Fan va innovatsiyalar vazirligi guliston davlat universiteti

MA’RUZALARNING QISQACHA MAZMUNI BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI
TÜRKİSTAN MERKEZLİ OKUMA BAĞLAMINDA İLETİŞİM VE 
MEDYA TARİHİNE ALTERNATİF BİR YAKLAŞIM
Prof. Dr. Abdülhamit AVŞAR
İstanbul Ticaret Üniversitesi Medya ve İletişim Bölümü Başkanı
Özet:
Özbekistan’ın merkez ülkelerden biri olduğu Türkistan coğrafyası, 
aynı zamanda bir unutulmuş medeniyetler beşiğidir. Kadim zamanlardan başlayarak 
tarihe ışık tutacak, etki edecek birçok yeniliğin merkezi olmuş, çeşitli bilim dallarının 
gelişimine katkıda bulunan fikir ve buluşlara kaynaklık etmiştir. Bunlardan biri de 
iletişim ve medya tarihidir.
Günümüz dünyasında iletişim ve medya tarihine bakış Batı merkezlidir. Buna 
göre, iletişim araçlarının birbirini takip ederek, belli bir zamanda ve mekânda ortaya 
çıktıklarını açıklamaya çalışır. Bu dizge Mezopotamya-Mısır-Eski Yunan-Roma ve 
Avrupa şeklindedir. Zaman zaman bu dizilişe Çin ve Hindistan da dahil olur. Ancak 
içlerinde Türkistan yoktur. Türkistan adı söz konusu olduğunda da Çin’de bulunan 
iletişim araçlarının Müslüman dünyaya oradan da Avrupa’ya geçişine aracılık etme 
şeklinde bir rol verilir. Bunun nedeni de Batı ve Çin tarihçiliğinde Türkistan halkının 
göçebe olarak tanımlanması, yazısız ve medyasız görülmesidir. Bu bakış açısı 
Türkiye’de okutulan iletişim tarihlerinde de aynen tekrarlanır.
Oysa gerçek bundan çok farklıdır. Bugün iletişim tarihinde önemli kilometre 
taşları olarak tanımlanan birçok iletişim aracı, diğer medeniyet havzalarıyla ya 
yakın dönemlerde ya eşzamanlı ya da çok önceleri Türkistan’da ortaya çıkmıştır, 
Türkistan halkı tarafından kullanılmıştır: Yazı, resim, kâğıt, matbaa gibi. Bu anlamda 
Türkistan’ın iletişim ve medya tarihi, egemen anlatımda adı geçen coğrafyalar kadar 
eski bir geçmişe sahiptir.
Bildirimizde bu gerçeklerin ışığı altında iletişim ve medya tarihi, Türkistan 
merkezli bir yaklaşımla ele alınacak, bölgede ortaya çıkarılan arkeolojik ve etnografik 
kanıtların dünya iletişim tarihine etkisi ve önemi üzerinde durulacak, Türkistan 
merkezli buluş ve araçların iletişim ve medya tarihinde sahip olması gereken yere ışık 
tutulmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda da iletişim tarihi kuramcısı Harold Innis’in, 
uygarlıkların her birinin zamana ve mekâna bağlı olarak özgül bir kültürel yönelime 
sahip oldukları yaklaşımı ile yine ona ait, iletişim araçlarının ortaya çıkışının arzdan 
ziyade taleple ilişkili olduğu yaklaşımlarından yararlanılacaktır.