Esxatoloji perspektivdə avtoritarizm anatomiyası

Ruslan və Lüdmila 
 
 
 
 “...Təsəvvür edin - Bakının mərkəzində “Ruslan və Lüdmila” adlı nəhəng kitab mağazası, altında isə “Mozart” ədəbiyyat 
kafesi. Ölməz Puşkinin unudulmaz əsərinin adından ilham alaraq, bu kitab məbədinə “Ruslan və Lüdmila” adını qoyan 
isə, kitab vurğunu, ədəbiyyat aşiqi, gənc iş adamı Roman Bakinskidir. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, bu mağaza 
Rusiya Federasiyasının Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə açılıb və mağazanın açılışında hər iki ölkənin mədəniyyət 
nazirləri iştirak ediblər. Müxbirimiz Svetlana Kotoçkina Azərbaycanın paytaxtı Bakıda Roman Bakinski ilə görüşərək 
ədəbiyyat, kitab və Rus mədəniyyəti haqqında söhbətləşib. 
 
- Roman, kitab mağazası  və  ədəbiyyat kafesi açmaq fikri sizdə necə yarandı? Və  nə üçün məhz Ruslan və 
Lüdmila? 
- Mənə  məxsus kitab mağazalarımın olması, səhərdən axşama qədər kitabların  əhatəsində olmaq mənim çoxdankı 
arzum olub. Bilirsinizmi, mən uşaq yaşlarımdan kitab vurğunuyam. Oğlanlar həyətdə top oynayanda, mən Leninin 
kitablarını oxuyurdum. Vallah düz sözümdür. Valideynlərim də kitabsevər olublar və biz, SSRİ dövründə ailəlikcə 
kitabsevərlər klubunun üzvü olmuşuq. Onu da deyim ki, mən qədim kökləri olan, nüfuzlu bir nəslin nümayəndəsiyəm. 
Bakinskilər Azərbaycan mədəniyyəti və elminə böyük töhfələr veriblər. Ulu babamdan mənim atama və əmilərimə qədər 
– nəslimizdəki bütün kişilər alim və yazıçılar olublar. Mən də bu zəncirin son halqası kimi, xalqımıza kitab mağazası və 
ədəbiyyat kafesi bəxş etdim. Ruslan və Lüdmila adına gəldikdə isə, mən hələ  uşaq vaxtı bu əsəri oxuyanda, onun 
kinosuna tamaşa edəndə Ruslan qədər yaraşıqlı və güclü olmağı xəyal etmişəm (gülür).  
- Deməli bütün layihələrinizin reallaşmasında, uşaqlıq arzularınızın böyük rolu olub. 
- Bəli, bəli. Bilirsinizmi Bakı, Aleksandr Puşkinin xatirəsinin, irsinin çox əziz tutulduğu şəhərdir. Bakı əhalisi hər zaman 
rus dilinə, rus ədəbiyyatına, rus mədəniyyətinə vurğun olub, Rusiya dəyərlərini bütün dəyərlərdən üstün tutub. Təsadüfi 
deyil ki, Bakı əhalisinin yarısından çoxu öz dilində danışa bilmədiyi halda, rus dilində səlis danışır. 
- Doğrudan da çox sevindirici haldır... 
- Əlbəttə! Rusiya və rus xalqı bilməlidir ki, Azərbaycan onun ən yaxın müttəfiqi, ən yaxın dostudur. Bizim hər şeyimiz – 
dünənimiz, bu günümüz və  gələcəyimiz Rusiya ilə bağlıdır. Məhz Rusiya Federasiyası Avropa Birliyinin Azərbaycan 
üzərindəki ekspansiyasının qarşısını almaqdadır.  Əlbəttə ki, ölkə  rəhbərliyində, rus dilini sevən yüksək çinli 
məmurlarımızın xidmətlərini də danmaq olmaz. Onlara da ayrıca təşəkkür düşür.  
- Bəs Azərbaycan dili necə? Məsələn siz öz doğma dilinizi bilirsiniz? 
- Xeyr, bilmirəm. Daha doğrusu məişət səviyyəsində bilirəm. Hesab edirəm ki, bu qədər bilmək kifayətdir. Birləşmiş 
Millətlərin proqnozuna görə, 2050-ci ilə  qədər dünyada 50 funksional dil qalacaq. Onların arasında Azərbaycan dili 
yoxdur. Odur ki, Azərbaycan dili kimi xırda və  əhəmiyyətsiz dilləri yaşatmaq üçün milyon dollarlar xərcləmək yerinə, 
dünyanın aparıcı 3-5 dilindən birinə ya da bir neçəsinə yiyələnmək daha məqbuldur. Biz tarixən Rus dilinin arealında 
yaşamışıq. Odur ki, bu dili bu gün də yaşatmaq və inkişaf etdirmək bizim borcumuzdur. Rusiya da bizə bu işdə dəstək 
olmalıdır. 
- Mağazanızda Azərbaycan dilində kitablar satırsınız? 
- Xeyr, satmırıq. Bizim müştərilərimiz Azərbaycan dilində olan kitablara maraq göstərmirlər.  
- Bəs dövlətin rəsmi dilində kitabların satılmaması etirazla qarşılanmır ki? 
-  Əlbəttə qarşılanır. Mətbuat yazır, bəzi qeyri-hökumət təşkilatları etiraz edir. Amma şəhərdə 10 dənə kitab mağazası 
var. Hamısı da Azərbaycan dilində kitab satır. Nə üçün hamının gözü elə bizim mağazamızdadır axı? Bu nə deməkdir?! 
İstəmirəm satmıram. Zorla deyil ki! 
Bu məqamda, kafedə qonşu masada oturmuş gənc bir qız söhbətə qoşulur. 
- Müdaxilə etdiyimə görə üzr istəyirəm. Biz doğrudan da bu kafe ilə, bu kitab mağazası ilə və Romanla fəxr edirik. Bura 
bizim  ən sevimli yerimizdir. Siz bilirsiniz ki, şəhərdə normal bir yer qalmayıb? Doğrudan elədir! Hər yeri Azərbaycan 
dilində danışanlar zəbt ediblər.  
- Siz bundan narahat olursunuz?  
Roman müdaxilə edir. 
- Lyamoçka (Ləman-red.) bizim daimi müştərilərimizdəndir. Ola bilsin o, öz fikrini düzgün ifadə edə bilmədi. Bilirsinizmi, 
tarixən belə olub ki, azərbaycandillilər  əyaləti,  əyalət təfəkkürünü rusdillilər isə urbanistik mədəniyyəti təmsil ediblər. 
Sovetlər dağılandan sonra rusdilli şəhər olan Bakı, əyalətdən gələnlərin istilasına məruz qaldı. Bu da haqlı olaraq bizləri, 
yerli  əhalini qıcıqlandırır. Biz demirik ki, Azərbaycan dili pisdir, lazımsızdır. Bir relikviya, tarixi abidə, raritet kimi öz 
dilimizə  dəyər veririk. Amma dilimiz müasir dövrümüzün tələblərinə cavab vermirsə, bu dildə  ədəbiyyat yaratmaq 
mümkün deyilsə, ondan yapışmağın, ona investisiya qoymağın nə mənası var? Azərbaycan dilinin lazımsızlığını tək mən 
yox, məşhur yazıçımız Samit Osmanlı da qeyd edirlər. 

 
64
- Samit Osmanlının kitablarına mağazada rast gəlmişdim. 
- Aha. O bizim gənc və perspektivli yazarlarımızdandır. Azərbaycan dilində nəsr yaratmağın mümkün olmadığını, bu dilin 
ədəbiyyata yatmadığını o da etiraf edir. Özünün də rus dilində yazması elə bu amillərdən irəli gəlir. Sözün düzü, Samit 
əvvəllər belə düşünmürdü – azərbaycandillilərlə oturub-dururdu. Amma bizim kafeyə gəlib-getməyə başlayandan, rusdilli 
elitar klubun üzvü olandan, bir az da qlamurlaşandan sonra, həqiqəti dərk etdi (gülür). Bütün rusdilli yazıçıların, 
tələbələrin və Bakı elitasının məbədidir bizim kafe...” 
 
Sənan zəng edib, saat yeddidən sonra “Mozart” kafesində görüşməyi təklif edəndə, üç gün əvvəl oxuduğum 
müsahibədən bu hissə yadıma düşdü
3
. Paytaxtın mərkəzində, Puşkinin məşhur poemasının adını daşıyan kitab 
mağazası  və “Mozart” ədəbiyyat kafesinin sahibi, son bir ildə naşirlik fəaliyyəti ilə  də ad çıxarmış  iş adamı Roman 
Bakinskinin, Rusiyanın məşhur “Лошади и наездники» jurnalında dərc olunmuş bu müsahibəsini internetdən oxuyanda, 
ölkədəki rusdilli-azərbaycandilli qarşıdurmasının artıq yeni bir mərhələyə, hətta təhlükəli fazaya keçməkdə olduğunu 
anlamışdım. Bakinski açıq-aşkar Azərbaycan dili və bu dilin daşıyıcıları ilə  məzələnməkdə olsun, müxalif mətbuat isə 
onu “vətənini, ölkəsini, millətini sevməməkdə” ittiham edərək, “nə üçün Roman, mağazaya ad seçərkən, bizim milli 
məhəbbət  əfsanələrimiz olan Əsli və  Kərəmə, Leyli və  Məcnuna, Fərhad və  Şirinə, yaxşı, bunları da istəmirsə heç 
olmasa Bahadır və Sonaya yox, məhz Puşkinin Ruslan və Lüdmilasına müraciət edib?” sualı ilə, ona “milli məhəbbət 
əfsanələrimizə xəyanət edən adam” ünvanını yaraşdırırdı. 
Roman isə onun haqqında yazılanlara məhəl qoymayaraq, yerli və xarici mətbuata müsahibələr verməyə, kitab 
mağazası  və  ədəbiyyat kafesi ilə yanaşı, fürsət bu fürsət özünü də reklam etməyə davam edirdi. Onun müsahibə  və 
fotosessiyaları “Cool”, “Doxsan birlər”, “Crazy”, “İntellektual libido” kimi qlamur jurnallarda çıxmaqla yanaşı “Mingəçevir 
işıqları”, “Молодежь Узбекистана”, “Sədərək” qəzetləri; “Tibb aləmi”, “Azərbaycan dünyası”, “Təbriz-Bakı”, “El qızı” və 
“Tazə bəy” jurnalları kimi, şübhəli reputasiyası olan mətbu orqanlarda da yer alırdı. Müxtəlif pozalarda çəkdirdiyi fotoları 
və müsahibələrinin dərc olunduğu qəzet, jurnal və saytların hesabını itirən Roman Bakinski, bütün müsahibələrində 
dostcanlı adam olduğunu vurğulayaraq, “işdən vaxt tapanda, dostlarla Mafiya oynayırıq”, “balıqla aram yoxdu, amma 
pivə ilə noxud əla gedir”, “saç düzümümü Türk ustası Erola etibar edirəm” tipli açıqlamalar verir. Hər gün bir televiziya 
kanalında çıxış edən, hər dəfə bir qiyafədə tamaşaçıların qarşısına çıxan bu adam qəribə, bəlkə heç özünün də başa 
düşmədiyi Azərbaycan dilində ədəbiyyatdan, mədəniyyətdən və kitaba sevgidən danışır.  
Sonuncu pasienti səkkizə beş dəqiqə işləmiş yola salandan sonra Rənaya zəng elədim.  
- Bir azdan çıxıram. Görüşə biləcəyik? 
Rənadan “yox” cavabı eşitmək qeyri-mümkündür. 
- Yarım saat sonra hara desən gələrəm. 
- Mozart necədi? 
Əvvəl səssizlik oldu. Sonra sevgilim səs tonunu dəyişib soruşdu: 
- Orda oturaq deyirsən? – özü də cavabı gözləmədən - Yaxşı gələrəm, - dedi. - Yarım saat sonra ordayam – çaşqınlıq 
hiss olunmurdu səs tonunda. Amma mənə veriləsi sualları vardı yəqin.  
- Operanın qabağında olacam. 
Otağın qapısını bağlayıb klinikadan çıxdım. Havaya boğucu kəsafət çökdürən boz buludlar insanın ovqatını təlx edir, elə 
bil evə qapanmağı, küçələrdə  gəzməməyi  əmr edirdi. Siqaret yandırıb, sağa-sola baxaraq taksi axtardım. Yüz metr 
aralıda sarı Renault müştəri gözləyirdi. Ağır-ağır maşına doğru irəlilədim.  Şeyla çıxmırdı  ağlımdan. S-Class-a minib 
gözdən itdiyi andan, onu unuda bilmədiyimi özümə etiraf etdikcə sarsılırdım. Nə olub mənə? Onun mənsub olduğu klana, 
quruluşa nifrət edirəmsə, deməli ona da nifrət etməliyəm, elə deyil? Edirəmmi? Yoxsa o qadın maraqlı göründü mənə? 
Onu bir daha görmək üçün sabahı iplə çəkirəmmi? Təbii ki, ürəyimdə Şeyla adlı bir qadın yoxdur, ola da bilməz. Bəs niyə 
çıxmır ağlımdan? Zehnimi niyə məşğul edir? 
Taksinin arxa qapısını açıb oturdum. 
- Dram teatrının yanına. 
Şeyla gözəldirmi? Toğrul demişkən “На безрыбье, и рак рыба”
4
. Rənadan gözəldirmi? Əsla. Rəna çox gözəldir. Rəna 
özəldir. Bəs Rəna Sevildən gözəldirmi? Xeyr. Bu mümkün deyil. Rəna heç vaxt Sevildən gözəl ola bilməz. Yaxşı, bəs 
Sevilin gözəlliyindən mənə nə? Şeylanın gözəlliyindən mənə nə? Hər ikisi də mənə eyni məsafədə dayanmayıblarmı? 
Yeri gəlsə, bir vaxtlar evimin qadını olan Sevil Şeyladan daha əlçatmaz deyilmi mənim üçün?  
İşdən çıxan adamlar səkilərdə, maşınlarsa yollarda tıxaclar yaradır. Hamı  tələsir. Hamı hövsələsizdir. Elə bil hamının 
planetar miqyasda vacib, təxirəsalınmaz işləri var. Bura Londondur, yoxsa Tokio? Axı bu insanlar tələskənliklərində də, 
hövsələsizliklərində də saxtadırlar. Bütün sürücülər əllərini siqnalın üstündə hazır saxlayıblar ki, yeri gəldi-gəlmədi səs-
küy yaratsınlar. Elə bizim taksi şoferi kimi. 
Sabah  Şeyla yenə  gələcək. Görəsən yenə  məndən danışacaq? Tanımadığım bir pasient ilk dəfədir ki, haqqımda fikir 
bildirir, mən isə buna icazə verirəm, etiraz etmirəm. Deməli mən də bu söhbətdə maraqlıyam. Diqqətini cəlb etmək mənə 
xoşdur. Şəxsiyyətimlə maraqlanması eqomu oxşayır.  
                                                 
3
 Murad, gündəlikləri roman janrdında işləyərkən, müsahibədən bu hissəni olduğu kimi romana daxil edib (Sevil). 
4
 Balığın olmadığı yerdə, xərçəng də balıq görünür (Murad). 

 
65
- Burda saxlayın zəhmət olmasa.  
Pulu ödəyib  İslam Milli küçəsi ilə, Talıb Qulamov küçəsinin kəsişməsində, Qənirə Milli adına kitabxananın arxasında 
düşüb yolu keçdim. 
Dram teatrının qarşısındakı meydança skeytborçu uşaqların işğalına məruz qalıb. Qızlı-oğlanlı skeytbord sürən 
yeniyetmələrin cıvıltısı  qəribə  şəkildə  əsəblərimi sakitləşdirir. Onların sayəsində urbanistik mahiyyətə bürünən bu 
meydan, indi azadlıq adasını xatırladır. Təkərlərini az qala divarlara dırmaşdıran balaca “virtuozların”  şən, qayğısız 
gülüşlərində doğmalıq duyuram sanki. Bir yandan uşaqlara tamaşa edir, bir yandan da gözucu afişalara nəzər yetirirəm - 
“Kral Lir”, “Romeo və Culyetta”. Nə maraqlı tamaşalardır! Avropalılar bunları görsələr, elə bilərlər Azərbaycan normal 
ölkədir; xalq kütlələri teatra, operaya, baletə düşə bilmək üçün upuzun növbələrə düzülür. Halbuki teatr da, opera da, 
balet də, filarmoniyadakı konsertlər də qeyri-legitim hakimiyyətin öz cinayətlərini maskalamaqdan ötrü qurduğu; azadlığın 
yox, avtoritarizmin möhkəmlənməsinə xidmət edən anturajlardır.  Şəhərdə tikilən göydələnlər və körpülər kimi. Açılan 
bahalı butiklər və restoranlar kimi. Günü-gündən sayları çoxalan beş ulduzlu otellər kimi. 
Yenicə siqaret yandırmışdım ki, Rənanın mənə doğru yaxınlaşdığını gördüm. 
Qoynuma soxulub bərkdən qucaqladı məni. Dodaqlarından öpdüm. Çeynədiyi çiyələk saqqızının ətri dəydi burnuma. 
- Necəsən? – soruşdum. 
- Pis deyiləm. Səndə təzə xəbərlər var deyəsən. 
- ? 
- Bura xeyrola?  
- Həə, onu deyirsən. Heç. Sənan zəng eləmişdi. Gedək. 
Teatr binasına tərəf tələsmədən addımlamağa başladıq. Rəna çantasına yellədə-yellədə: 
- Deyirəm axı. Sən bura gələn deyilsən. Deməli o dəvət eləyib. 
- Əslinə qalsa, heç o da buralara gələn deyil – dedim.  
Rəna əlini belimə doladı. 
- Doğrudan e. Kafe, restoran qəhətdi bəyəm? 
- Yəqin bu gün vurmaq istəmir. Çayla yola verəcək bizi. 
Dram teatrının sağ böyründə, zirzəmidə yerləşən “Mozart” kafesinin qapısını açıb içəri girdik. On masadan yeddisinin 
boş olduğu kafedə həzin, instrumental musiqi çalınırdı. 
Səhv etmirəmsə İqor Krutoy olmalıdır. 
 
*** 
 
Kafenin  şimal divarı boyu döşəmədən tavana qədər uzanan rəflərdə yüzlərlə kitab var. Kitablardan hansınısa bəyənib 
almaq istəyən, burma pilləkənlə ikinci mərtəbədə yerləşən, kafedən iki dəfə böyük sahəsi olan mağazaya qalxmalıdır. 
Roman müsahibələrinin birində:  “Bakının  ən ağıllı,  ən savadlı adamları  gəlir bu kafeyə. Vaxtını öldürmək, özünü 
göstərmək istəyən gənclərin burda yeri yoxdur. Ziyarətçilər kitaba toxunmaq, onu hiss etmək, yeni kitablarla tanış olmaq 
istəyən təbəqədir” demişdi. Deməli biz, Rəna ilə hal-hazırda bu “ali” təbəqənin arasındayıq. 
Roman haqlıdır – “Mozart”-da, insan özünü başqa bir fəzada hiss edir. Bu fəzada, yəni “kitabla təmas etmək istəyən 
təbəqənin”  əhatəsində olmaq, kitaba nifrət yaratmasa da, ən azından insanda kitaba qarşı qeyri-ciddi münasibət 
formalaşdıra bilər, çünki buradakı kitablar ən yaxşı halda fon rolunu oynayır. Özlərini “elitar” təbəqə, “kübar” cəmiyyət 
adlandıran, ambisiyaları imkanlarından və qabiliyyətlərindən qat-qat yüksək olan, mütaliədən ziyadə kafenin Wi-Fi 
xidmətindən yararlanmaq üçün bura yığışan kafenin daimi müştəriləri, elə bil kitablardan hördükləri divarların arxasında 
gizləniblər. İntellektualizm, dərinlik və mədəniyyətin yalnız onlara məxsus olduğuna ciddi-ciddi inanırlar. Kitabdan hörülən 
bu divarların arxasındakı cəmiyyət və onun problemləri isə, onları qətiyyən maraqlandırmır. Daha doğrusu onlar bütün 
bunlardan xəbərsizdirlər. Azərbaycan reallığından uzaq, mikro dünyalarında yaşayan bu insanlar ölkədə  nələrin baş 
verdiyini bilmədikləri kimi, keçmiş  və  gələcək haqda da nəinki düşünmür, hətta bu barədə beyin yormağı axmaqlıq 
sayırlar. 
Bu kafedə Azərbaycan dilində danışmaq ayıb sayılır. 25 yaşlı ofisiant Yelena, rus dilində danışmayanlara elə sifət 
göstərir ki, yediyini içdiyini də qaytarıb qaçmaq istəyirsən. Hətta bir neçə ay əvvələ qədər, girişdəki sağ divardan asılmış 
ağ lövhəyə flomasterlə yazılmış:  “Ev heyvanlarının və azərbaycandillilərin kafeyə girməsi qadağandır”  xəbərdarlığını 
oxumaq da mümkün idi. Gülümsəyən smayliklərlə bəzədilərək, guya zarafat kimi təqdim olunan bu xəbərdarlıq, kafeyə 
təsadüfən gələn Xızı rayonunun qadın millətvəkili Natavan Həbibinin diqqətini cəlb edərək, onu qəzəbləndiribmiş. Kafedə 
əməlli-başlı dava salan, Romana ağzından çıxanı deyən Natavan, lövhəni öz əlləri ilə divardan söküb küçəyə 
vıyıldadıbmış. O gündən sonra deputat xanım “Mozart” a ayaq basmasa da, kafenin “zarafatçıl” müştəriləri 
azərbaycandillilərə sataşmağa cəsarət etmirlər. Ağ lövhəyə isə indilərdə günün menyusu, yeni salatlar və içkilər 
haqqında məlumatlar yazılır. 

