Farg‘ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Ovqatlanish va kasallik
Ilmiy tadqiqot ishlarini ko’rsatishiga ov qatlanishida qonun yog’ni tarkibini darajasiga ta’sir (chunonchi, xolestirin) etuvchi bosh omildir. Keragidan orti qcha ratsido koloriyasi tanani og’irligini oshirishga va qonda yog’ tarkibini oshib borishga olib keladi. Hozirgi kunda anchagina ilmiy-tad qi qot ishlari bo’lib, unda keragidan orti qcha hayvon yog’larini va sabzavotlarni iste’mol qilinishi, uni sa qlanishi va aterosklerozni rivojlanishi orasidagi alo qani isbot qilishga ko’ra, o’t kudgagini, jigar va bosh qa ov qatni hazm qiladigan organlarda kasalliklarni rivojlanishida echish roli katta ekanligi ko’rsatilgan.Ateroskleroz va bir qancha bosh qa kasalliklarni rivojlanishiga yordam beradi, shuningdek sabzovat, mevalarni, dag’al ov qatlarni ( qayta ishlanmagan) iste’mol qilinishi kamayadi shu bilan birga organizmga o’simliklar tolasi, tushadi xolestirinin singdirish xususiyatiga ega bo’ladi va dan organizm ichidan chi qarib tashlaydi. Birikturuvchi to’ qimiga (klitgatni) boy bo’lgan parxez yo’g’on ichakda mikrofloralarni rivojlantirish uchun juda yaxshi sharoit yaratiladi. Bundan tash qari, biriktiruvchi to’ qimalarga boy bo’lgan ov qat, ov qatni xazm qiladigan organlarni katta yo’li bo’ylab tez o’tadi. SHuning natijasidan zaharlovchi ozi q-ov qat mahsulotlari osh qozonda hazm qilindi va ishlab chi qish imkoniyatini kamaytiradi. SHuni ko’rsatib o’tish lozimki sabzovat va mevalar radionini me’yori bo’yicha kamayib borsa, unda organizmga vitaminlar kam tushadi. Ularni etishmasligi ayniqsa vitamin S ni o’ziga xos xususiyati ateroskleroz rivojlanishi uchun yaxshi ta’sir ko’rsatadigan vaziyat hisoblanadi. NBS kasalligini tezlik bilan oshib borishiga olib keladi.
SHaxsiy gigiena deb inson salomatligini saqlash va yaxshilash uchun o’tkaziladigan kundalik tadbirlarga aytiladi. Bu tadbirlarga organizmni chiniqtirish, jismoniy tarbiya bilan muntazam shug’ullanish, tana tozaligini saqlash, ratsional kiyim va oyoq kiyim tanlash kiradi. Gigiena qoidalariga rioya qilish yuqumli kasalliklarni oldini olishda katta ahamiyatga ega.Shaxsiy gigiena har bir kishining o’ziga, yoshiga bog’liq bo’lib aqliy va jismoiny mehnatni to’g’ri yo’lga qo’yish, jismoniy tarbiya bilan muntazam shug’ullanish, ovqatni vaqtida eyish, etarlicha uxlash mehnat va dam olishni to’g’ri tashkil qilishdan iborat. Birinchi navbatda badan terisini toza saqlash zarur. Teri organizmni mexanik, ximik, fizik ta’sirotlardan va mikroblardan saqlaydi. Sog’lom teri ter ajratish bilan organizmdan zaharli moddalarni tashqariga chiqaradi. Inson terisi mehnat faoliyati va maishiy sharoitda tez ifloslanadi, bunda qo’llar, yuz, bo’yin va oyoq terisi tez-tez ifloslanadi va turli infektsion kasalliklar rivojlanishiga sharoit yaratadi. Bolalarni shaxsiy gigienaga yoshligidan o’rgatish zarur. Ayniqsa, har kuni ovqatlangandan keyin tishlarni yuvishlarini, yuz qo’llarini toza tutishlarni o’rgatish kerak. SHaxsiy gigiena ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lib, inson atrofidagilar bilan muloqotda bo’lganda, boshqa insonlarning sog’ligi va yuqumli kasallik bilan og’rigan bemorlar bilan muloqotda bo’lganda shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish zarur. Yuqumli kasalliklar kasalxonasiga borganda bemorning ajratmalari va atrofidagi buyumlarga yaqin yurilgandan keyin har safar qo’llarning sovunlab yuvish, dezinfektsiya (yuqumsizlantirish) qilishlari zarur. Bemor yotadigan o’rniga o’tirish, bo’limda ovqatlanish, bemor qo’li tekkan narsalarni (xatlari, idish-tovog’i, shaxsiy buyumlari) bo’limdan olib chiqish; bemorlarga mo’ljallangan hojatxonadan foydalanish