60
Şəkil 3.4. Austenitdən martensitin əmələ gəlməsi prosesinin
fizikası:
A-
yüksək sürətli soyutmaqla, B- legirləci element
tətbiq edib, aşağı sürətlə soyutmaqla.
Dəmir-karbon ərintisinin soyutma (tablama)
sürətindən asılı olaraq, austenit strukturundan alına
biləcək digər strukturlar şək. 3.5.-
də təqdim
olunmuşdur.
Şəkil 3.5. .Tablama zamanı soyutma sürətindən asılı olaraq,
müxtəlif strukturların əmələ gəlməsi.
Dəmir Atomu
Karbon Atomu
Struktur - Austenit
Az dayanıqlı
Dayanıqlı
Çox sürətli
Sürətli
Nisbətən sürətli
Yavaş
Çox yavaş
Martensit+qalıq austenit
Hədsiz narın perlit (troostit)
xətləri+ martensit+qalıq austenit
Çox narın perlit xətləri
(sorbit)
Narın xətli perlit
Enli xətli perlit
61
Şək. 3.5.- dən göründüyü kimi perlitdən martensit
strukturuna
doğru
yaxınlaşdıqca,
dayanıqlılıq
zəyifləyir. Belə ki,
qəza vəziyyətində işləyən,
tribotexniki hissələrin sürtünərək qızması nəticəsində
az dayanıqlı olan mikrostrukturda
baş verə biləcək
dəyişikliklər, onların fiziki-mexaniki xüsusiyyətlərinin
tələbdən kənara çıxması ilə materialın dağılmasına
səbəb olur.
Tablama sürətindən və karbonun miqdarındn asılı
olaraq, tərkibində 0,8% karbon olan, poladda alına
biləcək strukturlar (a) və bu strukturların
baş vermə
temperaturu (b) şək. 3.6.- da təsvir olunmuşdur.
Şəkil 3.6. Karbonun miqdarından və soyutma sürətindən
asılı olaraq alına biləcək strukturlar (a) və buna uyğun
çevrilmə temperaturu (b).
Karbonun miqdarı
T
ablm
a
sür
əti
Yuxarı kritik
soyutma sürəti
Aşağı kritik soyutma
sürəti
Martensit
Troostit-
Martensit
qarışıq
Struktur
Perlit
(Sorbit)
Ferrit)
- Aşağı kritik soyutma sürətində troostit strukturunda martensit ayrılır;
- Yuxarı kritik soyutma sürətində isə, yalniz martensit ayrılır (bəzən austenit qalıqları müşahidə olunur).
Karbonun miqdarı
Ç
evr
ilmə
tempe
ra
tur
u
Yuxarı kritik
soyutma sürəti
Aşağı kritik
soyutma sürəti
a)
b)
62
Şək. 3.7.- də tərkibində 1,0%- ə qədər karbon olan
poladda
müxtəlif
strukturların
əmələ
gəlmə
temperaturu və bu qrafik əsasında tərkibində 0,2%
karbon olan poladın soyudulması sürətindən asılı
olaraq, onda baş verə biləcək struktur dəyişmələri
təsvir olunmuşdur.
Dostları ilə paylaş: 
