Eurasian journal of social sciences, philosophy and culture

---

EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, 
PHILOSOPHY AND CULTURE 
Innovative Academy Research Support Center 
www.in-academy.uz
Volume 1 Issue 03, November 2021
Page 20 

QADIMGI TURKIY MONIYLIK ADABIYOTI 
NAMUNALARI TALQINI VA TADQIQIDAGI O’ZIGA 
XOSLIK 
Rahmonov Javohir
GulDU Adabiyotshunoslik yo’nalishi 2- kurs magistranti 
https://doi.org/10.5281/zenodo.5702538
 
MAQOLA TARIXI
 
 
ANNOTATSIYA
 
Qabul qilindi: 05-noyabr 2021 
Ma’qullandi: 10- noyabr 2021 
Chop etildi: 15- noyabr 2021
 
Mazkur maqolada qadimgi turkiy moniylik oqimi she’rlari 
hamda moniylik adabiyotining badiiy yuksak namunalaridan 
hisoblangan “Xuastuanift” (Moniylar tavbanomasi) talqini va 
tadqiqi xususida so’z yuritilgan. 
 
KALIT SO’ZLAR
 
moniylik 
adabiyoti, 
“Xuastuanift” , moniylik 
she’rlari, turkiy xalqlar 
 
Qadimgi turkiy adabiyot ko‘p qatlamli, turli 
mazmundagi manbalarga tayanishi bilan 
diqqatga sazovordir. Qolaversa, turkiy 
xalqlar yashagan zamindagi keng ommaga 
to‘liq ma’lum bo‘lmagan, etib bormagan 
shunday yozma manbalar borki, bu yozma 
manbalarning turkiy xalqlar adabiyoti 
tarixida tutgan o‘rnini belgilamasdan turib, 
qadimgi turkiy xalqlarning ma’lum tarixiy 
bosqichdagi 
madaniy, 
ijtimoiy-siyosiy 
mavqeini belgilab bo‘lmaydi. Milodning 
boshlaridagi davr mafkurasi, jamiyatdagi 
ma’naviy bo‘shliq aynan shu asarlar orqali 
to‘ldirildi. Jamiyatga komil insonni etkazib 
berishday mas’uliyatli vazifani moniylik 
oqimi va bu oqimdagi adabiyot bajardi. SHu 
boisdan moniylik oqimining va uning 
ta’sirida yozma adabiyotning paydo bo‘lishi 
tasodif emas, balki zarurat bo‘lgan edi. 
Moniylik oqimidagi adabiy yodgorlikning 
bizga etib kelgan namunasi “Xuastuanift” 
(Moniylarning tavbanomasi) va bir qator 
moniylik she’rlari bunga misoldir. 
Moniylik ta’limoti xitoylik Moniy ibn Fatak 
(216-276) nomi bilan bog’lanadi. Uning 
ta’limoti koinotda nur bilan zulmat o’rtasida 
kurash bo’lishiga asoslanadi. Shu sababli 
ham nur – Quyosh, Oy, ya’ni nur taratuvchi 
osmon jismlari muqaddas sanaladi va 
ularga tangri nomi bilan sig’iniladi. Nur va 
zulmat o’z mantig’ini yaxshilik va yomonlik 
kurashida topadi. Moniylik VIII asrda 
uyg’urlar o’rtasida asosiy din sifatida 
tarqalgan. Tarixiy ma’lumotlarga ko’ra, 
Buguxon 762 yilda Chin (Xitoy)ga safar 
qiladi. U yerda Moniy rohiblari bilan 
tanishadi, 
mamlakatiga 
qaytishida 
rohiblarni o’zi bilan birga Qorabolg’asun 
shahriga olib keladi. Moniylik turkiy 
adabiyot rivojiga ta’sir ko’rsatgan dinlardan 
biridir. Bu oqimning ta’sirida turkiy 
adabiyotda 
«Xuastuanift» 
(«Moniylar 

---