqud  gəlübən  şadlıq  10  çaldı.  Ğazi  ərənlər 
başına  nə  gəldigin  aydı  verdi.  11  H əm  Basata  alqış verdi:
Qara dağa  yetdügində  aşıt  12  versün!
Qanlu-qanlu  sulardan keçit versün!  -  dedi.
13 
Ərliklə  qardaşın  qanın  aldın.  Qalın O ğuz  bəglərini  bun- 
D235 
c
İ
l ii
 
1 qurtardın.  Qadir Allah yüzün  ağ etsün,  B asat!” -  dedi.
2  Ölüm vaqtı  gəldügində  arı  imandan  ayırmasun! 
G ünahınızı3  adı  görklü  M əhəm m əd M ustafaya 
bağışlasun,  xannn,  hey!