Falsafa (Etika,Estetika, Mantiq) fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Reja

Adabiyotlar:
A-1,2, 6. Q-1,3,5,36. E-1-2.

18-mavzu: Estetikaning zamonaviy muammolari (2 soat)
Reja:
1.Estetik tarbiyaning turlari va yo‘nalishlari
2.Olamni estetik anglashda texnologiyalarning roli.
3.. Reklamaning estetik jihatlari va g‘ayriestetik holatlar


Estetik tarbiya va uning yo‘nalishlari, an’anaviy va zamonaviy shakllari. Har bir xalq, millat, davlat o‘z fuqarolari orasidan buyuk kashfiyotchilar, yuksak iste’dod sohiblari tengi yo‘q san’atkorlar etishib chiqishini orzu qiladi va shu ulug‘vor maqsad sari intiladi. Bu, tabiiyki, o‘z-o‘zidan yuzaga kelmaydi. Uning uchun avvalo, fuqarolarda ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-estetik jihatdan tarbiyani, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat tuyg‘ularini shakllantirish lozim.
Tafakkurni to‘g‘ri, maqsadli yo‘naltirish bevosita tarbiya masalalari bilan bog‘liq jarayondir. Estetik tarbiya ana shu jarayonda tafakkurni go‘zallashtirishga hizmat qiladi.
Estetik tarbiya o‘z-o‘zidan paydo bo‘lib, rivojlanadigan «mikroorganizm» emas va ayni paytda birdan to‘xtab qoladigan «mexanizm» ham emas. U sekin-asta inson tomonidan orttirilgan hayotiy tajribalar, ko‘nikmalar, bilimlar orqali shakllanib boradi. Ikkinchidan, estetik tarbiya ijtimoiy taraqqiyotning muayyan jabhalarida aniq maqsadlarga yo‘naltirilgan faoliyat sifatida ish olib boradi. Bundan tashqari tarbiyaning mazkur shakli ayrim kishilarning yoxud biror-bir guruhning turli xil faoliyatlari natijasida yuzaga kelishi mumkin.
Tarbiyaning estetik shakli ijtimoiy jarayonlarda ishtirok etar ekan, u o‘z navbatida kishilarga jamiyatda olib borilayotgan ijobiy ishlardan zavqlanish, demokratik munosabatlarga nisbatan qiziqish tuyg‘usini uyg‘otishni o‘zining asosiy maqsadi deb biladi. SHu bois estetik tarbiyaning bosh maqsadi inson ma’naviy olamini boyitishga qaratilishi bejiz emas. Estetik tarbiyaning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u insonni nafaqat yangiliklar yaratishga undaydi, ayni paytda yaratadigan narsasini go‘zallik talablari asosida rivojlantirishga o‘rgatadi ham. Zero, inson dunyoga estetik qarashi boy, tuyg‘ular va didi tarbiyalangan xolda kelmaydi. Aksincha, bu ko‘nikmalarni voqelikni kuzatishi, o‘rganishi va ulardan tegishli xulosalar olishi natijasida shakllantiradi.
Hozirda estetik tarbiyaning ko‘lami tobora kengaymoqda. SHunga ko‘ra, u o‘z oldiga talaygina muhim vazifalarni qo‘ygan. Bular:
— kishilarda san’at asarlari, badiiy ijod namunalarini nafaqat faol o‘zlashtirish balki, ularning estetik mohiyatini anglash va baholash qobiliyatini takomillashtirish;
— jamiyat a’zolarining ijodiy imkoniyatlarini namoyon qildirish va ulardan foydalana bilishga ishonch tuyg‘usini uyg‘otish;
— tabiat hamda jamiyat ijtimoiy jarayonlariga sof tuyg‘u bilan munosabatda bo‘lishga va ularni ravnaq toptirish yo‘lida astoydil faoliyat olib borish ko‘nikmalarini xosil qilish;
— o‘tmish ma’naviy merosimizga hurmat hissini uyg‘otish, milliy g‘urur, milliy iftixor tuyg‘ularini shakllantirish uchun zamin yaratish;
— ijodning barcha turlarini taraqqiy ettirib jahonga yuz tutish va ularni millat manfaatlari uchun naf keltiradigan tomonlarini targ‘ib qilishga undashdi.
Estetik tarbiyaning vazifasi estetik tuyg‘u va estetik didning insonning barcha faoliyatlarida ustuvor bo‘lishini ta’min etish bilan belgilanar ekan. SHuning uchun ham estetik tarbiya o‘z vazifasini to‘laqonli ravishda insoniy munosabatlarga, uning imkoniyatlariga singdirib borgandagina o‘z oldiga qo‘ygan maqsadga erishadi. Zero, bugungi kunda jamiyatimizda inson faoliyatini boshqarib borishdan ko‘ra, ushbu jarayonni insonning o‘zi tashkil etishi kerakligiga katta e’tibor qaratilayotganligi shundan dalolat beradi.
Tarbiyada ayniqsa, axloqiy va estetik tarbiyada hayotning mazmuni va maqsadi muhim ahamiyat kasb etadi. Gohida maqsad mavhum tushunchaga aylanib shaxsning tabiatiga mutlaqo zid bo‘lgan holatlarni keltirib chiqaradi. Pirovardida inson bunday maqsadlarning ta’siridan zarar ko‘radi. YAshashdan maqsadi o‘z shaxsiy manfaatlarini qondirishga qaratilgan, payti kelganda birovning nomini sotib bo‘lsa-da ehtiyojini qondirishga zo‘r beruvchi kimsalar ana shunday holatga tushib qoladilar va nafaqat o‘zlariga balki yon-atrofdagilarga, hatto jamiyatga zarar keltiradilar. Hayotiy munosabatlarning ijobiy xulq-atvor bilan yo‘g‘rilmaganligini bu kabi holatlarni yuzaga keltiradigan asosiy sabab deb bilish mumkin. Bugungi kun esa insonlardan maqsadlar, tuyg‘ular, ishlar va fikrlar uyg‘unligini hamda olamning go‘zalligi bilan birga uning murakkabliklarini engib o‘tishni talab qilmoqda. Zotan, bu milliy mafkurani shakllantirishdek dolzarb vazifani teran his etishda katta ahamiyatga ega.
Estetik tarbiyaning barcha vositalari shaxsning voqelikka estetik munosabatini ravnaq toptirishga xizmat qiladigan tarbiyaviy faoliyat bo‘lib, u o‘ziga xos ta’sirchanlik, tug‘yoniylik kuchiga ega. Busiz inson bilish ko‘lamining vujudga kelishi mumkin emas. SHuningdek, inson badiiy tafakkur qilish qobiliyatini o‘stirish ayni paytda estetik tarbiya vositalarining muhim vazifasi sanaladi. SHunga ko‘ra, estetik tarbiya vositalari ikki xil xususiyati bilan ajralib turadi. Birinchidan, ular voqelikda sodir bo‘layotgan hodisalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni insonga tushunarli tarzda etkazib beradi. Ikkinchidan, zamonaviy fanlarning estetik hususiyatlarni hissiy idrok qilishning faol, tajribalar asosida etkazib berishi bilan diqqatga sazovordir.