EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES,
PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center
www.in-academy.uz
Volume 1 Issue 03, November 2021
Page 20
QADIMGI TURKIY MONIYLIK ADABIYOTI
NAMUNALARI TALQINI VA TADQIQIDAGI O’ZIGA
XOSLIK
Rahmonov Javohir
GulDU Adabiyotshunoslik yo’nalishi 2- kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.5702538
MAQOLA TARIXI
ANNOTATSIYA
Qabul qilindi: 05-noyabr 2021
Ma’qullandi: 10- noyabr 2021
Chop etildi: 15- noyabr 2021
Mazkur maqolada qadimgi turkiy moniylik oqimi she’rlari
hamda moniylik adabiyotining badiiy yuksak namunalaridan
hisoblangan “Xuastuanift” (Moniylar tavbanomasi) talqini va
tadqiqi xususida so’z yuritilgan.
KALIT SO’ZLAR
moniylik
adabiyoti,
“Xuastuanift” , moniylik
she’rlari, turkiy xalqlar
Qadimgi turkiy adabiyot ko‘p qatlamli, turli
mazmundagi manbalarga tayanishi bilan
diqqatga sazovordir.
Qolaversa, turkiy
xalqlar yashagan zamindagi keng ommaga
to‘liq ma’lum bo‘lmagan, etib bormagan
shunday yozma manbalar borki, bu yozma
manbalarning
turkiy xalqlar adabiyoti
tarixida tutgan o‘rnini belgilamasdan turib,
qadimgi turkiy xalqlarning ma’lum tarixiy
bosqichdagi
madaniy,
ijtimoiy-siyosiy
mavqeini belgilab bo‘lmaydi. Milodning
boshlaridagi davr mafkurasi,
jamiyatdagi
ma’naviy bo‘shliq aynan shu asarlar orqali
to‘ldirildi. Jamiyatga komil insonni etkazib
berishday mas’uliyatli vazifani moniylik
oqimi va bu oqimdagi adabiyot bajardi. SHu
boisdan moniylik oqimining va uning
ta’sirida yozma adabiyotning paydo bo‘lishi
tasodif emas, balki zarurat bo‘lgan edi.
Moniylik oqimidagi
adabiy yodgorlikning
bizga etib kelgan namunasi “Xuastuanift”
(Moniylarning tavbanomasi) va bir qator
moniylik she’rlari bunga misoldir.
Moniylik ta’limoti xitoylik Moniy ibn Fatak
(216-276) nomi bilan bog’lanadi. Uning
ta’limoti koinotda nur bilan zulmat o’rtasida
kurash bo’lishiga asoslanadi. Shu sababli
ham nur – Quyosh, Oy, ya’ni nur taratuvchi
osmon jismlari
muqaddas sanaladi va
ularga tangri nomi bilan sig’iniladi. Nur va
zulmat o’z mantig’ini yaxshilik va yomonlik
kurashida topadi. Moniylik VIII asrda
uyg’urlar o’rtasida asosiy din sifatida
tarqalgan. Tarixiy ma’lumotlarga ko’ra,
Buguxon 762 yilda Chin (Xitoy)ga safar
qiladi. U
yerda Moniy rohiblari bilan
tanishadi,
mamlakatiga
qaytishida
rohiblarni o’zi bilan birga Qorabolg’asun
shahriga olib keladi. Moniylik turkiy
adabiyot rivojiga ta’sir ko’rsatgan dinlardan
biridir. Bu oqimning ta’sirida turkiy
adabiyotda
«Xuastuanift»
(«Moniylar