F. R. Abduraxmonov

Yosh davrlar bilan bog‘liq inqirozlar. Buning uchun biz kichik maktab yoshidan bu masalaga qarab, undagi krizislami tahlil qilib ko‘ramiz. Kichik maktab yoshi (7-12 yosh). Bu yoshda asosiy faoliyat - bu o‘quv faoliyati hisoblanadi.Bu jarayonda kattalar ilmiy tizimdagi tushunchalami olib yuruvchi sifatida tushuniladi. Subyekt uchun o‘zidagi o‘zgarishlami yuz berishi yangilikning predmeti hi­soblanadi. 0‘quv faoliyati bu o‘qituvchi va o‘quvchining birgalik­dagi faoliyat shakli sifatida qaraladi. Bu davrda bolalardagi о‘yin faoliyati ilgaridagidek qolaveradi. Bolada hamkorlik va raqobat hissi rivojlanadi, shuningdek adolat va adolatsizlik tushunchalari shaxs sifatida ma’noga ega bo‘lib boradi. Bu davrda bola faoliyatida texnik operatsiyalar rivojlanadi. Bolada aqliy rivojlanish darajasi aniq mantiqiy operatsiyalami bajarishda elementar mantiqiy muhoka- ma qilish shakllanadi. Boladagi ahloqiy ong darajasini ko‘radigan bo‘lsak unda konvensional (shartli) ahloq tashkil topadi. 0‘zini ehti- yojlaridan kelib chiqqan holdagi ta’sdiq asosida olib boradi, o‘zi uchun ahamiyatli bo‘lgan odamlar bilan yaxshi munosabatni qo‘llab turish asosida o‘zini tutadi, bundan kelib chiqqan holda o‘z avtoriteti- ni ushlashga intiladi. Boladagi mehribonlik “Seni bilishsin” tarzida bo‘ladi.Bunda unda ilgari muammo bo‘lmagan bo‘lsa, ota - ona bilan munosabat yaxshi bo‘lsa. Boladagi ehtiyoj bu uni boshqalar hurmat qilishini xohlaydi.
0‘smirlik krizisi 12 yosh. Bu krizisning sababi - o‘smimi katta- lar dunyosiga chiqishi, o‘zidagi oila muhitida singdirilgan qadriyat- lar tizimini qayta ko‘rib chiqishni, o‘zini va jamiyat munosabatlarini solishtirish jarayoniga olib keladi. Bu davming xarakteristikasi shun- daki bola o‘quv faoliyatidagi va hatto ma’lum sohadagi qobiliyatga ega bo‘lganligiga qaramasdan undagi mahsuldorlik kamayadi, ya’ni faoliyati pasayadi. Bu davrda bola ma’lum bir muhitdan qochishga in­tiladi, yolg‘izlikni xohlab qoladi, intizomni buzadi va unga rioya qil- maydi, ziddiyatga borishga vajanjallashishga intiladi. Shu bilan birga unda ichki halovatsizlik, norozilik, yolg‘izlikka intilish, o‘zini boshqa- lardan ajratish kabi tomonlar ko‘zga tashlanadi. Krizisning oxiriga kelib bolalarda o‘z xulq - atvorini ixtiyoriy boshqarish va boshqara olish, ularda kattalik hissini paydo bo‘lishi va refleksiya rivojlanadi. Bu ulardagi kirizisning ijobiy natijasi sifatida paydo bo‘ladi.

12.