289 felsefe m N1felsefenin predmeti ve metodu qiyabi
hər üç ünsür - dünyaduyumu, dünyanıqavrama, dünyanıanlama vəhdət təşkil edir. Dünyagörüşü öz məzmununa daxil olan münasibətlər («təbiət-insan münasibətləri»,
«cəmiyyət-insan münasibətləri», «subyekt-obyekt münasibətləri» və s.) əsasında,
xüsusilə aşağıdakı struktur komponentlərini üzvi vəhdətdə birləşdirir.
1)
Həmin münasibətlərin doğurduğu və gerçəklikdə sınanıb ümumiləşdirilmiş
biliklər sistemi. Gerçəklik haqqında dünyagörüşü xarakterli ümumiləşmiş biliklər
sisteminin yaranmasında, həqiqətə doğru can atılmasında, sosial-fəlsəfi elmlərlə
(fəlsəfə, etika, tarix, siyasi iqtisad və s.) yanaşı, dünyanın həqiqi təbii-elmi
mənzərəsini verən xüsusi elmlər də (təbiətşünaslıq, texniki, insanşünaslıq elmləri və s.)
iştirak edir.
2)
Dünyagörüşün struktur komponentlərindən biri də bəşəri sərvətlərlə
(dəyərlərlə) dünyagörüşün ümumi ideyaları və prinsiplərinin qovuşması, onlarla
şərtlənməsidir. Bəşəri mənəvi sərvətlərə (xeyirxahlıq, insanpərvərlik, vicdan, şərəf,
vətənpərvərlik və s.) uyğun gəlməyən və ya onlara qarşı çevrilmiş heç bir ideya və
prinsıp dünyagörüşü amilinə çevrilə bilməz.
3)
Dünyagörüşün
digər mühüm
struktur
komponenti olan əqidə
formalaşdırlmasında, alınmış biliyin əqidəyə çevrilməsində müasir elmi-texniki
nailiyyətlərin həyata, istehsalata tətbiqi, onların sosial-mənəvi nəticələri mühüm rol
oynayır. Əqidə isə əhval-ruhiyyə, iradə və hisslərlə daha çox bağlı olduğundan
şəxsiyyətin mənəvi aləminə daha ciddi daxil olur, onu sosial fəallığa və yaradıcılığa sövq
edir. Əqidə üçün meyar - insan fəaliyyətidir. Biliyin, ictimai şüurun dünyagörüşə
çevrilməsi üçün onlar əqidə xarakteri kəsb etməlidir. Əqidə - insanın həyat fəaliyyətində
rəhbər tutduğu prinsip və idealların həqiqiliyinə, doğruluğuna dərindən və
əsaslandırılmış inamdır, heç vaxt dönmədən, dərin, daxili inamdır. Bu isə o deməkdir
ki, şəxsiyyət öz ideya və əməllərinin doğruluğuna heç bir tərəddüd göstərmədən
inanmalıdır. Möhkəm əqidə formalaşmasında isə insana düzgün ideallar, sosial-sinfi
məqsədlər verilməlidir. Həmin sosıal-siyasi, mənəvi ideallar əsasında dünya haqqında
baxışlar qiymətləndirilir, bilik əqidəyə çevrilir, dünyagörüşü xarakteri alır.
11
4)
Dünyagörüşün struktur komponentləri sırasında fəaliyyət (qiymətləndirmə)
də mühüm yer tutur. Dünyagörüşü ancaq insan fəaliyyəti ilə öz prinsip və ideyalarını
maddiləşdirir, həyata keçirir. Məhz fəaliyyət prosesində dünyagörüşün bəşəri sərvətlərə
(dəyərlərə) və sosial-mənəvi məqsədlərə uyğunluğu təmin olunur. Şəxsiyyət hadisələri
öz dünyagörüşü baxımından qiymətləndirir və ona uyğun fəaliyyət göstərir.
