Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

İÇ  OĞUZA  8 DAŞ  O Ğ UZ ASİ O LU B  BEY RƏK  
ÖLDÜGİ 9 BO YI  BƏYA N  E D Ə R
Üç  Oq,  Boz  Oq yığnaq olsa,  10  Qazan  evin  yağmaladardı. 
Qazan  gerii  evin  yağmalatdı.  A m m a  11  Daş  Oğuz  bilə  bulın- 
madı.  Həmin  İç  Oğuz yağmaladı.
12 
Qaçan  Qazan  evin  yağmalatsa,  halalının  əlin  alur,  dışra 
çıqardı,  13  ondan yağm a edərdi.
D292 
Daş Oğuz bəglərindən Aruz,  Əm ən və qalan  1 bəg lər bunı 
eşitdilər, ayıtdılar ki, “Baq, baq!  Şim diyə dəkin Qazanın 2 evin 
bilə yağm a edərdik.  Şimdi  neçün bilə  olm ayavuz?” -  dedilər.
3  İttifaqı  cəmi  Daş  Oğuz bəgləri  Q azana gəlm ədilər,  ə d a v ə t4 
eylədilər.
Qılbaş deyərlər, bir kişi vardı.  Qazan aydır:  “M ərə Qılbaş,
5  bu  Daş  Oğuz  bəgləri  xam m   bilə  gəlürlərdi.  Şimdi  neçün 
gəlm ədilər?” - 6 dedi.  Qılbaş aydır:  “B ilm əzm isin, neçün gəl- 
m ədilər?  Evin yağm alatdığın  7 dəm  Daş O ğuz bilə bulınmadı, 
səbəb  oldur” ,  -   dedi.  Qazan  8  aydır:  “Ə davət  bağladılar,  hə- 
m i?”  -   dedi.  Qılbaş  aydır:  “X anım ,  m ən  9  varaym ,  onların 
dostlığm -düşm ənligin  biləyin” ,  -   dedi.  10  Q azan  aydır:  “Sən 
bilürsən,  var!” -  dedi.
Qılbaş  bir  qaç  adam  11  ilə  binüb,  Q azanın  dayısı  Aruzun 
evinə  gəldi.  A ruz12  dəxi  altun  günlügin  dikm işdi,  oğlanlarıyla 
oturmışdı.  13  Qılbaş  gəlüb  A ruza  salam  verdi,  aydır:  “Qazan 
D293 
bunlu  oldı.  1  Əlbətdə,  dayım  A ruz  m ana  gəlsün,  -   dedi.  Qara 
başım  bunaldı,  2  üzərüm ə  yağı  gəldi.  D əvələrim   bozlatdılar, 
Q araqucda3 Qazılıq atlarım  kişnətdilər.  Q aza bən zər qızımız- 
gəlinüm iz  bunlu  4  oldı.  M ənim   qara  başım a  gör  n ələr  gəldi. 
Dayım Aruz gəlsün” , -  5  dedi.
Aruz  aydır:  “M ərə  Qılbaş,  ol  vaqt kim,  Üç,  Boz Oq  6 yığ- 
naq  olsa,  ol  vaqt  Qazan  evin  yağm a  edərdi.  Suçumuz  7  nəydi 
ki,  yağm ada  bilə  olm adıq?  -   dedi.  H əm işə  Qazanın  başına  8 
bunlu gəlsün, dayısı Aruzı daim ana dursun. B iz Q a zan a9 düş- 
məniz,  bəllü bilsün!” -  dedi.
Qılbaş burada soylamış, g ö rə lim ,10 xanun, nə soylamış, aydır:
D294
D295
M ərə  qavat,
Q alqubanı  Q azan  xan yerindən  11  durı  gəldi.
A la dağda  çadırın-otağın  dikdi.
Üç  12  yüz  altm ış altı  alp  ərənlər
yanına yığnaq  oldı.
Y em ək -içm ək   13  arasında  b ə g lə rsə n i  andı.
Ü stüm üzə y ağı-nəsnə  gəlm ədi.
1 M ən  sənin  dostlığın-düşm ənlığın
sınayu  gəldim .
Q azana 2  düşm ən  imişsən,  bildim!  -  dedi.
Qalqub  “Xoş  qal!”  deyüb  3  getdi.
Aruz  ğayət  səxt  oldı.  Daş  O ğuz  bəglərinə  4  adam  saldı. 
“Ə m ən gəlsün, Alp Rüstəm  gəlsün, D ö n ə b ilm ə z 5  Dülək Uran 
gəlsün,  gerü  qalan  bəg lər həb  golsün!”  -  dedi.
6 
Daş Oğuz bəgləri  həp yığnaq oldı.  Ala bargah otaqların  7 
düzə  dikdı.  A tdan-ayğırdan,  dəvədən  buğra,  qoyundan  qoç  x 
qırdırdı.  Daş  Oğuz  bəglərinə  ağırlıq  edüb  toyladı.  9  Aydır: 
“B əglər,  m ən  sizi  niyə  qağırdım ,  bilürm isiz?”  Ayıtdılar: 
“B ilm əzüz” .  10  Aruz  aydır:  “Qazan  bizə  Qılbaşı  göndərmiş. 
Elim -günüm   çapıldı,  11  qara  başım   bunlu  oldı,  dayım  Aruz 
mana  gəlsün,  -   demiş.  Qılbaşa  12  ayıtdım  ki,  qaçan  ki  Qazan 
evin  yağm aladardı,  Daş  Oğuz  13  bəgləri  bilə  yağmalardı. 
B əglər  gəlür,  Qazanı  salaınlar,  gcdərdi.  Şimdi  suçumuz  nə 
oldı  kim,  bilə  bulınm aduq” .
1 
Ə m ən  aydır:  “ Ya  sən  no  cavab  verdin?”  Aruz  aydır  ki, 
“M ərə  qavat,  biz 2  Q azana düşm ənüz”, -  dedim.  Əmon  aydır: 
“Eyü  d cınişsən” .
Aruz aydır: “B ə g lə r,3 ya siz nə dersiz?”  B əglər aydır: “No 
dcyolüm ? Çün sən Q azana düşm ən o ld u n ,4 biz do düşm oniz” ,
-  dedilər.
A ruz  araya  M ü sh əf  gətürdi.  Həb  bəglər  5  əl  urub  and 
içdilər.  “ Sənin  dostuna  dost  və  düşm ənünə  6  düşm ənüz” ,  -  
dedilər.  A ruz  cüm lə  bəgləri  xələtlədi,  döndi  aydır:  “Bəglor,  7 
Beyrək  bizdən  qız  almışdır,  güyəgümüzdür;  am m a  Qazanın 
inağıdır.  8 G əlsün, bizi  Qazanla barışdırsun.  Deyolüm , g ətü rə - 
Iim;  bizə  müti  9  olursa,  xoş!  Olm az  isə,  bən  saqalını  tutayın,

D297
siz qılıc  10 aşurun,  paralan!  Aradan  Beyrəgi  götürəlim .  Andan 
sonra Qazan  ilə  11  işüm iz xeyir ola!” -  dedi.
Beyrəgə  kağıd  göndərdilər.  Beyrək  o d a12sında  yigitlərlə 
yeyüb-içirdi.  Aruzdan  adam  gəldi,  salam  13  verdi.
B eyrək  əleyk  aldı.  Ayıtdı:  “Xanım  Aruz  sizə  salam  1 
aydar.  K ərəm   etsün,  Beyrək  gəlsün,  Qazanla  bizi  barış- 
dırsun!”  2“ der.  B eyrək “Xoş  ola!”  dedi.  Atm   çəkdilər,  bindi. 
Qırq yigidlə 3 Aruzun evinə geldi.  Daş Oğuz bəgləri oturarkən 
girib salam  4 verdi.  B eyrəgə A ruz  aydır:  “Bilürm isən,  səni  ni- 
yə  qağırdıq?”  B eyrək  5  aydır:  “N iyə  qağırdınız?”  Aruz  aydır: 
“Həb  şol  oturan  b əg lər  Qazana  6  asi  olduq,  and  içdik” .  M üs- 
h ə f gətürdilər, “Sən dəxi and iç!” —7 dedilər.  “Qazana m ən asi 
olm azam ”  deyü  and  içdi.  Soyladı,  8  aydır:
M ən Qazanın  nem ətini  çoq yem işəm ,
B ilm əzsəm ,  gözüm ə  dursun!
