Fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti iqtisodiyot fakulteti

35-modda. Yuridik shaxsni tashkil etmagan chet el tuzilmalari
Yuridik shaxsni tashkil etmagan chet el tuzilmalari jumlasiga, xususan, fondlar, sherikliklar, shirkatlar, trastlar, jamoaviy investitsiyalar va (yoki) ishonchli boshqaruvning boshqa shakllari kiradi.
36-modda. Doimiy muassasa
Ushbu Kodeksning maqsadlarida chet el yuridik shaxsi O‘zbekiston Respublikasidagi tadbirkorlik faoliyatini to‘liq yoki qisman qaysi doimiy faoliyat joyida amalga oshirayotgan bo‘lsa, o‘sha joy chet el yuridik shaxsining O‘zbekiston Respublikasidagi doimiy muassasasi deb e’tirof etiladi.
Doimiy muassasa deganda quyidagilar tushuniladi, chunonchi:
1) har qanday boshqaruv joyi, filial, bo‘linma, byuro, idora, ofis, xona, agentlik, fabrika, ustaxona, sex, laboratoriya;
2) tovarni ishlab chiqarish, qayta ishlash, butlash, qadoqlash va o‘rab-joylash amalga oshiriladigan joy;
3) savdo shoxobchasi sifatida foydalaniladigan har qanday joy, shu jumladan ombor;
4) kon (shaxta), neft yoki gaz qudug‘i, karyer yoki tabiiy resurslar qazib olinadigan boshqa har qanday joy;
5) tabiiy resurslarni o‘rganish (qidirish), ishlatish, qazib olish va (yoki) ulardan foydalanish uchun qo‘llaniladigan qurilma yoki inshoot (shu jumladan uni montaj qilish), faqat qurilma yoki inshoot bir yuz sakson uch kundan ortiq muddat mobaynida foydalanilayotgan bo‘lishi yoki foydalanish uchun tayyor bo‘lishi shart;
6) quvur, gaz quvuri bilan bog‘liq faoliyat (shu jumladan nazorat yoki kuzatuv) amalga oshiriladigan har qanday joy;
7) o‘yin avtomatlarini (shu jumladan ularga qo‘shimchalarni), kompyuter tarmoqlari va aloqa kanallarini, attraksionlarni o‘rnatish, sozlash hamda ulardan foydalanish bilan bog‘liq faoliyat amalga oshiriladigan har qanday joy.
Quyidagilar ham doimiy muassasa deb e’tirof etiladi:
1) qurilish maydoni, qurilish, montaj qilish yoki yig‘ish obyekti yoxud ular bilan bog‘liq kuzatuv (nazorat qilish) faoliyati, basharti bunday maydon, obyekt yoki faoliyat istalgan ketma-ketlikdagi o‘n ikki oylik davr mobaynida bir yuz sakson uch kundan ortiq muddat mobaynida mavjud bo‘lsa yoki davom etsa;
2) xizmatlar ko‘rsatish, shu jumladan ushbu chet el yuridik shaxsi tomonidan o‘z xizmatchilari yoki shu maqsadlar uchun uning tomonidan yollangan boshqa xodimlar orqali bajariladigan maslahat xizmatlari, basharti bunday faoliyat (ayni bir loyiha bilan bog‘liq shaxs yoki chet el yuridik shaxsining bog‘langan tarafi uchun) istalgan ketma-ketlikdagi o‘n ikki oylik davr mobaynida kamida bir yuz sakson uch kun davom etsa.
Agar ushbu moddaning uchinchi qismi 1-bandida ko‘rsatilgan qurilish maydonida yoki boshqa obyektda turli vaqt davrlarida, bir yoki bir nechta o‘zaro bog‘liq chet el yuridik shaxsi tomonidan xizmatlar ko‘rsatish amalga oshirilsa, bu davrlarning har biri alohida olinganda ushbu moddaning uchinchi qismi 1 va 2-bandlarida ko‘rsatilgan muddatdan yoki muddatlardan oshmasa, ushbu xizmatlarga doir faoliyat davrlari mazkur qurilish maydonida yoki boshqa obyektda faoliyat amalga oshirilgan jami vaqt davriga qo‘shiladi.
Faqat tayyorgarlik yoki yordamchi xususiyatga ega bo‘lgan va chet el yuridik shaxsi tadbirkorlik faoliyatining asosiy turlari hisoblanmaydigan quyidagi faoliyat turlari doimiy muassasani tashkil etishga olib kelmaydi:
1) obyektlardan faqat ushbu yuridik shaxsga tegishli tovarlarni yoki buyumlarni saqlash yoxud namoyish etish maqsadida foydalanish;
2) o‘ziga tegishli tovarlar yoki buyumlar zaxiralarini faqat saqlash yoki namoyish etish maqsadida asrab turish;
3) o‘ziga tegishli tovarlar yoki buyumlar zaxiralarini faqat ularning boshqa shaxs tomonidan qayta ishlanishi maqsadida saqlab turish;
4) doimiy faoliyat joyini faqat tovarlarni, buyumlarni xarid qilish yoki ushbu chet el yuridik shaxsi uchun axborot yig‘ish maqsadida saqlab turish;
5) doimiy faoliyat joyini faqat tayyorgarlik yoki yordamchi xususiyatga ega bo‘lgan boshqa har qanday faoliyatni amalga oshirish maqsadida saqlab turish;
6) doimiy faoliyat joyini ushbu qismning 1 — 5-bandlarida eslatib o‘tilgan faoliyat turlarining istalgan birikmasi uchun saqlab turish, basharti ushbu doimiy faoliyat joyining bunday birikmadan yuzaga kelgan jami faoliyati tayyorgarlik xususiyatiga yoki yordamchi xususiyatga ega bo‘lsa. Bunda tayyorgarlik xususiyatiga va yordamchi xususiyatga ega bo‘lgan faoliyat uchinchi shaxslar uchun emas, balki O‘zbekiston Respublikasi norezidentining o‘zi uchun amalga oshirilishi kerak.
Ushbu moddaning beshinchi qismi qoidalari tadbirkorlik faoliyatining chet el yuridik shaxsi tomonidan foydalanilayotgan yoki saqlab turilgan doimiy joyiga nisbatan, agar bu chet el yuridik shaxsi yoki u bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan shaxs tadbirkorlik faoliyatini O‘zbekiston Respublikasidagi ushbu joy yoki boshqa joy orqali amalga oshirsa va quyidagi shartlardan hech bo‘lmaganda bittasi bajarilsa, qo‘llanilmaydi:
1) ushbu joy yoki boshqa joy chet el yuridik shaxsi uchun yoxud u bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan shaxs uchun ushbu moddaning qoidalariga muvofiq doimiy muassasani tashkil etsa;
2) ikki nafar shaxs, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasi norezidenti bo‘lgan yuridik shaxslar tomonidan doimiy joy orqali yoki ayni shu norezident yoxud u bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan shaxs tomonidan har ikkala joy orqali amalga oshirilayotgan faoliyat turlarining birikmasi natijasi bo‘lgan jami faoliyat tayyorgarlik xususiyatiga yoki yordamchi xususiyatga ega bo‘lmasa.
Agar ikki nafar shaxs, shu jumladan chet el yuridik shaxslari tomonidan doimiy joy orqali yoki ayni shu shaxs yoxud u bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan shaxs tomonidan har ikkala joy orqali amalga oshirilayotgan tadbirkorlik faoliyati umumiy tadbirkorlik faoliyatining bir qismi bo‘lgan o‘zaro to‘ldirib turuvchi funksiyalari bo‘lsa, ushbu moddaning oltinchi qismi qoidalari qo‘llaniladi.
Sug‘urta faoliyatini amalga oshiruvchi chet el yuridik shaxsi, qayta sug‘urtalash holatlaridan tashqari, agar O‘zbekiston Respublikasi hududida sug‘urta mukofotlarini yig‘sa yoki tobe agent orqali tavakkalchilik xatarlaridan sug‘urta qilsa, u O‘zbekiston Respublikasida doimiy muassasaga ega deb e’tirof etiladi.
Agar biror-bir shaxs O‘zbekiston Respublikasida chet el yuridik shaxsi nomidan harakat qilsa va odatda mulk (xizmatlar ko‘rsatish) huquqini boshqa shaxslarga o‘tkazishga yoki mol-mulkdan ushbu chet el yuridik shaxsi nomidan foydalanish huquqini berishga doir kontraktlarni tuzishda asosiy rol o‘ynasa, bunday shaxsning faoliyati ushbu chet el yuridik shaxsining doimiy muassasasi tashkil etilishiga olib keladi.
Agar chet el yuridik shaxsi O‘zbekiston Respublikasidagi faoliyatini vositachilik (topshiriq) shartnomasi yoki shunga o‘xshash shartnoma asosida harakat qiluvchi va bitimlarni ushbu chet el yuridik shaxsi nomidan imzolashga vakolatli bo‘lmagan mustaqil agent orqali amalga oshirsa, ushbu moddaning to‘qqizinchi qismi qoidalari qo‘llanilmaydi. Bunda, agar bunday agent asosan o‘zi bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan bir yoki bir nechta chet el yuridik shaxsi nomidan harakat qilsa, bu shaxs tobe agent deb hisoblanadi.
Chet el yuridik shaxsi tomonidan chet ellik xodimlarni O‘zbekiston Respublikasi hududida ishlash uchun boshqa yuridik shaxsga berish, quyidagi shartlar bir vaqtda bajarilgan taqdirda, O‘zbekiston Respublikasida doimiy muassasani tashkil etishga olib kelmaydi:
1) bunday xodimlar qaysi yuridik shaxsga berilgan bo‘lsa, o‘sha yuridik shaxs nomidan va uning manfaatlarini ko‘zlab harakat qilsa;
2) xodimlarni bergan yuridik shaxs ushbu xodimlarning ish natijalari uchun javobgar bo‘lmasa;
3) yuridik shaxsning xodimlarni berishdan olgan daromadi uning ushbu xodimlarni berish yuzasidan soliq davrida qilgan xarajatlari umumiy summasining 10 foizidan oshmasa.
