Esxatoloji perspektivdə avtoritarizm anatomiyası

Qənirə ana 
 
 
 
Sevişəndən sonra tir-tap yatağa sərilib ağır-ağır nəfəs alanda, tərləyib susayanda çətin bir işin öhdəsindən gəlmiş, 
fövqəladə missiyanı yerinə yetirmiş qəhrəman kimi hiss edirəm özümü. Hətta hasil olan nəticədən qürur duyuram desəm 
yeridir. Gülməlidir bilirəm, amma qadını  həzzin zirvəsinə çatdırmaq, mənə görə  əsl qəhrəmanlıqdır. Orqazma çatan 
qadınların üzündə yaranan bic, şıltaq, eyni zamanda məsum ifadəyə heyranam. İndi də  Rəna pişik balası kimi mənə 
qısılıb, başını sinəmə qoyub. Mən onun, o da mənim ürək döyüntülərimizi dinləyirik. Mahnılarda qəlblərin “bir 
vurmasından” oxunsa da, indiyə qədər Rəna ilə mənim ürəklərimiz eyni ritmdə, sinxron döyünməyib.  
Seksdən sonra dəqiqələr boyu sürən sükutu həmişə Rəna pozur – ya kofe içməyi təklif edir, ya da onun üçün siqaret 
yandırmağımı istəyir. Danışmasa, bax beləcə sinəmdə uzanıb qalsa bəlkə  də saatlarla susaram. Nə bilim. 
Sınamamışam. Axı sevişəndən sonra nə haqda danışmaq olar? Uzaqbaşı, ikinci dəfə təhrik olmaq üçün əllərimi, ya da 
dilimi işə sala bilərəm.  
Nə üçün qadınlar, kişilərin sevişəndən sonra üzlərini çevirib yatmalarına gileylənir? Nə yalan deyim, məndə  də olur 
hərdən – çox yorğun olanda, üstəlik çılğın bir eşq gecəsi yaşayanda, qadının atəşli yuvasından azad olan kimi, göz 
qapaqlarım özlüyündən qapanır. Bu gecə isə tələsmirəm yatmağa. Baxmayaraq ki, stressli, yorucu bir gün keçirmişəm - 
yuxum gəlmir.  
Nə üçün gəlmədiyini də bilirəm - çünki Şeylanı düşünürəm. Rənaya bu barədə heç nə deməyəcəm, danışmayacam, 
bölüşməyəcəm onunla. Buna ehtiyac duymuram. Bəs özüm-özümə hesabat verməliyəm ya yox? Bu gün nə etdiyimi, 
niyə etdiyimi, bu vicdan əzabı və qorxu hissi ilə daha nə qədər yaşayacağımı düşünmüşəmmi? Bəli, qorxu hissi ilə, çünki 
Şeyla kimi bir qadınla yatmağın məsuliyyəti ağırdır. Gec-tez bunun cəzasını ödəyəcəyimi bilirəm.  
Sabah saat üçdə növbəti prosedura üçün klinikaya gəlməlidir. Nə edim görəsən? Bəlkə başqa həkimə həvalə edim onu? 
Yox - bununla nə özü, nə də Azər razılaşmayacaq.  
Maraqlıdır, görəsən sabah nə haqda danışacaq mənimlə? Bir-birimizin üzünə necə baxacağıq? Bir qadınla təsadüfən 
sevişib, səhərisi hər  şeyi unutmaq, bu hadisəni bir daha xatırlamamaq mümkündürmü? Bir suala da cavab verməli, 
özümlə dürüst olmalıyam – bunun davam etməsini istəyirəmmi? Cavabım dünəndən hazırdır - yox, istəmirəm. Qeyri-adi 
heç nə tapmadım onun sevişmə tərzində – nə nəfəsi, nə döşləri, nə də öpüşməyi yaddaqalan olmadı. Bəlkə də özümü 
belə spontan əlaqəyə hazırlamamışdım deyə, Şeyla ilə seks olduqca sönük, mexaniki göründü mənə. 
Yuxuya da elə bu düşüncələrlə qərq oldum.  
 
*** 
 
Filmlərdə səhər obaşdan dodaq-dodağa öpüşən cütlükləri görəndə ürəyim bulanır – guya yuxudan oyananda bunların 
ağzından iy gəlmir, nəfəsləri gül qoxuyur. Səhər Rəna çiynimə toxunub, sonra da əyilib yanağımdan öpəndə, ağlıma 
gələn fikir bu oldu. Yuxu sərsəmi olan adamlarda qəribə assosiasiyalar yaranır.  
- Mən getdim işə. Çıxanda qapını çırparsan. Mətbəxdə hər şey hazırdı.  
- Sağ ol – dedim. – Sənə yaxşı yol. 
Qapının örtüldüyünü eşidib saata baxdım - doqquza qalırdı. Yuxum qaçmışdı. Ayağa qalxıb telefonumu açdım, su 
proseduralarını bitirib mətbəxə keçdim. Qaynadılmış sosiskanın, yumurtanın üstü salfetlə örtülmüşdü. Vam ocaqda 
pəsdən fit çala-çala çaynik loqquldayırdı. Nescafe hazırlayıb oturdum, sosiskadan bir dişləm aldım. Zəng gəldi.  
Displeydə istənilən adamın adını görməyə hazır idim, bircə Sevilin adından başqa. Amma zəng edən oydu. Səhər-səhər 
xeyrola? Ürəyim tez-tez döyündü:  
- Sabahın xeyir – səsi rəsmilikdən uzaq, səmimi idi. 
- Sabahın xeyir. 
- Narahat eləmədim? – çəkinərək soruşdu. 
- Yox, nə danışırsan. Oyanmışdım.  
- Bu gün məktəbə gedə bilərsən? 
Həyəcanla: 
- Nəsə olub? – soruşdum. 
- Səhərdən zəng vururam sənə, telefonun bağlıdır. Müəllimə bayaq dedi ki, müdir sizi görmək istəyir. Soruşdum bəs nə 
olub, dedi Özgür özünü pis aparır, dərslərini oxumur, nə bilim, mübahisə edir. Mən də işə getməliyəm, iclas var bu gün. 
Dedim atası gələr bir azdan. Sən gedə bilərsən? 
Özümü saxlaya bilməyib, acıqla: 