9 Qaraqucda Qazılıq  atına çoq yilmişəm .
B ilm əzsəm ,  mana,  tabut olsun!
10 Yaxşı  qaftanların  çoq  geymişəm ,
Bilm əzsəm ,  kəfənim   olsun!
A la bargah  11  otağm a  çoq girm işəm,
Bilm əzsəm ,  m ana zindan  olsun!
M ən  Qazandan  12  dönm əzəm ,  bəllü  bilgil!  -  dedi.
A ruz  qaqıdı,  qarvayub  B eyrəgin  saqalım  tutdı.  B əglər  13 
B eyrəgə  qıyamadı.
B eyrək  Aruz qaqıduğın  burada  bildi.  Soylamış,  1 aydır:
Aruz,  m ana bu  işi  edəcəgin  bilsəydim,
Qaraqucda  Qazılıq  2  atum a binərdim!
Əgni  bərk  dəm ür donum  geyərdim!
Q ara polad  uz  qılıcım   3  belüm ə  bağlardım!
A lın-başa qunt  işuğum  urardım!
Qarğu d a lı4  altm ış  tutam   sügümi
əlüm ə  alurdım.
A la gözlü  bəgləri  yanım a 5  salırdım!
Qavat,  m ən  bu  işi  duysam,
sana böylə  gəlüm ıiydim ?!
6  Aldayuban  ər tutmaq  övrət  işidir,
Ö vrətindənm i  ögrəndin,  sən  7  bu  işi,  qavat?!  -   dedi
A ruz  aydır:  “M ərə,  h ərzə-m ərzə  söyləm ə,  qanına  8  su- 
sanma;  gəl  and  iç!” -  dedi.  Beyrək aydır:  “Vallah,  m ən  Qazaıı
9 
O ğuzına  başım  qomışam.  Qazandan  dönm əzəm ,  goroksə, 
yüz para ey lə!” -  dedi.  10 Aruz genə  qaqıdı.  B eyrəgin  saqalım 
bəık  tutdı,  bəglərə  baqdı.  11  Gördi  kim sə  gəlm əz.  Aruz  qara 
polad uz qılıcın dartub,  Beyrəgin  12  sağ oyluğın çaldı, qara  qa- 
na  bulaşdı.  Beyrəgin  başı  13  bunlu  oldı.  B əg lər  həb  dağıldı. 
D 298 
H ər  kişi  atlu  atına  bindi.  1  Beyrəgi  dəxi  bindirdilər.  Ardıııa 
adam  bindirib  qucaqladılar.  Qaçdılar,  2  B eyrəgi  odasına  ye- 
tiirdilər.  Cübbəsin  üzərinə  örtdilər.
Beyrək  3  burada  soyladı,  aydır:
Yigitlərim,  yerünüzdən  uru  durun,
4  A ğ-boz  atum un  quyruğını  kəsin,
Arqubeli  Ala  dağdan 5  dünin  aşun,
Aqındılı  görkli  suyı  dəlüb  keçün.
Qazanın  6 divanına çapub  varın.
Ağ çıqarıb  qara  geyün.
“ Sən  sağ ol,  7  Beyrək  öldi”  deyin.
Ayıdınuz:  “Namərd  Aruz  dayından  adam  gəldi.  8  Beyrogi 
istemiş,  ol  doxi  varmış.  Hop  Daş  Oğuz  bəgləri  9  yığnaq  olınış. 
Bilmodik,  yem ə-içm ə  arasında  M üshof gotürdilor.  10  “Qazana 
biz  asi  olduq,  and  içdik.  Gəl,  sən  dəxi  and  iç!”  dedilər.  11  İç- 
mədi.  “M ən  Qazaııdan  dönm əzom ” ,  -  dedi.  Naınərd  dayıfı  qa- 
qıdı,  12  Beyrəgi qılıcladı.  Qara qana bulaşdı,  bunlu oldı.  Yarın  13 
qiyam ət  günindo  mənim  əlüm  Qazan  xanın  yaqasında  olsun,  1 
D299 
m ənim  qanım  Aruza  qorsa!” -  dedi.  Bir dəxi  soylamış,  aydır:
Y ig itlə rim ,2  Aruz  oğlı  Basat  gəlm ədin,
Elim -günim   çapılmadın,
Qaytabanda  3  dəvələrim   bozlatm adın,
Qaraqucda  Q azılıq  atım  kişnətm ədin,

Ağca 4 qoyunlarım  m ənrişm ədin.
Ağca yüzlü  qızım -gəlinüm  əkşəşm ədin,
Ağca 5 yüzli  görklimi  Aruz  oğlı  Basat
gəlüb  almadın,
Elüm -günüm   6 çapmadın,
Qazan m ana  yetişsün,
M ənim  qamm  Aruza qomasun.
Ağca 7  yüzlü görklümi  oğlına alı  versün.
A xirət haqqm ı  halal  etsün.
8  Beyrək padşahlar padşahı  Haqqa vasil  oldı,
bəllü  bilsün!  - 9 dedi.
B eyrəgin babasına-anasına  xəb ər oldı.  A ğ  evi-eşigində  10 
şivən qopdı.  Qaza b ən zər qızı-gəlini ağ çıqardı,  11  qara geydi. 
A ğ-boz  atınm  quyruğım   kəsdilər.  Q ırq-əlli  yigit  12  qara 
geyüb-gög  sarmdılar.  Qazan  b əg ə  gəldilər,  sarıqların  yerə  13 
D300 
urdılar.  “B eyrək!”  deyü  çoq  ağladılar.  Q azanın  əlin  öpdilər.  1 
“Sən  sağ  ol,  B eyrək  öldi!”  -   dedilər.  N am ərd  dayın  al  ey- 
ləmiş.  2  Oquyuban bizi  aldılar.  Vardıq,  Daş  Oğuz  bəgləri  sizə
3  asi  olmışlar,  bilm ədik.  M ü sh əf gətürdilər;  biz  Qazana  asi  4 
olduq,  sən  dəxi  bizə müti  ol!  -   dedilər.  And  içdilər.  Beyrək  5 
ətm əgün  basmadı.  A nlara  müti  olmadı.  Dayın  nam ərd  Aruz 6 
qaqıdı,  Beyrəgi  oturduğı yerdə qılıcladı.  Bir oyluğın d ü şü rd i.7 
“Sən  sağ  ol,  xanım,  B eyrək  H aqqa  vasil  oldı;  m ənim   qanım 
Aruza  8  qom asun”, -  dedi, -  dedilər.
Qazan  bu  xəbəri  eşitdi.  D əstm alın  9  əlinə  alub  ökür-ökür 
ağladı.  Divanda  zarhq  qıldı.  H əp  10  anda  olan  bəg lər  ağlaş- 
dılar.  Q azan  vardı,  odasına  girdi;  11  yedi  gün  divana  çıqmadı, 
ağladı  oturdı.
B əg lər yığıldı,  12  divana  gəldi.  Qazanın  qardaşı  Qaragünə 
aydır:  “Qılbaş,  var  13  ayıt,  ağam  Qazan  gəlsün-çıqsun;  bir yi- 
D301 
gid sənin ucundan  1 aramızdan əksildi. H əm  vəsiyyət eyləmiş, 
“M ənim   qanım  q o m ay asa n ,2  alasan”  -   demiş.  Varalım,  düş- 
m əni  haqlayalum,  di!”  -   dedi.  Qılbaş  3  aydır:  “Sən  qarın- 
daşısan,  sən var!”  -  dedi.
Əlhasil,  ikisi  bilə 4 vardılar.  Qazam n  odasına  girdilər.  Sa- 
lam  verdilər.  “Sən  sağ  ol,  5  xanım ,  -   dedilər.  -   Bir yigit  ara-
mızdan  əksildi,  sənin  yoluiıda  baş  6  verdi.  D erəm ,  qanın  ala- 
lım;  həm   sizə  ısmarlamış,  “mənim qamm  alsun”  demiş.  7  A ğ- 
lamaqla  nəsnəm i  olur?  Durı  gəl  yuqarı”  -  dedilər.
Qazan  aydır:  8  “ M əsləhətdir.  Tez  cəbbəxanayı  yüklot- 
sünlər.  H əp  bəg lər həp  binsünlər!”  9  dedi.
Cəm i bəglər bindi; Qazanm Qonur atm çəkdilər, bindi  Bon
10 çalındı,  kos uruldu.  G ecə-gündüz dem ədilər,  yortma oldı.