Chet el yuridik shaxsi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi hududidagi faoliyat birgalikdagi faoliyat to‘g‘risidagi shartnoma asosida amalga oshirilgan taqdirda:
1) bunday shartnoma har bir ishtirokchisining faoliyati ushbu moddada belgilangan qoidalarga muvofiq doimiy muassasani tashkil etadi;
2) bunday shartnomaning har bir ishtirokchisi tomonidan soliq majburiyatlarini bajarish ushbu Kodeksda belgilangan tartibda mustaqil ravishda amalga oshiriladi.
Chet el yuridik shaxsining faoliyati bunday faoliyatni O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirish boshlangan sanadan e’tiboran ushbu moddaning qoidalariga muvofiq doimiy muassasani tashkil etadi.
Ushbu Kodeksni qo‘llash maqsadida chet el yuridik shaxsi tomonidan O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni amalga oshirish boshlangan sana deb quyidagi sanalar e’tirof etiladi:
1) quyidagilar yuzasidan har qanday kontraktni (shartnomani, bitimni) tuzish sanasi:
a) O‘zbekiston Respublikasida xizmatlar ko‘rsatish, shu jumladan birgalikdagi faoliyat to‘g‘risidagi shartnoma doirasida xizmatlar ko‘rsatish;
b) ushbu yuridik shaxs nomidan O‘zbekiston Respublikasida harakatlarni amalga oshirish vakolatlarini berish;
v) tovarlarni O‘zbekiston Respublikasida foydalanish yoki realizatsiya qilish maqsadida olish;
g) O‘zbekiston Respublikasida xizmatlar ko‘rsatish uchun xizmatlarni olish;
2) O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni amal oshirish maqsadida birinchi mehnat shartnomasini (bitimni, kontraktni) tuzish sanasi;
3) norezident bo‘lgan jismoniy shaxs O‘zbekiston Respublikasiga kelgan sana, chet el yuridik shaxsi tomonidan ushbu qismning 1 yoki 2-bandlarida ko‘rsatilgan kontrakt (shartnoma, bitim) shartlarini bajarish uchun xodim yoki boshqa xodimlar yollangan sana.
Agar ushbu moddaning o‘n to‘rtinchi qismida ko‘rsatilgan bir nechta shart bajarilsa, ushbu sanalarning nisbatan ilgarigisi, biroq ushbu moddaning o‘n to‘rtinchi qismi 2 va 3-bandlarida ko‘rsatilgan sanalarning birinchisidan ilgari kirib kelmagan sana norezidentning O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni amalga oshirishi boshlangan sana deb e’tirof etiladi.
O‘zbekiston Respublikasida doimiy muassasani tashkil etishga olib keluvchi tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan chet el yuridik shaxsi ushbu Kodeksning 130-moddasida belgilangan tartibda soliq organida soliq to‘lovchi sifatida ro‘yxatdan o‘tishi shart.
Agar chet el yuridik shaxsi bitta soliq organida ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan ikki va undan ortiq doimiy muassasa tashkil etilishiga olib keluvchi tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirsa, bitta doimiy muassasa barcha shunday doimiy muassasalar guruhi bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim. Mazkur qoida ushbu moddaning uchinchi qismi 1-bandida ko‘rsatilgan qurilish maydonini, qurilish, montaj yoki boshqa obyektni tashkil etuvchi faoliyatga nisbatan tatbiq etilmaydi.
Agar chet el yuridik shaxsi ushbu moddaning ikkinchi, uchinchi yoki sakkizinchi qismlarida ko‘rsatilgan faoliyatni amalga oshiradigan, ro‘yxatdan o‘tkazilgan doimiy muassasaga ega bo‘lsa va ushbu doimiy muassasa ro‘yxatdan o‘tkazilgan joydan farqlanuvchi joyda shunday yoki shunga o‘xshash faoliyatni amalga oshirsa, bunday faoliyatni amalga oshirish ham mazkur faoliyatni amalga oshirish boshlangan sanadan e’tiboran ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan doimiy muassasani tashkil etishga olib keladi.
Agar chet el yuridik shaxsining faoliyati ko‘chma xususiyatga ega bo‘lsa (yo‘l qurilishi, foydali qazilmalarni qidirish va ko‘chma xususiyatga ega bo‘lgan boshqa faoliyat turlari), bu holda butun loyihaga, uning ko‘chma xususiyatidan qat’i nazar, doimiy muassasa sifatida qaraladi.
Agar doimiy muassasa O‘zbekiston Respublikasining Yagona soliq to‘lovchilar reyestridan chiqarilganidan keyin chet el yuridik shaxsi o‘n ikki oylik davr ichida ushbu moddaning ikkinchi yoki uchinchi qismlarida ko‘rsatilgan faoliyatini tiklasa, u doimiy muassasani tashkil etgan deb e’tirof etiladi va bunday faoliyat tiklangan sanadan e’tiboran soliq to‘lovchi sifatida ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim.