~ 35 ~
Mashg'ulotning maqsadi:
talabalar dars davomida bir yillik dorivor o‗simliklar
va ularning agrotexnikasi bilan (tirnoqgul, qora zira misolida) tanishadi.
Zarur narsalar:
yuqorida keltirilgan dorivor o'simliklarga
doir gerbariylarr,
plakatlar, urug‘lari, xomashyo namunalari.
Nazariy tushuncha
Dorivor tirnoqgul
-
Calendula officinalis
- Astradoshlar (
Asteraceae
) oilasiga
mansub. Bir yillik bo‗yi 30-50 sm, ba‘zan 60 sm ga yetadigan o‗t o‗simlik. Ildizi
shoxlangan o‗q ildiz. Poyasi kattiq tik o‗suvchi, asos
qismidan boshlab shoxlangan,
qirrali bo‗lib, yuqori qismi bezlar bilan qoplangan. Barglari oddiy bandli cho‗ziq teskari
tuxumsimon, poyada ketma-ket joylashgan.
Poyaning yuqori qisrrfidagi barglari bandsiz tuxumsimon yoki lantsetsimon gullari
savatchaga to‗plangan. Iyun oyidan boshlab kech kuzgacha gullaydi. Mevasi iyuldan
boshlab yetiladi.
Gullari
tillarang - sariq, sariq yoki to‗qsariq poya va yon novdalar uchida
savatchalarga to'plangan holda bo‘ladi. Savatchaning tashqi tilsimon gullari - urug‗chi,
meva
tugadigan, ichkisi - naychali qo‗sh jinsli. To‗pgulining kattaligi parvarishga,
tuproq unumdorligi va iqlimsharoitlariga bog‘liq.
Unumdorligi
past
erlarda,
kam
sug‗orilganda
to‗pgul
mayda
eni 0,5 sm dan katta bo‗lmaydi,
unumdor
erlarda
tavsiya
etilgan
ishlov berish usullari joriy etilganida to‗pgul eni 4 sm ga yetadi. Havosi nisbatan nam,
o‗rta tog‗li erlarda dala yumshatib turilganda ham to ‗ pgul katta bo‗ladi.
Mevasi egilgan danak tarzida bo‗lib, savatchada 2-3 qator joylashgan, tashqi qator
mevalari 2-3 sm uzunlikda bo‗lib, o‗rta va ichki qatordagi danaklardan rangi va
morfologik belgilariga ko‗ra ajratilib turadi. 1000 dona danakning og‗irligi 8-10 g.
Tabiiy sharoitda O‗rta dengiz bo‗yi mamlakatlarida o‗sadi,
uning maydoni
Sharqdan Erongacha yetib boradi. Manzarali o‗simlik sifatida Kavkaz va O‗rta
Osiyoda ekib o‗stiriladi. Dori olish maqsadlarida Krasnodar o‗lkasida, Poltava hamda
Moskva viloyatlarida, Primore o‗lkasida yetishtiriladi.
Ishlatilishi.
Tirnoqguldan tayyorlangan dorilar asosan yallig‗lanishga
qarshi
vosita sifatida moydori va suyuqdori tarzida, og‗iz bo‗shligbi
kasalliklarida,
shuningdek, "kaleflan" dori oshqozon-ichak kasalliklarida yaraga qarshi, jigarning
yallig‗lanish kasalligida, yurak xastaligi va qon bosimi oshganda qo‗llaniladi.
Dostları ilə paylaş: