Fanidan O’quv-uslubiy majmua

16.4-rasm. Buxgalteriyaning tashkiliy tuzilmasi.

Buxgalteriya bajariladigan hisob ishlarining funksional belgisi bo'yicha tashkil etilganida bo'liinlar (guruhlar) tuziladi. Masalan, mehnat haqi hisoblash bo'limi; moddiy bo‘lim, nafaqa bo'limi kabilar bo‘lib, ularga katta buxgalter boshchilik qiladi.

16.5-rasm. «Mehnat» agrofirmasi buxgalteriyasiningfnnksional belgi bo ‘yicha tuzilishi.

Bu holda bosh buxgalteming farmoyishlari tegishli bo‘lim (guruh)laming katta buxgalterlariga yetkazilib, ular aniq bajaruvchini tayinlaydi va nazorat qiladi. Buxgalteriyaning bunday tuzilmasi ko'plab o'rta va ayrim yirik korxonalarda qo‘llaniladi. Bajariladigan hisob ishlarining fiinksional belgisi bo'yicha tashkil etilgan buxgalteriyaning taxminiy tuzilmasi 16.5-rasmda keltirilgan.

Sanab o'tilganlardan tashqari agrofirmalarda odatda, idishlami hisobga olish, asosiy vositalar hisobi, hisob-kitob guruhlari bo'linib, ularda debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar, yig'ma-analitik guruh va boshqalar yuritiladi.
Buxgalteriya korxonaning tarkibiy bo'linmalari bo'yicha tashkil etilganida har bir tarkibiy bo'linmada (bo'linma, bo'lim, yordamchi xo'jalik va ishlab chiqarishlar va h.k.) buxgalteriya tashkil etiladi. Bu holda, bunday buxgalteriyaga katta buxgalterlar tayinlanib, ular o‘z bo'linmasida hisobni tashkil etish bilan mustaqil shug’ullanadilar. Buxgalteriya apparatini tashkil etishning bunday shakli juda katta korxonalarda va ishlab chiqarish birlashmalarida qo'llaniladi.
Buxgalteriya apparatining ishi korxonaning barcha bo'limlari faoliyati bilan bog'liq. Buxgalteriya xodimlari ulardan hisobni amalga oshirish uchun zarur bo'ladigan u yoki bu ma’lumotlami oladilar (16.6- rasm).

Tarkibiy bo'linmalar	Bo'linmalar tomonidan taqdim etiladigan hujjatlarning nomlari va tarkibi
Bo ‘linmalar	Alohida xo'jalik operatsiyalari bo'yicha hujjatlar, ishlab chiqarish hisobotlari, materiallar harakati to'g'risida hisobot va boshqalar