11 
A ruza  və  cəıni  Daş  Oğuz  bəglərinə  x əb ə r  oldı.  “ İşdə, 
Qazan  g ə ld i” ,  12  dedilər.  Anlar  dəxi  çəri  dərüb,  borı  ağardan 
Q azana  qarşu  gəldilər.  13  Üç  Oq,  Boz  Oq  qarşulaşdılar.  Aruz 
D302 
aydır:  “M ənim   İç O ğuzda  1 qırımım Qazan olsun!”  Əmon  ay - 
dır:  “M ənim   qırım ım  Tərsuzamış  olsun!”  2  Alp  Rüstəm  aydır: 
“M ənim   qırım ım   Ə nsə  qoca  oğlı  Oqçı  olsun!”  -   3  dedi.  H ər 
biri  bir  qırım   gözətdi.  Alaylar  bağlandı,  qoşunlar  4  düzüldi. 
Borılar  çalındı.  Tavullar  dögildi.  Aruz  qoca  5  m eydana  at 
dəpdi.  Q azana  çağırıb  “M ərə  qavat,  sən  m ənim   qırımımsan,  6 
sən  gəl  b ə rü !”  -  dedi.
Qazan  qalqan  yapındı,  siigüsin  əlinə  aldı.  7  Başı  üzorino 
çevirdi. Aydır:  “Məro qavat, muxannatlıq ilo or öldünnok 8 ncco 
olur,  mən  sana  göstoroyiın!”  -   dedi.  Aruz  Qazanın  üzərino  9  at 
saldı.  Qazanı  qılıcladı,  zorro  qodor  kosdirəınodi,  öto  10  kcçdi. 
Növbət Qazana dəgdi.  Altmış tutam ala göndorin  11  qoltuq qısdı, 
Aruza  bir  göndər  urdı.  Köksindon  yalabdaq  12  öto  keçdi.  At 
üzorindon yero saldı. Qarındaşı Qaragünoyo  11 işarot etdi: “ Başın 
D303 
kos!”  -  dedi.  Qaragüno  atdan  cndi.  1 Aruzun  başın  kosdi.
Daş  Oğuz  bogləri  bıını  görüp,  2  lıop  atdan  cndilor.  Qazanın 
ayağına düşdilor, suçların dilodilor,3 olin öpdilər. Qazan suçların 
bağışladı.  Beyrogin  qanın  4  dayısından  aldı.  Aııızun  cvini 
çapdırdı.  Elini-günini  5  yağmalatdı.  Yigit boglor toyum oldı.
Qazan  gög  alan  çom ono  6  çadır  dikdirdi.  Otağın  quıdı. 
Dodəm   Q orqud  golübon  7  şadlıq  çaldı.  Qazi  oronlor  başına 
n ələr goldügiıı  8  aydı-verdi:
Qanı  dedigim   bog  orənlor,
D ünya  m ənim   dcyənlor?
9 Ə cəl  aldı,  yer gizlədi.
Fani  dünya  kiıno  qaldı?

D304
G ə lim li-I0gedimli  dünya!
Son  ucı  ölümli  dünya!
Əlaqibət,  11  uzun yaşın
ucı  ölüm,  axırı  ayrılıq.
Yum   verəyim,  12  xanım:
Ölüm vaqtı  gəldügində 
arı  imandan  ayırmasun!
13 Ağ saqallu baban yeri  uçmağ olsun!
Ağ birçəklü  1  anan yeri  behişt olsun!
Qadir səni  nam ərdə  2  möhtac  etməsün!
Ağ alnunda  3  beş  kəlm ə  dua qıldıq,
4 qəbul  olsun!
“Amin!  5  A m in!”  deyənlər didar görsün!
6 Yığışdırsun,  duruşdursun
7 Günahını  M əhəm m əd  M ustafaya  8  bağışlasun!
Xanım ,  hey!..
-'•Sİe]!  17 0 § * s * -
KITABI-DƏDƏ QORQUD
Sadələşdirilmiş mətnlər
M ü əlliflər:  F .Z eynalov,  S .Ə lizadə

M Ü Q Ə D D İM Ə
M əhəmməd peyğəmbərin zam anına yaxın Bayat boyunda “Qorqud 
ata”  deyilən  bir  kişi  vardı.  O  kişi  oğuzların  kam il  bilicisi  idi:  nə 
deyirdisə,  olurdu.  G ələcəkdən  qəribə  x əb ə rlər  söyləyirdi.  Allah onun 
könlünə ilham verirdi...
Qorqud  ata  dedi:  “A xırda  xanlıq  geriyə  -   Q ayıya  dönər,  heç  kim  
əllərindən  alm az...”  Q orqud  atan ın   bu  dediyi  Osman  nəslidir. 
/Qiyamət  günü  qopunca  necə  var,  elə  də  öm ür  sürüb  gedəcək/...  və 
daha buna bənzər neçə  söz  söylədi.
Qorqud  ata oğuz  xalqmın  çətin  işlərini  h əll  edərdi.  N e  olsa,  Qor- 
qud ataya danışmaymca iş görm əzdilər.  O nə buyursa,  qəbul edirdilər, 
sözüntutub  gedirdilər...
Dədə Qorqud soylamış:
Allah-A llah dem əyincə  işlər düzəlm əz.
Qadir Allah verm əyincə  kişi  varlanmaz.
Ə zəldən yazılmasa,  qul başına qəza gəlm əz.
Əcəl vaxtı  çatm ayınca kim sə  ölməz.
Ö lən adam dirilm əz,  çıxan  can  geri  gəlm əz.
B ir igidin  Qara dağ yum rusunca malı  olsa,
yığar-toplayar,  qism ətindən  artığmı
yeyə bilm əz.
Qovuşaraq sular daşsa,  dəniz  dolmaz.
Təkəbbürlük  eyləyəni  Tanrı  sevməz.
Könlünü uca  tutan  adamda  ağıl  olmaz.
Yad oğlunu  saxlam aqla  oğııl  olmaz, -
böyüyəndə  atar-gedər,  gördüm  dem əz...
Kül təpəcik  olınaz  (K ürəkən  oğul  olmaz).
Qara eşşək başm a yiiyən vursan,  qatır  olmaz.
Qaravaşa don geydirsən də,  qadm  olmaz.
Lopa-lopa qarlar yağsa,  yaza qalmaz.
Gül-çiçəkli göycə  çəm ən  payıza  qalmaz.
K öhnə pambıq bez  olmaz.
Qarı  düşm ən  dost olm az.
Qaracığa qıym ayınca  yol  alınmaz.
Böyük,  iti,  polad  qılıncı  çalmayınca  döyüş  bitməz. 
Kişi  malına qıym ayınca  adı  çıxmaz.
Qız  anadan  görm əyincə  öyüd  almaz.
Oğul  atadan  görm əyincə  süfrə  çəkm əz.
Oğul  atanın yetirm əsi,  iki  gözünün  biridir.
Ağıllı  oğul  olsa,  ocağm ın  közüdür.
Oğul  daha neyləsin,  ata  ölüb  mal  qalmasa.
Ata  malından  nə  fayda,  başda  ağıl  olmasa...
Ağılsız  adamm  şərindən  Allah  saxlasın,  xanım,  sizi! 
D ədə  Qorqud  soylamış:
Bərk qaçarkən  Qazlıq  ata  namərd  igid  minə  bilm əz, 
minincə,  m inm əsə  yaxşıdır!
Ç alıb-kəsən  iti  qılıncı  m üxənnətlər çalınca, 
sınsa  yaxşıdır!
Vura bilən  igidə  oxla  qılmcdan  bir çomaq  yaxşıdır. 
Qonağı  gəlm əyən  böyiik  cvlər yıxılsa yaxşıdır!
At yem əyən  acı  otlar  bitincə,  bitm əsə  yaxşıdır! 
Adam  içm əyən  acı  sular  sızınca,  sızm asa yaxşıdır! 
Ata  adını  ucaltmayan  fərsiz oğul 
ata belindon  enincə,  enm əsə  yaxşıdır.
Ana bətninə  düşüncə,  doğulm asa yaxşıdır.
Ata  adını  yaşatmaqçın  ağıllı  oğul  yaxşıdır.
Yalan  söz  bu  dünyada  olunca,  olm asa  yaxşıdır. 
Doğrııcul  adamlar yüz  yaşasa yaxşıdır.
Üç  yüz on  yaşına  çatasan;
Allah  sizə  yamanlıq  göstorməsin,
Dövlotiniz  əbədi  olsun,  xanım,  hey!
Dədo  Qorqud  soylaıruş,  görək,  xanım,  nə  soylamışdır:
Getdiyi  ycrin  otlaqlarım  kcyik  tanıyar.
Uzaq  yerlərin  çəm ənlərini  qulan  tanıyar.
Ayrı-ayrı  yollar  izini  d əv ə tanıyar.
Yeddi  dərə  qoxularım  tülkü  tanıyar.
Gecə  ikən  karvan  köçdüyünü  torağay  bilər.
Oğulun  kim dən  olduğunu  ana  bilər.
Ərin  ağzımn  kəsərini  at  bilər.

A ğır yükün  zəhm ətini  qatır bilər.
Hansı  yerdə  sıyrılan varsa,  çəkən  bilər.
Q afıl  başın  ağrısını  beyni  bilər.
Q olça qopuz  götürüb  eldən-elə,  bəydən-bəyə 
ozan  gəzər;
Ə r com ərdini,  ə r namərdini  ozan  bilər. 
Elinizdə-evinizdə  çalıb-deyən  ozan  olsun!
A zıb  gələn  qəzanı  Tanrı  sovuşdursun,  xanım,  hey!
D ədə  Q orqud yenə  soylamış,  görək,  xanım,  nə  soylamışdır:
A ğız  açıb  tərifləsəm , üstüm üzdə  Tanrıya  əhsən!
Tanrı  dostu,  din başçısı M əhəm m ədə  əhsən! 
M əhəm m ədin  sağ yanında nam az  qılan 
sadiq  Ə bubəkrə  əhsən!
Q uranın  son  fəslində  “əm m ə”  surəsi  gözəldir! 
H öccələnib  düz  oxunsa,  yasin  gözəldir!
Q ılınc  çaldı,  din açdı  m ərdlər şahı  Əli, -  əhsən! 
Ə linin  oğulları -  peyğəm bərin nəvələri  -  
K ərbəla  çölündə  Yezid  əlində  öldürülən 
iki  qardaşa -  H əsənlə  Hiiseynə  əhsən! 
Y azılıb-düzülüb  göydən enən Tanrı elmi 
Q urana əhsən!
O,  Quranı yazdı-düzdü,  alim lər öyrənincə 
ölçdü-biçdi, -
A lim lər başçısı  Üffan  oğlu Osmana əhsən!
A lçaq  yerdə  tikilibdir,  Tanrı  evi  M əkkə  gözəldir.
O  M əkkəyə  sağ-salam at  gedib-gəlsə,  sidqi 
biitöv  Hacıya  əhsən!
Sayılan günlərdən  cüm ə  gözəldir,
C üm ə  günü  oxunanda xütbə  gözəldir.
Q ulaq  asıb-dinləyəndə  üm m ətə  əhsən!
M inarədə  azan  verən  azançıya  əhsən!
Dizini  yerə  basıb  oturanda  qadın  gözəldir.
Sinəsindən  ağarırsa,  ata  gözəldir.
Ağ  südünü  doyunca  əm izdirsə,  ana gözəldir.
Y anaşıb yola girəndə  qara  buğur gözəldir.
Sevgili  qardaş  gözəldir.
U ca  ev yanında qurulsa gəlin  çadırı,  gözəldir.
Uzunca  ipi  də  gözəldir.  Oğul  gözəldir.
Heç  kim ə  b ən zəm əy ən ,  bütün  aləm ləri  yaradan 
Allaha  əhsən!..
O  təriflədiyim   uca Tanrı dost olub, 
sənə  köm ək  etsin,  xanım ,  hey!
O zan deyir: “A rvadlar dörd cürdür: birisi soy soldurandır; birisi toy 
doldurandır;  birisi  evin dayağıdır;  birisi  necə  desən,  bayağıdır” .
O zan,  evin  dayağı  odur  ki,  çöldən-bayırdan  evə  bir  qonaq  gəlsə, 
əri  evdə  olm asa,  o  g ələn   adamı  yedirir-içirir,  əzizləyib-oxşayır,  yola 
salır.  O  cür  arvad  A yişə,  F atim ə  cinsidir,  xanım.  Onun  uşaqları  sağ 
olsun.  O cağına  bu  cür  arvad  gəlsin...G əldin,  o  ki  soy  soldurandır, 
oğrunca  yerindən  qalxar,  əl-üzünü  yum adan  doqquz  bozlam acla  bir 
bardaq  qatığı  gəv ələy ər,  tıxıb-basıb  doyunca  yeyər,  əlini  böyrünə 
vurar,  deyər:  “Bu evi  görüm,  xaraba qalsın!  Ə rə gedəndən bəri  qam ım  
da doym adı,  üzüm də gülm ədi.  Ayağım başmaq, üzüm yaşmaq görm ə- 
di.  D eyər:  “Ah.  nə  olaydı,  birinə  də  gedəydim .  Umduğum dan  da 
yaxşı-uyğun olaydı” .  Onun kim inin, xanım,  uşaqları böyüməsin!  O ca- 
ğına  bu  cür arvad  gəlm əsin.
G əldin,  o ki toy doldurandır,  tərpənincə yerindən  qalxdı,  ol-üzünü 
yum adan  obanın  o  ucunu  bu  ucuna  çarpışdırdı.  Söz-şayio  yaydı, 
qapılara  qulaq  qoydu.  Ö ynəyədək  gəzdi.  Ö ynədon  sonra  evinə  gəldi. 
G ördü ki,  oğru köpəklə yekə dana evini qatıb-qatışdınnışdır; evi  toyuq 
kom asına,  inək  dam ına  dönmüşdür.  Qonşularını  çağırar  ki:  “Yetər! 
Z əlihə!  Zibeydə!  Ü rüdə-can,  qız-can!  Paşa!  Ayna  Mələk!  Qutlu 
M ələk!  Ö lm əyə  itm əyə  getm əmişdim.  Yatacaq  yerim  yeno  bu  xaraba 
olasıydı.  N ə  olardı,  mənim  evim ə  azacıq  baxaydınız?  “Qonşu  haqqı  -  
Tanrı  h aq q ıd ır”  -   deyib-söylər.  Bıınun  kiminin,  xanım,  uşaqları 
böyüm əsin!  Ocağına  bunun  kimi  arvad  gəlm əsin.
G eld in ,  o  ki  necə  desən,  bayağıdır.  Əri  evdo olanda  çöldən-bayır- 
dan  evino  bir  abırlı  qonaq  gəlsə,  əri  desə  ki,  dur  çörək  gətir,  yeyək; 
qonaq  da  yesin.  D esə,  bişmiş  çörək  daimi  deyil,  yemək  lazımdır.  A r- 
vad  deyər:  “N eyleyim ,  bu  yıxılacaq  evdə  un  yox,  ələk  yox.  D əvə  də 
dəyirm andan  gəlm ədi...  Nə  gəlirsə,  m ənim  sağrıma  gəlsin”,-d ey ə 
əlini  yanına  vurar,  üzünü  o  tərəfe,  sağrısını  ərinə  döndərər.  Min  söy- 
lərsən,  birisini  eşitm ez,  -   erin  sözünü  qulağına  almaz.  O,  Nuh  pey- 
ğəm berin  eşşəyi  neslindəndir.  Xan,  ondan  da  sizi  Allah  saxlasın! 
O cağınıza  belə  arvad  gəlm əsin!

D İR SƏ  XAN  O Ğ LU  BUĞ AC  XAN  BOYU
Bir  gün  Qam   Gan  oğlu  B ayındır  xan  yerindən  durmuşdu.  Şami 
günlüyünü  yer  üzündə  qurdurm uşdu.  Hündür  alaçığı  göy  üzünə 
dirənm işdi.  M in yerdə  ipək xalça  döşənmişdi...
Xanlar xanı  Bayındır xan  ildə bir dəfə  şadlıq edib,  oğuz  b əylərini 
qonaq edərdi.  Yenə  şadlıq  m əclisi  qurub,  atdan  ayğır,  dəvədən  buğra, 
qoyundan qoç qırdırmışdı. B ir yerdə ağ otaq, bir yerdə qırmızı otaq, bir 
yerdə qara otaq qurdurmuşdu.  “Kim in oğlu-qızı yoxdursa,  qara otaqda 
oturdun,  altına  qara keçə  döşəyin,  önünə  qara  qoyun  ətinin  qovurm a- 
sından  gətirin.  Y eyir-yesin,  yem irsə  -   dursun  getsin”  demişdi.  “Oğlu 
olam ağ otağa, qızı olanı qınnızı otağa yerləşdirin.  O ğlu-qızı  olm ayanı 
Allah  qarğıyıb,  biz də  qarğayarıq;  qoy bilsin”  demişdi.
Oğuz bəyləri bir-bir gəlib yığılmağa başladılar. Dirsə xan deyilən bir 
bəyin oğlu-qızı yox idi.  Ozan  soylamış,  görək,  xanım, nə  soylamışdır:
Salxım -salxım   dan  yelləri  əsdikdə,
Saqqallı,  boz,  ac  torağay ötdükdə,
Saqqalı  uzun tat kişi  azan  çəkəndə,
B ədəvi  atlar yiyəsini  görüb  kişnədikdə,
“A ğlı” ,  “qaralı”  seçilən  çağda,
K öksü gözəl  qaya dağlara  gün  dəyəndə,
İgid bəylər,  pəhləvanlar bir-b irilə  güləşəndə
D irsə xan sübh tezdən qalxıb, yerindən durdu; qırx igidini dəstəsi- 
nə  qatıb  B ayındır xanın  m əclisinə  gəldi.
Bayındır  xanın  igidləri  D irsə  xam  qarşıladılar,  gətirib  qara  otaqda 
oturtdular,  altına qara keçə döşədilər,  qara qoyun qovurm asından önü- 
nə gətirdilər.  “Bayındır xanın əm ri belədir, xanım !”  dedilər.  Dirsə xan 
deyir:  “Baym dır  xan  m ənim   hansı  əksikliyim i  gördü?  Qıhncımdanmı 
gördü,  süfrəm dənm i  gördü?  M əndən  alçaq  kişiləri  ağ  otaqda,  qırmızı 
otaqda oturtdu.  M ənim   günahım   nə  oldu  ki, qara otağa yerləşdirdi?”.
D edilər:  “Xamm , bu gün  B ayındır xandan buyruq  belədir ki, oğlu- 
qızı  olm ayanı  Tanrı  qarğayıbdır;  biz  də  qarğayırıq” .
D irsə xan yerindən qalxdı: “İgidlərim , qalxıb yerinizdən durun!  Bu 
böyük  eyib  m ən ə  ya m əndən,  ya arvaddandır”,-dedi.
Dirsə  xan  evinə  gəldi.  Çağırıb qadınını  soylayır,  görək,  xamm,  nə 
soylayır.  Soylama.  Deyir:
Bəri  gəl,  başımın  baxtı,  evimin  taxtı!
Evdən  çıxıb yeriyəndə sərv boyium!
Topuğuna  sarmaşanda qara saçlım!
Qurulm uş  yaya  bənzər çatma  qaşlım!
Qoşa  badam  sığm ayan  dar ağızlım!
Payız  almasına  bəıızər al  yanaqlım!
Qadınım,  dayağım,  döl  verənim!
Görürsənm i  nələr oldu?
Bayındır xan  qalxıb  yerindən  dunnuş,  bir yerdə  ağ  otaq,  bir  yerdə 
qırm ızı  otaq,  bir  yerdə  qara  otaq  tikdirmişdir.  “Oğullulaıı  ağ  otaqda, 
qızlını  qırmızı  otaqda,  oğlu-qızı  olmayanı  qara  otaqda  oturdun;  altına 
qara  keçə  döşəyin,  önünə  qara  qoyun  ətinin  qovurmasını  gətirin: 
yeyir-yesin.  yem irsə,  dursun-getsin.  Bir adamııı  ki.  oğlu-qızı  olm aya, 
onu  Allah  qarğayıbdır,  biz də  qarğayırıq”  -  demişdir.
G olib  qarşıladılar,  qara  otaqda  oturtdular,  qara  qoyun  ətindon  qo- 
vurm anı  önüm ə  gətirdilər.  “Oğlu-qızı  olmayanı  Tanrı  qarğayıbdır,  bil 
ki,  biz  də  qarğayarıq” -  dedilər.  “Səndənm idir,  m əndənm idir,  n əd ə n - 
dir  Allah  bizo  bır yetkin  oğul  verm ir?”  -  dedi.  Soyladı:
Xan  qızı,  yerim dən  durummu?
Y axandan-boğazından  tutummu?
Qaba  dizim in  altına  salımmı?
Böyük,  iti,  polad  qılıncımı  əlim ə  alımmı?
Öz  gövdəndən  başını  kəsimmi?
Can  şirinliyini  sono  bildirimmi?
Alca  qanını  yer üzünə  tökümmü?
Xan  qızı,  səbəbi  nədir,  dc  mənə!
Qatı  coza  verorəm   indi  sənə!  -  dedi.
Dirso  xanın  qadım   soylamış,  görok,  nə  soylamışdır:
Ay  D irsə  xan,  monə  qəzoblonmə!
İnciyib  acı  sözlor söylomə!
Y erindən  qalx,  ayağa  dur,
Yer üzündə  böyük  çadır qur!

Ayğır,  buğra,  qoç  qırdır!
İç  Oğuzun,  Daş  Oğuzun  bəyləıini  iistünə  yığ!
Ac  görsən,  doydur;  çılpaq  görsən,  geyindir!
Borclunu  borcundan  qurtar!
T əpə  kimi  ət yığ,  göl  kimi  qıtnız sağdır!
B öyük  şadlıq m əclisi  qur,  Allahdan  arzunu  dilə!
B əlkə  bir ağzı  dualımn  alqışı  ilə
Tanrı  bizə  bir yetkin  övlad verə,  -  dedi.
Dirsə  xan  arvadının  sözü  ilə  böyük  məclis  qurdurdu,  A llahdan 
istəyini  dilədi.  Atdan  ayğır,  dəvədən  buğra,  qoyundan  qoç  qırdırdı.  İç 
Oğuz,  Daş  O ğuz  bəylərini  ora  topladı.  Ac  gördüsə,  doydurdu.
Yalın  gördüsə,  geyindirdi.  Borclunu  borcundan  qurtardı.  T əp ə  k i- 
mi  ə t  yığdı.  Göl  kimi  qım ız  sağdırdı.  Ə1  götürüb  arzularını  dilədilər. 
Allah  bir  ağzı  dualının  alqışı  ilə  övlad  verdi.  Arvadı  ham ilə  oldu.  Bir 
neçə  m üddətdən  sonra  isə  bir oğlan  doğdu.  Oğlancığı  dayələrə  verdi, 
saxlatdı...
At ayağı  iti,  ozan dili çevik  olur.  Y iyəsi  olan  yekəlir,  qabırğalı  bö- 
yüyür.  Oğlan  ən   beş  yaşına  girdi.  Oğlanın  atası  köçüb  Bayındır xanın 
adamlarm a qarışdı.
D eyilənə  görə,  Bayındır  xanın  bır  buğası  və  bir  də  buğrası  vardı. 
O  buğa  bərk  daşa  buynuz  vursa,  un  kimi  üyüdərdi.  Bir  yazda,  bir  də 
payızda buğa ilə buğranı savaşdırırdılar.  Bayındır xan Qalın Oğuz bəyləri 
ilə  tam aşaya  baxır,  əylənirdi.
Bir  dəfə,  sultanım,  yenə  yazda  buğanı  saraydan  çıxardılar.  D əm ir 
zəncirli  buğanı  üç  kişi  sağdan,  üç  kişi  də  sol  yandan  tutmuşdu.  Gəlib 
m eydanın ortasında qoyub getdilər.  Bu vaxt Dirsə xanın oğlu üç uşaqla 
meydanda  “aşıq -a şıq ”  oynayırdı.  Buğanı  qoyub  gedəndə  oğlanlara 
“qaç”  dedilər.  Oğlanların  üçü  qaçdı,  Dirsə  xanın  oğlu  qaçmadı.  H ün- 
dür  meydanın  ortasında durdu-baxdı.  Buğa  da  hücuın  edib  oğlana  sarı 
gəldi.  İstədi  ki,  oğlanı  holak  etsin.  Oğlan  buğanın  alnına  çəpəki  bir 
zərbə  vurdu.  Buğa dal-dalı  getdi,  geri  qayıdıb oğlana hücum etdi.  O ğ- 
lan  yenə  buğanın  alnına  m öhkəın  bir  yum ruq  vurdu;  bu  dəfə  buğanın 
alnına yum ruğunu  dayadı,  itələyib  meydanın  başına  çıxardı.