 
66
“Mozart”ın rusdilli, “elitar” müştərilərini fərqləndirən cəhətlərdən biri də, dünya şöhrətli konyunktura adamı Paolo 
Koelhonun yaradıcılığı üzrə “mütəxəssis” olmaları və hamı bir nəfər kimi Əlkimyagəri oxumalarıdır. Aralarından bəziləri 
Viktor Pelevinin də bir neçə  əsərini oxuyub ki, “intellektualizmdə” bir pillə onlardan yuxarıda dayananlarla ayaqlaşa 
bilsinlər. Rəna demişkən, bütün dünyada Paolo Koelho mənasız adamların, qlamur vurğunlarının, psevdointellektual və 
latent pederastların kumiridir. Bu da bir daha “Mozart”da öz təsdiqini tapır. Koelho bura yığışanların hamısını  dəli 
eləyərək, öz müstəsnalığına, dərinliyinə  və kosmosu qavrama istedadına inandırıb. Sənan, “metro qarşısında limon 
satan qaraçının intellekti nə qədərdirsə, bu rusdillilərin də intellekti o qədərdir” deyir. Mən isə düşünürəm ki, Madonna ən 
sevdiyi yazıçının Koelho olduğunu bildirməsəydi, bəlkə də onun belə böyük oxucu ordusu olmazdı. 
Yenə də bu kafeyə toplaşanların məzəli söhbətlərini eşitmək çox əyləncəlidir. Stulun belinə yaslanıb saçlarını arxadan 
yığan Rəna mənə göz vurdu: 
- Əla söhbət gedir. Fikir ver. 
Hörüklü saçlarına sarı-qırmızı muncuqlar düzmüş fındıq burunlu qız - qısa saçlı, boynundakı zəncirdə oxatan bürcünün 
rəmzi sallanan rəfiqəsinə: 
- Руфатик с третьего подъезда İnfiniti купил. Видела? – soruşdu. 
- Да, блин. Папинкин сынок. 
- Но он такой милый. Чем-то Губина мне напоминает. 
- Андрея Губина? 
- Ну да!  
- Да лааана тебе, Губин… Фу. 
Tam qarşımızdakı masada isə iki cavan oğlan arasında qızğın mübahisə gedir.  
- Хорош пиздеть и разоряться, как баба на молоканке! 
- Чувак, чес слово я Славу уже и так и эдак продвигаю, но не зовут бля! 
- Если игру провалим, Рошка нам этого не простит. И без того в последние дни сам не свой. 
- А чё случилось-то? 
- А хуй его знает. Слухи разные ходят…  
Oğlanlardan sarışın olanını tanıdım. “Что? Где? Когда?» oyunlarının aktiv iştirakçısıdır. Söhbət də görünür komandanın 
kapitanı Rövşən Zabitoğlundan və oyuna cəlb etmək istədikləri, Slava adlı adamdan gedir. Qəfil, ikisi də üzlərini bizə 
tərəf çevirdilər. Rəna menyunu vərəqləyirdi deyə, onlarla göz-gözə gəlmək mənim payıma düşdü. Baxışlarımı üzlərindən 
ayırmadan, siqareti külqabına sərtcə basıb söndürdüm. “Tanımadıqları adamların kafeyə gəlmələri onları narahat edir, 
ona görə belə əsəbidirlər”. Mənim də onlara tərs-tərs baxdığımı və gözümü çəkmək niyyətində olmadığımı görüb, son 
dəfə Rənanı süzdülər və üzlərini çevirdilər. Sarışın oğlan qırmızı şərabdan bir qurtum içib: 
- Слушай, эти чушки уже на наш островок покушаются - dedi. - Вчера заходили двое. Блин, два часа на своем 
ебаном азибижанском пиздели.  
- Да, не говори! Прикинь, мало того, что на азибижанском пиздят, так еще и книжки рассматривают.  
Rəna başını qaldırıb təəccüblə onlara, sonra da mənə baxdı:  
- Bunlar nə gicdəyir? 
- Əşi fikir vermə, – dedim. – Onlara baş qoşanın ağlı yoxdu.  
- Azərbaycan dilində danışdıq deyə əsəbiləşdilər? 
- Hə də. Bilmirsən bunların qarın ağrısını?  
Rəna güldü və başını buladı: 
- Tay demirlər ki, rus dilindən dərs keçərəm onlara. 
- Əslində problem onların rus dilində danışmaqları deyil, rus dilində düşünmələridir. 
- Yaxşı yadıma düşdü. Rusdilli qızların azərbaycandilli qızlardan yaxşı sevişdiyini sən demirdin?  
- Düz deyil bəyəm? – sakit tərzdə soruşdum. – Rusdillilərin nəyi də olmasa, qızlarının sevişməsindən yoxdur. Bu işi əla 
bacarırlar. Texnikanı bilirlər. Ehtiraslıdırlar.  
- Yaxşı da! Sənə nə rusdilli, nə qeyri rusdilli? Şorgözün yekəsisən. 
Sənan içəri girib oyan bu yana baxdı. Bizi görüb gülümsədi. Yanımıza yaxınlaşdı.  
- Axşamınız xeyir. Nə yaxşı  Rəna da gəlib! – Sənan sevgilimin əlini sıxdı. – Son vaxtlar az-az görüşürük. Günah 
Muraddadı.  
Rəna yanındakı stulu Sənan üçün çəkib: 
- Buyur əyləş – dedi. – Muradın sifətini heç mən düz-əməlli görmürəm. 

 
67
- Bəsdirin – dedim. - Gəlin sifarişləri verək. Acından ölürəm – əlimi qaldırıb Yelenaya bizə yaxınlaşması üçün işarə 
elədim. 
- Qəzetdə nə var nə yox? – Rəna maraqlandı. 
Sənan menyunun içkilər olan hissəsini açdı. 
- Qəzetin vəziyyətini hər gün səhifələrində görmək olur. Sizdə nə var nə yox e? Sən ondan danış. 
Qaş-qabağı yer süpürən Yelena masamıza yaxınlaşıb əsəbi əda ilə: 
- Eşidirəm, - dedi və bloknotunu açıb yazmağa hazır vəziyyətdə dayandı. 
Rəna ilə mən toyuq salatı, klub-sendviç və Kola sifariş verdik. Sənan isə beş-altı saniyəlik tərəddüddən sonra yaşıl çay 
istədi. Yelena sifarişləri yazıb gözdən itən kimi, Sənan soruşdu: 
- Nə olub buna? 
- Quduzlaşıb – dedim. – Fikir vermə. O gün Gürcüstan reportajını oxudum. Əla yazmışdın.  
Sənan siqaret yandırıb başını yırğaladı. 
- İnanırsan, əməlli-başlı Avropa qurublar gürcülər. Heç deməzsən ki, bir-neçə il əvvəl bu ölkə Qafqazın ən geridə qalmış 
ölkəsi; korrupsiya, adam oğurluğunda lider olub. İnan ki, Tiflisdə  mən ancaq utanmaqla məşğul idim. Ay kişi, bu 
Azərbaycana görə nə qədər utanmaq olar axı? Portretlərə görə utan, rüşvətə görə utan, gömrüyə görə utan, vergiyə görə 
utan, polisə görə utan, bu debil rusdillilərə görə utan. Utanmaqdan yorulmuşam vallah! 
Bayaqdan söhbətlərini bitirib jurnal vərəqləyən oğlanlar, çönüb biz tərəfə baxdılar. Bu saat nəsə deyəcəklərini, dava 
salacaqlarını düşündüm. Amma nifrət dolu olsa da gözləri, etiraz etməyə cəsarətləri çatmadı. Sənan da onların əyilən 
sifətlərini görüb özündən razı halda: 
- Bax belə - dedi. – Bir nəfər də gürcü görmədim ki, öz dilində danışmaqdan utansın.  
Mövzunu dəyişmək və yaranan gərgin havanı yumşaltmaq üçün dedim: 
- Mənim də yanıma bu gün kim gəlsə yaxşıdı? 
Rəna da, Sənan da maraqla mənə baxdılar. Hətta mənə elə gəldi ki, rusdillilər də qulaqlarını şəklədilər. 
- Kim? – Sənan soruşdu. 
- Səyavuş Orucun qızı. Bizdə müalicə olunacaq.  
Rəna: 
- Ooo. Kefdəsən ki – dedi və gözlərini qıydı. Qısqananda həmişə belə istehzalı danışır və gözlərini qıyır.  
- Nə mənada? 
- Yaxşı pul verər yəqin. 
- Əşi, tüpürüm ona da, puluna da. Özü də belələri xəsis olur. 
Yelena Sənanın çayını, bizim də salatlarımızla kolanı gətirdi, tez-tələsik çıxıb getdi. 
Rəna koladan bir qurtum içdi: 
- Niyə elə deyirsən. Pasient pasientdir. 
Üzümə yorğun ifadə qatıb sifətimi turşutdum: 
- Amma bu xəstə çox danışır e. 
- Nə deyir ki? – Sənan gözlərini bərəldib maraqlandı. 
- Mənə deyir ki, siz fərqlisiniz, mənə yaltaqlanmırsınız filan. Guya onun da bundan xoşu gəlibmiş.  
Rəna Sənana baxıb, ondan sözlərinə təsdiq gözləyirmiş kimi: 
- Ola bilər də. Burda nə var axı? Düz demirəm? – soruşdu. 
Sənan tərəddüd etmədən Rənayla razılaşdı: 
- Hə də. Niyə də olmasın. Ömür boyu çevrəsində yaltaqlar görüb, indi də sənin kimisinə rast gəlib çaşıb.  
- Yaxşı da! Öz dediklərinizə inanırsınız?  
Salatdan balaca bir tikə götürüb ağzıma qoydum. Rəna ilə Sənan israrla Səyavuş Orucun qızı haqqında danışmağımı 
tələb edirdilər. Məndən  əl çəkməyəcəklərini başa düşüb,  əhvalatı  əvvəldən sona qədər onlara nəql etdim. Şeylanın 
əynindəki paltardan, ağzının qoxusunacan. Dişlərindəki problemdən, mənimlə etdiyi söhbətlərəcən. Dodaqlarını 
boyamasından, S-Class-a minib getməsinəcən. 
Sənan çay fincanını iki ovucu ilə tutub gözlərini uzaq bir nöqtəyə zilləmişdi. 
- Həə, maraqlı tipajdır. Görək sabah nə olacaq. Danışarsan bizə. 

 
68
Rəna onunla razılaşdı: 
- Hə, hə mütləq. Bir az atası haqqında danışdır onu. Görək nə deyir. Mənə maraqlıdır, Səyavuş kimi mənasız, boş adam, 
evdə necə ərdir, atadır.  
Gülümsünüb başımı buladım: 
- Ölürsünüz də qeybət üçün.  
Sənan: 
- Qeybət niyə olur? İctimai fiqurlar haqqında danışmaq qeybət sayılmır – etiraz etdi və  Rənaya göz vurdu, - Nətəhər 
qızdı? Gözəldi? 
- Hə, gözəl demək olar – istifimi pozmadan dedim, - Amma maraqsızdır.  
- Niyə? – Sənan soruşdu. 
- Özündən çox razı, çox arxayındır. Amma bunlar üçün əsas görmürəm.  
- Yəni primitivdir?  
- Səthidir desək daha doğru olar. Əşi varlı, şıltaq qızlar necə olur? Bax elə. Onların arasından bircə nəfər normalı çıxıb 
ki? 
Sənan çayını bitirib bir siqaret yandırdı.  
- Çox çəkirsən – Rəna süni qayğıkeşliklə dedi. 
- Olsun da. Onsuzda hamı gec-tez öləcək. Nə isə  əşi. Səyavuş Oruc özü nədir ki, qızı da nə olsun. Toğrul neyniyir? 
Görüşüb eləyirsiz? 
- Görüşürük arada bir – dedim. - Son vaxtlar başı qarışıqdı.  
- Evlənmir bəs? 
Rəna ilə baxışdıq. 
- Çətin məsələdir – dedim. 
Sənan nəsə fikirləşib, təəssüflə başını endirib-qaldırdı.  
- Bəlkə bu yaxınlarda oturaq? Çoxdandır görmürəm onu. Maraqlı oğlandır.  
“Oturmaq” bizim leksikonumuzda kafelərdən birinə doluşub kabab yemək, araq içməkdir.  
- Razıyam - dedim. – Həkim kimi də gözəl həkimdir.  
- Amma ilişib qalıb da. – Rəna dedi və özü də bir siqaret yandırdı. 
Toğrulun kimə və necə ilişməsi barədə məlumatlı olan Sənan: 
- Hələ də o qızın dalınca sürünür? – soruşdu.  
- Təəssüf – dedim. 
- Nə isə. Bu günlərdə oturaq qəşəngcə vuraq. Hətta rayonlardan birinə də gedə bilərik.  
Rəna gözlərini qıyıb siqaretin külünü çırpdı: 
- Yenə pyaniskəliyə başlayırsınız? 
Sənan qaşlarını çatdı: 
- Biz pyaniskə deyilik. Pyaniskə arağı duzlu xiyarla vuran adama deyirlər. Biz isə eşşəkcən yeyirik. Araq heç təsir eləmir 
bizə. 
Rəna bərkdən güldü: 
- Onda onu içməyin mənası nədi? 
- Heç – dedim. – Elə belə. Məqsəd söhbət eləməkdi. Özü də  sən içəndə, bizdən pis içmirsən. Təklifini bəyəndim – 
Sənana baxıb dedim. – Hara gedə bilərik? 
- Şəkiyə getmək olar. Elə Toğrulun maşını ilə. Danış onunla, razıdırsa bir gün təyin edib çıxaq. 
Rəna bir Sənana baxdı, bir mənə: 
- Həç mənə təklif eləmirlər e, bunlara bax.  
Əlini ovcuma götürüb dodaqlarıma yaxınlaşdırdım: 
- Özün dedin ki, pyaniskəliyə gedirsiniz. Sənin sərxoş kişilərin patriarxal məclisində nə işin var?  
Rəna əlini dartıb çəkdi, siqaretdən bir qullab aldı. 
- Toğrul Zümrüdsüz heç yana addım atan deyil. Zümrüd gələsi olsa, mən də gələcəm! 

