Fənn: Azərbaycan tarixi Şöbə: “Tibb bacısı işi” 2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci

Qeyd: Bütün otlaqlar, meşələr, bağlar, torpağa və suya faktiki sahiblik indiki sahiblərinin 
ixtiarında saxlanır. 
4. Vilayət icraiyyə komitəsi bütün zəruri maliyyə və texniki vəsaitlərlə bilavasitə AZMK – nın 
sərəncamı ilə Azərbaycan SSR – in ümumi vəsaitlərdən təchiz olunur. 
5. Vilayətin əsasnaməsini işləyib hazırlanması və inzibati vahidlərin faktiki olaraq Qarabağ Muxtar 
Vilayətinə verilməsi və habelə Muxtar Vilayətin sərhədlərinin müəyyənləşməsi üçün Dağlıq Qarabağ, 
düzən Qarabağ, Kürdüstan və ASSR mərkəzi hakimiyyətinin nümayəndələrindən ibarət qarışıq 
komissiya yaradılsın, ona (komissiyaya) öz işini bu il avqustun 15-dək başa çatdırmaq vəzifəsi həvalə 
edilsin. 
Hələ 1919-cu ilin yanvarında Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti hökuməti Azərbaycanın tarixi-
coğrafi ərazi bölgüsü ənənələrinə sadiq qalaraq Şuşa , Cavanşir, Cəbrayıl və Zəngəzur qəzəlarını 
Qarabağ general-qubernatorluğunda birləşmişdi. Azərbaycan SSR hökuməti də 1920-ci il 30 aprel 
tarixli notasında Ermənistandan Zəngəzur və Qarabağı öz qəzasının 6742 kvadrat vertlik ərazisindən 
3105kv. versti Azərbaycan SSR tərkibində qalmış, 3637kv. verstlik hissəsi isə Ermənistana verilmişdi. 
Azərbaycana vurulan ən ağır zərbə, həyata keçirilən ən böyük düşmənçilik aktı isə Zəngəzurun 
Ermənistana verilməsi ilə Naxçıvanla Azərbaycanın digər torpaqları arasında əlaqələr kəsilməsi, 
Naxçıvanın Azərbaycandan ayrı salınması oldu. Digər tərəfdən, bu ermənilərin Naxçıvanla bağlı 
məkrli niyyətlərinin həyata keçirilməsi üçün hazırlıq xarakteri daşımışdır. 
Bununla da 1920-1923-cü illərdə məqsədyönlü surətdə həyata keçirilən proseslər nəticəsində 
keçmiş Qarabağ xanlığının tərkibinə daxil olan Azərbaycan torpaqları ənənəvi tarixi-coğrafi 

---

Fənn: Azərbaycan tarixi 
 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 56 
vahidliyini və ya bütövlüyünü itirdi. Azərbaycanın 1917 və 1921-ci il kənd təsərrüfat siyahıya 
almalarının materialları əsasında nəşr edilmiş yaşayış məskənləri siyahısnda ölkə ərazisi 15 qəzaya 
ayrılır. Qarabağ ərazisində Cəbrayıl, Cavanşir, Qubadlı, Şuşa qəzalarının olduğu göstərilir. 
Azərbaycan Mərkəzi Statistika idarəsi Azərbaycan SSR-də həyata keçirilən bu və digər inzibati - 
ərazi bölgülərini nəzərə alaraq 1921-ci il kənd təsərrüfatı siyahıya almasının materialları əsasında 
onların ərazisinin sahəsi, əhalisinin milli tərkibi və b. məsələlər üzrə hesablamalar aparmışdı. Həmin 
hesablamalara görə, Qarabağ tarixi ərazisindən Azərbaycan SSR tərkibində Dağlıq Qarabağ Muxtar 
Vilayəti-4.160, 5 kv. km., Cəbrayıl qəzası-4.268,5 kv. km., Ağdam qəzası-4.135,4 kv. km., Kürdüstan 
qəzası-3.432,4 kv. km qalmışdır. Qarabağın tarixi ərazilərindən bir hissə Azərbaycandan qoparılaraq 
Ermənistana verilmişdir. Sonrakı inzibati-ərazi bölgüləri prosesində Zəngəzur qəzasının Azərbaycan 
SSR tərkibində qalan hissəsində Zəngilan (0,7 min.kv.km), Qubadlı (0,8 min kv. km), Tərtər (0,4 min. 
kv. km.), Cəbrayıl (1,0 min. kv. km) ya onları yaradıldı. Beləliklə, Azərbaycanın dövlətçilik tarixində 
xüsusi yeri olan Qarabağ xanlığının ərazisi parçalanaraq bir hissəsi Ermənistana verilmiş, 
Azərbaycanda qalan hissəsində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaradılmışdır. Dağlıq Qarabağ 
muxtariyyətinin Əsasnaməsini hazırlayan komissiyanın qərarına əsasən onun tərkibinə 170 dən çox 
yaşayış məskəni verilmişdir. Azərbaycan Mərkəzi Statistika İdarəsinin 1924-cü ilə aid məlumatında isə 
artıq həmin məskənlərin sayının 200-dən çox olduğu göstərilir. 1925-ci ildə nəşr edilmiş kitabçada isə 
bu məskənlərin sayının 215 olduğunu bildirmişdir. Bu faktlar Dağlıq Qarabağ muxtar vilayətinin 
ərazisində rəsmi sənədin əksinə olaraq genişləndirildiyini və yeni yaşayış məskənləri hesabına 
əhalisinin sayı və etnik tərkibinin ermənilərin xeyrinə dəyişdirildiyini sübut edir. 
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaradıldıqdan sonra onun tərkibinə verilmiş yaşayış məskənləri 
rayon-volost-kənd pillələri əsasında inzibati baxımdan aşağıdakı kimi bölünmüşdü: