FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

 
Anaksaqorda 
ağıl,"nus"
 
formasında) kimi 
fundamental məsələ qaldırdılar. Sözün tam mənasında ümumi dəyişkənlik 
prosesinin heç bir konkret növünə (mexaniki yerdəyişmə, keyfiyyətcə dəyişmə, 
yaranma, yox olma və s.) müncər edilməyən və intuitiv olaraq, ümumiyyətlə 
"dəyişmə" kimi qavranılan mücərrəd ''hərəkət" kateqoriyası ilə ilk dəfə 
pifaqorçuların, xüsusən Filolayın təlimində rastlaşırıq. Hərəkət haqqında ilk 
sistematik nəzəri təlimi isə yalnız Platon, xüsusən da Aristotel yaratdılar. Onlarda 
hərəkət haqqında pifaqorçuların dərin mənası olan intuitiv təsəvvürlərinin yerini 
hərəkət kateqoriyasına verilən dəqiq nəzəri təriflər əvəz etdi. Burada yalnız 
Aristotelin tərifini vermək kifayət edər; 
"Hər bir növdən olan mümkün varlıqla 
gerçək varlıq fərqləndiyinə görə mən hərəkət dedikdə imkan şəklində olanın 
həyata keçməsini başa düşürəm".
Yeni dövrdə dünyanın mexaniki mənzərəsinin formalaşması və hərəkətin 
bütün növləri içərisində yalnız mexaniki yerdəyişmənin hərtərəfli və dərindən 
öyrənilməsi üzərindən bütövlükdə hərəkət anlayışını mexaniki yerdəyişmə ilə 
eyniləşdirmək meyli üstünlük təşkil edirdi. XVIII əsr fransız materialistlərinin bir 
sıra mülahizələri hərəkət anlayışının bu mexaniki məhdudluğuna qarşı yönəlsə də, 

---

bərəkətin keyfiyyət çoxcəhətliyi haqqındakı müddəa elm və fəlsəfədə yalnız XIX 
əsrin ikinci yarısında kök sala bildi. XIX əsrin 40
-
cı illərində enerjinin saxlanması və 
çevrilməsi qanununun kəşfi hərəkətin heçdən yaranmaması və itməməsi, onun 
yalnız bir keyfiyyət halından digərinə çevrilməsi haqqındakı təsəvvürün 
qərarlaşmasında həlledici rol oynadı. F.Engels həmin dövrdə elm və 
təbiətşünaslığın nailiyyətlərini ümumiləşdirərək, hərəkətin əsas formalarının 
aşağıdakı təsnifatını vermişdir;