 
69
Söhbətimizi maraqla dinləyən Sənana baxdım. Ondan reaksiya gözlədiyimi görüb dilləndi: 
- Danışdıq. Amma Zümrüd çətin ki, bizimlə yola çıxsın. Sözlərinizdən belə məlum olur ki, ifritənin biridi. Amma işdi-şayət 
gələsi olsa, hamımız qatarla gedərik. 
Hardansa peyda olan Yelena klub sendviçləri masanın üstünə qoyub, bir göz qırpımında buxarlandı. Aydındır - bizim 
yanımızda çox dayanmaq istəmir. Halbuki, bayaqdan fikir verirəm, obiri müştərilərin yanına yaxınlaşanda gülümsəyir, 
hətta onlarla söhbət də edir. Sənan da bu ayrıseçkiliyi fərq etmişdi. 
- Bunun ədasına, forsuna bax. Qancıq! 
Rəna gülüb siqaretini söndürdü. Sendviçdən dişləm alıb, çeynəyə-çeynəyə: 
- Əsəbiləşmə - dedi. – Ölkədə bu qızdan daha ciddi problemlər var.  
- Haqlısan. Hər şey kökündən dəyişməlidi. Bayaq qul bazarının yanından keçirdim. Ürəyim ağrıdı, inanırsız? Bu arvad 
hara baxır, nə işlə məşğuldur, niyə bu qədər zülm eləyir camaata? Bu suallara cavab tapa bilmirəm. 
- Qənirənin heç xəbəri var ki, ölkədə nə baş verir? – dedim. – Öz kefindədi. 
- Latın Amerikası diktatorlarından biri haqqında nə vaxtsa oxumuşdum ki, o, hər dəfə saraydan çıxanda əyanlarına sadə 
camaatı yolun üstündən yığışdırmağı tapşırırmış. Kasıb cildində insan, dilənçi görəndə onu qaşınma tuturmuş. Özü də 
elə ki, bu diktator küçəyə  çıxırmış,  ətrafda bir ins-cinsin olmaması azmış kimi, üstəlik, gözlərini də möhkəm-möhkəm 
yumurmuş. Səbəbini soruşanda da deyirmiş ki, “Ay axmaqlar, ikiqat ehtiyatlı olmağın nəyi pisdir?” 
Rəna fikirli-fikirli: 
- Hərdən öz qadınlığımdan utanıram – dedi. - Qənirənin yerinə mən utanıram! Elə sənin dediyin tipli diktatordur da bu 
arvad. Xalqı yolun üstündən yığışdırırsan, həqiqətə gözlərini yumursan, beləcə, ölkədə hər şey çox gözəl olur. İnsanlar 
xoşbəxtdir! Sanki, sən demişkən nə qul bazarları var küçələrdə, nə dilənçi ordusu. Nə şüşə silən, limon satan uşaqlar, nə 
də övladına toy etmək üçün pul tapa bilməyib intihar edən atalar. Bu Qənirə özünü elə aparır ki, elə bil hamının üzündən 
sevinc yağır, ürəklər də ona qarşı sevgi hissi ilə döyünür. 
Rusdilli oğlanlar bizim nə və kim haqda danışdığımızı başa düşüb, dərhal hesabı istədilər. Yan masada oturan saçları 
muncuqlu qız da onlar kimi edib, Yelenaya əli ilə “hesabı  gətir” işarəsini verdi. Yelena, müştərilərin bizim üzümüzdən 
belə tez çıxıb getmək istədiyini başa düşüb, nifrətlə bizə baxdı  və hesabı  gətirmək üçün mətbəxə keçdi. Sənan isə 
kafedə yaranan gərginliyi vecinə almadan davam etdi: 
- Bütün diktatorlar öz aləmində belə bir xoşbəxt ölkəyə  rəhbərlik edirlər də! Bir gün də xalq hüquqsuzluqdan, 
ədalətsizlikdən cana doyub saraylara hücum çəkəndə onların həqiqətə qarşı yumulmuş gözləri dəhşətdən bərələ qalır. 
Hər  şey o qədər anidən baş verir ki, dönüb ətrafdakılardan “bu ac, qəzəbli insanlar hardan çıxdı?” soruşmağa macal 
tapmırlar. Bu xalq da bir gün belə ayağa qalxacaq. 
Hesabı ödəyib qaçan rusdilli müştərilərdən sonra, bizimlə kafedə tək qalan Yelena mətbəxə girib qapını çırpdı. 
- Bu da bunların rusdilliliyi - deyən Rəna qəhqəhə ilə gülməyə başladı.  
-  İndi başa düşürsünüz - Şeyla, Zümrüd kimilərə niyə nifrət edirəm? – soruşdum. - Potensial Qənirə Milli olduqlarına 
görə. 
Rəna masanın üstündəki əlimi nəvazişlə balaca ovcunun içinə alıb sıxdı.  
 

 
70