əkin sahələrindən bol məhsul əldə etməyə
şərait yaradır. Hesablamalar göstərir ki, əkin
sahələrinin yaxınlığında yerləşən meşə zolaqları
öz sahəsindən 10-20 dəfə artıq ərazidə əlverişli
iqlim şəraitinin yaranmasına kömək edir.
Meşənin qlobal əhəmiyyətini səciyyələn-
dirən digər amil planetdə yaşayan canlı
orqanizmlərin bioloji müxtəlifliyinin qorun-
masıdır. Yer üzərində yaşayan bitki və heyvan
növlərinin təxminən üçdən iki hissəsi məhz
meşələrdə yaşayır. Toxunulmamış qədim tropik
meşələrin sakinləri həyatın müxtəlifliyi və
zənginliyinin bariz təzahürüdür. Meşə örtüyü
müxtəlif canlı növlərin birgə yaşayışını və
qidalanmasını təmin edir.
Əsrlər boyu insanın təbii ehtiyatlara olan
tələbatı getdikcə artaraq, bu ehtiyatların tükən-
məsinə gətirib çıxarmışdır. Artıq bütün dünyada
toxunulmamış meşə sahələrinin azalması və
meşələrin sürətlə tükənməsi prosesi güclən-
16
mişdir. Meşələrin qlobal əhəmiyyətinin bəşəriy-
yət tərəfindən dərk olunması yaşıl sərvətin
qorunması üçün təxirəsalınmaz tədbirlərin
görülməsini tələb edir. Həyat üçün əlverişli
ətraf mühiti itirməmək üçün meşə ehtiyatlarının
qorunması və artırılması başlıca vəzifələrdən
biridir.
Bir sıra dünya dövlətlərində meşələr səna-
ye əhəmiyyətli olmaqla, qiymətli oduncaq
istehsalının inkişafına imkan yaradır. Meşədən
500 adda məhsul alınır: kauçuk, oduncaq, tir,
şalban, yapışqan və s. Bir çox maddi dəyərlərin
mənbəyi olduğuna görə bir sıra ölkələrin
iqtisadiyyatı məhz meşələrdən asılıdır. Sənaye
meşələrində iynəyarpaqlı ağacların gövdə və
budaqlarında əmələ gələn qətranlı maddədən
skipidar və kanifol istehsal olunur. Həmin
qətran ağacın gövdəsində əmələ gələn yaraların
üzərini örtərək ağacı mikroorqanizmlərdən
və zərərvericilərdən qoruyur. Oduncaqdan
sellüloza və kağız alınır. Sellüloza süni ipək
(viskoz və asetat ipək), partlayıcı maddə-
piroksilin, nitrosellüloza istehsalı üçün istifadə
olunur.
Elektron informasiya daşıyıcılarının və
süni tikinti materiallarının müasir dövrdə
geniş tətbiq olunmasına baxmayaraq hələ
ki, insanlar meşə məhsullarından tamamilə
imtina etmək iqtidarında deyillər. Odundan
yanacaq məqsədilə istifadə olunan yaşayış
məntəqələrinin qazla təmin olunması meşələrin
qırılmasının qarşısını alır. Bərpa olunmayan təbii
ehtiyatların yandırılması nəticəsində havada
karbon qazının miqdarı getdikcə artır. İstixana
effektinin yaranması qlobal iqlim dəyişmələrinə
səbəb olaraq fəlakətli ekoloji böhranı proq-
nozlaşdıran dəyişikliklər yaradır. Eyni zamanda
yanacaq ehtiyatları sürətlə tükənir.
Müxtəlif məhsulların qablaşdırılması və
daşın
ması üçün keçmişdə taxta və kağız
material lardan istifadə olunurdu. Hazırda bu
materialların plastik qablarla əvəz olunması
ucuz başa gəldiyinə və meşə ehtiyatlarının
qorunmasına şərait yaratdığına baxmayaraq
digər arzuolunmaz hallara səbəb olmuşdur.
Təbiətdə plastik maddələrin çürüməsi mümkün
olmadığına görə belə tullantılar torpağı, havanı
və suyu çirkləndirərək dolayı yolla meşələrə də
təsir göstərir.
Meşə yaxınlığında məskən salan əhalinin
tarixi-mədəni irsi əsrlər boyu bu təbii sərvətin
təsiri altında formalaşmışdır. Xalqımızın
müxtəlif simli musiqi alətləri, məişət avadanlığı
meşə bitkilərindən hazırlanmışdır. Qədim
xalq dastan larında, əfsanələrdə və əsatirlərdə
meşələr daim tərənnüm edilmişdir. Buna
baxmayaraq, tarix boyu meşə insanın həyatını
təmin edən əsas mənbə kimi qəbul edilsə də,
digər tərəfdən yeni əkin və yaşayış sahələrini
mənimsəmək üçün meşə əraziləri zəbt olun-
muş və yandırnmışdır. Güclü texnika və avadan-
lıqla silahlanmış insanlar meşə örtüyünün
tükən məsinə səbəbkar olurmuşlar.
Böyük şəhərlərdə əhalinin sıxlığı və əl-
verişsiz mühit amilləri insanları daha sakit
canlı təbiət guşələri axtarmağa məcbur edir.
Son illər istirahət və rekreasiya məqsədilə
meşələrə insan axınının güclənməsi müşahidə
olunur. Əlverişli mikroiqlim şəraiti insanların
sağlamlığının və iş qabiliyyətinin bərpa olun-
masına kömək edir. Hazırki dövrdə əhalinin
meşə istirahətinə tələbatının artması meşənin
iqtisadi və sosial əhəmiyyətindən daha çox
ekoloji əhəmiyyətinin üstünlüyünü artırır.
Beləliklə, meşələrin geniş və hərtərəfli rolunu
nəzərə alaraq neqativ təsirlərdən qorunması
məsələlərinin aktuallığı gündəmdə ön sırada
durur.
Azərbaycan meşələri birinci kateqoriyalı
qoruyucu meşələrə aid olduğuna görə meşə
qırmaları qadağandır. Meşə məhsullarından
meşəyə ziyan vurmadan istifadə olunmalıdır.
Məsələn; göbələkləri toplayarkən kökündən
çıxarmaq olmaz, onların yerüstü hissəsi
bıçaqla kəsilməlidir. Göbələyin torpaqda qal-
mış (mitseli) köklərindən yeni göbələklər
inkişaf edir. Meyvə və giləmeyvə bitkilərinin
budaqlarını qırmaq, bıçaqla kəsmək, ağacların
və kolların gövdəsini zədələmək olmaz.
Nadir bitkilərin toplanması qəti qadağandır.
17
Nəsli tükənməkdə olan bitkilərin toxumları
yalnız artırılmaq məqsədilə mütəxəssislərin
ciddi nəzarəti altında az miqdarda toplana
bilər. Nadir çiçəklərin toplanması onların
bər
pa
olunma qabiliyyətinin zəifləməsinə və
sayının getdikcə azalmasına səbəb olur. Yadda
saxlamaq lazımdır ki, təbiətdə bütün canlılar
müəyyən qanunauyğunluqla inkişaf edir. Yalnız
insanların təcavüzkar hərəkətləri və hərisliyi
səbəbindən meşə ehtiyatlarına hədsiz dərəcədə
zərər vurulur.
Meşə ətrafında yaşayan əhalinin saxladığı
mal-qara sürüləri də meşələrə böyük ziyan
vurur. Mal-qaranın özbaşına otarıldığı yer-
lərdə meşə döşənəyi tapdalanır. Tapdanıb
bərki
miş torpaq təbəqəsinin sıxlığı artır,
nəticə də su və hava keçiriciliyi azalır. Bundan
əlavə meşə döşənəyində yaşayan müxtəlif
mikroorqanizmlər məhv olur. Torpağın üzərinə
tökülən quru yarpaqlar, budaqlar və digər tör-
töküntünün çürüməsi, parçalanması prosesi
pozulur. Torpağın üst təbəqəsində humus
qatı sıradan çıxır. Münbit təbəqənin itirilməsi
nəticəsində ağac və kolların kökləri kifayət
qədər mineral maddələr almadığına görə
inkişaf dan qalır.
Mal-qara sürüsünün keçdiyi yerlərdə
ağac və kolların budaqları qırılır, budaqların
ucları gəmirilir. Nəticədə, meşənin bir hissə-
sində işıqlanma artır və seyrəkləşmə baş verir.
