Evolyutsiya sintetik nazariyasining shakllanish va rivojlanish davrlari Reja

2. Populyatsiya — evolutsiyaning boshlang’ich birligi. Har bir turga kiruvchi organizmlar areal doirasida bir xil tarqalmagan. Arealning baozi joylarida siyrak, boshqa joylarida esa ular zich joylashgan. Masalan, qayin G’arbiy Sibiming o’rmon-daShtida kichik-kichik daraxtzor holida uchraydi. Bir turga kiruvchi individlaming arealda bir xil tarqalmasligi turli yerlarida hayot Sharoit ining har xil bo’liShi bilan ifodalanadi.

Populyatsiya deganda, bir tur tarqalgan arealning muayyan joyida uzoq muddat mavjud bo’lgan, erkin chatiSha oladigan, ayrim belgi-xossalari bilan farq qiluvchi, nisbatan alohidalashgan individlar yig’indisi tushun iladi.

Populyatsiya evolutsiyaning boshlang’ich birligi deyilishiga sabab chuki, u tur doirasidagi mustaqil evolutsion rivojlanish mumkin bo’lgan organizmlarning kichik yig’indisidir. Tur doirasida organizmlar oila, gala, poda bo’lib yashaydilar. Lekin ular uzoq muddat shunday holatda boimay, tezda tarqalib ketishlari mumkin. SHunga binoan ular evolutsiyaning boshlang’ich birligi bo’la olmaydi. Turning arealda egalla-gan joyiga qarab, unda populyatsiyalar soni har xil boiadi. Keng arealda va sharoit i xilma-xil joylardagi turlarda populyatsiyalar soni ko'p bo’lib, tor arealda tarqalgan turlarda populyatsiyalar soni kam boiadi. Har xil turga kiruvchi populyatsiyalar bir-biridan awalo egallagan areal hajmi bilan farq qiladi. Areal hajmi hayvonlarning harakatlanish tezligi, o’simliklarning esa chetdan changlanish masofasiga bog’liq. CHunonchi, tok Shilliqqurtining harakatlanishi bir necha o’n metr radiusga, Shimol tulkisining harakatlanish radiusi bir necha yuz kilometrga cho’ziladi.

Populyatsiyadagi organizmlar soni ham har xil turlarda turlicha boiadi. Ochiq yer-larga tarqalgan haSharotlar, o’simliklarning baozi populyatsiyalarida individlar soni juda oz boiadi. Masalan, uzoq SHarqda tarqalgan yoibars, O’zbekistonda ilvris populyat-siyasi hozirgi vaqtda 300—400 individdan iborat, xolos. Organizmlarni bir oopulvatsivaga birlashtiruvchi omil awalo ularning Yerkin_ chatiShuvidir. Bir populyatsiyaning individlari barcha belgi va xususiyatlari bilan o’zaro nisbatan o’xshash. SHunga ko’ra, populyatsiya ichida chatiShiSh imkoni qo’Shni pop­ulyatsiyalar bilan chatiShiShiga qaraganda yuqoridir. Bir turga mansub populyatsiyalar aralashib ketmasligiga turli to’siqlar xalaqit beradi. Bular asosan 2 xil: geografik va biologik to’siqlardir. Populyatsiyalarni tavsiflash bo’yicha yuqorida bayon etilgan taorif-lar asosan chetdan changlanadigan, ikki jinsli organizmlarga taalluqlidir. Jinssiz, vege-tativ va o’z-o’zidan changlanadigan turlardagi populyatsiyalar hali to’la o’rganilmagan.