Oğlanla  buğa  xeyli  çəkişdilər.  Buğanın  iki  kürəyi  üstündə  köpük 
durdu.  N ə  oğlan,  nə  də  buğa  üstün  gəlirdi.  Oğlan  flkirləşib  öz-özünə 
dedi:  “Bir  dam a  dirək  vururlar,  o  dama  dayaq  olur.  M ən  niyə  bunun 
alnına  dayaq  olub  dururam ?”  Yumruğunu  buğanırı  alnından  çəkib,
yolundan  atıldı.  Buğa  ayaq  üstündə  dura  bilm ədi,  yıxıldı;  toposi  üstə 
düşdü.  Oğlan  bıçağına əl  atdı.  Buğanın  başını  kəsdi.
O ğuz  bəyləri  gəlib,  oğlanın  başına  toplaşdılar,  əhsən  dedilər. 
“D ədəm  Qorqud gəlsin,  bu oğlana ad qoysun:  öziiylə  götürüb,  atasının 
yanına  getsin.  Atasından  oğlana  bəylik  istəsin,  təxt  alıb  versin” - 
dedilər.
Ç ağırdılar,  D ədə  Qorqud  gəldi.  Oğlanı  götürüb  atasmın  yanına 
getdi.  D ədə  Qorqud  oğlanın  atasma  soylamış,  görək,  xanım,  nə  soy- 
lam ış -   demişdir:
Hey  D irsə  xan!  O ğlana bəylik  ver,
T əxt ver,  -güclüdür,  ərdəmlidir!
Boynu  uzun  bədəvi  at  ver,
Qoy  minsin,  hünərlidir!
Yaylağından  on  qoyun  ver,
Bu  oğlana  şişlik  olsun,  ciissəlidir!
Qaytabandan  qızılı  dəvə  ver bu  oğlana,
Qoy  yükləsin,  hünərlidir!
Qızıl  tağlı  hündür ev  ver bu  oğlana,
Kölgə  olsun,  ərdəm lidir!
Çiyni  qıışlu  cübbə-don  vcr son  bu  oğlana,
Qoy  geyinsin,  hünərlidir!
Bu  oğlan  Baymdır xanın  uca  mcydanında  vuruşmuşdur.  Sənin  oğ- 
lun  bir  buğa  öldürmüşdür,  qoy  adı  “Buğac”  olsun.  Adım  mən  veıdiın, 
yaşını  A llah  versin,  -dedi.
D irsə  xan  oğlana  bəylik  vcrdi,  taxt  verdi.  Oğlan  taxta  çıxdı,  atası- 
nın qırx  igidini  unutdu.  O qırx  igid həsod çəkdi,  kin saxladı.  B ir-birinə 
söylodilər:  “G əlin,  oğlanı  atasının gözündən  salaq.  Bolkə atası  onıı  öl- 
dürə,  hörm otim iz onun  atası  yanında yenə xoş ola, aılıq  ola” ,  -dedilor.
Bu  qırx  igidin  iyirmisi  bir yana,  iyirmisi  do  o  biri  yana  gctdi.  Ə v- 
vəlcə  iyirmisi  gedib,  Dirsə xana bu xəbori  gətirdi:  “Görürsəıımi,  Dirso 
xan,  nolər  əldu?  Yarımasın  sənin  oğlun,  nankor  və  forsiz  çıxdı.  Qırx 
igidini  dəstəsinə  qatıb,  Qalın  Oğuzun  üstünə  yürüş  etdi.  Harada  gözəl 
vardısa,  çəkib  aldı.  Ağ  saqqallı  qocanın  ağzına,  ağ  birçəkli  qarının 
siidüno  söydü.  Axan  duru  sulardan,  çılpaq  yatan  Ala  dağdan  söz-sov

adlayıb-keçər,  xanlar  xanı  Bayındıra  x əbər  çatar.  “D irsə  xanın  oğlu 
belə  yaram az  işlər görüb”  desələr,  yer üzündə  gəzm əyindən  ölm əyin 
yaxşı  olar.  Bayındır  xan  səni  çağırar,  sənə  ağır  cəza  verər.  B elə  oğul 
sənin  nəyinə  gərəkdir?  B elə  oğulun  olm asından  olmaması  yaxşıdır. 
Ö ldürsənə!” -   dedilər.
Dirsə  xan:  “Gedin,  gətirin,  öldürüm!” -  dedi.  Belə  dedikdə,  xanım , 
o nam ərdlərin iyirmisi də gəlib çıxdı və bir iftira da onlar gətirdilər.  D e - 
dilər:  “Dirsə xan, sənin oğlun qalxıb yerindən durdu, köksü gözəl böyük 
dağa ova çıxdı.  Sən var ikən ov ovladı,  quş vurdu.  Anasının yanına  gö- 
türüb  gəldi.  Al  şərabm  tündünü  aldı,  içdi.  Anası  ilə  dilbir  olub,  atasına 
qəsd  etm ək  istəyir.  Sənin oğlun nankor çıxdı.  Çılpaq yatan Ala  dağdan 
ötüb, xanlar xam Baymdıra xəbər çatar.  “Dirsə xanın oğlu belə yaram az 
işlər  görüb”  deyərlər.  Səni  çağırdarlar,  Bayındır  xamn  yanmda  sənə 
cəza verərlər.  B elə oğul nəyinə gərəkdir?  Ö ldürsənə!” -  dedilər.
D irsə  xan  dedi:  “Gedın,  gətirin,  öldürüm!  Belə  oğul  m ənə  gərək 
deyil!” .
D irsə xanm  nökərləri deyir: “Biz sənin oğlunu necə gətirək?  Sənin 
oğlun bizim  sözüm üzü dinləm əz, bizim  sözüm üzlə gəlm əz. Qalxıb ye- 
rindən  dur.  İgidlərini  oxşayıb  başına  yığ;  oğlunla  görüş,  yanına  alıb 
ova  çıx.  Quş  uçurub  ov  ovlayanda  oğlunu  oxlayıb  öldür!  Ə gər  belə 
öldürm əsən,  bil  ki,  başqa cür öldürə bilm əzsən!” .  Soylama:
Salxım -salxım  dan yelləri  əsdikdə,
Saqqallı  boz,  ac  torağay ötdükdə,
B ədəvi  atlar yiyəsini  görüb  kişnədikdə,
Saqqalı uzun  tat kişi  azan çəkəndə,
“A ğlı”,  “qarah”  seçilən  çağda,
Qalın  Oğuzun  gəlini-qızı  bəzənən  çağda,
Köksü gözəl  böyük dağlara gün  dəyəndə,
İgid bəylər,  qəhrəm anlar bir-birilə  döyüşəndə...
D irsə xan sübh tezdən yerindən durdu.  Oğlunu yanına salıb,  öz qırx 
igidinin  dəstəsinə  qoşdu,ova  çıxdı.  Ov  ovladılar,  quş  vurdular.  O  qırx 
nam ərdin  bir neçəsi  oğlanın  yanına  gəlib  deyir:  “Atan  dedi,  keyikləri 
qovub  gətirsin,  m ənim   qarşım da  toplasın;  oğlumun  at  səyirtm əyini, 
qılınc  çalm ağını,  ox  atmağını  görüm,  sevinim ,  öyünüm !” .
O ğlan cavandır, nə bilsin?  Keyiki qovub gətirir,  atasımn qarşısında 
qıcıqlandırıb-acıqlandırırdı ki, “atam at çapmağıma baxsın, -  öyünsün; 
ox  atm ağım a  baxsın,  -   fərəhlənsin;  qılınc  çalm ağım a  baxsın  -  
sevinsin!” .
O  qırx  nam ərd isə  deyir:  “D irsə xan,  görürsənm i,  oğlanı? Ç öldən- 
düzdən  keyiki  qovur,  sənin  qabağına  gətirir  ki,  keyikə  atarkən  oxla 
səni  vurub  öldürsün.  Oğlun  səni  öldürməmiş  sən oğlunu  öldür!” .
O ğlan  keyiki  qovarkən  atasınm   önündən  gəlib-gedirdi.  D irsə  xan 
Q orqud  sinirli  bərk yayını  əlin ə  aldı.  LJzəngiyə qalxıb  m öhkəm  çəkdi, 
sərrast  atdı:  oğlanı  iki  kürəyinin  arasından  vurub yıxdı.  Ox yarasından 
oğlanın  qam   şoruldadı,  qoynuna  doldu.  O,  bədəvi  atının  boynunu  qu- 
caqlayıb  yerə  yıxıldı.
