Фаиг Абдуллайев


Председатель Ревком Азербайджанской Республики



Yüklə 6,46 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/19
tarix31.01.2017
ölçüsü6,46 Mb.
#6978
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19

 
Председатель Ревком Азербайджанской Республики  
Секретарь Ревкома Аз. Республики 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
32
Aslan Sultanovun Qarabağın və  Zəngəzurun fövqəladə   
komissarı təyin edilməsinin tərcüməsini sizə təqdim edirik. 
Aslan bəy Sultanov Qarabağın və Zəngəzurun fövqəladə 
komissarı təyin edilsin. 
Ona Azərbaycan Respublikası  mərkəzi hakimiyyətinin 
nümayəndəsi olaraq bu qəzaların  ərazisində  fövqəladə  və 
məhdudiyyətsiz səlahiyyətlər verilir. Vəzifəsindən və 
kimliyindən asılı olmayaraq həbs etmək və istintaqa cəlb 
etmək, eyni zamanda zərurət olarsa yeni qurumlar və 
təşkilatlar yaratmaq hüququ verilir. 
Bütün partiya təşkilatlarına, idarə və müəssisələrə, hərbi 
təşkilatlara göstəriş verilir ki, Aslan Sulatanovun əmr və 
göstərişlərini sözsüz olaraq yerinə yetirsinlər.  
Onun əmr və göstərişlərinə əməl etmək istəməyən hər kəs 
dərhal  həbs olunaraq hərbi tribunala verilsin. 
Aərbaycan Respublikasının İnqilab Komitəsinin sədri   
N.Nərimanov 
Azərbaycan Respublikası İnqilab Komitəsinin katibi 
 
Göründüyü kimi bu mandat vasitəsilə Aslan bəy Sultano- 
vun səlahiyyətləri birbaşa mərkəzi hökumət tərəfindən təsdiq 
edilmişdi. Onsuz da Aslan bəy Sultanova bu mandat və səla- 
hiyyətlər verilənə  qədər də onun əlində xüsusi səlahiyyətlər 
və güc vardı, mərkəz sadəcə olaraq bu gücü və səlahiyyətləri 
rəsmiləşdirdi.  

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
33
**** 
Zəngəzur kommunistlərindən biri, Aslan bəy Sultanovun 
həmyerlisi və həmin dövrün qırmızı “qəhrəman”larından biri 
olan   Nəzər Heydərov “Zəngəzur Dağlarında” adlı kitabın-
da o dövrdəki hadisələrə  dəfələrlə bu və ya başqa  şəkildə 
toxunmuş, Aslan bəy Sultanovun Azərbaycan Demokratik 
Respublikası dövründə  Zəngəzur qəzasının qəza mahal 
pristavı  (yəni baş pristavı, bu da o deməkdir qəzanın 
tərkibinə daxil olan rayonların da pristavları onun 
tabeliyində olublar), eyni zamanda qəza rəisi Sərməstbə- 
yovun hərbi məsələlər  üzrə müavini vəzifələrində olduğunu 
qeyd etmişdir.  Bu vəzifəni tutmaq da o demək idi ki, 
qəzadakı pristavlardan başqa yerdə qalan bütün hərbi 
qurumlar da onun tabeliyinə daxil olublar.  
Nəzər Heydərov Aslan bəy Sultanovun müsavat haki- 
miyyəti dövründəki fəaliyyətindən yazaraq onu müsavatçı, 
bəy oğlu, sinfi düşmən  damğaları ilə damğalasa da, Sovet 
hakimiyyəti dövrünün ilk quruculuq illərində Aslan bəyin 
yeni quruluşun fəhlə-kəndli hökuməti olduğuna inanmasın- 
dan, ona görə  də bütün gücünü və qüvvəsini yenə  də öz 
xalqına sərf etməsindən, onun xalqının daxildəki və xaricdəki 
düşmənlərinə qarşı barışmaz mübarizə aparmasından, dəfə- 
lərlə real ölüm təhlükəsi ilə üz-üzə qalmasından, XI ordunun 
28-ci diviziyasını necə xilas etməsindən, daşnak hökumətinin 
baş komandanı general Sumbatı, general Manuku necə böyük 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
34
məharətlə uzaq məsafələrdən atəş açaraq öldürməsindən   bir 
kəlmə də olsa söz açmır. Buradan da belə bir nəticə çıxır ki, 
Nəzər Heydərov öz kitabında yazdığı kimi hər zaman 
hadisələrin önündə deyil, heç arxasında da getmirmiş... Bunu 
əlimizdə olan arxiv sənədləri bir daha  təsdiq edir.  
Görəsən bütün ömrünü şərəfli və  əqidəli insanlara qara 
yaxmağa sərf edən Nəzər Heydərov və onun əqidə qardaşları 
bu faktları - əqidəli və  şərəfli ömür yolu keçən insanlar 
barədə danışmağı, onların etdikləri qəhrəmanlıqları  nədən 
xalqdan gizlətmiş, belə faktların üstündən sükutla ötüb 
keçmişlər? Bu  sualların cavabını özünüz tapacaqsınız... 
Nəzər Heydərov kitabında öz uşaqlıq və  gənclik illəri 
barəsində ürək ağrısı ilə söz açır, çətin  şəraitdə yaşadığını, 
heyvanlarla bir damın altında qaldığını qeyd edir, gecələri 
səhərə qədər malın-heyvanın yaş peyininin qoxusundan yata 
bilmədiyini yazır.  (N.Heydərov, “Zəngəzur dağlarında” 
kitabı Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1989-ci il. səh 126). 
 Qaçılmaz həqiqətdir ki, o dövrdə  Nəzər Heydərov kimi 
ağır şəraitdə yaşayan minlərlə insan olub, lakin onların çox az 
bir qismi keçmişindən, yaşadığı acılardan intiqam almaq 
üçün yalnız xəyanət yolunu seçib. Nə  qədər acınacaqlı da 
olsa bu faktdır.  

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
35
Xəyanətin Başlanğıcını Təsdiq Edən İlk Sənəd 
 
Azərbaycan Respublikası Baş Milli Dövlət arxivi 
FOND:       410 
SİYAHI:        1 
İŞ:               130 
Сводка № 116 от 12-го декабря. 
ЗАНГЕЗУР.  На  съезде  ответственных    работников 
Зангезура  о  присоединении  Мусульманской  части  к 
армянской  из  общих  докладов  вытекало  следующее: 
Двухлетняя  национальная  война истощила Зангезур до 
крайности.  Как  мусульманские  так  армянские  посевы 
почти уничтожены, крестьяне наги и особенно страдают 
ввиду наступления ранней   зимы.  Земля давно покрыта 
снегом, солнца  не  видно. Край  переполнен  беженцам 
которое  спят под открытым  небом, не имеют   ни откуда  
помощи.  Сознавая  что Красная Армия  стоит  на защите 
интересов  их , крестьяне  отдают      все    что  имеют.  В 
отношении внутреннего порядка чувствуется  отсутствие 
работников:  везде  организованы    Ревком,  школ  нет    так 
как  отсутствуют    постройки,  учебники  бумаги    и  пр.  
канцелярские  принадлежности.  
Bu arxiv sənədinin tərcüməsi aşağıdakı kimidir: 
12 dekabr 1920-ci il. 
N 5564 \ 12487 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
36
Azərbaycan İnqilab Komitəsinə 
MƏLUMAT 
Zəngəzur 
Zəngəzur qəzasının məsul işçilərinin Zəngəzurun müsəl- 
man ərazilərinin ermənilərə birləşdirilməsi ilə bağlı çağırıl- 
mış qurultayındakı nümayəndələrin çoxsaylı  çıxışlarından 
aşağıdakı nəıticəyə gəlmək olar: Milli münaqişələr zəminin- 
də iki ilə yaxın davam edən müharibə    Zəngəzurdakı 
vəziyyəti son həddə  gətirib çıxarıb. Müsəlman kəndlərində 
olduğu kimi erməni kəndlərində olan torpaqlar da demək 
olar ki, zəbt olunub. Kəndlilər qapını  kəsdirən qışın 
gəlişindən daha çox narahatdırlar. Torpaq çoxdandır ki, 
qar altında qalıb, günəş görsənmir. Hər tərəf açıq səma 
altında gecələməli olan, heç bir yerdən yardım gözləməyən 
qaçqınlarla doludur. Qızıl Ordunun onlara kömək 
edəcəyini dərk edən kəndlilər son tikələrini də onlara 
verməyə hazırdır. Daxili nizam-intizamın bərqərar 
olmasında dövlət qulluqçularının iştirakı  nəzərə çarpmır. 
Hər yerdə inqilab komitələri təşkil olunub. Tikinti işləri 
getmir, məktəblər yoxdur, quruculuq işləri aparılmır, 
dərsliklər, kağız, bir sıra dəftərxana ləvazimatları çatışmır.  
Azərbaycan Respublikası Baş Milli Arxiv idarəsinin 410-
cu fondu. Siyahı 1, iş 130 
Eyni sənəd AKP MK-nə göndərilmiş  və Azərbaycan 
Respublikası Prezident Aparatının siyasi sənədlər arxivində 
Fond 1. Siyahı 1. İş 110 qrifi ilə saxlanılır. 
İnqilab Komitəsinə verilən məlumatla tanış olduqda 
 