ta’qiqlanadi. Bundan tashqari yuqumli kasalliklar bilan og’rigan bemorlar bilan muloqatda bo’lganda kasallikni yuqtirib olmaslik uchun alohida kiyim (xalat, shippak, qalpoq, doka niqob) kiyib oilsh zarur. Ba’zi o’ta xavfli infektsion kasalliklar o’chog’ida maxsus kiyim kiyib ishlashaga to’g’ri keladi. Bemorlarni to’g’ri parvarishlash infektsiya tarqalishiga yo’l qo’ymaydigan epidemiyaga qarshi eng muhim tadbirlar. Bu o’rinda o’tkaziladigan gigiena chora-tadbirlari katta ahamiyatga ega.Bemorning terisi toza saqlanish, yotoq yaralarni oldini olish, to’g’ri ovqatlanitirish, ko’rpa –to’shagini o’z vaqtida alishtirib turish lozim. Bemor ishlatgan idish-tovoqlar, shaxsiy buyumlar, kiyim-kechaklar, ajralmalar dezinfektsiya (yuqumsizlantirish) qilinadi. Gigiena sog’lom turmush tarzini bir qismi bo’lib, inson salomatligini yaxshilashda, uzoq umr ko’rishda katta rol o’ynaydi.Atrof muhitni muhofaza qilish (Ekologiya va salomatlik) inson xayoti tabiat bilan uyg’unlikda kechadi. Atrof muhit musaffoligiga erishish kishilar o’rtasida keng tarqalgan, turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishida muhum manba bo’luvchi omillar sifatida issiq va sovuq xavo, ochlik, ruxiy istirob, buzilgan taomni istemol qilish, tozalik va atrof muhit ozodaligiga amal qilmaslik, turli zararli hasharotlarning qo’payishi va xavoning ifloslanishi kabilar misol bo’ladi. Atrof muhit ozodaligini saqlash kishilar salomatligini muhim omilidir. Ekologoya va salomatlik mavzusida turli hil tadbirlar o’tkazish, atrof muhitga salbiy ta’sir qiluvchi omillarga qarshi kurashish, kelajak avlodning sog’lom, barkamol o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. SHikastlanishlar ichida urib olish tufayli lat yeyish juda ko’p uchraydi ko’pincha bu holat, o’tmas predmet ta’sirida sodir bo`ladi. Lat yeyish musht, tosh, tayoq bilan urish yiqilish natijasida kelib chiqishi mumkin. YUmshoq to’qimalarning shikastlanishi bilan qon tomirlarining uzulishi lat hosdir. Bunda to’qimaga qon quyiladi. Lekin teri qoplami butunligi buzilmaydi. To’qimalar orasiga qon tarqalishi, qontalash deb ataladi. Kattaroq qon tomir shikastlangan bo’lsa, qon ko’p miqdorda to’planadi va gematoma hosil bo’ladi. Urib olish natijasida ichki organlar (o’pka, jigar, buyrak, ichaklar) shikastlanishi mumkin. Bunda shok holati ro’y beradi. Lat yeyishning belgilari turli darajadagi og’riq shu joyning shishishi, organ funksiyasining buzilishi va qon quyilishidir. Harakat qilganda og’riq kuchayadi. Tinch holatda og’riq kamayadi. Teri ostiga quyilgan qon rangi vaqt o’tishi bilan o’zgaradi va so’rila boshlaydi. Qontalashning rangiga qarab qachon paydo bo’lganligini aniqlash mumkin: birinchi kunlari gemotoma sohasi qizil bo’ladi, so’rilish boshlangandan so’ng yasxil va sarg’ish rangga kiradi. Lat yegan odamga birinchi yordam berish uchun uni tinch quyish, qon quyilishini kamaytirish va og’riqni qoldirish uchun shikastlangan sohani yuqori ko’tarib qo’yish kerak, hamda sovuq kompress buyuriladi (sovuq suvga namlangan sochiq qo’yiladi), bintli bog’lam qo’yiladi. Gematomaning so’rilishini tezlatish uchun 2-3 kundan keyin issiq kompress, vanna, UVCH, sollyuks va massaj qo’llaniladi.Bahtsiz hodisalarni oldini olish uchun hozirgi vaqtda avtomobil transportining jadal rivojlanishi harakat hafsizligini ta’minlash muomasini ilgari surulmoqda.Yoshlarni ko’cha va yollarda berilgan tartibda rioya qilish esa bolalarning doimiy ehtioji bo’lib qolishi kerak. Bahtsiz hodisalarnioldini olish ham o’qituvchi pedogogning ishida alohida o’rin egallaydi.O’tkir buymlardan notogri foydalanish natijasida shikastlanishi mumkin.Shuning uchun shikastlanishlarni oldini olish qoidalarini amal qilish lozim..