Fanidan O’quv-uslubiy majmua

4.Buxgalteriya hisobining moxiyati, huquqiy asoslari va xo’jalik yurituvchi sub’yektlar uchun axamiyati.


Hech nimani qonunni bilganimizdek yomon bilmaymiz
Onore de Balzak
REJA
1. O‘zbekistonda buxgalteriya hisoblni me’yoriy-huquqiy tartibga solish tizimi va uning elementlari
2. O‘zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi
to‘g‘risida»gi qonuni - buxgalteriya hisobinlng huquqiy . 3. Buxgalteriya hisobining milliy standartlarl negizi

1. O‘zbekistonda buxgalteriya hisoblni me’yoriy-huquqiy tartibga solish tizimi va uning elementlari
0‘zbekistonda buxgalteriya hisobini me’yoriy tartibga solish tizimi va uning asosiy elementlarini to’rt pog'onaga bo'lish mumkin(14.1- rasm).Buxgalterlar xalqaro federatsiyasi (IFAC) -
I pog’ona
(O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi
to’g'risida»gi qonun
Il pog’ona
0‘zbekiston Respublikasi Buxgakeriya hisobining milliy standartlari


III pog'ona
Buxgaltenya hisobining alohida bo’limlari bo'yiclu
hisob yuritish tartibini belgilaydigan: «Uslubiy ko'rsat-
malar, yo‘riqnomalar, lavsiyanomalar va boshqalar»


IV pog‘ona
«Korxonaning hisob siyosati» (Korxoiianing hisob yuritish
va hisobot tuzisliga doir icliki hujjatlar lo'plami)
Birinchi pog'ona: Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun; O'zbe- kiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi; O‘zbekiston Respublikasi- ning «Qimmatli qog'ozlar va fond birjasi to'g'risidagi qonuni;
0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkainasi qarori № 65.23.02 2000- y. «Mayda va o'rta biznes korxonalari uchun hisobotlami qisqartirish va tartibga keltirish to'g'risidagi tadbirlar» 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori «Tadbirkorlik subyektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to'g'risida» (15.06.2005-y.) va b.sh.k. Shulardan «Buxgalferiya hisobi to‘g‘risida»gi Qonunga batafsilroq to'xtalamiz. Bu qonun 0‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini xalqaro standartlarga muvofiq tashkil etishning huquqiy maqomini belgilaydi.
2. O‘zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi
to‘g‘risida»gi qonuni - buxgalteriya hisobinlng huquqiy negizi
Qonunning 1-«Buxgalteriya hisobi to'g'risidagi qonun hujjatlari» moddasi O'zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini xalqaro standartlarga muvofiq tashkil etishning maqomini belgilaydi.Bu moddada buxgalteriya hisobini tashkil etish va hisobot tuzish bilan bog'liq munosabatlar ushbu qonun hujjatlari bilan tartibga solinishi aniqlagan. Buxgalteriya hisobini tartibga soladigan qonun hujjatlariga quyidagilar kiradi: buxgalteriya, hisobining yangi schotlar rejasi, mahsulot (ish, xizmatjlar tannarxiga qo'shiladigan, mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko'rsatish) va realizatsiya xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarini shakllantirish tartibi to'g'risidagi Nizom, yangi tahrirdagi Auditorlik faoliyati to'g'risidagi qonun. Bular buxgalteriya hisobi to'g'risidagi qonun bilan birgalikda 0‘zbekiston Respublikasi hududidagi barcha xo'jalik yurituvchi subyektlar uchun hisob yuritish siyosatining huquqiy asosini ta’minlashga xizmat qiladi.
2-moddada buxgalteriya hisobining maqsadi va vazifalari belgilangan. Unga muvofiq buxgalteriya hisobining maqsadi axborotdan foydalanuvchilami iqtisodiy qarorlar qabul qilish uchun zarur bo'ladigan axborotlar bilan to'liq, aniq va o‘z vaqtida ta’minlashdan iborat:
Buxgalteriya hisobining vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  buxgalteriya hisobi schotlarida aktivlaming holati va harakati hamda huquqlar va majburiyatlaming holati to‘g*risida to'liq va aniq ma’lumotlar shakllantirish;
  
• 
  samarali boshqarishni ta’minlash maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini umumlashtirish;
  
• 
  moliyaviy va soliqqa doir hamda boshqa hisobotlami aniq tuzish.
  

3-moddada buxgalteriya hisobining subyektlari belgilangan. Bu moddaga muvofiq 0‘zbekiston Respublikasi hududidagi davlat va boshqaruv hukumat organlari hamda Respublikada ro'yxatga olingan barcha yuridik shaxslar, shuningdek, ulaming sho‘ba korxonalari, filiallari, vakolatxonalari va boshqa tarkibiy bo'linmalari buxgalteriya hisobining subyektlari bo'lib hisoblanadi. Yuridik shaxs hisoblanmagan. ammo bankda hisob raqami va tugallanmagan balansga ega bo'lgan xo'jalik yurituvchi subyektlar ham buxgalteriya hisobining subyekti hisoblanadi va amaldagi qonunchilikka muvofiq hisob yuritadilar.
4-moddaga muvofiq barcha asosiy va joriy xarajatlar hamda moliya- xo'jalik faoliyatining boshqa tomonlari buxgalteriya hisobining obyektlari hisoblanadi. Xo'jalik mablag'lari va ulaming vujudga kelish manbalari alohida elementlar bo'yicha buxgalteriya hisobi schotlarida pul ifodasida aks ettiriladi. Xo'jalik yurituvchi subyektlarda buxgalteriya hisobining asosiy subyektlariga quyidagilar kiradi: o'z mablag'lari, qarz mablag'lar va ulaming harakati; xo'jalik jarayonlari bilan bog'liq bo'lgan jonli va buyumlashgan mehnat xarajatlari; xo'jalik muno- sabatlari, ya’ni mol yetkazib beruvchilar, pudratchilar, xaridorlar, davlat budjeti va shunga o'xshashlar bilan bo'ladigan hisob-kitob munosabatlari. Budjetdan moliyalashtiriladigan subyektlarda ayrim o'ziga xos obyektlari mavjud. Bular davlat budjetidan ajratiladigan mablag'lar; budjetdan ajratiladigan mablag'lar hisobidan qilingan sarflar (tasdiqlangan smetalar bo'yicha); pullik va hisob-kitob muammolari.
5-moddada buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish, shuningdek, buxgalteriya hisobi standartlarini ishlab chiqish va tasdiqlash 0‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan amalga oshirilishi belgilangan. Banklaming buxgalteriya hisobi va hisobotlari qonunchilikka muvofiq Markaziy bank tomonidan tartibga solinadi. Buxgalteriya hisobini yuritish qoidalari uning milliy standartlari bilan belgilanadi. Shuningdek, ushbu moddaga muvofiq kichik va xususiy tadbirkorlikdagi xo'jalik yurituvchi subyektlar uchun buxgalteriya hisobini yuritish ham tegishli standart bilan belgilanadi.
6-modda buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillarini o'z ichiga oladi . Bular:

• 
  buxgalteriya hisobining ikkiyoqlama yozuv usulida yuritilishi; >
  
• 
  uzluksizlik;