insanın qanını donduracaq bir fakt, o faktın arxasında isə  

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
37
məkrli bir niyyətin dayandığı  diqqəti çəkir. Sənədlə tanış 
olduqda bir fakt insanda ikrah hissi doğurur ki, bizim 
Azərbaycan tərəfindən olan qurultay iştirakçıları çox primitiv 
bəhanələr gətirməklə(guya ki, dərslik, kağız, dəftərxana 
ləvazimatları çatışmır) Zəngəzurun Ermənistana birləşdiril-
məsinin labüd olduğunu bildiriblər. Həmin qurultayda 
çıxarılan qərar əslində Azərbaycan xalqının kürəyinə saplan-
mış zəhərli bir xəncər idi. Qurultayın məqsədi Türk dünyasını 
coğrafi cəhətdən bir-birindən ayrı salmaqdan ibarət idi. 
Qurultay nümayəndələri, Çingiz İldırımın himayə etdiyi  yerli 
xainlərlə birlikdə  bəsit və gülüş    doğuran faktları  əsas 
götürərək Zəngəzurun Ermənistana verilməsini qaçılmaz 
hesab ediblər.  
Qurultay iştirakçılarından biri,  o dövrdə fəal kommunist-
lərdən biri olan Nəzər Heydərov sonradan yazdığı “Zəngəzur 
dağlarında”  adlı kitabında yazır ki, “ Belə  ağır bir şəraitdə 
Zəngəzur qəza partiya təşkilatının qurultayı çağırıldı. Qurul-
tay 1920-ci ilin  ikinci yarısında  Gorusda açıldı. Qurultayın 
işinə Armenak Qaragözov rəhbərlik  edirdi”. 
Arxiv sənədləri təsdiq edir ki, Çingiz İldırım Zəngəzurun 
Ermənistana verilməsində  canfəşanlıq  göstərən,  xalqına  
xəyanət yolunu seçən qüvvələrə birbaşa rəhbərlik edib və 
onları bu işlərə ruhlandırıb.  
(Azərbaycan Respublikası Prezidenti Aparatının Siyasi 
sənədlər arxivi. Fond 1, siyahı 2, saxlama vahidi 139)
Bu sənədi sizə təqdim edirik: 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
38
 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
39
 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
40
 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
41

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
42
 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
43
Armenak Qaragözov həmin dövrlərdə  Zəngəzurun Ermənis- 
tan tərəfinin fövqəladə komissarı olub. Həmin dövrdə 
Zəngəzurun və Qarabağın Azərbaycan tərəfinin fövqəladə 
komissarı isə kommunist partiyasının üzvü olmayan Aslan 
bəy Sultanov olmuşdur.  O dövrdə Azərbaycanda yeganə 
kommunist partiyası üzvü olmayan fövqəladə komissar Aslan 
bəy olmuşdur. 
Nəzər Heydərov adı  çəkilən kitabında yazır ki, “Qurulta-
yın nümayəndələri  Zəngəzurun həm erməni, həm də azər-
baycanlılar hissəsindən olan partiya təşkilatlarının nümayən-
dələri idi.  
Qurultay qəza komitəsi seçdi. Komitənin rəyasət heyətinin 
üzvləri Akop Komari,  Xristofor Mkrtıçyan,  Maqiç Maşur-
yan, Oruc Babayev, Kərim İsgəndrov və bu sətirlərin müəllifi 
(müəl: yəni Nəzər Heydərov)”. 
Əgər  əldə etdiyimiz arxiv sənədləri olmasaydı qurultayın 
nə üçün çağırıldığı  və hansı  qərarı  qəbul etdiyi indiyədək 
xalqa məlum olmadığı kimi, yenə  də gizli olaraq qalacaqdı. 
Yəqin elə  həmin sətirlərin müəllifi Nəzər Heydərov özü də 
ağlına sığışdıra bilməzdi ki, illər boyu üstünü pərdələdiyi 
gizlinlər bir gün üzə  çıxa bilər. Çıxa bilər və  həqiqət aşkar 
olar.  
Nəzər Heydərovun kitabında qurultay haqqında ümumi 
məlumat verilsə  də konkret olaraq qurultayda baş vermiş 
xəyanət haqqında bir söz belə  işlənməyib. Qurultayın çıxar-
dığı qərar Zəngəzurun Ermənistana verilməsi idi. Əgər Nəzər 
Heydərov bu qərarın xəyanət olduğunu doğrudan da 
bilmirdisə  nədən kitabında qərar haqqında sükutla keçir. Bu 
barədə bir məlumat da olsun yazmır. Hər bir qurultayın 
çıxardığı  qərar olur. Arxiv sənədləri çıxarılan qərarın nədən 
ibarət olduğunu açıb göstərdi. Amma təəssüflər olsun ki, 
həmin qərardan sonra Azərbaycan xalqının başına gətirilən 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
44
müsibətləri öz gözləri ilə görən bir adam kitabında bunu 
yazmır. Bunun səbəbi onun özünün birbaşa bu xəyanətdə fəal 
iştirakıdır. Nəzər Heydərovun nədən belə canfəşanlıq etməsi, 
bu xəyanətin müqabilində mükafat olaraq nə qazanacağı onun 
özünə çox yaxşı  bəlli idi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, 
arxiv sənədlərinin təsdiq etdiyi kimi azərbaycan tərəfdən gizli 
fəaliyyətdə olan bütün kommunistlər o qurultayda iştirak 
etmiş, qurultayda bir maddədən ibarət olan gündəliyi təklif 
etmiş, çıxarılan qərara yekdilliklə  səs veriblər. Həmin 
qərardan sonra baş verən hadisələrin xronologiyası az-çox 
xalqa məlumdur. Gizli qalanları isə arxiv sənədləri üzə 
çıxarır. 
Baş Milli  Dövlət Arxivinin 27-ci fondudna, siyahı1, iş 
150 qrifi ilə qorunan 1921-ci ilin 28 mart tarixində 477 saylı 
məxfi sənədlə Ermənistan Kommunist Partiyasının  Mərkəzi 
Komitəsinin sədri Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi 
Komitəsinə  və Azərbaycan  İnqilab Komitəsinin sədrinə 
aşağıdakı məzmunda bir məktub göndərir.  
 
Azərbaycan Respublikası Baş Milli Dövlət Arxivi fond 
27, siyahı 1, iş 150 
 
Копия вторичное 58 
Центральный Комитет 
Коммунистической партии В Ц.К.К.П. 
Армении  
28  марта 1921 года 
№ 477 
 
Председатель  Ц.К.К.П.  Армении  просит  Вас  в 
срочном порядке отозвать из Кубадлинского уезда «Зан- 
гезур»следующихконтрреволюционеров: 1)Худабахыш 
Бека  Султанова  /Предревком/, 2)Аслан  Бека  Султанова 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
45
/Начальник  Уезд  милиции/, 3) Бехбуд  Бека  Султанова 
/Член  следственной  комиссии/, 4) Исрафил  Бека 
Султанова /Ст. милиционер/, 5) Исфандияр Бека Ходжа- 
ганского /начальник участковой милиции/ и организовать 
вновь Ревком в этом же районе из следующих товарищей 
которых  рекомендует  все  наши  ответственные  Занге- 
зурские товарищи а также и я. 
Предревкомом  Назара  Гейдарова,  товарищи  его 
Орудж  Бабаева,  секретарем  Джамбина  Моминова,  на- 
чальника  милиции  Али  Шарифова,  снабдит  их  мандата- 
ми  от  Наркомвну.  дел,  передав  тов.  Баграмову  для 
вручения им. Секретарь /подпись/ 
С подлинным верно 
Завканц Ц.К.                                             А. Каринцова  
ЦК АзКП препровождает вам копию в отношения ЦК 
КП  Армении  от 21/III-21 года  за  номер 477 на 
распоряжение. 
Бу архив сянядинин  арха щиссясиндя ися бизим рящбярлик 
тяряфиндян  ермянилярин  эюстяришляринин  бирмяналы  гябул 
олундуьу айдын олур. 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
46
Bu arxiv sənədinin tərcüməsi aşağıdakı kimidir: 
“Ermənistan KPMK-nin sədri sizdən xahiş edir ki, təcili 
olaraq Zəngəzur mahalının Azərbaycan hissəsinin Qubadlı 
qəzasından aşağıdakı  əksinqilabçılar təcili olaraq geri 
çağırılsın: 1) Xudabaxış bəy Sultanov (İnqilab komitəsinin 
sədri), 2) Aslan bəy Sultanov (qəza milis idarəsinin rəisi), 
 3) Behbud bəy Sultanov (istintaq komissiyasının üzvü),  
4)  İsrafil bəy Sultanov (baş milis işçisi (müəl: yəni qəza 
milis idarəsinin  cinayət axtarış şöbəsinin rəisi)),  İsfəndiyar 
bəy Hocaxanski (qəza milis idarəsinin sahə müvəkkilləri 
şöbəsinin rəisi) Zəngəzurun bütün məsul  şəxslərinin və 
şəxsən mənim xahişimə  əsasən yenidən  İnqilab 
komitəsinin aşağıdakı  tərkibdə  təşkil olunmasını  təklif 
edirik. 
İnqilab Komitəsinin sədri Nəzər Heydərov, onun 
yoldaşları Oruc Babayev, katib Canbin Möminov, milis rəisi 
Əli  Şərifov onlar Xalq Daxili İşlər Komissarlığının 
mandatları ilə təmin edilsin  və yoldaş  Baqramova  verilsin 
ki, adları çəkilən yoldaşlara təqdim etsin.  
Əsli ilə düzdür 
 
MK Dəftərxana müdiri             A. Karensova 
 
Həmin sənədin arxasında isə  göstərişin heç bir tərəddüd-
süz  Nəriman Nərimanov tərəfindən yerinə yetirildiyi diqqət-
dən yayınmır. Bu erməni tərəfin Azərbaycanın daxili işlərinə 
və kadr siyasətinə birbaşa müdaxilə etməsi deməkdir.  
Azərbaycan İnqilab komitəsinin sədri Nəriman Nərimanov 
təbeçiliyində olan Xalq daxili İşlər Komissarı  Həmid 
Sultanova birbaşa göstəriş verir ki, ermənilərin təklifini 
olduğu kimi icra etsin.  

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
47
Bu həmin Nəriman Nərimanovdur ki, 1920-ci ilin noyabr 
ayında Azərbaycanı  işğal edən və demokratik respublikanı 
dağıdan, indiki üçrəngli bayrağımızı ayaqlar altına ataraq 
tapdalatdıran işğalçı, qaniçən rus zabitinin təltif olunmasına 
görə bir əmrə imza atmışdı: (Baş Milli Arxiv idarəsini 
(keçmiş məxfi fond sayılılırdı) Fond 410. siyahı 1, iş 32) 
Azərbaycan Respubliksı Baş Milli Dövlət arxivi 
Fond:   410 
Siyahı:  1 
İş:         32 
              
ПРИКАЗ      А З Р Е В К О М А 
                     От 13-го ноября № 3 
 
Начальник  войск  охраны  и  обороны  железных  дорог 
доблестной  ХI  Армии  и  Азербайджанской  Социалис- 
тической  Советской  Республики    и  военный  комиссар 
тов.  Ефремов  Михаил  Григорьевич  награждается  орде- 
ном  Красного  Знамени  Азербайджанской  Социалисти- 
ческой Советской Республики  за взятие гор. Баку 27-го 
апрели 1920 г.  и  за    молниеносный    смертельный  удар 
нанесенный  тов.  Ефремовым  в  сердце  буржуазного 
мусаватского  правительства Азербайджана.  
Знак  ордена  Красного  Знамени    тов.  Ефремову, 
Михаил  Григорьевичу  выдан  № I.- Подлинный 
подписали: 
Предазревкома  Наримaн Нариманов 
Наркомвоенмор   А.Караев 
Секретарь Азревкома Габричидзе  
С подлинным верна: 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
48
Bu sənədin tərcüməsi belədir: 
Azərbaycan İnqilab Komitəsinin Əmri 
13 noyabr 1920-ci il. №3 
XI Ordunun və Azərbaycan Sovet Sosialist Respub- 
likasının dəmir yollarının təhlükəsizliyi və mühafizəsi 
idarəsinin rəisi və hərbi komissarı  hörmətli yoldaş Efremov 
Mixail Qriqoriyeviç  1920-ci il aprel ayının 27-də Bakı şəhə- 
rinin allınmasında və burjua müsavat hökumətinin ürəyinə 
ildırımsürətli zərbə endirdiyinə görə    Azərbaycan Sovet 
Sosialist Respublikasının qırmızı bayraq ordeni ilə  təltif 
edilsin. 
Əsli ilə düzdür:  
Azərbaycan İnqilab Komitəsinin sədri N.Nərimanov. 
Hərbi və dəniz komissarı: Əliheydər Qarayev 
Azərbaycan İnqilab Komitəsinin Katibi: Qabriçidze. 
 
Göründüyü kimi, Nəriman Nərimanov indi dalğalanan üç 
rəngli bayrağımızı ayaqlar altına atan Yefromovu “qırmızı 
bayraq” ordeni ilə təltif edir. Başqa yolla o dövrdə Nəriman 
Nərimanov necə  vəzifə tuta bilərdi. Nəriman Nərimanov 
antimilli mövqedə olmasaydı və üzərinə cinayətkar öhdəliklər 
götürməsəydi onu böyük vəzifələrə təyin etməzdilər. 
Bu yerdə  Nəriman Nərimanovun  əqidə qardaşı  Məşədi 
Əzizbəyovun qızı, akademik Püstə xanım  Əzizbəyovanın 
Nəriman Nərimanova həsr etdiyi “Ailə şərəfi” adlı kitabında, 
13-cü səhifədə göstərilir ki, Nəriman Nərimanov oğlunu 
qucağında tutub köhnə dostu və döyüş yoldaşı 1920-ci il 
aprelin 27-də Bakıya yürüş edən zirehli qatarların komandiri 
Yefremovun söhbətinə qulaq asırdı. Ovcunu çənəsinə dirəyən 
Nəriman da Mixail Qriqoriyeviçi dinləyirdi. Yefremov 
deyirdi: 
–Aprelin ortalarında bizim XI ordu Azərbaycan və 
Gürcüstan sərhədinə yaxınlaşdı. Biz sovet respublikaları üçün 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
49
həddindən artıq lazım olan neft diyarını, Bakı  şəhərini 
burjuaziyanın əlindən almaqla Azərbaycan fəhlələrinə kömək 
göstərmək haqqında sovet hökumətinin  əmrini səbirsizliklə 
gözləyirdik. Hər bir döyüşçü hücuma hazırlaşırdı. Silahını 
təmizləyir, paltarını, ayaqqabısını qaydaya salırdı. Nəhayət, 
aprelin 25-də  səhra qərargahında bizə döyüş  əmri verdilər. 
Aprelin 26-da axşam  əmr qoşunların  nəzərinə çatdırıldı. 
Aprelin 27-də sübh çağı desant dəstəsi olan zirehli 
qatarlardan başqa, ordunun bütün qoşunlarına hücuma 
keçmək  əmri verildi. əmrdə hücum vəzifəsi bu cür 
qoyulmuşdu: 
Ordu dəmir yolları döyüş sahəsinin rəisi Yefremov yoldaş 
bütün zirehli qatarlara komandanlığı birləşdirməyi aprelin 27-
də cəsarətli və qəti zərbə yendirməklə Bakıya daxil olmalıdır. 
Bakı stansiyasına yiyələndikdən  sonra  dəniz limanına 
çıxmalı, düşmənin dəniz artilleriyası ilə döyüşə girməlidir. 
Yefremov papiros yandırdı. Dərin bir qüllab vurub, 
pəncərədən bayıra baxdı. 
Yefremov sözünə davam etdi. 
Azərbaycan  İnqilab Komitəsinin sədri Nəriman Nərima- 
novun xüsusi qatarı da həmin yolla irəliləyirdi. 
Bizim zirehli qatarlar Sovet Azərbaycanının paytaxtına 
yaxınlaşırdı. Bakıda hamı gecə-gündüz işləyir, indiyədək 
görünməmiş yeni dünya yaradır, Leninin vəsiyyətlərini yerinə 
yetirirdi. Nəriman Nərimanov günlərlə evinə qayıtmırdı. 
Göründüyü kimi, Püstə xanım  Əzizbəyova təsdiq edir ki, 
Bakını  işğal edən müstəqil dövlətimizi deviren, indiki 
dalğalanan üçrəngli bayrağımızı ayaqlar altına atdıran 
Yefremovun yaxın dostu imiş.  Əgər Yefremov olmasaydı, 
Azərbaycanı  işğal etməsəydi, yəqin ki, Nəriman Nərimanov 
da Azərbaycanın ali hakimiyyətinə rəhbər təyin olunmazdı. 
Ona görə  də Püstə xanım xüsusi olaraq vurğulayır ki, 
Nəriman Nərimanovun köhnə dostu və döyüş yoldaşı Yefre- 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
50
movun söhbətlərinə diqqətlə qilaq asırdı. Ancaq görsənir ki, 
Püstə xanım Əzizbəyovanın o vaxtki məxfi fondda saxlanılan 
arxiv sənədindən xəbəri yox idi. Hansı ki, Nəriman Nərima- 
novun hakimiyyətə gəlməsini təmin edən Yefremovu Bakını 
işğal etdikdən sonra Nəriman Nərimanov ölkənin  ən ali 
ordeni ilə  təltif etdi. İşğalçı  dostunun dırnaqarası  fəaliyyə- 
tini yüksək qiymətləndirdi. Bu əmri imzalayarkən Nəriman 
Nərimanov, sonra onun əqidə qardaşı Əliheydər Qarayev və 
bir də İnqilab komitəsinin katibi Qabriçidze olmuşdur. 
Çox təəssüflər olsun ki, bəzi insanlar bizim tariximizə 
qarşə gedərək tamamilə məntiqdən kənar fikirlər irəli sürürlər. 
Çoxları iddia edir ki, XI ordunu Azərbaycana  Əliheydər 
Qarayevlə Çingiz İldırım dəvət etmişdir. Ancaq həqiqət, 
arxiv sənədləri başqa  şey deyir. Işğalçı Yefremovun təltif 
olunması barədə  əmrə  Nəriman Nərimanovla birlikdə 
Əliheydər Qarayev də qol çəkib. Belə olan halda bunlar necə 
başqa-başqa  mövqedə ola bilərlər. 
Püstə xanım Əzizbəyova Nəriman Nərimanova həsr etdiyi 
kitabında göstərir ki,,. Nəriman Nərimanov yenicə  işə 
başlayan  həkim kimi qazandığı maaşından qəpik-qəpik 
ayırmalı olurdu ki, tibb institutunda oxuduğu zaman ona 
təqaüd verən milyonçu Hacı Zeynalabdin Tağıyevin borcunu 
qaytara bilsin. Ehtiyac içərisində yaşayırdı, lakin fikrindən 
dönmürdü. Bu fikirləri həmin kitabın 27-ci səhifəsində 
bildirir. 
Püstə xanım Əzizbəyovanın da təsdiq etdiyi kimi Nəriman 
Nərimanov tibb institutunda oxuduğu zaman onun yaşayışını 
təmin edən Hacı Zeynalabdin Tağıyev olub. Sonra da göstərir 
ki, guya Nəriman Nərimanov institutu qurtarıb təzə  həkim 
işləyən  vaxtı qazandığından qəpik-qəpik  ayırıb Hacı Zeynal- 
abdin Tağıyevin borcunu qaytarmaq istəyib. Bu yerdə bir el 
misalı yerinə düşər: 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
51
“Əzrayıl balama  dəyməsin, öz balası özünə qalsın”. Onun 
borcunu qaytarmaq istəyən Nəriman Nərimanovun göstərişi 
ilə Hacı Zeynalabdin Tağıyevin  əlindən bütün sərvətləri 
alındı. O, çox acınacaqlı  vəziyyətə düşür. Deyilənlərə görə 
hətta  Hacı Zeynalabdin Tağıyevin həyat yoldaşı aclıqdan 
dünyasını  dəyişib. Göründüyü kimi, institutda oxutdurduğu, 
çörək verdiyi, atalıq etdiyi, pul verdiyi Nəriman Nərimanov 
Püstə xanım  Əzizbəyovanın təbiri ilə desək, Hacı 
Zeynalabdin Tağıyevin borcunu bu cür qaytardı (Bu yerdə 
xalq içində çox işlədilən bir misalı xatırlamaq yerinə düşər: 
“Yetimə sual verirlər: Kimi söyərsən? O, da fikirləşmədən 
cavab verir ki, mənə çörək verəni” )  
Bütün bu əməllər vəzifə tutmaq üçün idi. Çox təəsüflər 
olsun ki, müstəqil dövlətimizi qan içində boğan onun 
Nəriman Nərimanovun təbiri ilə desək ildırım sürəti ilə 
ürəyinə zərbə vuran Şərqdə qurulan ilk demokratik müstəqil 
dövlətimizi vəhşicəsinə devirən düşmənlərə dəstək verir, onu 
ölkənin  ən yüksək ordeni ilə  təltif edir. Bu gün  isə çoxlu 
insanlar onu müdafiə edirlər. Nəriman Nərimanovun 
hərəkətlərinə  müəyyən donlar geyindirirlər. Guya ki, ona 
təzyiq ediblər, yoxsa o bu hərəkətləri etməzdi. əcəb məntiqdir. 
Hər cür cinayətləri et, sonra da ittiham obyektinə çevriləndə 
de ki, mənə  təzyiq ediblər, yoxsa mən bu cinayətləri 
etməzdim. Bu məntiqlə  də  hər bir cinayət edən özünə haqq 
qazandıra bilər. Mənə  təzyiq etdilər, yoxsa mən cinayət 
etməzdim. 
Xoşbəxtlikdən Aslan bəy Sultanovun mərkəzə ünvanladığı 
ittihamedici məruzəsinin əlyazması Azərbaycan Respublikası 
Prezident Aparatının Siyasi Sənədlər Arxivində fond 1, siya- 
hı 2, iş 139 qrifi ilə, Azərbaycan Baş Milli Dövlət Arxivində 
fond 410, siyahı 1, iş 205 qrifi ilə qorunub saxlanılmşdır. 
Indisə sizə Aslan bəyin öz əli ilə yazdığı ittihamedici 
məruzəni təqdim edirik: 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
52

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
53

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
54

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
55

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
56

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
57
 
 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
58
Azərbaycan Milli Dövlət Arxivi, fond 410, siyahı 1, iş 205 
 
КОПИЯ 242 
В  АЗРЕВКОМ 
ДОКЛАД 
 
Каждый  раз  своевременно  и  аккуратно  Управление 
мною информировалось, как о положении вообще уезда, 
так касательно деятельности и состояния вверенной мне 
милиции, ответа на свои переписки я почему то ни разу 
не получал. 
Положение  Советвласти  в  Кубадлинском  уезде  в 
данное время крайне критическое: и это обусловливается 
тем,  что  с  одной  стороны  престиж  ее  подрывается 
нежелательными  и  даже  вредными  для  большевизма 
элементами  внутри,  а  с  другой - дашнаки  неотвязчиво 
предъявляют  свои  неприемлемые,  требования:  войти  с 
ними как в политическое так и торговое сношение. 
1.  Приглашение  дашнаками  представителей  мусуль-
манского населения от 6-го Апреля с/г, в сел. Акарак для 
обсуждения  так  называемых,  важных  вопросов  в  при-
сутствии главнокомандующего Нижде. 
2. Разновременное предложение посещать взаимно для 
торговой  цели  как  их,  так  и  мусульманский  ярмарки  и. 
т.д. 
Против  возможного  сближения  пограничных  мусуль-
ман  дашнаками  принимались  зависящие  меры  и  я  обо 
всем этом писал доклад Центру. 
Но  как  ни  сильна  антиболшевикская  мера,  предпри-
нимаемая  дашнаками  против  власти  она  никак  не  в 
состояний  причинить  нам  того  вреда,  какой  наносится 
нашему  делу  внутренними  врагами,  кои,  являясь 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
59
прочными  предателями  работают  среди  нас  под  маской 
партийных  и  преданных  советской  власти  работников 
нося  в  душе  корысти  больше  всего  заботься  о  захвате 
власти  в  свои  руки  для  проведения  своих  железных 
интересов,  с  какой  целью  стараются  заинтересовать  и 
загрязнить искренно и честно работающих. Опасная нам 
не провокация и не предложение дашнаков а губительно 
для  нашей  идеи  недобросовестное,  вполне  аферисти-
ческое  отношение  к  честным  работникам  подобных 
элементов  внутри  страны,  мешающих  правильному 
течению работы Советвласти. 
На  днях  стало  нам  известно,  что  Уездный  Ревком 
Центром реорганизован. Также я устранен от занимаемой 
мною  должности  Начальника  Уездной  Милиции;  а 
почему  мне  официально  ничего  не  известно;  но  я  более 
чем  уверен,  что  эта  совершена  вследствие  ложной 
информации,  представленной  Центру  врагами  власти, 
относительно  ответственных  работников  уезда.  По 
имеющемуся сведению беглец, аферист, обвиняющийся в  
18 преступных деяниях, жит.сел. Кубатлы Мирза Мухтар 
Байрамов,  который,  благодаря  своей  аферистической 
умелости  мог,  не  будучи  партийным,  пройти  в  одно 
время секретари компартии в Кубадлинском уезде и стал 
за  тем  под  маской  партийного  злоупотреблять  своей 
властью,  допустив  ряд  бесчинств  и  не  законных 
поступков, пробрался в Баку с несколькими прибывшими 
из  дашнакскаго  района  в  Кубатлу,  подпольными 
работниками-армянами,  кои  в  Кубатлах  остановились  и 
несколько  дней  гостили  в  доме  Мирза  Мухтара 
Байрамова.  Последний,  чтобы  свергнуть  преследующих 
его  за  преступность  лиц  стоявших  во  главе  власти  в 
уезде,  наговорил  тем  подпольным  работникам  на  них 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
60
возводя всякую вину и выдавая их за сторонников Нижде 
и за буржуев. Те же в свою очередь по подстрекательству 
Байрамова,  как  в  Шуше,  так  и  в  центре  стали 
информировать высшие органа относительно Кубатлинс-
кйх ответственных работников с отрицательной стороны. 
Таким  путем  в  Шуше  вследствие  совершенно  ложных 
докладов,  ни  кем  не  проверенных  сидит  в  заключении 
Председатель  Ревкома  Худабахиш  Султанов,  обвин-
яемый  якобы  в  контр  революции.  Тогда,  как  последний 
честный  преданный  Советской  Власти  человек.  И  во 
время  своей  службы  в  Ревком  отличился  добротою  и 
стойкостью  характера,  покровительствуя  бедным  и 
неимущих  чем  расположил  к  себе  не  только  служащих, 
но  и  главным  образом  и  весь  народ.  Что  он  сын  не 
состоятельных  родителей  и  не  контр  революционер,  это 
можно  установить  не  одними  голыми  словами,  а 
допросом  местных  жителей  и  всех  служащих  и  строгою 
проверкою представленного против его материала. Одно 
то  что  Худабахыш  Султанов  будучи  Предревком,  по 
случаю  «авданской  ярмарки»,  где  дашнаки  и  темные 
мусульмане вели торговлю, издает письменный приказ с 
Аладниского  Поста  Аббасалию  Алмурадову  не  только 
задержать 
продающих 
продуктов 
дашнакам 
и 
конфисковать все, но и убить тех кто входит в сношение 
с  дашнаками.  Одно  это  ясно  говорит  о  том.  что 
Худабахиш  Султанов  не  есть  контр  революционер.  Он 
страшно не терпел саботажников среди советработников. 
По его распоряжению был задержан, бывший Начальник 
милиции  уезда  Али  бек  Шарифов,  растративший  до 
полмиллиона  рублей  козеных  денег  и  не  хотевший 
представить  отчет  Ревкому  по  должной  часть  на  какого 
Шарифова имелось и имеется также множество и других 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
61
жалоб  арестован  согласно  его  приказа  и  Предучревком 
Ханлыгского  участка  Юсиф  Юсифов  провинившийся  в 
разных проступках. Он напал также на следы преступных 
деяний  афериста  и  саботажника  Байрамова,  выдавшего 
себя  за  партийного  работника  /есть  справка  от 
компартии,  что  Мирза  Мухтар  Байрамов  не  есть 
партийный/  который  однако  при  обнаружении  своих 
проступков ухитрился бежать от власти. 
О  Худабахише  Султанове  дан  отзыв  из  компартии  с 
ходатайством об освобождении. 
О нем ходатайствуют перед Шушинским Полит-Бюро 
все ответственые работники уезда. 
Что  же  касается  меня  и  моей  службы  то  я  прошу 
собрать  сведения  обо  мне  от  беспристрастных  товари-
щей:  1.  Командира 84 бригады 28 дивизии  т.  Семенова.  
2.  Военкома  т.  Карковенко,  3.Нач-ка  штаба  Мызрыкова. 
4.  Военкома  Черниковского,  5.  Бригадного  адъютанта 
Фе-одрова.  6.  Командира 25 полка  Копиянка,  7.  Коман- 
дира 252 полка  Горностаев.  8.  Помощника  его  Парсада- 
нова,  нынешний  командир 251 полка,  9.  Командира 250 
полка т. Челов, нынешний командир 252 полка в Шуше, 
10.  Бывший  командир 252 полка  тов.  Вейцеховски,  
11. Начальник 28 дивизии тов. Нестеровский. 
С 15 июля  по 20 ноября  сг.  года  я  вместе  этими 
товарищами  самоотверженно  бился  с  дашнаками  не 
жалея  себя  и  своей  жизни  и  не  однократно  подвергаясь 
опасности.  При  взятии  медного  завода  в  бою  меня 
дашнаки ранили в голову; я лежал в военном лазарете в 
Герюсах, о чем -имею свидетельство от 84 бригады. 
За  тем  после  отозвания  красно  армейцев  из  пределов 
Зангезура.  Я  был  назначен  Чрезвычайном  Комиссаром 
Зангезура  и  Карабаха  Начальником  Кубатлинской  уезд-

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
62
ной  милиции  (низменного  Зангезура)  и  с  того  времени 
благодаря  моим  усилиям  и  старанию  поддерживается  в 
уезде полный революционный порядок. Не будь меня вся 
милиция,  почти  не  получающая  жалования,  слабо 
снабженная продпайками давно бы разошлись прекратив 
службы.  Я  кармлю  их  обещаниями  о  жаловании,  обязи 
якобы, предназначенной им, Воодушевляю, что прибудет 
войско и т.д. таким образом удерживаю их на службе. С 
другой  стороны,  борюсь  с  Персидскими  ханами,  дашна-
ками,  также  против  внутренних  вредных  элементов,  не 
зная отдыха и покоя. 
В  последствии  я,  вследствие  провокации  и  ложных 
докладов оказался устраненными Центром, не заслужен-
но от службы. 
Считая  себя  крайне  обиженным  подобным  отноше-
нием  ко  мне  центральной  власти,  я  просил  бы  лишь 
назначения  беспристрастной  комиссии  установления 
того,  насколько  порочны,  лживы  те  докладчики  инфор-
мирующие  Центр  с  отрицательной  стороны  об  ответс-
твенных  работниках  и  к  ценна  была  наша  работа  на 
пользу Советвласти. Ведь еще вначале не силою оружия 
подчинились  Советвласти  а  приняли  ее  во  влечению 
души и убеждению, свергнув мусаватское правительство 
и  организовав  у  себя  Ревкомы.  И  теперь,  если  мы 
прилагаем  все  старания  и  энергию  к  тому  что  бы  у  нас 
сохранился  новый  строй,  то  опять  таки  это  делаем  из 
сознания что новая жизнь годна для нас и ведет народ к 
счастью и спасению. Иначе мы легко примкнулись бы к 
дашнакам, обещающим населению чуть не золотые горы. 
По  всему  Центр  обязан  ценить  и  взвесить  наши 
заслуги и не так легко без проверки обессчастливить нас 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
63
со  слов  таких  лиц,  кои  хотят  мутить  воду  для  ловли,  а 
мутной воде себе рыбы. 
Прошу  настоящий  мой  доклад  прочесть  на  общем 
заседании Азревкома  
Начальник Кубатлинской Уездной Милиции  
А.Султанов. 
Бу сянядин тяржцмяси ашаьыдакы кимидир: 
Azərbaycan  Mərkəzi İnqilab Komitəsinə 
№603                                          
      MƏLUMAT 
 
        10 aprel 1921-ci il. 
               Xocahan 
  Rəhbərlik etdiyim İdarə    tərəfindən qəzadakı ümumi 
vəziyyət, rəhbərliyim altında sədaqətlə xidmət göstərən 
milisin fəaliyyəti barədə vaxtaşırı verdiyim  yazışmalar 
nədənsə  hər dəfə cavabsız qalmışdır. 
Sovet Hakimiyyətinin Qubadlıdakı durumu  hal-hazırda 
son dərəcə gərgin bir vəziyyətə gəlib çatmışdır: bu da onunla 
bağlıdır ki, onun nüfuzu bir tərəfdən daxildəki bolşevizmə 
arzuolunmaz və  mən deyərdim ki, təhlükəli elementlər 
tərəfindən aşağı düşür, digər tərəfdən isə daşnakların 
özlərinin onlarla həm siyasi, həm də ticari əlaqələrə girmək 
kimi  qəbuledilməz tələbləri ilə baş apardıqlarından irəli gəlir. 
1.Daşnaklarla  müsəlman  əhalisinin nümayəndələrinin bu 
ilin 6 aprelində vacib məsələləri  həll etmək üçün Akarak 
kəndində baş komandan Nijdenin iştirakı ilə görüşlərinin 
təşkili.  
2.Ticarət məqsədləri ilə onların və müsəlman camaatın  
qarşılıqlı olaraq gediş gəlişi və s. 
Sərhədyanı ərazilərdə yaşayan müsəlmanların daşnaklarla 
əlaqələrinin qarşısını  müxtəlif  yollarla almağa cəhd göstər- 
miş və bu barədə Mərkəzə dəfələrlə yazmışam. 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
64
Qeyd etmək istəyirəm ki, daşnakların antibolşevik təşəb- 
büsləri bizə o qədər təhlükəli görünmür,  amma daxili düş- 
mənlərimizin,  partiyaya sədaqətlə xidmət göstərmək  maska- 
sı altında gizlənərək bizim aralarımıza soxulan və hakimiy- 
yətə can atmaqda qəti maraqları olan, öz şəxsi mənfəətlərini 
düşünən, səlahiyyətləri ələ keçirməyə çalışan   adamların nə 
məqsədləsə təmiz və vicdanlı adamlara ləkə yaxmaları təhlü-
kəlidir. Təhlükəli olan  daşnakların təxribatları və təklifləri də 
deyil, bizim ideyalarımıza xəyanətkarlıqla zərbə vurmağa ça- 
lışan, sədaqətli işçilərə qarşı tam fırıldaqçı münasibətdə olan  
həmin elementlərin ölkənin daxilində Sovet hakimiyyətinin 
fəaliyyətinə mane olmalarıdır.   
Bu günlərdə mənə məlum olub ki, Qəza İnqilab Komitəsi 
Mərkəz tərəfindən yenidən təşkil edilib. Eləcə  də  mən 
tutduğum vəzifədən- Qəza Milis İdarəsinin Rəisi vəzifəsin-
dən azad olunmuşam. Bəs nədən bu barədə  mənim heç bir 
rəsmi məlumatım yoxdur? Mən  əminəm ki, bütün bunlar 
qəzanın  bəzi məsul şəxslərinin və hakimiyyətin düşmənləri-
nin Mərkəzə ötürdükləri yalan və böhtan dolu məlumatların 
nəticəsində baş verib. Əldə etdiyim məlumata əsasən Qubadlı 
kəndinin sakini, fırıldaqçı, qaçaq, 18 cinayət  əməlində 
birbaşa adı keçən Mirzə Muxtar Bayramov özünün fırıldaqçı 
məharəti nəticəsində  partiya üzvü olmadan Qubadlı  qəzası-
nın partiya təşkilatı katibi təyin edilib və partiya maskası 
altında gizlənərək öz  hakimiyyətini gücləndirmiş, bir sıra 
qeyri-qanuni hərəkətlərə yol vermiş, daşnak rayonlarından 
Qubadlıya gələn  gizli erməni-işçilərlə görüşmüş,  onları bir-
neçə gün evində qonaq saxlamış və daha sonra  Bakıya yola 
salmışdır. Öz cinayətkar  əməllərini ört-basdır etmək və 
günahı onların üstünə atmaq  üçün isə    başqa bir əclaflıqla 
onları Nijdenin və burjuaların tərəfdarı kimi  qələmə vermiş-
dir.  Eyni zamanda Bayramovun təhriki ilə  Şuşaya, eləcə də 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
65
Mərkəzə Qubadlının məsul işçiləri məxfi məlumatlar 
verməyə başladılar. Elə bu səbəbdən də tamamilə yalan və 
böhtan dolu məlumat nəticəsində heç kəs  tərəfindən 
yoxlanılmadan  əksinqilabi fəaliyyətdə günahlandırılaraq 
İnqilab Komitəsinin sədri  Xudabaxış  bəy Sultanov Şuşada 
həsb olunub. Hansı ki, o bütün varlığı ilə Sovet hakimiyyə-
tinə  sədaqətli olduğu ilə seçilən bir şəxsdir (Müəl: Onlar 
həqiqətən bu hakimiyyətin fəhlə-kəndli hakimiyyəti olduğuna 
inanırdılar. Məlumatın sonunda bu fikri Aslan bəyin özü də 
etiraf edir). İnqilab komitəsində  işlədiyi dövrdə o kasıb və 
ehtiyac içində olan xalqa həmişə  təmənnasız olaraq yardım 
etmiş, onların mənəvi dayağına çevrilmişdir.  Xudabaxış bəy 
Sultanov  İnqilab komitəsinin sədri olduğu dövrdə  sərhəd 
ərazisində yerləşən  Ələddin postunun rəhbəri Abbasəli 
Almuradova yazılı olaraq əmr verir ki, daşnakların və şübhəli 
müsəlmanların birgə alver etdikləri  “avdan yarmarkası”nda 
daşnaklara  ərzaq satanların hamısı  nəinki həbs edilərək 
malları müsadirə edilsin,  hətta daşnaklarla əlaqəyə girən hər 
kəs yerindəcə güllələnsin. Bu fakt tam olaraq aydın göstərir 
ki, Xudabaxış bəy Sultanov əksinqilabçı deyil. Onun göstərişi  
ilə  qəza milis idarəsinin keçmiş  rəisi, yarım milyona qədər 
dövlət pulunu mənimsəməkdə, bu barədə İnqilab komitəsinə 
heç bir hesabat verməyən və çoxsaylı şikayətlərdə günahkar 
bilinən  Əli bəy  Şərifov, eləcə  də Xanlıq sahəsinin  İnqilab 
Komitəsinin sədri Yusif Yusifov çoxsaylı  şikayətlər və 
cinayətkar  əməllərdə ittiham olunaraq  həbs ediliblər. 
Həmçinin o özünü partiya işçisi kimi qələmə verən,  əslində 
isə  fırıldaqçı və sabotajçı kimi tanınan  Mirzə Muxtar Bayra-
movun cinayətkar  əməllərini ifşa etmişdir (kommunist 
partiyasından arayış  təqdim edilib ki, o partiya üzvü deyil). 
Bu  əməllərin ifşa olunduğunu hiss etdikdə Mirzə Muxatar 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
66
Bayramov hakimiyyətin onu  cinayətkar əməllərinə  görə cə-
zalandıracağını bilərək qaçıb canını qurtara bilmişdir.  
Xudabaxış  bəy Sultanovun həbsdən azad edilməsi barədə 
Kommunist Partiyasının bütün üzvləri rəy verib.  
Qəzanın kommunist partiyası üzvləri olan bütün məsul 
işçiləri  Şuşa Siyasi Bürosuna onun azad edilməsi barəsində 
müraciət ediblər.   
O ki, qaldı  mənə  mənim xidməti fəaliyyətimə, xahiş edi-
rəm ki, o barədə  qərəzsiz insanlardan məlumat alasınız:  
1)28-ci diviziyanın 84-cü briqadasının komandiri yoldaş 
general Semyonovdan, 2) Hərbi komissar yoldaş  Korkoven-
kodan,  3)  Qərargah rəisi Mızrıkovdan,  4)  Hərbi komissar 
Çernikovskidən,  5) Briqada yavəri Fyodorovdan , 6) 25-ci  
alayın komandiri Kopiyankadan, 7) 252-ci alayın komandiri 
Qornostayevdən,  8) 251-ci alayın keçmiş komandiri, onun 
köməkçisi Parsadanovdan, 9) 252-ci alayın Şuşadakı keçmiş, 
250-ci alayın hazırkı komandiri Çelovdan, 10) 252-ci alayın 
keçmiş komandiri yol. Veysexovskidən, 11) 28-ci diviziyanın 
rəisi Nesterovskidən. 
İyulun 15-dən noyabrın 20-dək mən adları  çəkilən 
yoldaşlarla çiyin-çiyniə    həyatımı  əsirgəmədən  fədakarcası-
na vuruşmuşam. Mis zavodunu  (müəl: Kafanda yerləşir) ələ 
keçirmə  əməliyyatında daşnaklar tərəfindən başımdan yara-
lanmışam və Gorusdakı  hərbi xəstəxanada müalicə olunmu-
şam. Bu barədə 28-ci diviziyanın 84- cü briqadasının verdiyi  
tibbi  arayış hal-hazırda özümdə saxlanılır. 
Qırmızı ordu heyəti Zəngəzur sərhədlərindən geri çağırıl-
dıqdan sonra  mən Zəngəzurun və Qarabağın fövqəladə 
komissarı, eləcə  də Qubadlı  Qəzasının və aran Zəngəzurun 
milis idarəsinin rəisi vəzifəsinə  təyin olunmuşam (müəl: o 
dövr üçün mərkəzi  Şuşa olan  Zəngəzurun və Qarabağın 
fövqəladə komissarı generel vəzifəsi idi.) Mərkəzin hansı 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
67
fəaliyyətlərinə görə hakim partiyası sayılan kommunist 
partiyası üzvü olmayan Aslan bəy Sultanova bu qədər etimad 
göstərməsi haqqında daha ətraflı növbəti fəsillərdə  məlumat 
verəcəyik. Bircə bunu deməklə kifayətlənirik ki, onun düzgün 
hərbi planı, döyüş taktikası  və qeyri-adi sərkərdəlik istedadı 
nəticəsində, həmdə 28-ci diviziyanın bütün heyətini 
Ersevənnik kəndində Nijdenin və Dronun mühasirəsindən 
çıxardığına və onların həyatlarını xilas etdiyinə görə, bununla 
da  Andronikin Gorusda yaratdığı daşnak hökumətini məhv 
etdiyinə görə  28-ci diviziyanın komandanlığı  tərəfindən 
verilən təqdimata  əsasən mərkəz tərəfindən alternativsiz 
olaraq bu vəzifəyə  təyin olunmuşdur və bu qalibiyyəti  əldə 
etdiklərinə görə Aslan bəy Sultanov, general Semyonov və 
Çelov qızıl medalla təltif olunmuşlar). O zamandan bəri 
mənim fəaliyyətim və  səylərim nəticəsində  qəzada tam 
inqilabi  qayda-qanun hökm sürür. Mən olmasaydım  ərzaq 
payını  və  əmək haqqını ala bilməyən milis əməkdaşları 
çoxdan vəzifələrindən imtina edərdilər. Mən onlara maaş 
əvəzinə xoş  vədlər verirəm. Sanki bütün bunları etmək 
onların alın yazısıdır. Mən onları ordunun gələcəyi və  hər 
şeyin tezliklə yaxşı olacağı ilə ruhlandıraraq bu yolla onları 
xidməti  davam etmələri üçün saxlayıram. Bir tərəfdən də 
Fars xanları, daşnaklar və daxili zərərli elementlərə  qarşı 
rahatlıq  və dinclik bilmədən mübarizə aparıram. 
Mərkəzə verilən yalan və böhtan dolu məlumatlar əsasında 
mən haqsız olaraq  tutduğum vəzifədən azad edilmişəm. 
Mərkəzi hakimiyyətin mənə qarşı etdiyi bu haqsızlıqdan 
özümü son dərəcə incimiş  hesab edirəm və bütün bunların 
müqabilində yalız bircə xahişim var: mənim fəaliyyətimi 
araşdırmaq üçün qərəzsiz komissiya təşkil edilsin. Qoy həmin 
komissiya mənim fəaliyyətim hqqında  mərkəzə ötürülən 
məlumatların nə  qədər yalan və böhtan olduğunu 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
68
müəyyənləşdirsin.  Eyni zamanda qeyd edim ki, bizim 
fəaliyyətimiz Sovet hakimiyyəti üçün də dəyərli olub. Biz bu 
hökumətin mərkəzdən gələn nümayəndələrinin bizi  inandır-
dığına  ən  əsası da xalqımızın  ən qatı düşməni olan daşnak-
lara qarşı birgə mübarizə aparmağı  təklif etdikləri üçün bu 
hakimiyyətin fəhlə-kəndli hökuməti olduğunu və  demokratik 
olduğuna bizə inandırmaq üçün yerli hökuməti qurmağı da 
qəzanın insanlarının özlərinə  həvalə olunması bu quruluşun 
tam demokratik  bir quruluş olmasına inam yaratmışdı. Hansı 
ki, müsavat hakimiyyəti dövründə yerli hökumət  mərkəzdən 
təyin edilirdi. Bütün bunlardan sonra heç bir silahlı 
müqavimət göstərmədən razılığa gəldik və yerli qəza 
hökumətini qurduq. Bu gün də biz bütün gücümüzü və 
enerjimizi yeni quruluşun saxlanması üçün yalnız ona görə 
sərf edirik ki, bu quruluş bizimçün əlverlişlidir və milləti 
xoşbəxtliyə və xilasa aparır. Elə olmasaydı xalq asanlıqla ona  
qızıl dağlar vəd edən daşnak hökumətinə  etimad göstərərdi. 
Ona görə  də  Mərkəz  bizim fəaliyyətimizlə qiymətlən-
dirməli  və  aydınlıq gətirməlidir.  Dəqiqləşdirmə aparmadan   
suyu bulandırdıqdan sonra  bulanıq suda balıq tutmaq istə-
yənlərin məkrli və  qərəzli fikirlərinə  əsaslanıb bizim 
fəaliyyətimizə ləkə salmaq o qədər də asan deyil.  
Xahiş edirəm ki, mənim faktlara əsaslanan məlumatlarımı  
Azərbaycan Mərkəzi  İnqilab Komitəsinin Ümumi iclasında  
oxuyub müzakirə edəsiniz.  
Qəza Milis İdarəsinin rəisi A. Sultanov. 
 
Yeri gəlmişkən demək lazımdır ki, 1921-ci ildə  qəza 
hökumətinin rəhbərliyinin hamısının Sultanov olması 
Aslan bəyin  ətrafına  ən inandığı adamları  yığması  mərkəz 
tərəfindən ona verilmiş fövqəladə səlahiyyətlə bağlı idi. 
 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
69
Фонд 1, сийащы 2, сахлама ващиди 136 
 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
70
 
 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
71
 
 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
72
 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
73
Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının Siyasi 
Sənədlər Arxivi. 
 
Fond:  
 

Siyahı:          

Sax. vah.    
136 
Заведывающему Секретно-оперативни  части 
Шушполит-бюро. 
Подпольные  работники  Зангезуруа  Арсена    Керунц, 
Григорий    Гилабяни,  Аршак  Балян,  Бахши  Арушанов, 
Гукас Юзбашев ( члены компартии) 
 
ДОКЛАД 
Ц.К.А.К.П. нас  всех  послал  из   Баку  в Запгезур  для  
подпольной работы. Мы  приехали  сперва  в сел. Темур- 
мисканлу  и от туда  в  Кубатлу  где  находится учревком. 
Собирая всех товарищей  коммунистов в Кубатлу 23 ян- 
варя 1921 г. имели партийную конференцию, для обсуж- 
дения  несколько важных   вопросов  для   подготовите- 
льных работ. После   окончании конференции  26  января 
в    4  часа      ночи  предревком  Худабахиш  бек  Султанов  
вместе  с начальником  милиции Аслан беком Султано-вым  
с 40 милиционерами  окружили    селени  Кубатлу  и  хотел  
нас всех обезоружит и после  обезоружений  вообще хотел  
изолировать  подпольную  работу:  что    бы    там    не  было 
Совет власти. Об этом  нам  сейчас  же   передали. Когда 
Худабахиш  бек  Султанов    узнал    что    мы    осторожно,  
переменил свое  желание  отправил несколько человека к 
нам  и    сказал  что  хочет  проверит    мандаты.  После  
проверки мандаты, мы  требовали комнату  для  компар- 
тий, тогда  он  ответил с  Теймур-беком (Ходжаганский) 
что за  компартия    компартия должна   подчинится  уч- 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
74
ревкому.  И    даже    при    присутствии    его    предрекома, 
Темур  бек    сказал,  что    за    компартия,  бумаги  касаяс  
компартию   держите     в своих      карманах,  вот  и   вам  
канцелярия компартии.  
 Худабахыш-бек Султанов    со  свой  компанией  имеет  
тесную  связь   с Зангезурскими дашнаками  с известным 
дашнаком    Сумбатом  Ходжабашевым  (комендант  гор.  
Герюсы)  и  с  Кеворком  Тер-Саркисовым  (жит.  Сел. 
Хиндзирак)  и  с  Арсеном  Хуршудовым.  Он    со    своей  
компанией    является  дашнакскими  агентами    в    Кубат-
линском  районе. Отправляет  для   них  съестные  продук 
ты  (рису.  пшеницу)  патроны,   винтовки    и    разные 
снаряжение  и все эти отправляют   посредством  Арата 
Джатунбагунца,  которого  держат  в своих  домах.  Жит. 
Сел.  Мазмазак    Сару  бек    Гумбатбек  ог.  Алибек  Джум-
шид    бек    оглы      и    Дунямали    Абас  (жит.сел.  Казику-
далу) 4  вгока хлеба  и  барану  везли  дашнакские  пози-
ции. Сару бек  Гумбат  оглы  показал  местонохо-ждение   
нашего  одного подпольного товарища  Тевоса  Дадамя-
на, ноч дашнаки   пришли    поймали нашего  товарища  и   
вырезали    по    кускум  за    вознагрождение  Сару    бек   
получил  от  дашнаков 100,000 руб. 
 Когда  мы  видели  что  уже  больше  нельзя  работат,  
мы   прекратили свою  работу на 4 дня и   скрывалие  на  
стене.  Тогда   с  Худабахыш  беком  Султановым    при-
соединились следующие   дашнакские   агенты; 1. Балад-
жа  бек Гасум  бек  оглы. 2. Абуш Магеррам  оглы.  3.Ага 
Мамед Гасан  ог. Мамуд Паша ог. 5. Гусейин  Бахир ог. 
6.Керим Баба ог. ( жит. Сел. Аглушаг) 7.Джалил  Аббас 
ог. (жит. Сел. Горджулу) 8.  Гамид  Мола Исмаил  оглы. 9 
Идият  Балакиши  ог. 10. Магерамм Шавсели  ог. 11. Ба-
хиш  Сеид  Абдулла ог.  Жит. Сел. Багир  Баглу. Эти 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
75
агенты    сдали    дашнаком 7  товарищей    из      которых 4  
убито а 3-4  отправили  в медный завод.  
Одним  словам  Худабахиш бек Султанов  со  своими  
агентами  всего   мешали  и   мешают  нашу  работу,  пе- 
редаеть наших  товарищей  дашнаком, пасылают для  них  
продукты  и   винтовки (с  патрону) и   благодаря  его и 
мы оставили Зангезурский уезд   и   пришли  обратно  в 
Шушу. Из  Шуши   было   отправлено     для подпольной   
группы з   винтовки. Аслан-бек Султанов  продал на 180  
арш. мануфактуру  и  взял  себе  купил  Темур бек Ход- 
жанскии.  Однажды  Аслан    бек    хотел    убить      товариш 
Арсена Каринцова  он  бежал   в сел Агалу к  тов. Маге- 
меду и  освободился   сторший   милиционер  Гасанкули   
бек  (жил. Сел. Холаджа) собирал  населению и  заявил,  
что  этих  коммунистов  мы  не  должны   держат  среди  
нас,   я  их    всех  вырежу,   они  вредные  элементы   сре- 
ди  нас, мы  должны   связаться  с Зангезурскими  дашна- 
ками и  они провоцирует, как  будто Баку  взят   англича- 
нами,  русские отступают  и.т.д. и  все  это   диктует  его  
Ханлар бек. (Кубадлинский)  народный  судя   и  Аслан-
бек  Султанов. Население  этих  сел  не  имея  силу  от 
боязни      ничего    не  могут    принят    против  них.  Одним 
словам  мы   оставляя   этот  район, теперь они  свободно  
связались  с    дашнаками  и    приготовляют  создать  новую   
авантиуру   в Кубадлинском  районе.  
Подпольные работники  

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
76
Bu arxiv sənədinin tərcüməsi aşağıdakı kimidir: 
 
Şuşa məxfi əməliyyat şöbəsinin Rəisinə 
Azərbaycan Respublikası Prezident Aparatının Siyasi 
Sənədlər Arxivi. 
 
