Fanidan tayyorlangan o`quv-uslubiy majmua «Vatan tarixi» kafedrasi professor-o`qituvchilaringing yig`ilishida muhokama qilingan va foydalanish uchun tavsiya etilgan

 

---

103 
 
11. MAVZU: SOVETLAR ANDOZASI ASOSIDA TASSR. XXSR 
VA BXSR LARNING TASHKIL TOPISHI 
Reja 
1. Turkiston Avtonom Sovet Respublikasining tashkil topishi.
2. Xiva xonligining ag‘darilishi. Xorazm Xalq Sovet Respublikasining 
tashkil topishi. 
3. Buxoro amirligining ag‘darilishi. Buxoro Xalq Sovet Respublikasi. 
Tayanch 
so‘z va iboralar. 
Turkiston 
Respublikasi, 
o‘lka 
konferensiyasi, Turkiston konstitutsiyasi, Milliy ishlar xalq komissarligi, 
“Sovet avtonomiyasi”, Turkiston KP, Turkkomissiya, Turkiston 
Respublikasi to‘g‘risidagi nizom, Musbyuro, “Idorai mashrutiya”, 
Amudaryo bo‘limi, Favqulodda komissiya, Muvaqqat inqilobiy 
hukumat, XNK, Butunxorazm sovetlari, BXSR, “YOsh buxoroliklar”, 
demokratik kuchlar, Xalq Nozirlar Sho‘rosi, muvaqqat harbiysiyosiy 
bitim, Buxoro Konstitutsiyasi, BSSR. 
Turkistonda hokimiyatning faqat ishchilar va yevropalik millat 
vakillari qo‘lida bo‘lib qolishi o‘lkadagi barcha demokratik kuchlarning 
hukumatga bo‘lgan ishonchsizligini kuchaytirib yubordi. Bunga qarshi 
Markazdagi bolsheviklar hukumati chekka o‘lkalar, shu jumladan 
Turkistonda ham “sovetcha asosdagi avtonomiya” o‘rnatishga qattiq 
kirishdi. Bu vazifani amalga oshirish uchun Moskvadan ko‘plab partiya 
va sovet xodimlari Turkistonga jo‘natildi. Jumladan, P.A. Kobozev 
O‘rta Osiyoning favqulodda komissari qilib yuborildi. 1918-yil 20-aprel 
— 1-may kunlari Toshkentda Turkiston o‘lkasi Sovetlarining V syezdi 
bo‘lib o‘tdi. Unda “proletar demokratiyasi”ga tegishli tamoyillari 
bo‘yicha tanlab olingan 251 deputat (shundan 120 tasi tub millat 
vakillari) ishtirok etdi. Syezd kun tartibidagi asosiy masala Turkistonda 
Sovet mafkurasiga asoslangan bolshevikcha avtonomiya yaratish bo‘ldi. 
Sovetlarning V o‘lka syezdi o‘zining markaziy hokimiyatga 
tobeligini ochiq namoyon etib, Moskvaga sovet Rossiyasi siyosiy 
rahbariyatining “barcha inqilobiy shiorlari hayotga qat’iy tatbiq etilishi” 
ta’kidlanib telegramma jo‘natdi. Bunga javoban V.I.Lenin va I.Stalin 
zudlik bilan javob telegrammasi yo‘lladilar. Unda quyidagi so‘zlar bor 
edi: “…sovnarkom sizning sovetlar asosidagi o‘lkangiz avtonomiyasini 
qo‘llab-quvvatlaydi. Biz siz boshlagan ishlarni yoqlaymiz va butun 
o‘lkani sovetlar tarmog‘i bilan qoplaysiz, mavjud sovetlar bilan to‘liq 
aloqada bo‘lasiz deb to‘liq ishonamiz”. 

---

104 
Syezd delegatlari Lenin va Stalinning ko‘rsatmalari asosida 1918-
yil 30-aprelda “Rossiya Sovet Federatsiyasi