Fakultə: “Əmtəəşünaslıq” İXTİsas:”İstehlak mallarının ekspertizası və marketinqi”

Nəticə və təkliflər. 

 

Tikili  mallar  insan  tələbatının  çox  mühüm  və  geniş  sahəsini  əhatə  edən 

mürəkkəb çeşidli istehlak üçün hazır toxuculuq mallarıdır. Tikili malların çeşidinin 

genişliyinə görə çox  mürəkkəb mal qrupu sayılır. Tikili mallar qeyri-ərzaq malları 

içərisində mal dövriyyəsinin 30%-ni təşkil edir.  

Paltarın  ən  birinci  əhəmiyyəti  insan  bədənini  soyuqdan  mühafizə  etməsidir. 

Paltardan  istifadə  etməklə  insan  bədənində  istiliyin  sərf  edilməsini  nizama  salır. 

Çünki  paltar  bədəndən  ayrılan  istilik  şüalarının  ətrafa  yayılmasına  maneçilik 

göstərərək  istiliyi  bədənin  yaxınlığında  saxlayır.  Deməli  paltarın  əsas  rolu  bədənə 

daxil  olan  havanın  hərəkətini  nizamlamaqdan  ibarətdir.  Paltar  insan  bədənindən 

şüalanan istiliyin 50%-ni bədən ətrafında saxlayır.  

Beləliklə,  insan  yaşayışında  paltar  birinci  əhəmiyyətə  malik  olan  əşyaya 

çevrilmiş və insanın yaşına, peşəsinə, ictimai məşğulliyətinə uyğunlaşdırılmışdır.  

Tikili  malların  keyfiyyəti  onların  istehsal  prosesində  formalaşır.

 

Paltarların 

kütləvi surətdə istehsalı aşağıdakı ardıcıllıqla aparılan mərhələlərdən ibarətdir.  

1.  modelləşdirmə, 

2.  quraşdırma (konstruksiya prosesləri), 

3.  parçanın biçilməyə hazırlanması və biçilməsi,  

4.  məmulatın tikilməsi, 

5.  bəzək əməliyyatı. 

Birinci  iki  mərhələyə  (modelləşdirmə  və  quraşdırma)  paltarın  layihələndirilməsi 

deyilir. 

Insan  bədəninin  ölçü  xarakteristikası  ayrı-ayrı  ölçüləri  və  yaxud  ölçü 

əlamətlərini  özündə  cəmləşdirir.  Geyimlərdə  istifadə  olunan  bütün  ölçü 

əlamətlərinə döş çevrəsinin, bədənin eni və uzunu ölçüləri aiddir.  

59 

 

Ikinci  mühüm  göstərici  boydur.  Boy  dedikdə  bədənin  ayaqqabısız  baş 

nahiyyəsindən dabana qədər sm-lə uzunluğu kimi başa düşülür. Kişilərdə I boy 158 

sm-dən  başlayaraq    ±  3  (6  sm-ə  qədər  )  artırıla  bilər.  Kişilərdə  boy  0-7-yə  qədər, 

qadınlarda  isə  1-7-yə  qədər  olur.  Böyüklər  üçün  olan  hər  bir  geyim  üçün  5 

variantda boy uzunluğu vardır: I, II, III, IV və V. 

Doluluq  dedikdə  bel  və  omba  yarımçevrəsi  uzunluğunun  döş  yarımçevrəsi 

uzunluğuna (sm-lə) olan nisbəti kimi başa düşülür. Bu göstərici bədii mürəkkəbliyi 

tipini və yaşlı adamların fiqurlarının yaş dəyişkənliyini xarakterizə edir. 

Tikili  malların  hazırlanmasında  əsas  mərhələlərdən  biri  də  paltarların 

modelləşdirməsidir.  Modelləşdirmənin  əsas    vəzifəsi  gözəl,  rahat  və  müxtəlif 

fasonlu gigiyenik tələblərə cavab verə bilən geyimlərin hazırlanmasından ibarətdir. 

Geyim  modellərinin  işlənib  hazırlanması  rəssam-modelçilər  və  konstruktorlar 

tərəfindən müasir modanın istiqamətlərini, istehsalın və ticarətin vəziyyətini nəzərə 

almaqla başa çatdırılır.  

Paltarların  biçim  əməliyyatları  üçün    istehsalın  quraşdırma  (konstruksiya) 

prosesinin  çox  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Platarların  konstruksiyalaşdırılması 

zamanı  təsdiq  edilmiş  model  üzrə  məmulatın  detallarının  çertiyojları  hazırlanır, 

habelə  lekalların  hazırlanması  və  yoxlanılması  başa  çatdırılır.  Lekallar,  yəni 

məmulatın  detallarının  ülgüsü  kartondan  və  kağızdan  hazırlanır.  Texniki 

çertiyojları,  lekalları,  onların  yoxlanılmasının  və  dəqiqləşdirilməsini  geyimlərin 

konstruktorları hazırlayırlar. 

Biçmə  prosesi  hazırlıq  və  əsas  əməliyyatlardan  ibarətdir.  Parçaların  biçim 

əməliyyatları  üçün  istehsalın  düzgün  təşkilinin  böyük  əhəmiyyəti  var.  Stol 

üzərində  üst-üstə  yığılmış  parça  laylarının  üzərinə  ülgülər  düzülür,  təbaşir  ilə  xət 

aparılır  və  maşın  vasitəsilə  kəsirlər.  Parça  biçildikdən  sonra  dəstləşdirmə 

əməliyyatı aparılır. Dəstləşdirilmiş detallar tikiş sexinə göndərilir. Məmulatlar tikiş 

sexində tikildikdən sonra ütüləmə əməliyyatından keçirilir.   

60 

 

Son  arayışlandırma  əməliyyatı  –  tikiş  prosesindəki  bu  əməliyyata  ilgəklərin 

açılması,  düymələrin  tikilməsi,  qarmaqların  və  knopkaların  tikilməsi,  bəndlərin 

hazırlanması,  məmulatın  təmizlənməsi,  axırıncı  dəfə  ütülənməsi  və  buxara 

verilməsi kimi əməliyyatlar daxildir.  

Paltata qarşı qoyulan tələblər həmin paltarın təyinatına uyğun olmalıdır. Qış 

paltarı  yüksək  istilik  saxlamaq  qabiliyyətinə  malik  olmalıdır,  yay  paltarı  əksinə 

yaxşı hava və isti keçirən olmalıdır.  

Paltarlara  verilən  tələbləri  3  qrupaya  bölmək  olar:estetik  tələblər,  gigiyenik 

tələblər, istismar tələbləri. 

Geyimlərin estetik tələb xassələri onların təyinatı və istehlak şəraiti ilə təyin 

olunur. 

Geyimlərə verilən gigiyenik tələblər insanların həyat fəaliyyəti üçün olduqca 

zəruridir. Geyimlərin gigiyenik olması istehlakçıların həyat fəaliyyətini təmin edir. 

Belə  ki,  geyimlərin  gigiyenik  xassələrinin  yüksək  olması  istehlakçının  istilik 

itirməsini  azaldır,  bədəndə  daimi  temperaturun  olması  üçün  şərait  yaradır, 

orqanizmi mühafizə edir və müxtəlif iqlim şəraitində əmək qabiliyyətini saxlamağa 

imkan  verir.  Geyimlərə  qoyulan  ən  vacib  tələblərdən  birisidə  onun  istismar 

müddətinin uzun olması və yaxud xidmətinin daha çox olmasıdır. 

Geyimlərin  keyfiyyətinin  qiymətləndirilməsində  orqanoleptik,  ekspert, 

sosioloji, laboratoriya metodlarından istifadə olunur.  

Yerli  ticarət  təşkilatına  tikili  mallar  Türkiyədən,  İtaliyadan,  İngiltərədən, 

Polşadan, Rusiyadan, Dubaydan, Çindən, Fransadan daxil olur.  

Bütün  tikili  mallar  xarici  görünüşünə,  materialına,  hazırlanma  keyfiyyətinə 

görə  texniki  normativ  sənədlərin  tələblərinə  uyğun  olmalıdır.  Onlarda  rast  gələn 

nöqsanların  xarakteri,  ölçüsü,  yerləşdiyi  yer  və  miqdarı,  əsas  materialın  xarici 

görünüşündəki nöqsanlar və sortu standarta əsasən normalaşdırılır.  

61 

 

Yerli  ticarət  təşkilatlarında  satılan  tikili  məmulatlarda  bir  sıra  nöqsanlar 

aşkar  etdim.  Bu  haqda  təcrübi  hissənin  ikinci  bölməsində  ətraflı  məlumat 

vermişəm.  

Beləliklə, yuxarıda yazılanlara əsasən aşağıdakı təkilifləri verirər. 

1. 

Qadın kostyumları  həddindən çox baha olduğundan əhalinin çoxunun  

büdcəsinin  imkanı  zəruri  lazım  olan  qarderobları  almaqda  çətinlik  çəkirlər.  Yaxşı 

olardı ki, dövlətin qiymət siyasətində bu problemin alıcının xeyrinə həll ediləydi.  

2.  Respublikamız  müharibə  şəraitində  olduğuna  görə  tikiş  fabrikləri 

müharibə  üçün  lazım  olan  məmulatları  tikirlər.  Yaxşı  olardı  ki,  bunlarla  bərabər 

qadın geyimləri də istehsal edilsin. 

 

3.  Azərbaycan  respublikasının  ticarət  təşkilatına  həddindən  çox  müxtəlif 

çeşidli  parçalar  daxil  olur  və  respublikamızda  çoxlu  tikiş  fabrikləri  vardır.  Yaxşı 

olardı  ki,  gətirilən  parçaların  hesabına  tikiş  fabriklərində  qadın  üst  geyimlərinin 

istehsal edilməsi məqsədə uyğundur, həm əhali ucuz geyimlərlə, həm də işlə təmin 

olar.  

4. Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində rəqabət mühitinin yaradılması qadın 

geyimlərinin  keyf  iyyətinə  verilən  tələblər  daha  da  artdığından  alıcılar  heç  də 

həmişə razı qalmır. Buna görə də istehlakçıların hüququnun qorunması baxımından 

istehlak  bazarına  daxil  olan  qadın  kostyumlarının  keyfiyyətinə  nəzarətin  təşkili 

labüddür.    

 

 

 

 

 

 

 

 

62 

 

 

 

 

 

 

Ədəbiyyat.  

1. Ə.P.Həsənov və başqaları. Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizasının nəzəri əsasları. 

Bakı 2010. 

2.Ə.P.Həsənov və başqaları. Əmtəəşünaslığın nəzəri əsasları. Bakı, 2009. 

3. Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov. Toxuculuq malları. Bakı 1982. 

4. Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov. Tikili mallar əmtəəşünaslığı. Bakı 1982. 

5.Ə.P.Həsənov 

və  başqaları.  İstehlak 

mallarının  ekspertizasının 

nəzəri 

əsasları.Bakı 2003 

6. Ə.P.Həsənov,  A.H.Həsənov və başqaları. Əmtəəşünaslıq və kimya. Bakı,”Elm” 

2006 

7.  Ə.P.Həsənov  və  başqaları.Qeyri-ərzaq  mallarının  laboratoriya  tədqiqatı  II  hissə 

Bakı 2005, 

8. Ə.P.Həsənov və başqaları.Qeyri-ərzaq malları əmtəəşünaslığı. Bakı 1987 

9.  Azərbaycan sovet ensklopediyası.Bakı IX cild 1986 

10.  Т.Г.Багатырева  и  др.  Справочник  товароведа  непродовольственные 

товары. Москва Экономика,1 том 1988 

11.  Г.Ф.Пугачевский  и  др.  Товароведение  промышленных  товаров.Москва, 

Экономика 1978 

12. 

Г.А.Барисова. 

(редактор).Товароведение 

текстильных, 

швейных, 

трикотажных и пушно-меховых товаров. Москва, Экономика 1971. 

13.  Л.И.Деряабина  Товаровидение  тканей,  одежды,  обуви.  Москва, 

Экономика 1979. 

14. 

К.В.Большаков 

и 

др. 

Спровочник 

товароведа 

промышленных 

товаров.1том. Москва, Экономика 1974 

63 

 

15.  К.В.Большаков  и  др.  Спровочник  товароведа  непродовольственных 

товаров.1том. Москва, Экономика 1982 

16.  Т.С.Гусейнова  и  др.  Товароведение  швейных  и  трикотажных  товаров. 

Москва, Экономика 1971. 

17.  Т.С.Гусейнова  и  др.  Товароведение  швейных  и  трикотажных  товаров. 

Москва, Экономика 1991. 

18.  В.Г.Агбаш  и  др.  Товароведение  непродовольственных  товаров.  Москва 

Экономика 1989. 

19.  Л.А.Легкун.  Контрол  качества  одежда  в  торговле.  Москва,  Экономика 

1988 

20.  И.М.Лифиц  и  др.  Исследование  непродовольственных  товаров.  Москва, 

Экономика 1988 

21.  В.П.Горбунова,  Э.П.Тесля  Парядок  и  факт  приемни  товаров  по 

количеству и качеству. Москва Экспортное бюро 1995 

22.  В.И.Теплов  Коомерческое  товароведение.  Москва  Издательский  Дом-

Дашков и компанич 2000 

23. 

И.В.Егоров 

Курс 

лекций 

Коммерческое 

товароведение 

непродовольственных  товаров.  Московской  университет  потребительской 

кооперации 1999. 

24.  М.Бурова.  Товароведение  непродовольственных  товаров.  Москва. 

Изд.2001 

25.  З.Г.Савина,  М.С.Комаровская    Практические  работы  по  товароведение 

непродовольственных товаров. Москва, Эко-ка.1982 

26.  В.Ф.Елизарова  Товароведение  непродовольственных  товаров.  Москва, 

Экономика 1983. 

64 

 

27. ГОСТ 15467-70 «Качествю продукции Терминь » 

28.  А.Т.Галубятникова  и  др.  Исследование  непродовольственных  товаров. 

Москва, Эко-ка.1982 

29. Н.С.Казанцева Товароведение непродовольственых товаров. Москва 2008 

30. М.А.Николаева Товароведение потребительских товаров. Москва 1997 

31. Azərbaycan sənayesi. Bakı 2010

. 

32. Ticarət təşkilatlarının materialları 

33. İnternet materialları