 
93
- Bəs Rasim hardadı?  
- Rasim?! Uşağın atası sənsən, yoxsa Rasim? Sənə maraqlı deyil oğlunun məktəbdə hansı problemləri var?! – təmkinlə 
danışırdı amma sadaladığı arqumentlər güllə kimi deşib keçirdi beynimi. 
- Axı  həmişə  məktəbə Rasim gedirdi. Sən də razı olurdun. Ona görə soruşdum. - Yersiz sözlərimdən ötrü peşman 
olmuşdum. Sevili sancmaq üçün münasib zaman deyildi. Nə axmaq adamam. - Əlbəttə gedərəm, problem yoxdur. Saat 
neçədə olmalıyam orda? 
- Nə qədər tez getsən, o qədər yaxşıdır. 
- Yaxşı, narahat olma. Bir azdan çıxıram. Zəngləşərik. 
Məktəbə çatanda, saat ona on beş dəqiqə qalırdı. Özgürün sinfinin olduğu ikinci mərtəbəyə yüyürərək qalxdım. Qapıya 
yaxınlaşanda, sinif rəhbəri Ramilə Qurbanovnanın səsini eşitdim. Rus dili dərsi keçilirdi. Ramilə Qurbanovna, hansısa 
şairin Bakı haqqında şeirini oxuyur, uşaqlar da onun ardınca təkrarlayırdılar: 
“Нет на свете города мне ближе, 
Хоть немало видел на веку – 
Я хотел бы жить в Париже, 
Если б не было такой земли – Баку!” 
Məni gülmək tutsa da sifətimə ciddilik qatıb aralı qapını taqqıldatdım. Müəllimə məni görüb təlaşlandı: 
- Hə, sizsiniz? Bu dəqiqə. Uşaqlar, sakit oturun indi gəlirəm! Səsiniz çıxmasın! 
Bütün  şagirdlər kimi, Özgür də kimin gəldiyini görmək üçün üzünü qapıya çevirdi. Göz-gözə  gəldik. Lakin gəlişimə 
sevinmək yerinə, elə bil məni görüb narahat oldu. Üzündə nigaran ifadə sezdim. Onu belə  sınıxmış görmək ürəyimi 
sızlatdı. “Görəsən nə baş verib?” düşündüm. 
Ramilə Qurbanovna dəhlizə çıxdı. 
- Salam. Zəhmət olmasa müdirin otağına keçək. 
Müdirin otağına qədər dinmədən ardınca getdim. Başını aşağı salıb becid-becid addımlayır, arada yanından ötdüyümüz 
siniflərin aralı qapılarından içəri göz atmağı da unutmurdu. Kabinetə yaxınlaşanda, qapını döymədən açdı, məni içəri 
dəvət etdi: 
- Buyurun. 
Şişman məktəb müdiri Sara xanım, bizi görən kimi qabağındakı qalın jurnalı bağladı, eynəyini çıxartdı: 
- Keçin içəri, keçin.  
Səsi soyuq və kobud idi, sifətindən də zəhrimar yağırdı. Məsələdən agah deyildim deyə, Özgürün nəsə ciddi bir şuluqluq 
etdiyini, kiminləsə dalaşdığını, ya da məktəbdə nəsə sındırdığını düşündüm. 
Sara bizə oturmağı təklif etmədən mətləbə keçdi. Ramilə Qurbanovnaya: 
- Danışın. Danışın, atası da eşitsin – dedi və elə bil müəllimənin nə danışacağını özü də bilmədiyindən, dərin maraq 
ifadə edən əda ilə kresloda yerini rahlayıb, Ramilə Qurbanovnaya qulaq asmağa hazırlaşdı. 
Bu dəfə əməlli başlı qorxdum. “Yəqin, bağışlanmaz bir günah işləyib. Atasız böyüyən uşaq belə olar da!”  
Ramilə Qurbanovna alçaq səslə, çəkinərək danışmağa başladı: 
- Bilirsinizmi, deməzdim Özgür nadinc, dərslərini pis oxuyan şagirddir. Amma son vaxtlar bizimlə tez-tez mübahisə edir, 
sözə qulaq asmır, tapşırıqları yerinə yetirmir. Öz davranışları ilə başqa uşaqlara təsir etməsəydi dərd yarı. Amma Özgür 
onlara da pis nümunə olur.  
Qollarımı aralayıb: 
- Birinci dəfədir eşidirəm ki, Özgür özünü pis aparır – təəccüblə dedim. - Anası  həmişə  mənə deyir ki, uşaq  əlaçıdır, 
yaxşı oxuyur. Düzdür, hiperaktivliyi var, amma bu, heç vaxt problem olmayıb axı. Özüm də gündəliyinə tez-tez baxıram.  
Sara gözlərini üzümə zilləyib, həvəssiz mırıldandı: 
- Siz həyat yoldaşınızdan boşanmısınız? 
- Bəli. Amma uşağın tərbiyəsi ilə məşğul oluram. Bunun bizim boşanmağımıza dəxli yoxdur. 
Sara pis-pis qımışıb: 
- O sizə elə gəlir ki, yoxdur. Ramilə xanım, davam edin – dedi və üzünü təzədən müəlliməyə çevirdi.  
Ramilə Qurbanovna əzilə-əzilə danışmağa davam elədi: 
- O gün bütün sinfə ev tapşırığı vermişdim. “Qənirə ana” şeirini. Özgür sabahısı gün dərsə hazırlıqsız gəldi. Soruşdum ki, 
Özgür səndən nə əcəb, dedi ki, mənim Qənirə adlı anam yoxdur, ona görə əzbərləmədim. Vallah çaşdım qaldım. Mən 
onun anasını da, atasını... üzr istəyirəm, atalığını da tanıyıram, çox mədəni adamlardır. Çətin ki, evdə ona belə tərbiyə 
versinlər. 
Sara hirslə gözlərini bərəldib, nifrətlə üzümə baxdı: 

 
94
- Niyə gülürsünüz, başa düşmədim?! Bu nə deməkdir? – yüksək səslə dedi. - Biz burada ciddi məsələ müzakirə edirik, 
sizsə gülürsünüz! Oğlunuz məktəbin nizam-intizamını pozur, sinifdə müəllimə ilə mübahisə edir. “Qənirə ana” şeiri təhsil 
nazirliyi tərəfindən təsdiqlənmiş, dərsliklərə salınmış, məcburi qaydada əzbərlənməli olan şeirdir.  
- Bir dəqiqə - dedim. – Birincisi yavaş danışın, qışqırmaq lazım deyil xanım. İkincisi də ki, Özgür sizə lazım olan cavabı 
artıq verib – onun Qənirə adlı anası yoxdur. Mən də elə bildim nəsə ciddi bir hadisə baş verib. Bir dənə mənasız şeirin 
üstündə çağırmısınız məni bura? 
Sara bir müəlliməyə baxdı, bir mənə. 
- Deməli uşağa belə şeyləri siz öyrədirsiniz?!  
- Bəli, bu mənim tərbiyəmdir. – vulkan kimi partlamağa, Saranın nəhəng masasını, kabinetdəki bütün mənasız portret, 
kitab və suvenirləri qırıb-yıxmağa hazır olsam da, təmkinlə, həm də fəxrlə dedim. - Mənim oğlumun Qənirə adlı anası 
yoxdur. Heç bir lideri, “xalq və millət anası” yoxdur. Mən öz övladımı bu hakimiyyətə, təhsil sisteminizə və ümumiyyətlə 
Qənirə Milliyə düşmən ruhda böyüdürəm. Buna sözünüz var? 
Sara rəng verib rəng aldı. Boğulan kimi oldu.  
- Siz, siz nə danışırsınız? Necə yəni... 
- Bax eləcə - dedim və Ramilə Qurbanovnanın yana qaçmış çənəsinə baxdım. – Mənim oğlum sizin gicbəsər şeirlərinizi 
əzbərləməyəcək!  Əgər təzyiq etsəniz, qiymətlərini kəssəniz, hay-küy salaram. Xəbər bütün ölkəyə, dünyaya yayılar, 
biabır olarsınız. 
Sara qorxdu! 
Qorxdu, çünki ölkədə bircə  nəfər belə narazının olduğu bilinməməli, aşkara çıxmamalıdır.  Şeir  əzbərləmək istəməyən 
şagirdə  məktəbin divarları arasında dözmək olar, amma şeir  əzbərləməyən  şagirdin və atasının təhsil sistemi ilə 
mübarizəsinin kütləviləşməsi, bu növ üsyanlara presedent yaradacağı üçün rejimə sərf edən hadisə deyil. “Qənirə ana” 
şeirini əzbərləməkdən imtina etmiş şagirdə görə rejim, gözünü qırpmadan məktəb müdirini yerindən edə bilər. 
Sara başını endirdi. Ramilə isə qaşlarının altından gah ona, gah da mənə oğrun-oğrun baxırdı. Müdir qərar verməliydi. 
Elə bir qərar ki, nə mənim, nə də müəllimin yanında biabır olmasın, alçalmasın. Mənim hədəmdən qorxub geri çəkilsə, 
xəbər həmin andaca məktəbə yayılacaq, Sara müəllim heyəti və şagirdlər qarşısında başı aşağı olacaqdı. 
Nəhayət dilləndi: 
- Biz ölçü götürəcəyik! Siz məni şantaj edə bilməzsiniz! – bunları deyib, iri döşlü sinəsini şəstlə qabağa verdi. Qorxduğu 
açıq-aydın hiss olunsa da, ötkəm görünməyə məcbur idi. – Bizim məktəbimizdə, dövlətçiliyimizin əleyhinə olan şəxslərin 
övladları təhsil ala bilməzlər! 
Yaranmış tragikomik vəziyyət, artıq məni sıxmağa başlayırdı. 
- Özünüz bilərsiniz - dedim. – Mən gedirəm. Siz isə sözlərimi unutmayın və oğluma gic-gic şeirlər əzbərlətməyin. 
Qapını  sərt çırpıb kabinetdən çıxdım. Özgürün sinfinə yaxınlaşdıqca, ordan gələn uğultu hər addımda böyüyürdü. 
Yadıma düşdü ki, müəllimə sinifdən çıxanda biz də belə edirdik, heç vaxt sakit oturmurduq. Oturmamalıydıq da. 
Aralı qapıdan başımı içəri salıb arı yuvasını xatırladan sinifdə  oğlumu axtardım. Özgür iki qızın qabağında dayanıb 
hərarətlə, əl-qolunu ölçə-ölçə onlara nəsə danışır, qızlar da maraqla ona qulaq asırdılar.  
- Özgür!  
Məni görüb qaça-qaça yanıma gəldi. Dəhlizə çıxdıq.  
- Necəsən oğlum? 
- Yaxşıyam ata. - başını aşağı saldı. 
- Sarayla danışdım. Bundan sonra heç kəs sənə heç nə deməyəcək. Qənirə ana şeirini əzbərləmək lazım deyil. Amma 
dərslərini yaxşı oxumalısan. 
- Bəs mənə iki qoyacaq axı. 
- Qoymayacaq. Danışmışam Ramilə Qurbanovayla. 
- Bəs Rasim? 
Üzümdəki mülayim cizgilər, qəzəbli mimikayla əvəz olundu. 
- Nə Rasim? O nə istəyir? 
- Məni məcbur edir ki, belə şeirləri əzbərləyim. Deyir Qənirə bizim prezidentimizdir, onu çox istəməliyik. O, millətimizin 
anasıdır. 
- Rasim belə deyir? – yumruqlarımı sıxdım. 
- Hə. 
- Bəs anan nə deyir? – maraqlandım. 

 
95
- Mənim yanımda ona heç nə demir. Amma dünən gecə dava elədilər. Otaqdan səsləri gəlirdi. Sonra da Rasim çıxıb 
getdi. 
- Olsun – dedim. – Sən git sinfə, həftənin axırı görüşərik. Yaxşı? 
Boynuma sarılıb öpdü məni. 
“Oğlumdan ayrı qalacaq qədər eşşək adamam” düşündüm. “Yad bir kişinin uşağıma atalıq etməsinə necə razı oluram?! 
Necə?!” 
Pilləkənləri tez-tez düşüb küçəyə çıxdım. Məktəbin hündür, ağır qapısı ardımdan çırpılıb qapanan kimi, əllərim əsə-əsə 
Rasimin nömrəsini yığdım.  
- Eşidirəm. 
- Sənin eşidən qulağını sikim, göt oğlu göt! Bir də xəbər tutsam ki, uşağa şeir əzbərlədirsən, səni doğrayaram! Bildin?! 
- Danışığuva fikir ver... 
- Kəs səsini qoduğ! Mən sözümü dedim – uşağın atası mənəm! Tərbiyəsi ilə mən məşğul oluram! Bəhanə axtarıram ki, 
uşağı alım əlinizdən! Götvərən! Qəhbə oğlu qəhbə! Hardasan indi?  
Telefonu söndürdü.  
Nömrəsini təzədən yığdım, götürmədi.  
İkinci cəhdim də boşa çıxdı.  
Sonda bezib, lakonik mesaj yazdım: “GÖT!” 
İndi mən Rasimi harda tapım salım təpiyimin altına?! Sevilin iş yerinə gedə bilərəm, amma bilmirəm Rasim orda olacaq 
ya yox. Burada, məktəbin qabağında da gözləmək olar. Doğrudan da! Bəlkə bu gün uşağı Rasim götürəcək? Gərək 
Özgürdən soruşaydım. Məktəbə  gələcəksə, onu burdaca gözləyib  əzişdirə bilərəm. Amma uşağın yanında olmaz. 
Ümumiyyətlə uşağın atalığını döyüb evə yola salmaq, uşağa necə təsir edər görəsən? Əlbəttə pis. Çox pis. 
Məktəbdən yüz metr aralanmışdım ki, Sevil zəng elədi.  
- Utanmırsan? Budur sənin qanacağın, tərbiyən? 
Oğraşa bax, zəng vurub arvadına şikayət eləyib.  
- Nədi? Məndən sənə “sukalıq” eləyib? 
- Murad! Onunla sən yox, mən danışmalıyam! Sənin ona nəsə deməyə ixtiyarın yoxdur! 
Qışqırmağa başladım: 
- Söhbət mənim oğlumdan gedir Sevil! Oğlumdan! Rasim haranın poxudur ki, uşağa mən deyənin tərsini deyir?! Hə?! – 
Yoldan keçən qucağı körpəli qadın nifrətlə  mənə baxıb addımlarını sürətləndirdi. Səsimi bir az alçaltdım – Əgər mən 
oğluma kiməsə nifrət elə, kimisə sev deyirəmsə, oğraş ərin gərək dilini götünə soxub sakit otursun. Sözümün qabağına 
söz qoymasın. Məhv eləyərəm onu! 
- Sakit ol. – Sevil özü də bunu çox sakit, təmkinli tonda dedi. – Sakit ol. Məsələni çox böyüdürsən. Axşam görüşüb 
söhbət edərik.  
Sakitləşdim. Sevillə görüşmək perspektivi, məni özümə gətirməyə bəs eləmişdi. 
- Harda görüşək? 
- İşdən neçədə çıxırsan?  
- Həmişəki kimi, altından sonra çıxa bilərəm. 
Məni üzünə həsrət qoyan qadınla görüşmək ehtimalının həzzi başımı gicəlləndirdi.  
- Yeddidə evdə ola bilərsən? – elə bil harasa tələsirdi deyə, sualına tez cavab eşitmək istəyirdi. 
- Hə, ola bilərəm. Necə bəyəm? – Görəsən bunu niyə soruşur? 
- Axşam gələrəm sizə, söhbət edərik. 
Nəfəsim kəsildi, nitqimi itirdim. Necə  yəni? Sevil mənim evimə  gələcək?! Belə  şey olar? Boşandıqdan sonra ilk dəfə! 
Hətta çıxıb gedəndə, əşyalarını özü yox, anası gəlib aparmışdı evdən. İndi isə Sevil evə gəlmək istəyir.  
- Əlbəttə gələ bilərsən. Amma... 
- Nəsə olub? İstəmirsən başqa yerdə görüşək. 
- Yox, yox. Gərək yır-yığış eləyim. 
- Ehtiyac yoxdu. Nə isə, görüşərik. İndi tələsirəm. Hə! Məktəbin qabağında pusqu qurma. Rasim gəlib uşağı götürəcək. 
Problem istəmirəm! Axşam söhbət edərik. 
- Narahat olma, burda dayanmaq fikrim yoxdur. İşə getməliyəm. 

 
96
- Lap yaxşı – dedi. – Özünə yaxşı bax. 
 
*** 
 
Toğrul kabinetimdəki “Tefal” markalı elektrikli çaydandan iri fincana su süzüb, bir qaşıq kofe və şəkəri içində qarışdırdı, 
gəlib qarşıma dikildi. İsti kofedən ehtiyatla bir qurtum içib üzümə baxdı. 
- Nə olub yenə? 
- Heç. Elə belə – gülümsədim.  
- Baş açmaq olmur – kefin kökdü, yoxsa qanın qaradı. 
Baxışlarını üzümdən ayırmadan kresloya əyləşdi. “Şeylanın kreslosuna”.  
- Bu axşam Sevillə görüşəcəm – dedim. 
Toğrul başa düşmədi. Fincanı masanın üstünə qoyub təəccüblə mənə baxdı: 
- Nə olsun ki? Tez-tez görüşmürsünüz bəyəm? 
- Adi görüşdən danışmıram – dedim. – Evimə gələcək. 
- Nə danışırsan? – Toğrul da elə bil həyəcanlandı. Özünü bir az qabağa verib – Aha, danış görüm – dedi. 
- Nə danışım e? Getmişdim bu gün məktəbə, direktorla görüşdüm. Özgür “Qənirə ana” şeirini əzbərləməyib... 
Bütün əhvalatı olduğu kimi ona danışdım.  
- Hə də. Lap yaxşı – dedi. - Gəlsin söhbət eləyin. Sonra da gözlənilmədən – Bəs Şeyla gələcək bu gün? 
- Hə, indilərdə gəlməlidir.  
- Bir söz soruşum. Aranızda nəsə olub? 
Sual elə  qəfil verilmişdi ki, çaş-baş qaldım. Toğrul həmişə belə edir. Qorxuram axırda bu parlaq zəkası özünə  zərər 
versin. 
- Nə mənada? – vaxt qazanmaq üçün soruşdum. 
- Hər mənada.  
Gülə-gülə başımı buladım. 
- Sən nə adamsan! 
- Yəni nəsə olub? – gözləri parıldadı. 
Toğruldan gizlətməyin nə mənası var? 
- Aha. Dünən zorlayıb məni.  
- ??? 
- Hə də - dedim. – Elə o məsələ.  
- Harda?! – gözlərini bərəldib kofedən bir qurtum içdi.  
- Elə burda. 
- Nə danışırsan?! Zarafat eləyirsən? 
- Yox, düz sözümdü. Əşi sonra danışarıq – dedim.  
- Dayan görüm e! – dedi, ayağa qalxdı. – Necə yəni otaqda. Nə vaxt oldu bu? 
- Gündüz. Prosedura gələndə. 
- Əməlli başdı sikişdiniz, yoxsa öpüşmə filan? 
- Nə öpüşmə? Deyirəm zorlayıb məni.  
- Aha. Başa düşdüm – pəncərəyə yaxınlaşıb küçəyə baxdı. – Dünən mən otağa girib sənə terror söhbətini danışanda, 
pörtüb qalmışdın elə bil.  
- Hissiyatına söz ola bilməz – güldüm. 
- Niyə belə iş tutdun? Bilmirsən axırı pis ola bilər? 
- Eee bəsdir! Heç özüm də bilmədim necə oldu. Birinci axırıncı dəfədir. Bir azdan özü də gələcək – köks ötürüb dedim. - 
Görüm özünü necə aparır. 
- Dünəndən heç zəng eləməyib? – Toğrul maraqlanıb təzədən yerinə oturdu. 

 
97
- Yox, eləməyib. 
- Qəribədir. 
- Nə isə. Sənin işlərin necə gedir? 
Gözlərini azacıq qıyıb: 
- Bütün təzə xəbərlər səndədir. Məndə köhnə hamam, köhnə tas. 
- Ayrılmısınız yenə? 
Ağrılı təbəssümlə: 
- Sənin də intuisiyana söz ola bilməz – dedi. - Hə, ayrılmışıq.  İki gün əvvəl telefonu üzümə söndürdü, indi də cavab 
vermir. Nə isə. Düzələr. 
Aha! Düzələcək, gözlə. Zavallı Toğrul, istəməzdim sənə yazığım gəlsin. Yazıq adam olmağa layiq deyilsən çünki. Amma 
neyləyim, özümlə bacara bilmirəm – mənim gözümdə sən hiyləgər, məkrli bir qadının könüllü ayaqaltısından başqa heç 
nə deyilsən. Bu üzdən sənə yazığım gəlir.  
Qapı döyüldü.  
 

 
98
Dilemma 
 
 
 
- Salaaam. 
Olduqca xoşbəxt görünən Şeylanın, salamı da sanki musiqili alınmışdı.  
Toğrul təlaşla: 
- Yaxşı, görüşərik – deyib mənə göz vurdu. Otaqdan çıxdı.  
Üzündəki şit, yersiz təbəssümü ilə insanı hövsələdən çıxaran Şeyla qapını örtüb: 
- Vaxtsız gəlmədim ki? Bəlkə nəsə söhbətiniz vardı? 
- Yox – dedim. – Problem deyil. 
Çantasını masamın üstünə qoyub güzgüyə yaxınlaşdı, çeçələ barmağının dırnağı ilə kirpiklərini hamarladı, dodaqlarını 
bir-birinə sürtdü. Sonra şıltaqlıq saçan gözlərini döyə-döyə mənə baxıb soruşdu: 
- Problem deyil. Poblem yoxdu. Azərbaycanlılar bu sözləri tez-tez işlədirlər, düz demirəm? 
- Nə bilim. Yəqin ki. 
- Həə. Amma problemlər qurtarmır ki, qurtarmır.  
Tələsmədən qapıya yönəldi, cəftəni vurub mənə yaxınlaşdı. Bu yerdə onu saxlamaq, gedib qapını açmaq, ona həddini 
bildirmək lazım gəldiyini düşündüm, amma yerimdən tərpənməyə güc, cəsarət tapmadım özümdə. Dayandığım yerdə 
quruyub qalmışdım; onun rahat, sərbəst hərəkətlərinə heyrətlə tamaşa edirdim. Özünü elə aparırdı ki, elə bil yüz ilin 
tanışlarıyıq. Sonda, özümü toplayıb: 
- Neynirsən? – soruşdum. 
Cavab vermək yerinə, bir göz qırpımında dodaqlarıma öpüş qondurdu.  
“Axı mənim də bir mənliyim var” düşündüm və onu qabaca özümdən uzaqlaşdırıb geri çəkildim. 
- Xahiş edirəm, lazım deyil! – üzümü turşutdum.  
İtaətkarlıqla keçib kresloya oturdu, çantasından siqaret çıxartdı və dəxlisiz sual verdi: 
- ADNA-da olanlar haqqında nə fikirləşirsən?  
Nə hərəkətlərində, nə sözlərində məntiq yox idi. Güclü təsirə malik psixotrop maddə qəbul etmiş, prostrasiya vəziyyətinə 
düşmüş adama oxşayırdı. Bilmirdim ona qəzəblənim, yoxsa gülüm. Qarışıq hisslər keçirirdim. 
- ADNA-da olanlar? Nə bilim. Ev istəyib, verməyiblər, o da intiqam alıb. Bundan artıq nə deyə bilərəm? Özü də ki... 
siqareti yandırmağa tələsmə. Gəl proseduranı bitirək, sonra çəkərsən. 
- Baş üstə - deyib, nə üçünsə sevinclə ayağa qalxdı. 
Həvəssizcə iynəni vuranda, ardından da damaqlarına gel sürtəndə  ağız qoxusunun ilk günkü qədər  şiddətli olduğunu 
hiss etdim, ödüm ağzıma gəldi. Bayaq dodağımdan öpəndə də narahat olmuşdum. 
Salfeti ona uzadıb, dodaqlarını silməsinə gözucu tamaşa edərək pəncərənin qabağına keçdim. Qancıq tez rədd olub 
getsəydi, əla olardı. 
Küçədə gözləyən S-Class Mercedes-in sürücüsü dala-qabağa var-gəl edir, yanğıyla siqaret çəkirdi. Ailəsinə çörək pulu 
qazanmaq üçün min zülmə qatlaşan, bəlkə  də  hər gün alçalan orta yaşlı bu kişiyə ürəyim ağrıdı. O, Şeylanın bütün 
şıltaqlıqlarına vərdiş edib artıq. Bəs mən? Buna məcburammı? Bu qadından nə asılılığım var? O kimdir axı? 
Üzümü qətiyyətlə ona çevirəndə, artıq ayağa qalxmışdı. Krana yaxınlaşıb dodaqlarına yüngülcə su vurdu, salfetlə 
qurulayıb zibilqabına atdı. 
- Mən bir azdan çıxmalıyam – dedim və səsimin titrədiyini hiss etdim. Əgər o da hiss edibsə, çox pis. 
Kresloya əyləşdi, ayağını ayağı üstə aşırtdı. 
- Xəstən olmayacaq bu gün? 
- Yox. İşlərim var, çıxmalıyam – təkrarladım. Sözlərimin inandırıcılıqdan uzaq olduğunu özüm də bilirdim. Deməli belə 
lazımsız yalanlar danışmağı yaxşı bacarmıram.  
Bayaq çəkməyinə icazə vermədiyim siqareti indi yandırdı.  
- İşlərini nə vaxta qurtararsan? 
- Bu gün boş vaxtım olmayacaq. Həyat yoldaşımla görüşməliyəm - bunu elə qürurla dedim ki, elə bil həyat yoldaşımın 
olması fəxr ediləsi, əlahiddə hadisədir.  

 
99
Gülümsədi. 
- Evlisən? 
İndi nə cavab verim? 
- Yox. Boşanmışam. Amma bu gün görüşməliyik. Oğlumuzun bəzi problemlərini həll etmək lazımdır. 
- Oğlun olduğunu bilmirdim. 
“Guya sən nə bilirsən ki, ay qancıq?” düşündüm. 
Ayağa qalxıb masanın altındakı siyirtmədən külqabını özü götürdü. Düşüncəli halda kresloya qayıdıb, ağır-ağır oturdu.  
- Hə, var. Özü də birinci sinfə gedir – dedim. 
- Birinci sinfə gedən uşağın problemləri var? Nə problemi ola bilər axı?  
Əsəbi halda: 
- Səncə nə ola bilər? – soruşdum. – Bu iyrənc rejimdən başqa, kiçikli böyüklü bütün vətəndaşların nə problemi ola bilər?  
Sifətini büzüşdürdü: 
- Yenə başladın? Səndən uşağın problemi nədir soruşuram, sənsə müxalifətçilik edirsən. 
- Bəs desəm ki, bundan sənə nə var? 
Siqareti tutduğu sağ əli ilə havada jest edib: 
- Onda səndən inciyərəm – dedi. – Yox, zarafatsız soruşuram.  
Köks ötürüb yerimə oturdum, masaya dirsəkləndim. 
- Məktəbdə məcbur edirlər ki, Qənirə Milliyə həsr olunmuş şeiri əzbərləsin. Uşaq da əzbərləmək istəmir.  
- Niyə?  
- Necə yəni niyə?  
Şeylanın gözlərindəki səmimi ifadədən məlum olurdu ki, “niyə”sini doğrudan da başa düşə bilmir.  
- Çünki onun mənim kimi atası var. İcazə vermirəm! 
- Bəs məktəbdə nə baş verib? İki alıb? 
Sara yadımda düşdü. Əsəbimdən dişlərimi qıcıdım: 
- İki nədir? Direktor uşağı məktəbdən qovmaqla hədələyir! Bir şeirin üstündə! 
Dodaqlarını büzüb bir müddət susaraq üzümə baxdı. Sonda dilləndi: 
- İndidən niyə şikəst edirsən uşağı? 
“Sən bir bunun həyasızlığına bax!” düşündüm.  
- Şikəst?! Uşağı şikəst edən mən yox, sizin sistemdir!  
Siqareti söndürüb ayağa durdu, yanıma gəldi. Masanın küncündə oturub əllərini dizlərinə qoydu. 
- Bu barədə  səninlə danışdıq o gün. Mənim fikrimcə indiki rejim Azərbaycana  ən sərf edən rejimdir. Bundan yaxşısı 
qurula bilməz. Sus! İmkan ver sözümü bitirim. Bilirsən necədir? Mən səninlə yaxın olmaq istəyirəm. Bunun üçün ilk 
addımı özüm atdım. Amma sən məndən qaçırsan elə bil. Dost olmaq istəmirsən. 
“Nə dostluğu? Nə yaxınlığı? Bu nə danışır? Axmaqdır nədir?” 
- Şeyla, biz iki-üç gündür ki, tanışıq. Özü də mənim sevgilim var. 
Barmağını dodaqlarıma qoydu: 
- Hələ sevgilin ola-ola dünən o cür ehtiraslı sevişdin mənimlə? Gör olmasaydı neynəyərdin, dağıdardın ki məni! 
Deyirəm axı, dünənkinin cəzasını mütləq çəkəcəyəm. Bunun adı poxa düşməkdir! 
Bezgin halda ilə dedim: 
- Dünənki hadisə, sənin təşəbbüsün idi, mənim yox. Olan oldu, keçən keçdi. Bu söhbətə qayıtmağın mənası yoxdur. 
Unudaq getsin. 
- Necə yəni unudaq? Sən nə danışırsan? – masanın üstündən yerə atılıb əllərini cins şalvarının ciblərinə saldı, qarşıma 
dikilib qəzəblə qarışıq kinayəli gözlərini üzümə zillədi. - Biz hələ təzə başlayırıq, sənsə deyirsən unudaq. Mən səndən 
çox şey istəmirəm. Arada bir görüşək, söhbət eləyək... sevişək.  
- Sən nə danışırsan? Nə görüşməyi? Zarafat edirsən? Sən kim, mən kim? 
- Ooo. Nədi? Özünü mənə yaraşdırmırsan, yoxsa məni özünə? 

 
100
- Söhbət bundan getmir – dedim. Sözlər boğazımda tıxanıb qalmışdı. Nə deyəcəyimi bilmirdim. Doğrudan da mənə tanış 
olan situasiya deyildi deyə, özümü necə aparmaq barədə heç bir təsəvvürüm yox idi. – Biz başqa dünyaların 
adamlarıyıq. Dünən sən birinci başladın. Başa düşürsən, sənə qarşı heç nə hiss etmirəm. Səndən qadın kimi xoşum 
gəlmir. 
Qəşş etdi: 
- Ha ha! Xoşun gəlmir? Ona görə dünən vəhşi kimi qayırırdın məni bu stolun üstündə?! – deyib əli ilə masaya möhkəmcə 
vurdu. 
Ona “Sus! Dəhlizdə səsin eşidilə bilər” deməliydim amma heç nə demədim. Psixi xəstə kimi aparırdı özünü, mən də mat 
keçmiş vəziyyətdə ona tamaşa edirdim. Hiddət saçan gözləri qorxuluydu. Bircə onu düşündüm ki, “bu bəla hardan ilişdi 
mənə?” 
- Bir də belə şey olmayacaq! Heç vaxt! 
Başını yırğalayaraq, gözlərini qıydı: 
- Olacaq əzizim. Olacaq. Mütləq olacaq! 
Başa düşdüm ki, məndən əl çəkmək niyyətində deyil və “olacaq” deyirsə, deməli doğrudan da olacaq. 
- Məni hədələyirsən? 
-  Əlbəttə. Belə  də yoza bilərsən. Mən qadın ola-ola sənə görüşməyi, sevişməyi təklif edirəm, sən isə naz edirsən. 
Bilmirsən ki, rədd edilən qadınların intiqamı yaman olur?  
Mən yuxu görürəm, yoxsa bunlar doğrudan mənim başıma gəlir? Yox, yox! Bu bəla da deyil, bu müsibətdir. Hər istədiyini 
əldə etməyə öyrəşmiş, tutduğunu qopardan şıltaq qadına rast gəlmişəm. Görəsən hansı günahlarıma görə belə 
cəzalandırılıram?  
- Razı olmasam neynəyəcəksən? – əsəblə irişərək soruşdum. 
Əllərini aralayıb, gözlərini yarıyacan yumdu, kirpiklərini titrətdi. 
- Nəinki bu klinikada, heç yerdə iş tapa bilməyəcəksən. İşləmək, yaşamaq istəyirsənsə təklifimə yox deməməlisən. 
Nəfəsim kəsildi. Fincanın dibində qalan kofedən iki qurtum içdim. Əlimi cibimə atıb siqaret çıxartdım. Yandırdım. O 
hardasa başımın üstündə dayanıb və  dəqiq bilirəm ki, mənə baxır. Ondan iyrənirəm. Çox iyrənirəm. Birdən yenə  səsi 
gəldi, diksindim. 
- Uşaq neçə nömrəli məktəbdə oxuyur?  
- 20-də – avtomatik dedim və öz səsimi tanımadım.  
Şeyla çantasından telefonu çıxartdı. 
- Adı nədir? 
Mən nə üçün ona cavab verməliyəm? Nə eləmək istəyir? Birdən uşağı da zibilə salar. Amma cavab verdim: 
- Özgür. Özgür Fərəcov. 
- O`key – nömrəni yığıb bir az gözlədi. - Alo, Kəmalə necəsən? Sağ ol cigər, çox sağ ol... Hə, demə-demə.. Ha-ha-ha... 
Kəmiş, 20 nömrəli məktəblə əlaqə saxla... Hə, hə 20 nömrəli. Bir şagirdi tapşırmaq lazımdır. Adı Özgür Fərəcov. Nəsə 
xırda problem yaranıb direktorla, danışıb məsələni yoluna qoymaq lazımdır. Oldu? Hə  də, yaddan çıxarsınlar söhbəti, 
qurtarsın-getsin... Hə, cigər... Oldu... Hə, nəticəni mənə deyərsən a sonra. Öpdüm. – Telefonu təzədən çantasına atıb, - 
Bax belə - dedi.  
- Kimə zəng eləmişdin? – yorğun halda başımı ağır-ağır qaldırıb soruşdum. Taqətim qalmamışdı, çox yorulmuşdum. 
- Atamın köməkçisinə. İki dəqiqəyə həll edəcək hər şeyi. – diqqətlə üzümə baxdı. – Mənə nifrət edirsən? 
- O gün dedim axı - edirəm. Özü də çox. 
Dodaqlarını büzüb, başını endirib-qaldırdı. 
- Lap yaxşı – laqeyd əda ilə dedi. – Özün bilərsən. Mənə sənin sevgin yox, bədənin lazımdır. 
Diqqətlə üzünə baxdım. Gözlərimdə nifrət yox, sadəcə boşluq vardı, özüm də bunu hiss edirdim. Deyəsən o da. 
- Narahat olma, gedirəm.  İşlərim var. Həm də  sən eks-arvadınla görüşməlisən axı. Sabah səninlə maraqlı bir yerə 
gedəcəyik. Xəbərin olsun. Yəni sabaha plan qurma. 
- Necə yəni gedəcəyik? Bu nə tondur? Mənə əmr edirsən? – təzədən qızışdım, səsimi yüksəltdim.  
- Coşma canım, coşma. Sənə əmr eləyən yoxdur. Sadəcə, deyirəm ki, sabah rahat söhbət eləyək. Kabinetdə alınmır. Nə 
isə, zəngləşərik. Sağ ol – dedi və çantasını götürüb çıxdı.  
O gedəndən sonra çənəmi yumruğuma dayayıb külqabıdakı pomadalı siqaret kötüyünə zillədim gözlərimi. Zahirən sakit 
görünsəm də, içimdə sanki vulkan qaynayırdı. Nəsə fikirləşmək lazımdır. Özü də təcili. Bu, belə davam edə bilməz.  
Toğrul elə bil bayaqdan Şeylanın getməyini gözləyirdi. İki dəqiqə keçməmiş otağa girib qapını örtdü. 

 
101
- Nə deyir? 
Gözlərimi ağır-ağır qaldırıb Toğrula baxdım. İndi onu daha yaxşı başa düşürdüm. Başına gələn başmaqçı olar. Düzdür, 
situasiyalarımız mahiyyət etibarilə oxşar olsa da, təfərrüatlarda xeyli fərqlənir - Zümrüd Toğrulun zəifliyindən istifadə 
edərək onu barmağına dolayır. Özü də onunla yatmır.  Şeyla isə  mənim güclü ya da zəif xarakterli olmağımla 
maraqlanmır. O, öz şərtlərini diqtə edir. İmkanlarına, gücünə arxalanaraq mənə təzyiq göstərir. Şıltaq, eyni zamanda bir-
iki kitab oxumaqla, özünü dahi sanan ağıldan kəm qadın - bu lap böyük faciədir. 
Axı onun Avropada təhsil alması da, dəb xətrinə atılmış addımdır. Görünür ki, tərbiyəsizdir. Uşaqlıqdan “yox” sözü 
eşitməyib.  İndi isə diqqətə ehtiyacı var. Bəlkə  də... Görəsən bunun əvvəlki kişisi kim olub? Çox varlı, imkanlı, öz 
çevrəsinin adamı olub yəqin. Deməli Şeyla mənimlə yataraq ondan intiqam alır. 
Qənirə Millinin hansı əxlaqın sahibi olduğunu, ölkəni necə idarə etdiyini Şeylanın davranışlarını müşahidə edərək başa 
düşmək olar. Eyni əxlaqdadırlar – Zümrüd, Şeyla, Qənirə Milli. Şeylanın malik olduğu imkanlar Zümrüddə  də olsaydı, 
bəlkə Toğrul indi ya dəlixanaya düşmüşdü, ya da ümumiyyətlə yaşamırdı. 
- Heç nə. Nə deyəcək. – dedim. – Söhbət elədik elə-belə. 
- Həəə. Ürəyimi çəkmə! 
- Dedim bundan sonra aramızda heç nə ola bilməz. 
- O nə dedi? 
- Dedi ki, olacaq. 
Toğrul özünü kresloya buraxdı. Dirsəklərini dizlərinə qoyub əllərini birləşdirdi, qabağa əyildi. 
- Nə danışırsan?! Bəs indi necə olacaq? 
- Bilmirəm, sən də üstümə gəlmə - əsəbi halda qışqırıb ayağa sıçradım. – Qəhbə əl çəkmir məndən.  
Telefon zəngi ilə diksindim. O idi zəng edən. Toğrula baxdım: 
- Cavab ver də. Gör nə deyir. 
Telefonu əlacsız açdım.  
- Alo. 
- Eşidirəm – dedim. 
- Məsələ  həll olundu. Uşağın məktəbdə heç bir problemi olmayacaq. Qənirə Millini söyməsin,  şeirləri  əzbərləməsə  də 
olar – Şaqqanaq çəkdi. – Eşitdin? Nə isə, sabahkı planı unutma. 
Telefonu xələtimin cibinə atdım. 
- Nə deyir? – Toğrul həyəcanla soruşdu. 
- Deyir məsələ həll olunub.  
Gözlərini qıyıb dala çəkildi, kresloya söykəndi: 
- Nə məsələ? 
- Özgürün məsələsi.  
- O hardan bilir? 
- Mən danışdım ona. Amma kömək istəmək üçün yox, rejimi söymək üçün yaxşı fürsət düşmüşdü, danışdım. O da 
atasının aparatından məktəbə zəng vurdurtdurub, tapşırtdırıb uşağı. Zəng eləmişdi bunu xəbər versin. İndi minnətliyəm 
onun yanında. Əşşi nə isə. Yəqin Özgür üçün buna dəyər.  
 

 
102