D irsə   kövrəlib  oğlunun  üstünə  atılmaq  istədi.  O  qırx  nam ərd 
qoym adı.  Atımn  cilovunu döndərib qərargahına gəldi.
D irsə  xanın  arvadı  “oğlancığımın  ilk  ovudur”  deyə  atdan  ayğır, 
dəvəd o n   buğra,  qoyundan  qoç  qırdırmışdı.  “Ovu  qanlı  oğuz  bəylərini 
yediriın-içirim ,  sevindirim ”  dedi.  Özünü yığışdırıb yerindən  cəld dur- 
du.  Q ırx  incə  qızı  da  özü  ilə  götürdü.  Dirsə  xana  tə rə f getdi.  Qapaq 
qaldırdı,  Dirsə xanın üzünə baxdı.  Sağına-soluna göz gəzdirdi,  oğlunu 
görm ədi.  Q ara  bağrı  sarsıldı.  Ürəyi  tam am   yerindən  oynadı.  Q ara 
qıyına gözləri qan-yaşla doldu.  Çağırıb Dirsə xana soylayır, görək, xa- 
nım,  no  soylayır:
Başımın  baxtı,  evimin  taxtı,  bəri  gəl!
Xan  atamın  kürəkəni,
Xanım   anamın  seviləni,
A tam -anam   verdiyi,
G öz  açaraq  gördüyüm,
Könül  verib  sevdiyim,  a  Dirsə  xaıı!
Q alxıb  yerindən  durdun,
Q ara  yallı  gözəl  Qazlıq  atını  mindin.
Köksü  gözəl  böyük  dağa  ova çıxdın.
İki  getdin,  bir gəlirsən,  balam hanı?
Qara  dövranda  tapdığım  oğul  ham?
Çıxsın  m ənim   bu  kor gözüm,  a  Dirsə  xan, 
yam an  səyriyir.
Kəsilsin  oğlun  əm ən  süd  damarım,  yaman  sızlayır.
-a§8181g?s«-

Sarı  ilan  sancmadan  ağca  bədənim   qalxıb  şişir.
T əkcə-bircə  oğlum  görünmür,  bağrım  yamr.
Q uru-quru çaylara  suçu saldım,
Q ara donlu  dər\'işlərə nəzirlər verdim.
Ac  gördüm,  -doyurdum ;  yalın  gördüm,  -geyindirdim .
T əpə  kimi  ət yığdım,  göl  kimi  qımız  sağdırdım. 
A rzu-diləklə  bir oğul  güclə  tapdım.
Y alnız  oğlumun  xəbərini,  a  Dirsə  xan,  de  mənə!
Qarşıdakı  Ala  dağdan bir oğul  uçurdunsa,  de  mənə!
İti  axan  coşğun  sudan  axıtdmsa,  de  mənə!
A slana-qaplana oğlumu yedirtdinsə,  de  mərıə:
Qara  donlu,  azğın  dinli  kafırlərə tutdurdunsa,  de  m ənə!
Xan  atamın  yanma  m ən  gedim,
A ğır xəzinə,  böyük qoşun  alım,
A zğın dinli kafır  üstünə  gedim,
Yaralanıb  Qazlıq  atımdan  enm əyincə,
Y enim lə,  ətəyim lə  al  qanımı  silməyincə,
Q ol-bud  olub  yer iistünə  düşm əyincə,
T ək oğlumun yolundan m ən dönm ərəm .
Y alnız  oğul xəbərini,  a D irsə  xan,  de m ənə!
Qara başım qurban olsun bu gün sənə! -  dedi, zanldayıb ağladı.
Arvadı  belə  danışanda  Dirso  xan  cavab  vermədi.  O  qırx  nam ərd 
qabağa  gələrək  dedi:  “Oğlun  sağ-salam atdır,  ovdadır.  Bu  gün  sabah 
harda  isə,  gələr.  Qorxma,  qayğılanma,  bəy  sərxoşdıır,  cavab  verə 
bilm ir” .
D irsə xanın arvadı qayıdıb  geri döndü.  Dözmədi, qırx incə qızı özü 
ilə  götürüb,  bədəvi  ata  mindi,  oğlunu  axtarmağa  getdi.  Q ışda-yazda 
qarı-buzu  ərim əyən  Qazlıq  dağına  gəldi-çıxdı.  Alçaq  yerləri  gəzdi, 
çapıb  uca  yerlərə  çıxdı.  Baxdı-gördii  ki,  bir  dərənin  içində  qarğa- 
quzğun  enir-çıxır,  qonur-qalxır.  Bədəvi  atını  sürüb,  o  tərəfə  çapdı.
Sən  demə,  sultamm,  oğlan  o  arada  yıxılıbmış.  Q arğa-quzğun  qan 
görüb, oğlanın üstünə qonmaq  istəyirdi.  Oğlanın iki ov iti vardı, qarğa- 
quzğunu qovurdu,  qonmağa qoymurdu.  Oğlan orada yıxılanda Boz atlı 
X ızır  oğlanın  yam nda  hazır  oldu.  Üç  d əfə  yarasını  əliylə  sığallayıb: 
“Oğlan,  qorxma,  sənə bu yaradan  ölüm  yoxdur.  Dağ  çiçəyi  ilə  ananın 
südü  sənin yarana  m əlhəm dir” -deyib  yox  oldu.
Oğlanın  anası  çapıb,  oğlanın  olduğu  yerə  gəlib  çıxdı.  Baxdı  gördü 
oğlu  al  qanına  bulaşıb  yatır.  Çağıraraq  oğlancığım   soylayır,  görək, 
xamm,  necə soylayır:
Qara  qıym a  gözlorini  yuxu  almışdır,  aç  daha!
0   uzanmış  qol-qıçım   yığışdır daha!
Tanrı  verən  şirin  cana  gəldin  daha.
Ü z-gözündə  can  qalıbsa,  oğul,  x əb ə r ver  m ənə!
Qara  başım   qurban  olsun,  oğul,  sənə!..
Niyə  axır  sənin  suların,  Qazlıq  dağı,
Belə  axm aqdansa,  heç  axmasm!
N iyə bitir sənin  otların,  Qazlıq  dağı,
Belə  bitm əkdənsə,  heç  bitməsin!
Keyiklərin  qaçır sənin,  Qazhq  dağı,
Qaçar  ikən  qaçm az  olsun,  daşa  dönsün!
Nə  bilim,  oğul,  aslandan,  yoxsa  qaplandan  oldu?
N ə  bilim,  oğul,  bu  qəza  sənə  haradan  oldu?
B ədənində  canın  varsa,  xəbər ver,  oğul,
Qara  başım qurban  olsun,  oğul,  sənə!
A ğız-dildən  bir neçə  söz,  xəbər monə!
Belə dedikdə oğlanın qulağına səs dəydi. O, başını qaldırdı, azactq gö- 
ziinü  açdı.  Anasınm iizünə baxdı.  Soylamış, görək, xanım, nə soylannşdır:
Bəri  gol,  ağ  südiinü  omdiyim,  xanım  aııa!
Ağ  birçokli,  hörmotli,  canııu  ana!
“Axar  sular”  dcyib  qarğama,
Qazlıq  dağının  sularının  günahı  yoxdur.
Qaçan  keyiklorini  qarğama,
Qazlıq  dağının  günahı  yoxdur.
Aslanını,  qaplanını  qarğama,
Qazlıq  dağının  günahı  yoxdur.
Qarğayırsan,  atamı  qarğa,
Bu  suç,  bu  günah  ataırıındır,  -  dcdi.
Oğlan  ycno  dedi:  “Ana,  ağlama;  qorxma,  bıı  yaradan  mono  ölüm 
yoxdur.  Boz  atlı  X ızır yanıma  gəldi,  üç  dəfo  yaramın  üstündo  əl  goz-

dirdi.  “Bu  yaradan  sənə  ölüm  yoxdur.  Dağ  çiçəyi  ilə  anan  südü  sənə 
dərm andır”, -  dedi” .
Oğlan  belə  dedikdə  qırx  incə  qız  yayılıb,  dağ  çiçəyi  topladı. 
O ğlanın anası əm eəyini bir sıxdı, südü gəlm ədi.  İki sıxdı, südü g ə lm ə - 
di.  Üçüncüdə  özünə  bir  zərbə  vurdu,  sıxdı,  südlə  qan  qarışıq  gəldi. 
Dağ  çiçəyi  ilə  südü  oğlanın  yarasına  çəkdilər.  Oğlanı  ata  m indirdilər, 
götürüb  evə  gətirdilər.  Oğlanı  həkim lərə  tapşırıb  D irsə  xandan  giz- 
lətdilər.
At ayağı  iti,  ozan dili  çevik olur, xanım!  Oğlanın yarası qırx gündə 
sağaldı, sap-sağlam  oldu.  Oğlan ata minir, qılınc qurşanırdı. Ov ovlayır, 
quş vururdu.  D irsə  xanm  isə  xəbəri  yox  ıdi.  Oğlunu ölmüş bilirdi.
O qırx nam ərd bunu duydu.  ilN ə eyləyək?” deyə düşündülər.  “D ir- 
sə  xan  oğlunu  görərsə,  oturmaz,  ham ım ızı  qırar” ,  -   dedilər.  “Gəlin, 
D irsə  xanı  tutaq,  ağ  əllərini  ardma  bağlayaq,  ağ  boynuna  qıl  sicim 
taxaq,  götürüb  kafır  ellərinə  gedək” ,  -   deyə  D irsə  xanı  tutdular,  ağ 
əllərini  ardına  bağladılar,  boynuna  qıl  sicim  taxdılar,  ağ  ətindən  qan 
çıxınca  döydülər.  Dirsə  xan piyada,  bunlar atlı  getdilər,  qalın  elləriııə 
yönəldilər.  D irsə  xan  dustaq  oldu  -   getdi.  Onun  dustaqlığından  oğuz 
bəylərinin xəbəri  yox  idi.
Sən  demə,  sultanım,  D irsə  xanın  arvadı  bunu  duyubm uş;  oğlunun 
qarşısına gedib  soylamış,  görək,  xannn,  nə  soylayıb demişdir:
Görürsənm i,  ay oğul,  n ələr oldu?!
Sərt qayalar oynam adı, yer ovuldu.
Eldə  düşm ən  yoxkən  atanın  üstünə düşm ən  gəldi.
Atanın o  qırx nam ərd  yoldaşı  onu tutdu.
Ağ əllərini  ardına bağladılar.
Ağ boynuna qıl  sicim  taxdılar.
Ö zləri  atlı,  atanı  piyada yeritdilər.
Alıb  uzaq  kafır ellərinə  yönəldilər.
Xan oğlum!  Qalxıb  yerindən  ayağa dur!
Qırx  igidini  dəstənə  qat!
Atanı  o  qırx  nam ərddən  qurtar!
Yeri,  oğul!
Atan  sen ə  qıydısa  da,  sən  atana qıyma!  -  dedi.
O ğlan  aııasının  söziinü  sındm nadı.  Buğac  bəy  yerindən  durdu. 
Böyük,  iti  polad  qılınoını  belinə  qurşadı.  A ğ  tozluca bərk yayını  əlinə
aldı.  Qızıl  nizəsini  əlinə  götürdü.  Gözəl  bədəvi  atını  tutdurub  mindi. 
Qırx  igidini  yanına  alıb,  atasm ın  ardınca çapıb  getdi.
O  nam ərdlər  də  bir  yerdə  dayanıb  dincəlirdilər.  A1  şərabın 
tündündən içirdilər.  Buğac xan çapıb yetişdi. O qırx nam ərd onu görüb 
dedi:  “Gəlin,  gedək,  o  igidi  tutaq  gətirək.  İkisini  bir  yerdə  kafırə 
yetirək” .  Dirsə  xan  dedi:  “Q ırx  yoldaşım,  aman  verin!  Tanrının  birli- 
yinə  şübhə  yoxdur.  M ənim   əllərim i  açın,  qolça  qopuzum u  verin,  o 
igidi  geri  döndərim .  Sonra  m əni  ya öldürün,  ya  da  diri  aparın!”
Ə llərini  açdılar,  qolça qopuzunu verdilər.  Dirsə xan oğlu olduğunu 
bilm ədi,  qarşıya  gəlib  soylayır,  görək,  xanım,  nə  soylayır:
Boynu  uzun  bədəvi  atlar gedirsə,  mənim ki  gedir,
İçində  sənin  də  mindiyin  varsa,  igid,  de  m ənə, 
Savaşm adan-vuruşm adan  alıb  verim,  qayıt geri!
Yaylaqdan  on  ınin  qoyun  gedirsə,  mənimki  gedir,
İçində  sənin də  şişliyin  varsa,  söylə  m ənə, 
Savaşm adan-vuruşm adan  alıb  verim,  qayıt  geri! 
Qaytabandan  qızılı  d əvə  gedirsə,  mənimki  gedir,
İçində  sənin  də  yüklədiyin varsa,  söylə  m ənə, 
Savaşm adan-vuruşm adan  alıb  verim,  qayıt  geri!
Qızıl  tağlı  uca evlər gedirsə,  mənimki  gedir,
İçində  sənin  də  otağın  varsa,  igid,  söylə  m ənə, 
Savaşm adan-vuruşm adan  alıb  verim, qayıt  geri!
Ağ  üzlü,  ala  gözlü  gəlinlər gedirsə,  mənimki  gedir,
İçində  sonin  də  nişanlın  varsa,  igid,  de  ınəııə. 
Savaşm adan-vuruşm adan  alıb verim,  qayıt  geri!
Ağ  saqqallı  qocalar gedirsə,  mənimki  gcdir,
İçində  sənin  də  ağ  saqqallı  atan  varsa,  de  m onə, 
Savaşınadan-vuıaışm adan  xilas  edim,  qayıt  geri!
Monim  üçiin  gəldinso,  oğlancığımı  öldürmüşəın.
İgid,  sonin  yazığın  gəlmosin,  qayıt  geri!
O ğlan  burada  atasına  soylamış,  görək,  xanım,  no  soylaınışdır:
Boynu  uzun  bodovi  atlar gedirsə,  soninki  gcdir;
M onim  də  içindo  m indiyim  var, 
qırx  nam ərdə  qoymaram!
Qaytabandan  qızılı  dəvə  səninki  gedir,

M ənim  də  içinda  yüklədiyim  var, 
qırx nam ərdə  qoymaram!
Yaylaqdan gedən  m in-m in  qoyun  səninkidir,
M ənim   də  içində  şişliyim  var, 
qırx nam ərdə  qoymaram!
Sənin  ağ üzlü,  ala  gözlü gəlinlərin  gedirsə,
İçində  m ənim  də  nişanlım var, 
qırx  nam ərdə  qoymaram!
Qızıl  tağlı uca evlərin  gedirsə,
İçində  m ənim  də  otağım var, 
qırx  nam ərdə  qoymaram!
Sənin  ağ saqqallı  qocaların  gedirsə,
İçində  m ənim  də  bir  ağlı çaşmış,
Başı  itmiş  qoca  atam  var, 
qırx  nam ərdə  qoymaram!  -  dedi;
Qırx igidinə çalmasını yellədi, əl eyledi. Qırx igid bədəvi  atını  oy- 
natdı,  oğlanın yanm a yığıldı.
Oğlan  qırx  igidini  götürüb,  atım  irəli  sürdü,  vuruşdu,  döyüşdü. 
Kiminin  boynunu vurdu,  kimini  dustaq etdi.  Atasını  xilas  edib  qayıtdı, 
geri  döndü.
D irsə  xan  burada  yenə  oğlunun  sağ  olduğunu  bildi.  X anlar  xanı, 
oğlana  bəylik  verdi,  taxt  verdi.  D ədəm   Qorqud  boy  boyladı,  soy  soy- 
ladı,  bu  oğuznam əni  düzdü-qoşdu,  belə  dedi:
Onlar da bu  dünyadan  gəldi,  keçdi,
Karvan  kimi  qondu,  köçdü.
Onları  da  yer gizlədi,  əcəl  aldı.
Fani  dünya yenə  qaldı...
(G əlim li-gedim li  dünya,
Son  ucu  ölümlü dünya!)
Qara  öliim  gəldikdə  keçid  versin.
Sağlıqla dövlətini  Allah  artırsın.
O təriflədiyim   uca Tanrı yar olub  yardım  etsin.
X eyir-dua  verək,  xanım:
Yerli  böyük  dağların  yıxılmasın!
K ölgəlicə  uca ağacın  kəsilm əsin!