Fənn: Azərbaycan tarixi Şöbə: “Tibb bacısı işi” 2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci

Fənn: Azərbaycan tarixi 
 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 57 
MÖVZU 25 
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə edilən qəsdlər 
Aprel çevrilişindən sonrakı ilk illərdə Sovet Rusiyasının Azərbaycana münasibəti 
bərabərhüquqlu dövlətlərin münasibəti təsirini bağışlayırdı. Belə ki, 1920-ci ilin sentyabrın D.A 
Bakıda müstəqil Azərbaycanın paytaxtında Şərq xalqlarının birinci qurultaynın keçirilməsi, 1920-ci il 
sentyabrın 30-da RSFSR ilə Azərbaycan arasında Moskvada hərbi-iqtisadi ittifaq haqqında 
müqavilənin bağlanması Azərbaycanı müstəqil dövlət kimi səciyyələndirən addımlar idi. Bu 
addımlarda hansı məqsədlər güdülürdü Şərq aləmində kommunist ideyalarını yaymaq məqsədi güdən 
Şərq xalqlarının I qurultayında qarşıya qoyulmuş məqsədin mənasızlığı tez bir zamanda məlum oldu. 
Şərqdə ―dünya inqilabi‖ ideyalarının yayılması mənasızlaşdı. Ermənistanda (1920-ci il noyabr) və 
Gürcüstanda (1921-ci il fevral) Sovet hakimiyyətinin elan edilməsi ilə müstəqillik oyunu sona çatdı. 
Ortaya yeni bir ideya Zaqafqaziya respublikalarını vahid bir dövlət çərçivəsində birləşdirmək ideyası 
atıldı. 
Bəzi yerli kommunistlərin müstəqil davranış meyllerinin qarşısını alan vahid Zaqafqaziya 
idarəçilik orqanının yaradılmasında sadiq rus canişini Orconikidze rəhbərlik edirdi. Məsələ siyasi 
cəhətdən elə qoyulurdu ki, guya vahid Zaqafqaziya yaratmaq ideyası yerli kommunistlərin öz arzu və 
istəyidir. Əslində isə belə bir federasiyanın yaradılmasının lahiyəsi Moskvada tərtib edilmişdi. 
V.İ.Lenin 28 noyabr 1921-ci ildə ―Zaqafqaziya federasiyasının yaradılması haqqında təklifin 
lahiyəsi‖ni yazmış və həmin sənəddə göstərmişdiki, ―1. Zaqafqaziya respublikalarının federasiya 
prinsipcə tamamilə düzgün və hökmən yaradılmalı hesab edilsin; dərhal əməli surətdə yaradıcılıq 
mənasında isə hələ vaxtı çatmamış hesab edilsin, yeni onun müzakirə və təbliğ edilməsi, habelə 
aşağıdan sovetlər vasitəsilə keçirilməsi üçün müəyyən müddət tələb olunur; 
2. Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan Mərkəzi Komitələrinə (Qafqaz Bürosu vasitəsilə) təklif 
edilsin ki, federasiya məsələsini geniş surətdə partiyanın, fəhlə və kəndli kütlələrinin müzakirəsinə 
qoysunlar, federasiya uğrunda ciddi təbliğat aparsınlar və onu hər bir respublikanın sovetlər qurultayı 
vasitəsilə keçirsinlər. Elə belə də oldu. Bu yeni siyasi addımın xalqın istək və tələbi kimi qələmə 
verilməsi təsadüfi deyildi. Çünki Gürcüstanda, Azərbaycanda və Ermənistanda məsələnin mahiyyətini 
dərk edən və milli ―millətçi‖ möhürü ilə damğalanır və sosialzmin düşmənləri elan olunurdular. 
Beləliklə, respublikada saysız-hesabsız yığıncaqlar keçirildi. Qorxu altında keçirilən bu yığıncaqlarda 
əsas qərarlar birmənalı oldu. Yəni xalq guya federasiya istəyir. Məsələn, 1921-ci il dekabrın 1-də 
AHİMŞ-nın plenumunun qəbul etdiyi qətnamədə deyilirdi: 
―Azərbaycan proletariatı Zaqafqaziya federasiyasının təşkili işi bu yaxınlarda başa çatdırlacaq və 
Zaqafqaziyanın inkişafında yeni və parlaq bir səhifə açacaqdır. Yaşasın vahid Zaqafqaziya! Yaşasın 
vahid Zaqafqaziya proletariatı‖. 
1921-ci il dekabrın 25-də toplanmış Qazax partiya təşkilatının V Konfransının qəbul etdiyi 
qətnamədə deyirdi ―Yalnız belə bir birləşmə yolu ilə biz qüvvələrimizi birləşdirib Qafqazın dağılmış 
təsərrüfatını bərpa edə bilərik. Yaşasın RSFSR-in Sovet Qafqazı ilə sıx ittifaqı. 
Azərbaycan kommunistləri, partiya, sovetlər, komsomol, həmkarlar təşkilatları, bütün kütləvi 
informasiya vasitələri Zaqafqaziya federasiyasının yaradılmasını canfəşanlıqla təbliğ edir və bu 
məsələnin xalq kütlələrinin istəyi olduğunu bildirdir IV Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında qeyd 
edildi ki, Azərbaycanda elə bir qəza, elə bir kənd olmamışdır ki, orada bitərəf kütlələr-fəhlə və 
kəndlilər yığışıb Zaqafqaziya federasiyasının yaradılması əleyhinə qətnamə qəbul etməsinlər. Beləliklə, 
aşağıların istəyi adı altında Zaqafqaziya federasiyasının yaradılması yolunda ilk addım 1921-ci ilin 
aprelində atıldı. Beləki, Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan dəmir yol idarəçiliyinin, iyulda isə Xarici 
Ticarət orqanlarının birləşdirilməsi haqqında saziş imzalandı. 
1921-ci il noyabrın əvvəllərində RK ( b) P Qafqaz bürosu Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan 
arasında federativ ittifaqın yardılması təklifini irəli sürdü, həmin ayın axırında RK (B) MK-nın Siyası 
bürosu Zaqafqaziya federasiyasının yaranması haqqında qətnamə qəbul edildi. AK ( B) rəhbərlik edən 
S.M.Kirov Zaqafqaziya federasiyası ideyasını inadla müdafiə edir və bu ideyanı əzmlə həyata keçirirdi. 

---