İşıqlanma pəncərələri yaranan ərazidə meşə-
nin florasına aid olan bitkilərin tükənməsi
və ekosistem üçün “yad olan” işıqsevən
çəmən bitkilərinin yayılması surətlənir. Daim
antropogen təsir altında olan meşə sahələrində
bitki örtüyünün geri dönməyən deqradasiyası
baş verir. Buna görə də insanın təsərrüfat
fəaliyyətinin meşənin təhlükəsizliyinə zərərli
təsirinin qarşısını almaq üçün ciddi tədbirlərin
görülməsi tələb olunur.
Ətraf mühitin çirklənməsinin meşələrə təsiri
Ətraf mühitdə toplanan tullantılar təbii
ekosistemlərin fəaliyyətinin və davamlılığının
uzun müddət ərzində pozulmasına səbəb olur.
Qlobal miqyasda ətraf mühitin çirklənməsi
bütün canlılara və onların yaşadıqları təbii
sistemlərə, o cümlədən meşələrə neqativ
təsir göstərir. Təbii vulkan püskürmələri, toz
burulğanları, meşə yanğınları, zəhərli qazlar
atmosferdə müxtəlif çirkləndirici maddələrin
toplanmasına səbəb olur. Digər tərəfdən
yanacağın yanması, sənayenin, nəqliyyatın, neft
emalı müəssisələrinin, elektrik stansiyalarının
fəaliyyəti zamanı əmələ gələn antropogen
mənşəli tullantılar daha güclü təsirə malik olub,
havanın tərkibində zəhərli qazların və tüstünün
artmasına gətirib çıxarır.
Təbii mənşəli çirkləndiricilər müəyyən
dövr ərzində filtrasiya olunub təmizlənsə də,
antropogen mənşəli çirkləndiricilərin öh dəsin-
dən gələ bilməyən təbiətdə geri dön mə yən
dəyişikliklər baş verir. Havanın hədsiz çirklən-
məsi nəticəsində toksik maddələrin həcmi
getdikcə artır. Azot və karbon oksidlərinin
miqdarının artması zəhərli tüstünün yayılmasına
şərait yaradır. Kükürd və azot oksidlərindən
ibarət tullantılar turşulu yağışları əmələ gətirir və
meşənin bitki örtüyünə yandırıcı təsir göstərir.
Bütün bu kimyəvi maddələrin atmosferdə
toplanması Yerin orta illik temperaturunu artır-
maqla istixana effektinə səbəb olur. Azotlu və
xlorlu birləşmələr atmosferin yuxarı qatlarında
ozon qatının seyrəlməsinə və günəşin təhlükəli
ultrabənövşəyi şüalarının maneəsiz Yer səthinə
düşməsinə gətirib çıxarır. Bütün canlılar üçün
təhlükəli olan bu şüaların təsiri nəticəsində
meşələrdə arzuolunmaz dəyişikliklər baş verir.
18
Bioloji, kimyəvi və fiziki mənşəli çirklən-
diricilər su hövzələrinə də neqativ təsir gös-
tərir. Su hövzələrinin çirklənməsi flora və
faunaya məhvedici təsir göstərib, biosferdə
maddələr dövranını pozur. Çirklənmiş su
mənbələri və turşulu yağışlar yaşıllığın sahəsini
azaldır. Nəticədə oksigen istehsalı azalır və
karbon emissiyası artır. Meşə ərazisindən
keçən çayların, bulaqların məişət tullantıları
ilə çirkləndirilməsi həmin su mənbələrindən
istifadə edən bitki və heyvanların həyatını
təhlükə altına alır.
Torpaqların ağır metallarla, karbohidratlarla,
radioaktiv maddələr, nitratlar, fosfatlar, pes-
tisid lərlə və s. davamlı üzvü çirkləndiricilərlə
çirklənməsi fəlakətli nəticələrə səbəb olur. Meşə
fonduna daxil olan ərazidəki əkin sahələrində
istifadə olunan gübrələr və pestisidlər hava,
su, torpaq vasitəsilə yayılaraq meşə örtüyünü
deqradasiyaya uğradır. Yaxınlıqdakı yaşayış
məntəqələrin məişət tullantılarının torpağa
basdırılması və yaxud da istirahət edənlərin
meşədə atıb getdikləri tullantılar ekosistemin
normal fəaliyyətini pozur. Əkin sahələrində
məhsuldarlığın aşağı düşməsi, toksik maddələrin
bitkilərdə toplanması nəticəsində antropogen
mənşəli çirkləndiricilər meşə mühitinə sirayət
edərək bitki növlərinin, həşəratların, quşların,
məməlilərin tələfatı ilə nəticələnir. Çirkab suları
və məişət tullantıları yeraltı qrunt sularının
keyfiyyətini pisləşdirərək təbii mühitə zərərli
təsir göstərir.
İnsan ətraf mühitdən təcrid olunmuş
vəziyyətdə yaşaya bilməz. Təbii mühitdə baş
verən neqativ dəyişikliklər insanın həyat fəaliy-
yətinə və sağlamlığına güclü təsir göstərir. İnsan
sağlamlığı ətraf mühitin bir sıra göstəricilərindən
asılıdır. Ətraf mühitlə cəmiyyət arasında gedən
maddələr və enerji mübadiləsi həyatın əsasını
təşkil edir. İbtidai dövrdə digər canlılar kimi ətraf
mühitə uyğunlaşmağa və təbiətin qanunlarına
riayət etməyə çalışan insanlar hazırda əldə
etdikləri texniki üstünlükdən istifadə edib,
təbiəti ram etməyə və dəyişməyə can atırlar.
Mühit dəyişdirici amil olaraq antropogen
təsir lər digər təbii obyektlər sırasında meşə
ekosisteminin də dəyişməsinə səbəb olur.
Bəşəriyyət qlobal təbii ekosistem olan
biosferin tərkib hissəsidir. İnsan su, hava,
torpaq və canlı orqanizmlərlə sıx qarşılıqlı
əlaqədə yaşayır. Lakin müasir texnikanın gücü
ilə bilavasitə və ətraf mühiti çirkləndirməklə
isə dolayı yolla təsir göstərməklə insan öz
yaşayış mühitini dözülməz hala salır. Statistik
göstəricilər havanın çirklənməsi ilə yuxarı
tənəffüs orqanları, ürək çatışmazlığı, bronxit,
astma, ağciyər iltihabı, göz xəstəliklərinin
artması arasında asılılığı sübut edir. Bir neçə
gün ərzində havada zəhərli qarışıqların qatı-
lığı artdıqda tənəffüs və ürək-damar xəstə-
liklərindən vəfat edən yaşlı sakinlərin sayı artır.
Məsələn, 1930-cu ildə Belçikada Maas çayı
sahilində 3 gün ərzində havanın çirklənməsi
nəticəsində yüzlərlə insan xəstələnmiş, 60
nəfər həlak olmuşdur. 1931-ci ildə İngiltərənin
Mançester şəhərində 9 gün ərzində tüstüdən
592 insan həlak olmuşdur. 1956-cı ildə isə
Londonda uzun müddət təsir göstərən zəhərli
tüstüdən 1000 nəfər dünyasını dəyişmişdir.
Müəyən edilmişdir ki, həlak olanların əksəriyyəti
ürək-damar, tənəffüs xəstəliklərindən əziyyət
çəkən insanlardır.
Havanın tərkibində dəm qazının (CO)
miq
darının artması insan orqanizmində
neqa
tiv fizioloji dəyişikliklərə səbəb olur.
Qanda dəm qazı hemoqlobinlə birləşərək
karboksihemoqlobin əmələ gətirir. Bu maddə
görmə qabiliyyətini zəiflədir, beyin, ürək və
tənəffüs fəaliyyətini pozur, baş ağrısı, yuxulama,
spazmla müşayət olunur. Havada zəhərli
19
tüstünün yüksək qatılığı ölümlə nəticələnir.
Tənəffüs zamanı insan orqanizminə daxil olan
toz və zərərli maddələr sağlamlığa mənfi təsir
göstərir. 0,01-0,1 mkm ölçüdə olan hissəciklər
ağ ciyərlərdə toplanaraq tənəffüs orqanlarını
sıradan çıxarır. Toksik maddələr tənəffüs pro-
sesi ni pozur, orqanizmin hüceyrələrinə daxil
olur. Bir çox hallarda toksik hissəciklər digər
maddələrlə birləşərək daha ağır fəsadlara
səbəb olur. Belə təsir daha uzun müddətli
olması ilə fərqlənir.