Fond:  
 

Siyahı:          

Sax. vah.    
136 
 
AKPMK-nin Bakıdan Zəngəzura göndərdiyi məxfi 
əməkdaşlardan 
Arsen Karuns, Qriqoriy Qilabyanı, Arşak Balayan, Baxşı 
Aruşanov, Qukas Yuzbaşyev (kommnist pariyası üzvləri) 
 
MƏRUZƏ 
AKPMK bizim hamımızı Bakıdan Zəngəzura  gizli 
fəaliyyətə göndərmişdir. Biz əvvəlcə Teymurmüsganlı  kən- 
dinə, oradan da qəza inqilab komitəsinin yerləşdiyi Qubad- 
lıya  gəldik. 23 yanvar 1921-ci il tarixində biz  bütün kommu- 
nist yoldaşları Qubadlıya toplayaraq partiya konfransına 
hazırlıq işləri aparmaq üçün bir sıra mühüm məsələləri 
müzakirə etmək məqsədilə hazırlıq işlərinə başladıq. 
Konfrans bitdikdən sonra, 26 yanvar 1921-ci ldə, gecə saat 4 
radələrində  Qəza  İnqilab Komitəsinin sədri Xudabaxış  bəy 
Sultanov  qəza milis idarəsinin rəisi Aslan bəy Sultanovla 
birlikdə 40 milis işçi ilə Qubadlı  kəndini mühasirəyə aldılar 
və bizim hamımızı tərksilah etdilər. Bundan sonra da  bizim  
gizli fəaliyyətimizə imkan verməyərək, ümumiyyətlə bu 
qəzada sovet hökumətinin olmasına yol vermirdilər. 
Xudabaxış  bəy Sultanov bizim ehtiyatlı olduğumuzu hiss 
etdikdə fikrini dəyişərək bir-neçə adamını bizim yanımıza 
göndərdi. Mandatlarımızı  təqdim etdikdən sonra kommunist 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
77
partiyasının yerli təşkilatının fəaliyyəti üçün otaq tələb etdik. 
Elə olduqda o  Teymur bəylə (Xocaxanski) görüşdü və dedi 
ki, bu nə kommunist partiyasıdır, kommunist partiyası  qəza 
inqilab komitəsinə tabe olmalıdır. Hətta inqilab komitəsinin 
sədrinin yanında Teymur bəy söylədi ki, bu necə kommunist 
partiyasıdır ki, onun sənədlərini cibinizdə  gəzdirirsiniz, 
budurmu sizin kommunist partiyasının dəftərxanası?  
Xudabaxış bəy Sultanov Zəngəzurdakı məhşur daşnaklar-
dan olan (Gorus şəhərinin komendantı) Sumbatla, Gevorq 
Ter Sarkisovla (Xinzirək kəndinin sakini), Arsen Xurşudovla   
sıx əlaqədədir. O öz yaxın ətrafı ilə birlikdə daşnakların Qu-
badlıdakı agentidir. Onlara ərzaq məhsulları (düyü və buğda), 
güllələr, tüfənglər, müxtəlif hərbi sursatlar göndərir. Bütün 
bunları Aram Hatunbaqunsun vasitəsilə göndərir və bütün 
şeyləri Məzməzək kəndinin sakini Sarı  bəy  Hümbətbəy-
oğlunun,  Əli bəy Cümşüdbəyoğlunun və Dünyamalı Abbas 
oğlunun (Qazıxudalı  kənd sakinləri) evində    saxlayır. Dörd 
tay çörək və qoyun-quzu daşnakların mövqeyinə  çatdırılıb.  
Sarı  bəy Hümbətoğlu bizim məxfi  əməkdaşlardan birinin– 
Tevan Dadamyanın yerini daşnaklara göstərdi. Daşnaklar 
gələrək onu ələ keçirdilər və tikə-tikə doğradılar. Mükafat 
olaraq isə Sarı  bəyə 100000 rubl verdilər.  İşləməyə imkan 
olmadığını gördükdə biz fəaliyyətimizi dayandırdıq. Bizim 
gizləndiyimiz  4 gün ərzində  Xudabaxış bəy Sultanov növbə-
ti daşnak agentlərindən Balacabəy Qasımbəy oğlu, Abış 
Məhərrəm oğlu, Ağa Məhəmməd Həsən oğlu, Mahmud Paşa 
oğlu, Hüseyn Baxış  oğlu, Kərim Baba oğlu (Əliquluuşağı 
kəndinin sakini), Cəmil Abbas oğlu (Gürcülü kən sakini), 
Həmid Molla İsmayıl oğlu, Hidayət Balakişi oğlu, Məhərrəm 
Şahüseyn oğlu,  Ballı Seyid  Abdulla oğlu. Bu agentlər 
daşnaklara 7 nəfəri satdılar ki, onlardan da 4-ü qətlə yetirildi, 
3-ünü isə mis zavoduna göndərdilər. Bir sözlə demək olar ki, 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
78
Xudabaxış bəy Sultanov öz agentləri ilə birlikdə  bizim işimi- 
zə  həmişə mane olublar və mane olmaqda davam edirlər. 
Bizim yoldaşlarımızı daşnaklara satırlar və daşnaklar  
ərzaqla, silahlarla təhciz edirlər. 
Onun  bu fəaliyyəti nəticəsində biz Zəngəzuru tərk edərək 
yenidən  Şuşaya  qayıtmaq məcburiyyətində qaldıq.  Gizli 
əməkdaşlar üçün Şuşadan 3 ədəd tüfəng göndərilib. Aslan 
bəy Sultanov həmin silahları Teymur bəy Xocaxanskiyə 180 
arşın mala satıb. Bir dəfə Aslan bəy Sultanov mərkəzdən  
bizimlə birgə gizli fəaliyyət üçün Zəngəzura göndərilmiş  
yoldaş Arsen Karensovu öldürmək istəyirdi. O Ağalı kəndinə 
qaçaraq yoldaş Məhəmmədovun evində gizləndi və bu yolla 
da canını qurtara bildi.  Qəza milis idarəsinin baş milis işçisi 
(cinayət axtarış şöbəsinin rəisi)  Həsənqulu bəy (Xələc kənd 
sakini) camaatı toplayaraq onlara bəyan etdi ki, biz bu 
kommunistləri öz aramızda saxlamalı deyilik. Mən onların 
hamısının doğrayacam.Onların hamısı bizim aramızda zərərli 
elementlərdir. Biz Zəngəzur daşnakları ilə  birləşməliyik de- 
yərək əhalini təxribata çəkir. Deyir ki, guya ingilislər Bakını 
alıb, ruslar geri çəkilir. Bütün bunları da ona  Qubadlı xalq 
məhkəməsinin hakimi Xanlar bəy  və Aslan bəy Sultanov 
diqtə edir. Bu kəndlərin sakinləri onların zülmlərinə qarşı 
müqavimət göstərə bilmirlər. Bir sözlə biz bu qəzanı  tərk 
etmişik və onlar artıq daşnaklarla heç bir mane olmadan 
əlaqəyə girirlər və qəzada yeni fırıldaqlar  törətməyə hazırla- 
şırlar.  
Məxfi işçilər:  Arsen Karuns, Qriqoriy Qilavyalis, Arşak 
Balayan, Baxşı Aruşanov, Qukas Yuzbaşyev (kommnist 
pariyası üzvləri) 
 

 ___________________Зянэязур асланы–Аслан бяй Султанов
 
 
79
**** 
Arxiv sənədlərinin arasında qarşımıza çıxan maraqlı bir 
sənəd də Savalan Şirinovun 10 aprel 1921-ci ildə  
Azərbaycan Kommunist Partiyası  Mərəzi Komitəsində yerli 
kommunistlərin nümayəndəsi qismində göndərilmiş  Məruzə-
sidir. Məruzənin  mətnini olduğu kimi sizə  təqdim etmək 
istəyirik. Məlumatdan açıq aydın görünür ki, bu Aslan bəyə 
və onun ətrafına qarşı başlanan qarayaxma əməliyyatının ilk 
açıq fakıdır. 
Azərbaycan Respublikası Prezidenti Aparatının Siyasi 
Sənədlər Arxivi. Fond 1, siyahı 2, iş 139
 
В Ц.К.А.К.П. Д О К Л А Д  
 
от  прибывшего  из  Кубатлинского  уезда  (Зангезур) 
Савалана Ширинова. 
24-го  марта  №21  г.  в  село - Айвазлы  прибыла 
делегация 
из 
Герусов 
состороны 
Дашнакского 
правительства I) Николай Осипов 2) начмил. Лазр, с 5-ю 
милиционерами  с  предложением,  что  дашнакское 
правительство  ничего  не  имеет  против  мусульман 
Зангезурсокого  уезда,  оно  борится  против  большевиков, 
почему  необходимо  устраивать  общие  базары  чтобы 
можно  было  вместе  заниматься  торговлей.  Дашнакское 
правительство  предложило  всех  армян-коммунистов 
находящихся  в  мусульманском  районе  арестовать  и 
передать  им.  На  это  предложение  мы  партийные 
товарищи  мусульмане,  Назар  Гайдаров,  Савалан 
Ширинов,  Орудж  Бабаев,  Карей-Ильясов,  ответили,  что 
ни  в  коем  случае  мы  не  можем  вступить  с  ними  в 
переговоры, и открыть для дашнаков базары, так как они 
не признают Советскую власть, и пока из Баку не будет 
дано  им  разрешение  они  не  будут  ходить  в  Армянскую 

Фаиг Абдуллайев____________________________________  
 
80

Yüklə 6,46 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin