Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

-»İ8220g§ş«~
On barm ağı  soyuqdan donub  itmişdir.
Q ızıl-güm üş gətirib,  dım aq yonun gəlinə,
Eyibli  ə rə   getm ək  eyibdir ə r evinə.
B unu  eşitc ə k   B am çiçə k   q əzəbləndi:  “Ə də,  dəli  ozan,  m ən 
eyibliyəm   ki,  m ə n ə   eyib  qoşursan?”  -   dedi.  G üm üş  kimi  ağ  biləyini 
açdı,  əlini  çıxartdı.  B eyrəyin  keçirdiyi  üzük  göründü.  B eyrək  üzüyü 
tanıdı.  Burada  soylam ış,  görək,  xanım,  nə  soylam ış,  n ə  demişdir:
B eyrək gedəli  B am -bam  təpəyə  çıxm ısanm ı  qız?!
B oylanıb  heç  dörd yanına baxm ısanm ı,  qız?!
Qarğı  kimi  qara saçm ı yolmusanmı  qız?!
Qara  gözdən acı  yaşlar tökm üsənm i  qız?!
A lm a kim i  al  yanağım  yırtm ısanmı  qız!
Sən  ə rə   gedirsən,  qızıl  üzük  m ənim dir, 
qaytar m ənə,  qız!
Q ız dedi:
B eyrək  gedəli  B am -bam  təpə  başına çox  çıxmışam,
Qarğı  kimi  qara  saçım ı  çox yolmuşam.
Alm a kim i  ağ yanağım ı çox yırtmışam.
G ələn d ən -g ed ən d ən   çox  soruşmuşam.
“Getdi,  gəlm əz bəy  igidim,  xan  igidim 
B eyrək”  -  deyə  çox  ağlamışam.
Sevişdiyim   Bamsı  Beyrək  sən deyilsən.
Qızıl  üzük də  sənin  deyildir.
Qızıl  üzüyün  çox  nişanı  var 
Qızıl  üzüyü istəyirsən, nişanım de!
B eyrək  deyir:
Xan  qızı,  səh ər tezdən  yerim dən  durm adım m ı?
Boz  ayğırm  belində  oturm adım m ı?
Ç adırınm   yanında bir keyik yıxm adımm ı?
Sən də  m əni  yanına  çağırmadınmı?
Biz səninlə  m eydanda at çapmadıqmı?
G üləşəndə  m ən  səni  yıxm adımm ı?
Üç  öp ü b -b ir dişləyib,  qızıl  üzüyü
-"•SİŞİ22

sənin barm ağına taxm adım m ı?
Sevişdiyin Bamsı  B eyrək m ən  deyiləm m i?
B elə  dedikdə qız tanıdı-bildi  ki,  Beyrəkdir.  C übbə çuxası  əynində 
B eyrəyin  ayağına  düşdü.  D ayələr  B eyrəyə  təzə  qaftan  geyindirdilər. 
Bu  anda  qız  sıçrayıb  ata  mindi,  çaparaq  muştuluq  üçün  B eyrəyin  ata- 
anasm a x əb ə rə  getdi.  Qız deyir:
Sıra dağların yıxılm ışdı,  ucaldı  axır!
A şıb-daşan suların  axmırdı,  çağladı  axır!
B öyük ağacm qurumuşdu,  göyərdi  axır!
G özəl  atın qarım ışdı,  qulun verdi  axır!
D əvələrin qarım ışdı,  köşək verdi  axır!
Qoyunların  qarım ışdı,  quzu verdi  axır!
On  altı  illik həsrətin -  oğlun  B eyrək gəldi  axır!
Qayınata,  qayınana,  nə  m uştuluq verərsiz  m ənə?
B eyrəyin  ata-anası  deyir:
D ilin üçün ölüm,  gəlinciyim!
Y olunda qurban olum,  gəlinciyim!
Y alansa bu sözlərin,  gerçək olsun,  gəlinciyim!
S ağ-salam at gəlib  çıxsa,
Qarşıdakı  dağlar yaylağın olsun!
Soyuq-soyuq  sular bulağm   olsun!
Q ulum -qaravaşım   sənin xidm ətçin olsun!
Şaha  layiq atlarım  sənin m iniyin  olsun!
Q atar-qatar dəvələrim  yüklüyün olsun!
Yaylaqdakı  qoyunum u  sə rf eylə  şülənliyə, 
Q ızılım ı-güm üşüm ü  xərclə  sən  şənliyə!
Qızıl  tağlı  hündür evim  olsun  sənin  kölgəliyin!
Bu bəlalı  başım  sənə  qurban  olsun,  gəlinciyim !
Bu  zaman  b əylər  B eyrəyi  gətirdilər.  Qazan  b əy   dedi:  “Baybörə 
bəy,  muştuluq!  Oğlun  g əld i!”  B aybörə  bəy  dedi:  “Oğlum   olduğun 
ondan  bilərəm   ki,  kiçik  barm ağını  qanatsın,  qanını  dəsm ala  silsin, 
gözüm ə  çəkim :  gözüm  açılsa,  oğlum  B eyrəkdir!” .
B aybörənin gözləri  ağlam aqdan görmürdü.  D əsm alla gözünü silən 
kim i Allahın qüdrəti ilə gözü açıldı. A ta-anası güldü sevindi.  Beyrəyin 
ayağına düşdülər.  Dedi:
Oğul!  Q ızıl  tağlı  evimin dayağı  oğul!
Q aza b ə n z ə r qız-gəlinim in çiçəyi  oğul!
G örən  gözüm ün  işığı  oğul!
B elim in  tutarı,  qüvvəti  oğul!
Q alın  O ğuzun  sevim lisi,  canım  oğul!
-deyib  çox  ağladı,  A llahına  şükür eylədi.
Y alançı  oğlu  Y alancıq  bunu  eşitdi.  B eyrəyin  qorxusundan  qaçdı, 
özünü  “D ana  sazı”  deyilən  qam ışhğa  saldı.  B eyrək  onun  ardınca  düş- 
dü.  Q ovub  qam ışhqda  yaxaladı.  Dedi:  “Ə də,  od  gətirin !”  G ətirdilər, 
q am ışhğa  od  vurdular.
Y alançı  oğlu  gördü  ki,  yam r,  qam ışlıqdan çıxdı.  B eyrəyin  ayağına 
yıxıldı,  qıhncınm   altından keçdi.  Beyrək  d ə  günahından keçdi.
Q azan bəy deyir:  “Gəl,  muradına yetiş!”  B eyrək deyir:  “Y oldaşları- 
m ı  qurtarmayınca,  Bayburd  qalasını  almayınca  m uradım a  çatm ayım !” . 
Q azan bəy:  “M əni  sevən yetişsin!”  -dedi.  Qalın Oğuz bəyləri atlandılar. 
Ç aparaq Bayburd  hasanna çatdılar.  Kafırlər də bunlan  qarşıladılar.
Q alın  O ğuz  b əy ləri  təm iz  suda  yuyunub,  ağ  alınların  yerə 
qoydular.  İki  rü k ət nam az qıldılar.  Adı gözəl  M əhəm m ədi  yada gətir- 
d ilər.  G um bur-gum bur  nağaralar  döyüldü.  Bir  qiyam ət  savaş  oldu, 
m eydan dolu baş  oldu.
Şöklü  M əliki  Qazan  bəy  böyürdüb  atdan  saldı.  Qara  Təküri  Dəli 
D ondaz qılınclayıb yerə saldı. Qara Arslan M əliki Qarabudaq yerə saldı. 
D ə rələrd ə kafırlərə  qırğın  düşdü.  Yeddi  kafır bəyi  qıhncdan keçirildi.
B eyrək,  Y eynək,  Q azan  bəy,  Qarabudaq,  D əli  Dondaz,  Qazanın 
o ğlu  Uruz  bəy  hasara yürüş  etdilər.  Beyrək  otuz doqquz  igidin  yanına 
gəldi.  Onları  sağ-salam at görüb,  Allaha  şükür eylədi.
Kafirin kilsəsini yıxdılar, yerində m əscid tikdilər.  Keşişi öldürdülər. 
Ə ziz Tanrı adına xütbə oxutdurub, azan verdirdilər...O v ovlayan quşların 
ən  yaxşısını, qum aşın gözəlini, qızın göyçəyini, doqquzlam a qızıl naxışlı 
çuxanı  xanlar xanı  Baym dır üçün hədiyyə ayırdılar.
Baybörə  bəyin  oğlu  Beyrək  Baybican  bəyin  qızını  aldı,  hündür 
evlərinə,  ağ  otağma  qayıtdı.  Toy  şənliyinə  başladı.  Bu  qırx  igidin  bir 
neçəsinə 
Q a z a n  
xan,  bir neçəsinə  Bayındır xan  qız  verdilər.  Beyrək  də 
yeddi  bacısım  yeddi  igidə  verdi.  Qırx  yerdə  otaq  tikdirdi.  Otuz  doqquz 
qız  hərə  bəxtinə-taleyinə  görə  bir-bir  ox  atdı.  Otuz  doqquz  igidin  hər 
biri  öz  oxunun  ardınca  getdi.  Qırx  gün-qırx  gecə  toy-düyün  etdilər.

B eyrək  igidlərlə  birlikdə  öz  muradına çatdı.  D ədəm   Qorqud  gəldi,  qo 
puz çaldı.  Boy boyladı, soy soyladı. İgid ərlərin başına nə gəldiyini söy 
lədi.  “Bu oğuznamə Beyrəyin olsun!”  dedi. X eyir-dua verək,  xanım:
U ca dağların yıxılmasın!
B öyük kölgəlik ağacın kəsilm əsin!
A ğ saqqallı  atanın yeri  cənnət  olsun!
A ğ birçəkli  anamn yeri  cənnət olsun!
O ğuldan,  qardaşdan  ayırmasın!
A xır vaxtında təm iz  imandan ayırmasın!
“Amin!  A m in!”  deyən üzlər görsün!
Y ığışdınb  saxlasın günahmızı 
Adı  gözəl M əhəm m əd M ustafanın 
Ü zü  suyuna bağışlasın,  xanım ,  hey!..
Q A Z A N   B Ə Y İN   OĞLU  URUZ  B Ə Y İN  
D U ST A Q   O LDUĞU  BOY
B ir  gün  U laş  oğlu  Q azan  bəy  yerindən  durm uşdu.  Qara  yer  ü z ə - 
rində  otaqlarını  tikdirm işdi.  M in yerdə  ipək xalça döşətm işdi.  H ündür 
alaçıq  göy  üzü n ə  dirənm işdi.  Doxsan  d əstə  g ənc  oğuz  m əclisinə 
toplaşm ışdı.  A ğzı  böyük  şərab  küpləri  ortahğa  qoyulm uşdu.  Doqquz 
yerdə  k e f m əclisi  qurulm uşdu,  qızıl  qədəhlər,  sürahilər  düzülmüşdü. 
D oqquz  qara  gözlü,  hörm ə  saçlı,  əlləri  biləyindən  xınalı,  barm aqları 
naxışlı,  boğazları  b ir  qarış  kafır  qızları  al  şərabı  qızıl  qədəhlə  Qalın 
O ğuz b əy lərin ə paylayırdılar.  Ulaş oğlu Salur Qazan h ə r bir şərab  kü- 
p ü n d ən  içm işdi.  Qızılı  sapla tikilmiş çadır-otaqlar,  qatar-qatar d əv ələr 
bağışlayırdı.  O ğlu  Uruz,  qarşısında yay kimi  söykənib  durmuşdu.  Sağ 
y a n ın d a   qardaşı  Q aragünə  oturm uşdu.  Sol  yanında  dayısı  Aruz 
oturm uşdu.
Q azan  sağına  baxdı,  qah-q ah   güldü.  Soluna  baxdı,  çox  sevindi. 
Q arşısına baxdı,  oğlu U ruzu gördü.  Əlini əlinə çalıb  ağladı.  Oğlu U ru- 
za  b u   iş  xoş  gəlm ədi.  İrəli  gəldi,  diz  çökdü.  Ç ağınb  atasına  soylayır, 
görək,  xanım ,  nə  soylayıb  deyir:
Sözümü  anla m ənim ,  sözümü dinlə,  ağam   Qazan 
Sağına baxdın  qah-qahla güldün.
Soluna baxdın,  çox  sevindin.
Qarşıya baxdın,  m əni  görüb  ağladın.
S əbəbi  nədir,  söylə  m ənə,
Q ara başım  qurban  olsun,  ata,  sənə!
D em əzsənsə,  qalxıb yerim dən duraram,
Q ara  gözlii  igidlərim i  öz dəstəm ə  qataram ,
Qanlı  A bxaz elinə  m ən gedərəm ,
Qızıl  xaça m ən ə l basaram,
Pilon g eyən  keşişin əlini  öpərəm ,
Qara  gözlü  kafır qızını  m ən alaram,
Daha  sənin üzünə  m ən gəlm ərəm .
A ğlam ağm a səbəb nədir?  Söylə  m ənə!
Qara başım   qurban olsun,  ağam,  sənə!
~
h
İ8 2 2 5 ®
s
~

Q azan  bəy  qızardı.  Oğlanın üzünə  baxdı.  Çağırıb  soylayır,  xanım, 
görək,  nə  soylayır:
B əri  gəl,  qulunum  oğul!
Sağ tə rə fə  baxanda m ən 
Q ardaşım   Qaragünəni  gördüm -  
Baş  kəsib -  qan tökübdür, 
haqqın  alıb,  ad qazanıbdır.
Sol  tə rə fə   baxdıqda dayım A ruzu gördüm,  -  
Baş  kəsib -  qan tökübdür,
haqqın  alıb,  ad qazanıbdır.
Q arşım a baxanda  səni  gördüm.
On altı  yaşın  oldu
B ir gün  ola,  düşüb  öləm ,  sən  qalarsan,  -  
Yay  çəkm əm isən,  ox  atmayıbsan,
baş  kəsm əyibsən,  qan  tökm əyibsən. 
Qanlı  Oğuz yurdunda bir m ükafat  almayıbsan.
Sabahkı  gün  vaxt  gələr,  ınən  ölüb  sən  qalanda  taxt-tacım ı  birdən 
sənə  verm əzlər, -  deyə  sonumu  andım,  ağladım,  oğul,  -  dedi.
Uruz burada  soylamış,  görək,  xanım,  nə  soylamışdır:
D əvəcə  böyiimüşsən,  köşəkcə  ağlın  yox!
T əp əcə  böyüm üşsən,  darıca beynin  yox!
H ünəri  oğul  atadanmı  görər,  öyrənər,
Y oxsa atalar oğuldanmı  öyrənir?
Sən  m əni  götürüb  haçan  kafır sərhədinə  çıxardın, 
qılınc  çalıb  baş  kəsdin?
M ən  səndən  nə  gördüm,  nə  öyrənim ? -  dedi.
Q azan  bəy  əlini  əlinə  vurub  qah-qah  güldü.  Dedi:  “Ay  bəylər, 
Uruz yaxşı deyir.  Siz yeyiniz-içiniz,  söhbətinizi eləyin.  M ən bu oğlanı 
götürüb  ova gedim .  Yeddi  günlük  azuqə  ilə  çıxaq.  Ox  atdığım  yerləri, 
qılınc  çalıb baş  kəsdiyim  yerləri  göstərim.  Kafir sərhədində Cızıqlara, 
Ağlağana,  G öycə  dağa  götiirüb  aparım.  Sonra  oğlana  gərək  olar,  a 
b əy lər!” Q onur atını çəkdirdi,  mindi.  Donu qaş-daşla bəzənm iş üç yüz 
igidi  seçdi,  öz  dəstəsinə  qoşdu.  Uruz  da  qırx  ala  gözlü  igidini  özü  ilə
apardı.  Qazan oğlunu götürüb uca dağlar üzərinə ova çıxdı.  O v ovladı, 
quş  vurdu.  S ığın-keyik  ytxdı.  Hündür  və  gözəl  göy  çəm ənlikdə  çadır 
qurdu.  Bir neçə  gün b əy lər eləcə yeyib-içdi.
Sən  dem ə,  B aşı  açığın  Dadiani  qalasından,  A q -saqa  qalasından 
kafırin  casusu bunları  görüb,  təkura  dedi:  “Hey,  n ə  oturursan,  ay  itini 
ulatmayan,  pişiyini  miyoldatmayan!  Albanların  başçısı  Qazan  öz  oğlu 
ilə  sərxoş olub  yatır” .
O n  altı  m in  qara  donlu  kafır  ata  mindi.  Q azanm   üzərinə  irəlilədi. 
Baxıb  gördülər altı bölük toz endi.  Kimi  dedi:  “K eyik tozudur” ,  kimisi 
dedi:  “D üşm ən  gəlir” .  Qazan  dedi:  “Keyik  olsaydı,  bir  ya  iki  bölük 
olardı.  B ilin  ki,  bu  gələn  düşm əndir” .  Toz  yarıldı,  gün  kimi  parıldadı, 
d ə n iz   kim i  yayxandı,  m eşə  kimi  qaraldı.  On  altı  m in  ip  üzəngili,  keçə 
papaqlı,  azğın  dinli,  quzğun  dilli  kafır  gəlib  çıxdı.  Qazan  Q onur  atım 
çək d ird i, m indi.  Oğlu Uruz bədəvi atmın cilovunu çəkib oynatdı,  onun 
qarşısm a  gəldi,  dedi:
Bəri  gəl,  ağam  Qazan!
D əniz  kimi  qaralıb  gələn nədir?
Od  kimi  işarıb,  ulduz tək parlayıb 
gələn nədir?
Öz  dilinlə beş kəlm ə  xəbər ver mənə!
Q ara başım  qurban olsun,  atam,  sənə!
Qazan  deyir:
Bəri  gəl,  aslanım  oğul!
Böyük  dəniz kimi  yayxamb  gələn
kafirin  qoşunudur.
Gün  kimi  parlayıb  gələn
kafirin papağındakı  işıqdır.
U lduz  kimi  işarıb  gələn
kafırin nizəsidir.
A zğın  dinli  yağıdır,  düşməndir,  oğul!
Oğlan  deyir:  “Y ağı”  deyəndə  nəyə  deyirler?  Qazan  dedi:  “Oğul, 
ona görə yağı d eyirlər ki,  biz onlara yetsək, öldürərik; onlar b izə yetsə, 
öldü rərlər” .

U ruz  deyir:  “Ata,  onlarm   içində  bəy  igidlərdən  öldürülsə,  qan 
haqqı  tələb   edərlərm i?” .  Qazan  deyir:  “Oğul,  m in  kafır  öldürsən  də. 
kim sə  səndən qan iddiasmda olmaz. A m m a bunlar azğın dinli kafırdir- 
lər, yaxşı yerdə rast gəldilər.  Ancaq sən yam an yerdə m ənə buxov ol- 
dun,  oğu l!”.
U ruz burada  soylamışdır,  görək,  xanım,  nə  soylayıb  demişdir:
B əri  gəl,  ağam  Qazan!
Qalxıb yerim dən
b ədəvi  atımı  saxlayırdım  bu gün üçün.
G ünü  gəldi,  hündür m eydanda  səyirdim  m ən  sənin üçün! 
U zaq vuran sür nizəm i 
saxlayırdım  bu gün üçün.
Günü  gəldi,  qarınlara-kökslərə  sancım m ən  sənin  üçün. 
Böyük,  iti polad qıhncım ı  saxlayırdım  bu gün  üçün,
Günü  gəldi,  m urdar dinli  kafır başın kəsdirim   sənin  üçün! 
Ə ynim də  bərk dəm ir donumu  saxlayırdım bu gün üçün. 
Günü  gəldi,  qolçaq-yaxa tikdirib-taxım   sənin üçün!
Günü  gəldi,  qaba toppuz  altında yoğurdum  sənin üçün 
Qırx  igidimi  saxlayırdım bu  gün üçün.
G ünü  gəldi,  kafır başını kəsdirim  sənin üçün!
A slan  adırnı  saxlayırdım   sənin üçün.
K afırlə  əlbəyaxa tutaşım  m ən sənin üçün!
A ğız-dildən bir neçə  söz söylə m ənə!
Qara  başım   qurban  olsun,  ağam,  sənə!
Q azan  burada  soylamış,  görək,  xanım ,  nə  soylam ışdır, -  deyir:
Oğul,  oğul,  ay oğul!
Səsim i  anla,  sözümü  dinlə!
O kafirin  oxçusu var,
atdığı  üç  oxdan biri  boşa çıxmaz.
“H ı!”  dem edən  başlar kəsən  cəlladı  var.
A dam   ətindən qovurm a edən  aşbazı var.
Bu,  sən  deyən  düşm ən deyil,
M ən yerim dən qalxıb  durum.
Q onur atın  belinə  qoy m ən minim.
D üşm ən  m ənim çin  gəlir,  qoy  m ən gedim.
-ä * 8 2 2 8 S g » -
Böyük,  iti  polad qılıncı  mən çalım.
Kafır azğm   dinlidir,  başların kəsim .
D önə-dönə  savaşım ,  dönə-dönə  döyüşüm.
Qılınc  çalıb baş k əsm əyi  gör,  öyrən.
Başın b əlay a düşsə,  gərəyin olar...
Uruz burada soylam ış,  görək,  xanım,  n ə  soylamış,  nə  demişdir:
A bəy ata,  eşidirəm ,
Ərafatda erkək  quzu qurban kəsilər.
Ata oğul  qazanar  ad üçün.
Oğul da qılınc qurşanar ata qeyrəti üçün.
M ənim də  başım   qurban olsun  səninçün.
Qazan burada soylam ış,  görək, xam m  n ə  soylamış.  Qazan  dedi:
Oğul,  oğul,  ay  oğul!
Düşmən  arasına girib  baş kəsm əyibsən,
Adam öldürüb  qan  tökm əyibsən,
Ala gözlü  qırx  igidi  götür özünlə,
Köksü gözəl  dağ başına çıx.
M ənim  necə  savaşaraq döyüşdüyüm ə,
M ənim  necə  qılınc  çalıb  çəkişdiyim ə
Həm bax,  öyrən, h ə m  göz olub, pusquda dur sən!
Uruz  atasınm  sözünü  sındırm adı,  geri  döndü.  Y oldaşlarım   da 
götürüb uca dağların başm a çıxdı.  0  zam anlar oğul,  ata sözünü iki  e lə - 
məzdi.  İki eləsəydi, o cür oğulu qəbul etm əzdilər. U ruz süngüsünü gen 
yaxasından keçirib,  y erə  sancdı,  durdu.
Qazan bəy gördü ki, kafır yaxınlaşdı. A tından endi,  təm iz suda yu- 
yundu. Ağ alnım yerə qoydu, iki rükət nam az qıldı. Adı gözəl M ə h ə m - 
mədi yada saldı.  Q ara dinli kafırin gözünə qaranhq çökdürdü. H ayqırıb 
at sürdü,  irəli  gedib  qılınc  vurdu.
G um bur-gum bur nağaralar çahndı,
Burması  qızıl  tunc borular çalındı.
O gün  igid b əy  ə rə n lə r dönə-d ö n ə  savaşdı.
O gün  iti  polad qılınclar çalındı.
O gün qarğı  dilli b ə rk  oxlar atıldı.
Uzaq vuran  sür n izələ r  sancıldı.

O  gün  nam ərdlər xəlvət yer gözlədi.
O  gün Uruz baxa-baxa cuşə  gəldi.
Dedi:  “Bəri  gəlin,  qırx yoldaşım,
Qurban  getsin  yolunuzda  m ənim   başım !”
Görürsünüz  ki,  ağam  Qazan  baş  kəsdi,  qan  tökdü.  M ənə  də  heç 
oğul-uşağın  yem əyi  qədər  təsir  etm ir.  Amma  atam,  elə  bil,  bəzi 
kafırləri  bağışlayır.  M əni  sevən  igidiərim ,  nə  durm usuz,  düşm ən 
qoşununun bir ucuna hücum  edək!”  Qaracıq atını oynatdı.  Uruz kafirin 
sağ  cınahm a  at  sürdü.  Sağlı-sollu  düşm əni  yaxşıca  dağıtdı.  Sanki  dar 
yolda  dolu  düşdü,  ya  qaz  sürüsünə  şahin  girdi.  Kafırin  bir  cinahı 
basıldı.  Azğın  dinli  kafir  əldən  düşüb  ox  atmağa  başladı.  Qovulanlar- 
dan biri U ıuzun bədəvi atını oxladı. A t yıxıldı. K afırlər qayıdıb Uruzun 
üstünə  yığışdılar.  Uruzun  qırx  igidi  atdan  endi.  Böyük  qalxan  bağını 
qısa  düyünlədilər.  Qılınc  siyirdilər.  U ruzun  üstündə  çox  vuruşdular. 
Lakin  çoxluq qorxudur,  dərinlik batırır.  Piyada yolçunun üm idi  olmaz. 
U ruza  sağdan-soldan  hücum   etdilər,  qırx  yoldaşını  həlak  etdilər.  Oğ- 
lanın üstünə düşüb tutdular.  Qollarını bağladdar. A ğ boynuna qıl örkən 
taxdılar.  Üzü  üstə  salıb  sürüdülər.  A ğ  ətindən  qan  çıxm ca  döydülər. 
“A ta”  deyə  ağlatdılar,  “ana”  deyə  inlətdilər.  Əli  bağlı,  boynu  bağlı, 
üzü üstə  salıb sürüyərək  apardılar.  U ruz dustaq oldu.  Qazan x ə b ə r tut- 
madı.  Elə  sandı ki, düşm ən basılıb.  Atm yüyənini  döndərib geri  qayıt- 
dı.  G əldi,  oğlanı  qoyduğu  yerdə  tapa  bilmədi.  “A  bəylər,  oğlan  hara 
getm iş ola?” -  dedi.  B əylər dedilər:  “Oğlan quş ürəkli olur. Q açıb ana- 
sı  yanına  getm işdir” .  Qazan  qaraldı  döndü.  Dedi:  “B əylər,  A llah  bizə 
bir  fərasətsiz  oğul vermişdir.  Gedək,  onu  anası  yanm dan  aiaq,  qılmcla 
paralayaq,  altı  bölük  edək,  altı  yolun  ayrıcma  ataq.  Bir  daha  kimsə 
çöllük  yerdə  yoldaş  qoyub  qaçm asın!” .  Sonra  Q onur  atını  dizləri  ilə 
vurub  yola düşdü.  Evinə  gəldi.
X an  qızı  B oyu  uzun  B urla  xatun  Q azanın  gəldiyini  eşitdi.  Atdan 
ayğır,  d əv əd ən   buğra,  qoyundan  qoç  kəsdirdi.  “O ğlancığım ın  ilk 
ovudur,  ovu  qanlı  oğuz  b əylərini  sev in d irib -şən lə n d irim !”  -   dedi. 
X an qızı gördü  ki,  Qazan gəlir,  özünü  yığışdırıb yerindən cold  durdu. 
S am ur  cübbəsini  əyninə  geydi.  Q azanın  qarşısına  gəlib  üz  örtüyünü 
qaldırdı.  Q azanın  üzünə  sarı  baxdı.  S ağ-soluna  göz  gəzdirdi.  Oğlu 
U ruzu  görm ədi.  Qara  bağrı  sarsıldı,  ürəyi  yerindən  oynadı,  qara  qı- 
yılm ış  gözləri  qan-yaşla  doJdu.  Q azana  soylam ış,  görək,  xanım ,  nə 
soylam ış,  dem işdir:
Bəri  gəl,  Salur bəyi,  Salur göyçəyi!
B aşım ın bəxti,  evim in taxtı!
Xan  atam ın  kürəkəni,
X anım   anamın  seviləni,
A ta-anam ın verdiyi,
Göz  açaraq gördüyüm,
K önül  verib  sevdiyim.
İgid b əyim  Qazan!
Q alxıb  yerindən sən  durdun,
O ğlunla gözəl  qara yallı  Qazlıq  atını  mindin. 
B oynu uzun vəhşi  keyiki  vurub-yıxdın,
S ən  atını  yüklətdin,  geri  döndün?
İki  getdin, bir gəlirsən, balam hanı?
Q ara  dövranda tapdığım  oğlum hanı?
T əkcə  bəyim  görünmür, bağrım  yanır.
Asılan  uçurum  qayalardan 
Qazan,  oğlum u  uçurdunmu?
Talı  sazın  aslanına yedirtdinmi?
Ağ  əllərini  qollarından sarıtdınmı?
K afırlər önündə  qaçırtdınmı?
D örd yanına baxdırdınmı?
D il-dam ağım   qurutdunmu?
Q ara gözdən acı yaşlar axıtdınmı?
“X anım   ana,  bəy  ata!” -  deyib  ağlatdınmı?
Y en ə  soylayıb  deyir:
Oğul,  oğul,  ay  oğul!  Evimin  dirəyi  oğul!
Qarşı  yatan  qara dağın yüksəyi,  oğul!
Q aralıca  gözlərim in  işığı,  oğul!
Acı  y ellər əsm ədən,  Qazan,  qulağım   cingildəyir. 
Sarım saq  otunu  yem ədən,  Qazan,  içim göynəyir. 
Sarı  ilan  sancm adan ağ bədənim  qalxır-şişir. 
Q urum uşca  sinəm də  südüm oynayır.
Y alqızca  oğul  görünmür,  bağrım  yanır.
Y alnız  oğul  xəbərini,  Qazan,  söylə  mənə! 
D em əzsənsə,  yana-yana qarğayaram,  Qazan,  sənə!

Anası  bir soy daha soylayıb  deyir:
Qarğı  nizə  oynadanlar getdi,  gəldi.
Qızıl  nizə  oynadana, yarəb,  n ə  oldu?
Q araeıq ata rainənlər getdi,  gəldi.
B ədəvi atlı bir oğula, yarəb, nə  oldu?
N ökər gəldi, naib  gəldi.
Y alnız bir oğula,  yarəb, n ə  oldu?
Y alnız oğul xəbərini,  Qazan,  söylə m ənə! 
D em əzsənsə,  yana-yana qarğayaram  sənə!
B ir daha soylamışdır:
Q uru-quru çaylara su buraxdım;
Q ara donlu dərvişlərə nəzir verdim.
Y an-yörəm ə baxdıqda qonşum a yaxşı  baxdım. 
U m ub-küsənə,  dilənçiyə yem ək verdim.
A c görsəm ,  doyurdum;  çılpaq görsəm,  geyindirdim . 
D ilək  ilə bircə  oğul  güclə  tapdım.
Y alnız  oğul xəbərini,  a Qazan,  söylə  m ənə! 
D em əzsənsə,  yana-yana qarğayaram  sənə!
B ir daha soylamışdır:
Qarşı  yatan uca dağdan 
Bir oğul uçurdunsa,  de m ənə,
külünglə yıxdırım!
C cşğ’rn  axan yüyrək sudan
Bir oğul uçurub-axıtdınsa,  de  m ənə,
M ənbəyini-m ənsəbini  dağıdım!
A zğın dinli  kafırlərə
B ir oğul  tutdurdunsa,  de m ənə;
X an atam ın yanına gedim m ən,
B öyük qoşun,  bol xəzinə  alım  mən.
Yaralam b  Qazlıq  atım dan enm əyincə,
Ə təyim lə  alca  qanımı  silm əyincə,
Q ol-bud olub yer üzünə  düşm əyincə,
B ircə  oğlumun xəbərini  almayınca 
Kafiı  yoüarından  dönm əyim   mən!  -  dedi.
Yoxsa,  a Qazan,  ayaqdan başm ağım ı çıxarım ?
A ğ üzüm ə uzunca dım aqlarım ı  çalım?
Payız  alması  kim i  yanağım ı  yırtım m ı?
Ö z çadram a,  donum a qanım ı  axıdım m ı?
S ənin yurduna  ağır bir şivən  salm ayım m ı?
“O ğul,  oğul!”  deyərək ham ım   ağladım mı?
Q ızıl  dəvə  sürüsüylə burdan keçdi;
K öşəkləri  m ələy ərək  ordan  keçdi.
B alacığazım ı  itirm işəm ,  m ələyim m i?
B ir Qaracıq Q azlıq at da burdan keçdi,
Q uluncuğu kişnəyərək ordan keçdi.
Q uluneuğum u  itirmişəm,  kişnəyim m i?
Yaylaqdakı  ağca qoyun  burdan  keçdi,
Q uzucuğu m ələşərək ordan keçdi.
Q uzu  balamı  itirm işəm  m ələyim m i?
“O ğ u l”  deyə  hıçqırımmı,  inləyimm i?
B ir daha  soylamışdır:
Q alxıb  yerim dən durum,  deyirdim.
Q ara yallı Qazlıq  atıma m inim ,  deyirdim.
Q alın  Oğuz içində  gəzim -arayım ,  deyirdim, -  
O ğlum a  bir ala  gözlü  gəlin alım ,  deyirdim.
Q ara yerdə  ağ otaqlı çadırlar qurdurum ,  deyirdim.
O ğlum u həvəslə b əy  otağına  keçirim,  deyirdim.
M uradm a,  m ətləbinə yetirim,  deyirdim.
M uradım a,  arzum a  yetirm ədin  məni,
D ərdli  başımm  qarğışı  tutsun,  Qazan,  səni!
B ir bəyim   görünmür,  bağrım  yanır,
N eylədin,  söylə  m ənə!
D em əzsənsə, yana-yana qarğaram ,  Qazan,  sənə!
O ğlanm  anası belə dedikdə Qazanın ağlı başından getdi. Q ara bağrı 
sarsıldı,  ürəyi  yerindən  oynadı.  Q aranhq  çökm üş  gözləri  qan-yaşla 
doldu.  Dedi:  “Ə zizim ,  oğul  gəlsəydi,  səndənm i  soruşardım?  Qorxma, 
fıkir  eləm ə,  ovdadır.  O vda  qalan  oğul  üçün  qəm lənm ə!  M ən  Qazana 
yeddi  gün  m öhlət  ver!  Y erdə  isə  oğlunu  yerdən  çıxarım;  göydə  isə, 
göydən  endirim .  Tapa  bildim,  tapdım;  tapm asam ,  Tanrı  verdi,  Tanrı 
aldı,  neyləyək?  Səninlə  birlikdə qara  şivənə  girək” .

Xan  qızı  deyir:  “Qazan,  oğlanın  ovda  olduğuna  onda  inanaram   ki, 
yorğun  atmla,  kütləşm iş  nizənlə  ardına  düşəsən” .
Q azan  geri  döndü.  Gəldiyi  yolu  alıb  çapdı.  Gecəni  gündüzə  qatdı. 
O ğlam n  anası  duym adan  əlaltı  buyurdu:  “Doxsan  dəstə  gənc  oğuz 
ardım ca  gəlsin!  B əylər bilsin ki,  Uruz  dustaqdır”,  -  dedi.
...O yerə gəldi  ki, düşm ən basılmışdı.  Gördü oğlanın  ala gözlü qırx 
igidi  qırılmışdır.  Oğlamn  bədəvi  atı  oxlanmış  yatır.  M eyitlər  arasında 
oğlunu  tapm adı.  Qızıl  dəstəkli  qamçısım  tapdı.  Y əqin  bildi  ki,  oğlu 
kafırlərə  dustaqdır,  ağladı:
Uca  dağım m  zirvəsi  oğul!
Coşğun  sularımm  daşqını  oğul!
Qocalığım da  itirdiyim  yalnız  oğul!  -  dedi,
hıçqırdı.  K afırin  izinə  düşdü.  K afır  D ərbənddə  sakin  olmuşdu. 
O ğlana  qara  yapıncı  geydirm işdilər.  Eşikdə,  qapı  ağzında  quru  yerdə 
qoymuşdular;  girən  basır,  çıxan  basırdı.  Fikirləşirdilər:  “Bu  qarı  düş- 
m ən, yad oğlu əlim izə düşm üşkən əzabla öldürək!” .  Uruzun belə quru 
yerdə  atıldığı  vaxtda  Qazan  xan  yetişdi.  Qonur  atını  oynatdı.  K afırlər 
Qazam n  gəldiyini  görüb təşvişə  düşdülər.  Kimi at minir,  kimisi  zirehli 
paltar  geyir.  O ğlan  başını  qaldırıb  soruşdu:  “Ədə,  kafır,  nə  olub?” 
Kafır dedi:  “A tan gəlib, tutm aq istəyirik.”  Oğlan deyir:  “Aman,  ay ka- 
fır,  aman!  Tanrınm   birliyinə  şübhə  yoxdur!” .  K afırlər  oğlana  aman 
verdilər,  əlini-gözünü  açdılar.  Oğlan  atasına  qarşı  gəldi,  soyladı, 
görək,  nə  soyladı;
U ruz dedi:
Bəri  gəl,  a bəy  ata!
H aradan  bildin  dustaqlığımı?
Ağ əllərim in  bağlandığım?
A ğ boynum a qıl  sicim in taxıldığını?
Q aragöz  igidlərim in  qırıldığını?
Sən gəlincə,  ata,  kafırlər danışdılar:
“Q onur atlı  Qazam  tutun,
Ağ əllərini,  qollarım  bağlayın.
S əs-səm irsiz  gözəl  başım   kəsin.
Alca  qanım   yer üzünə  tökün.
O ğlu  ilə  özünü  bir yerdə  öldürün.
“O cağım   söndürün!” -  deyə  söylədilər.
X an  ata,  qorxuram   səyirdərkən 
Q onur  atım   sürüşdürəsən,
V uruşarkən  özünü  tutdurasan,
X ə b ə rsiz c ə   gözəl  başını  kəsdirəsən.
A ğ  birçəkli  anam ı  “oğul”  deyərkən 
“B aşım   bəxti  Q azan ” -  deyə  ağladasan. 
Q ayıdaraq,  ata,  geriyə  dön!
Sür  atını,  qızıl  tağlı  evinə get!
Q ocalm ış  anam ın ümidi ol!
Q ara gözlü bacım ı  ağlatma!
Q arım ış  dərdli  anamı  sızlatma!
A ta ölsə  oğlu  üçün,  eyibdir,
Y aradana  and  verirəm  səni,  ata,
Q ayıdaraq  geriyə  dön,  evinə  get!
Q oca anam   qarşılayıb  soruşsa,
ata,  doğru xəbər ver: 
Sənin  oğlunu dustaq gördüm,  de!
Ağ  əllərini  qollarından bağlı  gördüm,  de!
Qıl  sicim i  ağ boynuna taxılı  gördüm,  de! 
Q ara  donuz dam ında yatırdırlar,  de!
Qıl  yapıncı  boynunu sürtmüşdür,  de!
A ğır buxov  topuğunu  döyənək edib,  de! 
Y anm ış  arpa çörəyi,  acı  soğandır yem əyi,  de! 
A nam   m əni  özü  üçün  dərd etməsin!
Bir ay  yola  baxsın,  gəlm əsəm ,  iki  ay  baxsın! 
İki  ayda  gəlm əsəm ,  üç  ay baxsın!
Üç  ayda  gəlm əsəm ,  o  vaxt bilsin  ölm üşəm . 
A yğır  atıını  kəsdirib,  aşımı  versin!
Yad  qızıdır,  arvadım a  izn versin,
M ənim   bəy  otağım a ayrısı  girsin!
M ənim   anam  göy  geyinib  qara  sarınsın!
Qalın  O ğuz  elində  yasımı  tutsun!
M ənim   başım   sənin  yolunda qurban  olsun! 
Geri  dön,  ata!

Oğlan bir daha soylamışdır,  görək,  xanım,  nə  soylam ışdır:
Qarşı  yatan uca dağlar istəsə,  el yaylar.
A şqın-daşqın  sellər-sular istəsə,  axar-çağlar.
Q aracıq atlar sağlam  olsa,  qulun verər.
Qaytabanda qızıl  dəvə  sağlam  olsa,  doğar-törər. 
Yaylaqdakı  ağca qoyun  sağlam  olsa,  quzulayar.
İgid b əy lər sağlam olsa,  oğlu  doğular.
Sən  sağ  ol,  anam  sağ olsun,
Allah  sizə m əndən yaxşı oğul verər.
Anam  m ənə  halal  etsin  ağ  südünü,
Vuruşma,  sən,  qayıt,  ata,  qayıt geri!
Q azan xan burada  soylamış,  görək,  xanım,  nə  soylayıb  demişdir:
Oğul,  oğul,  ay  oğul!
Qarşıdakı uca dağım ın zirvəsi  oğul!
Güclü belimin qüvvəti,  canım oğul!
Qaranlıq  gözlərim in  işığı  oğul!
Dan  söküləndə yerim dən  səninçin  durmuşam.
Q onur atı çaparaq  səninçin yormuşam.
K irə-toza  sənə  görə  bulam ışam   ağ donumu.
Q urban verim qoy  seninçin m ən başımı,  bu canımı.
Sən  gedəli  uca taxtım  göydə  ikən yerə  endi.
Nağaralar,  təbillər də  gum bur-gum bur döyülm ədi. 
Ə zəm ətli  divanımda bütün  işlərim   dayandı.
Tanıdığım  bəyzadələr ağ çıxarıb  qara geydi.
Q aza bən zər qız-gəlinim   ağ  çıxardı,  qara  geydi.
Qarımış  anan  qan-yaş  tökdü.
Ağsaqqal  atanın  huşu başından  getdi.
Oğul,  burdan qayıdaraq  evə  getsəm,
A ğca üzlü anan  gəlib  “oğul”  desə,
D eyim m i  ki,  qıl  örkən də  ağ  boynuna taxılıdır?
D eyim m i  ki,  ağ  əlləri  arxasm da  bağlıdır?
D eyim m i  ki,  necə  səni yüyürdürlər ayaqla?
O nda m ənim   bəs  namusum  hara getsin,  de,  bala?
Qıl yapıncı  necə  sürtmüş  boyuncuğunu,  deyim m i?
A ğır buxov necə  döyüb  topuğunu,  deyim mi?
Arpa  çörəyi,  acı  soğan  naharıdır,  deyimmi?
Qazan  yenə  deyir:
Qarşıdakı  uca  dağlar.
Qurusa,  otu bitm əz,  el  yaylamaz.
A xm tılı  gözəl  sular 
Q urusa,  aşıb-daşm az.
D ə v ələr  qarısa,  nəsil  verməz.
Q aracıq  atlar qarısa,  qulun verməz.
İgid  ə rlə r qocalsa,  oğlu olmaz.
Atan  qoca,  anan  qarı
S əndən  yaxşı  A llah bizə  oğul  verməz.
V ersə  belə,  sənin yerini  tuta bilməz.
Qara bulud  olub  göy  asimanda,
Kafırin  üstündə  qoy  gurlayım  mən.
Ağ  ildırım olub  qoy çaxım mən.
Kafıri  qamış kimi  od olub yandırım.
Bir nəfərin yerinə  doqquzunu  saydırım.
Vuruş,  döyüş  səsiylə qoy  aləm i  doldurum.
Yaradan  Allah  köm əyim  olsun!
Q onur  atından  yerə  endi,  axıb  gedən  təm iz  suda  yuyundu.  Ağ 
alnını  yerə  qoydu.  N am az  qıldı,  ağladı.  Qadir  Allahdan  güc  istədi. 
M əhəm m ədə salavat çəkdi. D əvə kimi kükrədi. Aslan kimi nərə çəkib 
hayqırdı.  Ata kafirlərə yalqız hücum etdi, at sürüb qılınc vurdu.  D önə- 
d önə  yaxşıca  vuruşdu,  kafiri  məğlub  etm ək istədi,  bacarmadı.  B ir saat 
ərzin d ə  atla  üç  dəfə  hücum   etdi.  Birdən  göz qapağına  qılınc  toxundu. 
Q ara  qanı  şoruldayıb,  gözünə  töküldü.  Özünü  xəlvət  yerlərə  saldı. 
G örək,  indi  yaradan  neyləyir.
Boyu  uzun  Burla  xatun  oğlunu  andıqca  qərarı  qalmadı.  Qırx  incə 
belli qız-oğlanla Qara ayğırını çəkdirib mindi. Böyük qılıncına qurşandı. 
“Başımın  tacı  Qazan  gəlm ədi” ,  -   deyə  izino  düşüb  getdi.  Gəlib,  gəlib 
Qazana yaxınlaşdı.  Qazan  öz  arvadını  tanıya bilmədi.  Deyir:
Qara  ayğırın  cilovunu m ənə ver,  igid!
Ayaq  saxla,  üzüm ə  bax  bir,  igid!
Altındakı  qara ayğırı  m ənə  ver,  igid!
Əlindəki  sür nizəni
Yanındakı  göy polad  silahı  m ənə  ver,  igid!