Evropa molekulyar va klinik tibbiyot jurnali

Abu Abdulloh Muhammad Ben Ahmad bin Yusuf al-Kotib Al-Xorazmiy oÿzining “Mafatih ul-ulum”
nomli qomusiy asarida poetikaga alohida bob bagÿishlagan [17, 18].
Rustamov va U.Qoriyevlar bu asarning muayyan filologik va lingvistik xususiyatlarini o‘rgandilar.
Tavil bahrning uchta varianti, madidning oltitasi. Oltitasi oddiy, uchtasi vofiir, to‘qqizi komil, ikkitasi
hazaj, beshtasi rajazm uchi ramal, yettisi sari, ikkitasi munsarix, beshtasi hafif va har birining muzori,
muqtazab va mujtasining bir varianti haqida so‘z boradi. ish.
Bu bobda aruz, qofiya, she’riy tasvir vositalari, she’riyatning kamchiliklari masalalari ko‘rib chiqildi.
Olim arud haqidagi qomusiy ma’lumotlarni keltirgan. Uning risolasida 15 bahr arud ko'rsatilgan. Olim
Ibn al-Mutazzning “Kitob al-Ba’diy”, Qudoma ibn Ja’farning “Naqd ash-She’r” kabi mashhur asarlari va
“Al-Johiz” risolalariga tayanadi. Al-Xorazmiy risolasining tanqidiy matni 1895 yilda golland sharqshunosi
Van Floten tomonidan nashr etilgan. O‘zbek tadqiqotchilaridan M.Xayrullaev, R.Bahodirovlar “Mafatih
ul-ulum”ning hayoti va ijodi bilan bir qatorda turli tuzilmaviy jihatlarini ham o‘rgandilar. Poetikaga oid
bobni M.
Bu asarning “Arud ilmining mustahkam muvozanatlari” deb nomlanishi alohida ma’noga ega
bo‘lib, bu asar keyingi avlodlar uchun nazariy asos bo‘lib xizmat qildi. Ushbu asarning boshqa
nomlaridan biri "To'rt o'lchovli muvozanat". Zamaxshariy o‘z davri shoirlarining nazm vaznlarini
o‘rganishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Zamaxshariy sabablar, vatadlar tizimiga oÿzgartirishlar kiritgan
6315
Abul Qosim Mahmud ibn Umar ibn Muhammad Zamaxshariy (1075-1144) oÿrta asrlarning yana
bir olimi boÿlib, turkiy boÿlgan holda arab arudini oÿrgangan.
Ziyovuddinova.
1991 yilda “Islom entsiklopediyasi”. 1994 yilda yana bir tadqiqotchi – Muhammad Saÿdiy Jugenli
qoÿlyozmani nashr ettirgan.
Uning arab grammatikasi, fix, geografiya, tavsir va hadislarga bag'ishlangan asarlari ko'pchilikka
ma'lum. Uning risolalarining umumiy soni 50 dan oshadi. U arab olamida yuksak hurmat va ehtiromga
sazovor bo'lgan. Uning sharafli unvonlari qatoriga “Jorulloh” – “Qodirning qo‘shnisi”, “Olam muallimi”,
“Xorazm iftixori” kabi nomlar kiritilgan. Uning arab arudiga bag‘ishlangan asari “Al-Kistas ul-mustaqim
fi ilm-al-arud” deb nomlangan. Bakir al-Xasoniy risolani 1969 yilda Bag'dodda nashr ettirgan.
Qo'lyozma Qohirada, "Dor-ul-Kutub"da saqlanadi. O‘zbekistonlik tadqiqotchilar A.
“Mafotih ul-ulum” nomi bilan mashhur boÿlgan ushbu kitobda fix, arab grammatikasi, tarix, falsafa,
tibbiyot, arifmetika, geometriya, astronomiya, musiqa va boshqa fanlarga oid fikrlardan tashqari
arudga oid fikrlar ham keltirilgan. Ushbu asar ikkita katta bo'lim va 15 bobdan iborat. Har bir bob
alohida fan sohasiga bag‘ishlangan. Xorazmiy aruz, qofiya va misralarning badiiy vositalari hamda
she’riy kamchiliklariga nisbatan o‘z davrining tarixiy va qiyosiy tavsiflarini bergan. Olim arud haqida
aniq, aniq va asosli fikrlarni aytishga harakat qilgan. Bu asarda 15 bahr arud haqida ma'lumot berilgan.
Al-Javhariyning aksariyat asarlarining qoÿlyozmalari Berlinda saqlanadi. Olimning hayoti va ijodi
haqidagi ma’lumotlar S.Brokelmanning bibliografiyasi va “Islom entsiklopediyasi”da keltirilgan. As-
Saolibiyning “Yatimat ad-dahr” risolasida ham Javhariyning bir qancha she’rlaridan namunalar
keltirilgan [4] As-Saolibiy Ismoil Al-Javhariy o‘z davrining eng mashhur xattoti bo‘lganligini ta’kidlaydi.
Shuning uchun, ba'zi tadqiqotchilar, uning taxalluslari ham "brilliant" kabi go'zal xattotlikdan kelib
chiqqan deb o'ylashadi.
Al-Javhariy risolasi Xalil Ibn Ahmad ta’limotini tanqidiy tushunishga urinishlari, arud ilmining
ayrim qoidalarini isloh qilishga urinishlari bilan qiziq. Javhariy arudda Xalilga ko'ra sakkiz emas, yetti
bahr, ya'ni radjaz bor, deb o'ylagan. Xalilning oltitasidan farqli o'laroq, beshta namuna mavjud. O'n
ikkita o'lcham mavjud bo'lib, ulardan ettitasi bitta va beshtasi kompozitdir. Al-Javhariyning fikricha,
davralarning umumiy soni beshga teng. Sifatida Sh.S. Kalievaning fikricha, Al-Javhariy, birinchi
navbatda, haqiqatda mavjud bo'lgan o'lchamlarning ritmik umumiyligiga asoslanib, Xalilning hatto
ko'plab o'rta asr olimlari uchun ham tushunarsiz bo'lgan doiralar sxemasidan voz kechgan. Al-
Javhariyning arud haqidagi risolasini har tomonlama va alohida o‘rganish kerak.
07-jild, 02-son, 2020-yil
ISSN 2515-8260
Machine Translated by Google

---

Ulug‘bek davrida yashagan Shayx Ahmad ibn Xudoydod Taroziy turkiy arud tadqiqining
asoschisi hisoblanadi. Uning arudga oid “Funun ul balog‘a” asari Ulug‘bekka bag‘ishlangan.
Evropa molekulyar va klinik tibbiyot jurnali
Fors aruzini oÿrganishda [36] Oÿrta Osiyodan Radduyoniy (“Tarjuma al-balaga”), Abdulqahhor
Samarqandiy (“Arud-i Humoyun”), Sayfi Arudiy Buxoroiy (“Arud-i Humoyun”) kabi olimlarning
xizmatlari katta. i Sayfi”) va Ba’di Mavlono Yusuf.
Elmurodov.
Fors arudini oÿrgangan yana bir olim Abdulqahhor Samarqandiydir. Uning vafot etgan yili
maÿlum – 1493. 1959-yilda eronlik tadqiqotchi Muhammad Adib Xiraviy Samarqandiyning “Arud-i
Xumoyun” risolasini nashr ettirgan boÿlsa-da, asarning asl nomi “Meÿzon ul-avzon”dir. Risolat
haligacha prosodiya nuqtai nazaridan maxsus o'rganilmagan.
6316