F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.1-jadval
Viloyatlarini yoqilg‘i resurslari bilan ta’minlanganligini baholash (10 ball) № Viloyatlar Ball 1 Toshkent 6 Farg‘ona 9 Namangan 6 Andijon 5 Sirdaryo 0 Jizzax 0 Samarqand 0 Qashqadaryo 10 Surxondaryo 9 Buxoro 8 Navoiy 2 Xorazm 2 Qoraqalpog‘iston 3 Yuqorida keltirilgan jadval orqali tabiiy boyliklarni taqqoslab ham baholash mumkin. Taqqoslab baholash jahon hududlarini, mamlakatlarni, qolaversa davlatlar ichki resurs tafovutlarini aniqlashga keng imkoniyat yaratiladi. Yuqoridagi jadval orqali viloyatlarimizni yoqilg‘i resurslari (neft, gaz, ko‘mir) bilan ta’minlanganligini taqqoslash mumkin. Bu resurs turi bilan Qashqadaryo, Farg‘ona, Surxondaryo, Buxoro viloyatlari yaxshi ta’minlangan. Shuning uchun mazkur viloyatlarda yoqilg‘i- energetika sanoati tarmoqlari boshqa viloyatlarga nisbatan rivojlangan. Tabiiy resurs barcha turlarini sifat jihatidan baholash ham katta ahamiyatga ega. Mamlakatimiz ko‘pgina tarmoqlari dehqonchilik bilan bog‘liqdir. Shu sababdan tuproq resurslariga e’tibor berish zarur hisoblanadi. Tuproqning tabiiy holati, ya’ni donadorini, chirindi miqdori madaniylashish dehqonchilikning hosildorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Ma’lumki respublikamiz dehqonchilik qiladigan yerlarida asosan bo‘z tuproqlar tarqalgan. O‘z navbatida chirindi miqdoriga ko‘ra bo‘z tuproqlar uch turga bo‘linadi (os tusli, bo‘z, to‘q tusli bo‘z tuproqlar). Bo‘z tuproqlar asosan adir mintaqada joylashgan. Bu tuproqlar Farg‘ona vodiysida ko‘p maydonni egallaydi. Undan tashqari avtomorf to‘proqli maydonlar mavjud bo‘lib, yo ular asosan yirik daryo vodiylari va yoyilmalarida mavjud bo‘lib, madaniy to‘proqlar hisoblanadi. Bu 104 tuproqlar o‘zoq o‘tmishidan dehqonchilik qilinadigan Zarafshon vohasi, Farg‘ona vodiysi kabi joylarda tarqalgan bo‘lib, o‘zoq yillik dehqonchilik natijasida ancha chirindi miqdoriga boyigan hisoblanadi. Mamlakatdagi dehqonchilik cho‘llarda (Qarshi, SHirobod, Mirzacho‘l va b) sizat sathiga ko‘tarilishi natijasida to‘proqlarni to‘rlanish darajasi ketgan. Shuning uchun bu tuproqlarni sifat darajasi pasygan. Hozirgi yangi taraqqiyoti rivojlanayotgan davrda tabiiy resurslarni texnologik bahosi yuksak ahamiyatga ega. Boyliklarni aniqlashda, foydalanishda, texnologik jarayonlarni jalb etilishi, ishlatilishi bilan birga, yangi texnologiyalarni joriy etilishini ham bu asosida tavsiya etilishi maqsadlidir. Yana tabiiy resurslarni, ayniqsa ulardan foydalanish jarayonlarini ekologik jihatdan baholash muhimdir. Har bir resurs turlaridan foydalanishida oldindan ekologik bahoga e’tibor yaxshi bo‘lmaganligi oqibatida hududlarda qanchadan- qancha mudhish voqealar sodir bo‘lmoqda. Bularga Orol va Orolbo‘yi Sariosiyo va uning atrofii, Navoiy shahri va atrofii, Olmaliq-Angren sanoatli rayoni muammolari va boshqalar misol bo‘la oladi. Tabiiy resurslar turlarini yuqorida keltirilgan baholar jamlanishi, yaxlitligini anglatuvchi baho kompleks baho hisoblanadi. Kompleks bahoni har bir resurs turiga qo‘llanishi samaralidir. Chunki kompleks baholar asosida resurs turini to‘liq baholash mumkin. Shunga ko‘ra, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni ishlab chiqarishga aniq imkoniyatlar yaratiladi. Aholi ko‘payib, uning faoliyati ortib borishi, fan-texnika taraqqiyoti tabiatni muhofaza qilish va uning resurslaridan oqilona foydalanish muammosini keskinlashtirmoqda. Inson tabiat ne’matlaridan tobora ko‘proq foydalanilmoqda. binobarin, atrof-muhitga faol ta’sir etmoqda. Buning natijasida yaylovlar maydoni qisqarmoqda, chuchuk suv zahiralarimiz ifloslanmoqda. Tabiiy resurslarimzdan oqilona foydalana olmayotganligimiz natijasida, tabiat bizga aks ta’sir qilmoqda. Buning natijasi o‘laroq, turli ekologik muammolar kelib chiqayapti. Hozirgi sharoitda tabiatni muhofaza qilish, uning ne’matlaridan rejali foydalanish birinchi darajali ish bo‘lib qoldi. Hozirgi vaqtda tabiat boyliklarini qo‘riqlaydigan bir qancha tashkilotlar barpo etilgan. Undan tashqari fan-texnika 105 taraqqiyoti tabiatga keltirayotgan zarar ustida ishlayotgan bir qancha ilmiy-tadqiqot muassasalari mavjud. Respublikamiz Konstitutsiyasi tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha korxonalar,tashkilotlar, fuqarolar burchi va ma’suliyatini aniq belgilab bergan. Umuman olganda, mamlakatimizning boy tabiiy resurslaridan oqilona, rejali foydalanish, kelajagimiz istiqbolini belgilaydi. Shuning uchun ham tabiiy resurslardan foydalanishda tabiat muhofazasiga e’tibor berish, yana zamonaviy texnologiyalarga o‘tish hozirgi kunimizni asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Tabiat va uning resurslarini muhokama qilishda, qabul qilingan tabiatni muhofaza qilish qonunidan keng foydalanish lozim. Unda barcha tabiiy resurslardan muhofazasi ham qonun asosida izohlab berilgan. Respublikamizda hozirgi vaqtda 13 ta qo‘riqxona 10ta zakaznik (buyurtma)lar bor, ularni nazorat qilishni oshirish bilan birga, son jihatdan miqdorini ko‘paytirish kerak. Shuningdek “Qizil kitobga” kirgizilgan o‘simlik va hayvonat dunyosi turlarini muntazam muhofaza qilish maqsadlidir. Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|