İnsanların icad etdikləri süni mənşəli ma-
terial lar və sənaye tullantıları zəhərli oldu ğuna
görə canlıların həyatına son qoyur. Hava və su
dövranı vasitəsilə atmosferin yuxarı qatlarına,
okean dərinliyinə, hətta buzlaqlara qədər
yayılan zəhərli maddələr, meşələrdən də yan
keçmir. İnsan sağlamlığını və əmək qabiliyyətini
bərpa etmək üçün meşələrə can atır. Çox vaxt
meşə örtüyündə baş verən deqradasiyanın
başlıca səbəbinin məhz insan fəaliyyətinin
olmasının fərqinə varmırıq. Ekoloji tarazlığın
pozulması nəticəsində acınacaqlı vəziyyətlə
qarşılaşan insanlar bunun səbəbini təbii fəlakət-
lər və iqlimlə əlaqələndirirlər.
Meşələrin çirklənməsi əsas üç tərkib
hissədən ibarətdir:
1. çirklənmə obyekti - meşə, su, hava,
torpaq;
2. çirklənmə mənbəyi - kənd təsərrüfatı,
nəqliyyat, sənaye, məişət tullantıları;
3. çirkləndiricilər - ağır metallar, zəhərli
qazlar, pestisidlər, gübrələr və s.
Ətraf mühitin həddindən artıq çirklənməsi
insan həyatını təhlükə altıına alır. Çirklənmiş
ərazilərdə yaşayan əhalinin sağlamlığına güclü
zərbə vurulur və xəstəliklərin sayı artır.
İnsan sağlamlığına və həyat fəaliyyətinə
mənfi təsir göstərən amillər zərərli və təh-
lükəli olmaqla iki böyük qrupa ayrılır. Bəzi
zərərli təsirlərin qarşısını almaq üçün müəyyən
tədbirlər mümkün olsa da, daha təhlükəli
amillər insan həyatına son qoya bilər. Keçən
əsrin sonunda Çernobıl atom-elektrik stansiya-
sında baş verən qəzadan sonra Ukrayna
meşə
lərində radiasiyanın güclü təsiri indiyə
qədər hiss olunur. Meşə göbələklərində və
digər qida məhsullarında toplanan radioaktiv
maddələr həyat üçün təhlükəli olduğuna görə
bu məhsullardan istifadə edən insanlar yüksək
radioaktiv şüalanmaya məruz qalırlar.
İnsan orqanizminə təsir edən amillər təbii
və antropogen olmaqla əsas risk amillərini
özündə birləşdirir.
Fiziki risk amillərinə
təbii
(havanın temperaturu, rütubətliliyi, küləyin
sürəti, atmosfer təzyiqi, günəş radiasiyası)
və antropogen (havanın tozla çirklənməsi,
elektromaqnit şüalanma, infrasəs və ultrasəs
dalğaları, lazer şüalanması, kütləvi qırğın silah-
ları və s.) mənşəli amillər aiddir.
Kimyəvi risk amillərinə
təbii mənşəli-hava,
su və qida ilə orqanizmə daxil olan vitaminlər,
amin turşuları, zülallar, yağlar və karbohidratlar,
antropogen mənşəli - sənaye və məişət tullantı-
ları, zəhərli qaz və tüstü, kimyəvi silah, pestisid-
lər və s. aiddir.
Bioloji risk amillərinə
təbii mənşəli-bak-
teriya lar, viruslar, göbələklər, antropogen mən-
şəli bakterioloji silah, bitkilərin bioloji mühafizə-
si vasitələri, zərdablar, vaksinlər, zülal sintezi,
qida sənayesinin tullantıları və s. aiddir.
Psixoloji risk amillərinə
fiziki yüklənmə,
stres, sinir-əsəb xəstəlikləri, zehni gərginlik
və s. aiddir. Təhlükə hissi insanların əhval-
ruhiyyəsində və sağlamlığında ciddi pozuntularla
müşayət olunur. Təhlükə yarandıqda həm
insan lara, həm də təbii mühitə böyük zərər
vuru
lur. Özünün müdafiə olunmasına əmin
olmayan insanlarda psixoloji narahatçılıq və
təlaş hissi oyanır. Bu halda orqanizmin ümumi
vəziyyəti pisləşir, stress halına düşmüş insanı
çıxılmazlıq və gücsüzlük duyğusu bürüyür. Belə
hallarda sakitləşməklə vəziyyəti soyuqqanlılıqla
təhlil etmək və bütün qüvvələri səfərbər
etmək bacarığından çox şey asılıdır. Öz əhval-
ruhiyyəsinə nəzarət edə bilən insanlar ətraf
mühitdə fövqəladə hallar baş verdikdə, şəraitə
daha tez uyğunlaşıb çətin vəziyyətdən çıxa
bilirlər.
20
Fövqəladə hallarda təhlükəsizlik tədbirləri
Müxtəlif təbii fəlakətlər, texnogen qəzalar,
partlayışlar, ekoloji qəzalar, təxribatlar və digər
hallar baş verdikdə fövqəladə vəziyət yaranır.
Bu hadisələr həyatın normal ahəngini pozaraq
insanların həyat fəaliyyətinə və təbii mühitə
güclü təsir göstərir.
İnsan və ətraf mühit arasında qarşılıqlı
əlaqələr sisteminin pozulmasına səbəb olan
təhlükələr mənşəyinə görə təbii və antropogen
olmaqla 2 qrupa bölünür. Biosferdə baş verən
bir sıra təbiət hadisələri fəlakət törədə bilir ki,
buna da təbii fəlakətlər deyilir. Təbii fəlakətin
əsas xüsusiyyəti gözlənilmədən, qəflətən
meydana çıxmasıdır. İnsanın texnogen fəaliyyəti
nəticəsində antropogen təhlükələr meydana
çıxır. Texniki avadanlıqlar, nəqliyyat yolları və s.
antropogen təhlükənin əsas mənbəyidir.
İnsana qarşı təsirinə görə təhlükələr zərərli
və xəsarətyetirici olmaqla iki qrupa bölünür.
Zərərli təsirlər insanın əhval-ruhiyyəsini pis-
ləşdirir və ya xəstələnməsinə səbəb olur.
Belə təsirlərə atmosfer havasında, suda,
qida məhsullarında olan toksiki maddələrin
təsiri, qida və su çatışmazlığı, havanın tem-
peraturunun kəskin qalxıb enməsi, oksigen
çatışmazlığını göstərmək olar. Yüksək tem-
peratur
da orqanizm həddindən artıq su,
mineral maddə və vitaminlər itirir. Eyni zaman-
da orqanizmin müdafiə reaksiyası itirilir, ürək-
damar xəstəliklərinin sayı artır.
Xəsarətyetirici təsirlərə insanlar daha
çox ekstremal şəraitdə gözlənilmədən məruz
qalırlar. Meşə yanğınları zamanı baş verən kəskin
və xroniki zəhərlənmələr atmosfer havasında
toksik maddələrin atrması ilə əlaqədardır. Meşə
kənarında yağmurlu havada insanı ildırım vura
bilər. Elektrik xəttinin qırılması nəticəsində
də təsadüfi hallarda elektrik cərəyanının təsi-
rinə məruz qalmaq mümkündür. Qurumuş
ağac ların qəfildən yıxılması nəticəsində insan
xəsarət ala bilər. Meşə yaxınlığında nəqliyyat
qəzaları, partlayış və s. hadisələr nəticəsində də
fövqəladə vəziyyətlər yarana bilər.
Təbii fəlakətlər nəticəsində baş verən
fövqəladə hallarda insan tələfatı və təbii mühi-
tin dağılması ilə müşayət olunur. Fövqəladə
vəziy yətin yaranmasına səbəb olan əsas təh-
lükə mənbələrinin yerləşdiyi və təsirin yayıldığı
ərazilər fövqəladə hallar zonası adlanır. Föv-
qəladə hallar əhalinin həyat fəaliyyətinə, təbii
mühitə, iqtisadi və sosial sahələrə güclü təsir
göstərir.
Təbii fəlakətlər geofiziki, geoloji, hidroloji
mənşəli olduqda əhalinin həyat fəaliyyətinin
dayandırılması və böyük insan tələfatı ilə müşa-
yət olunur. Meşə ərazisində baş verən təbii
fəlakətlər (zəlzələ, vulkan püskürməsi, sel və s.)
meşə örtüyünün dağılmasına və məhv olmasına
gətirib çıxarır. Meşə yanğınları qarşısı alınmaz
bir fəlakətə çevrilərək böyük ərazilərdə yaşıl-
lığın və yaşayış məskənlərinin yanmasına səbəb
ola bilər.
Meşənin ətrafında baş verən qəza hadisə-
ləri zamanı ətrafa yayılan təhlükəli kimyəvi
maddələr bütün canlıların məhv olmasına səbəb
olur. Ekoloji fəlakət təbii mühitdə əlverişsiz
dəyişiklikərə səbəb olur. Suyun, havanın və
torpaq mühitinin kimyəvi maddələrlə çirklən-
məsi meşə istifadəçilərinin sağlamlığını və hə-
yatı nı təhlükə altına alır.
Təbii mühitdə baş verən fövqəladə hallar
əsas 3 əlamətlə səciyyələnir:
1). fövqəladə halın baş verdiyi coğrafi
şərait;
2). fəlakətin zərər vurduğu təsərrüfat
sahəsi;
3). mümkün nəticələrin miqyası və nəticə-
lərin aradan qaldırılması üsulları (sərf
olunacaq qüvvə və vəsait).
Təbii mənşəli fövqəladə hallara geoloji
(zəlzələ, vulkan püskürməsi, sürüşmələr, sel,
qar uçqunu), metereoloji (tufan, qasırğa,
çovğun), hidroloji (daşqın, sel və s.), təbii
yanğınlar (meşə və ya əkin sahələrindəki
yanğınları), kütləvi xəstəliklər (epidemiyalar)
aiddir.
21
Texnogen mənşəli fövqəladə hallara -
meşədə və ya meşə yaxınlığında baş verən
müxtəlif (təyyarə, avtomobil və s.) qəzalar
zamanı kimyəvi, radiaktiv maddələrin dağılması,
partlayışlar və s. aiddir.
Ekoloji mənşəli fövqəladə hallara - coğrafi
ərazinin vəziyyətinin dəyişməsi (torpaqların
deqradasiyası, eroziya, səhralaşma, meşələrin
tükənməsi), hava mühitinin dəyişməsi
(meşə yanğınları, iqlim dəyişmələri, oksigen
çatışmazlığı, zərərli maddələr, turşulu yağışlar,
səs-küy, ozon qatının seyrəlməsi), yoluxucu
xəstəliklərin yayılması (qansoran həşəratlar
tərəfindən epidemiyaların yayılması, meşə
heyvanları tərəfindən yoluxucu xəstəliklərin
yayılması), su hövzələrinin çirklənməsi və
quruması, biosferin vəziyyətinin neqativ
dəyişməsi aiddir.
Yoluxma mənbəyi olan meşə ərazilərində
bioloji mənşəli fövqəladə hallar yarana bilər.
Yoluxucu xəstəliklərin əsas törədiciləri
xəstəliktörədən mikroorqanizmlər və onların
zəhəridir. İnsanlar arasında geniş yayılan
yoluxucu xəstəliklər epidemiyaya çevrilə bilər.
Öz miqyasına görə daha geniş ərazidə yayılan
yoluxucu xəstəliklər bir sıra ölkələri əhatə edən
epidemiyaya çevrilir.
Xəstəlik törədicisinin növünə görə virus,
bakterial, qan xəstəlikləri və s. ayırd edilir.
Heyvanlar arasında xəstəlik törədicilərinin
yayılması nəticəsində baş verən epidemiyaların
qarşısını almaq üçün profilaktik tədbirlər
həyata keçirilir. Həmin müddətdə insanlar
meşəyə daxil olmaqdan çəkinməli, qansoran
həşəratlardan qorunmalıdırlar. Məsələn,
tulya remiya epidemiyası qansoran həşəratlar
vasitəsilə yayılır. Bu xəstəliyin ilkin əlamətləri
qrip xəstəliyini xatırlatdığına görə vaxtında tibbi
Dostları ilə paylaş: |