chi areali kichik yoki katta b o‘lishi mumkin va vaqt o ‘tishi bilan u kengayadi. Bunday kengayish organizmlaming tarqalishi, yangi joyda o ‘mashishi tufayli sodir bo‘ladi. 0 ‘mashish turning egallagan maydoni chegarasidan tashqariga tarqalishidagi dinamik jarayondir (A.N.Tolmachev, 1974). Areallar dinamikasi tushunchasi ostida na- faqat uning kengayishi, balki torayishi ham yotadi. Areal ichida tur va killarining o ‘z joyini o ‘zgartirishini populatsion ekologiya o ‘rganadi. Areallardagi o ‘zgarishlar ulaming juda uzoq yillar davomida chega ralari ko'rinishiga qarab aniqlanadi. Bunday o ‘zgarishlami kuzatish ancha qiyin. Ammo ba’zan areallardagi o ‘zgarishlar mson tomonidan sodir qilinadigan kuchli ta’sirlar natijasida qisqa muddat ichida ham yuz berishi mumkin. Turlaming yangi hududlami egallash qobiliyati ulaming vagilli- giga, tarkibiga, fiziologik, etologik, populatsion va boshqa xususi- yatlariga bog‘liq. Bir joyda paydo bo'lgan va shu joyda yashayotgan tur yoki avlod avtoxton deb ataladi. Bir joyda uzoq yillardan buy on yashayotgan turlar yoki boshqa sistematik gumhlar aborigenlar (ma halliy) deb yuritiladi. Tur paydo bo‘lgan joy mazkur turning kelib chiqish markazi sanaladi. Avtoxton va endemik tushunchalari bir- biriga mos kelishi mumkin. Masalan, Kaspiy tyuleni Kaspiyning en demigi va avtoxtonidir. Paleontologik ma’lumotlarga ko‘ra, o ‘zining dastlabki paydo bo‘lgan joyida, ya’ni Shirpoliy Amerikada qirilib ket gan lamalar endilikda faqat Janubiy Amerikada yashaydi. Shu sababli lamalar Shimoliy Amerikaning avtoxtonlari Janubiy Amerikaning esa endemiklari sanaladi. 4.4. Arealda hayvonlarning tarqalishi va tur arealini o‘rganishning ahamiyati
