Fənn: Məktəb təliminə hazırlıq Qrup: mq2-19 Müəllim

Uşağın məktəb təliminə pedaqoji və psixoloji hazırlığı.

Məktəb təliminə psixoloji hazırlıq mövzusu Azərbaycanda son dövrlərdə aktuallığını kəskin şəkildə artırıb. Bunun əsas səbəblərindən biri budur ki, sinifdə şagird sayı çox olduqda tədrisin keyfiyyətini təmin edən maddi-texniki rerursların çatışmazlığı yarana bilər ki, bu da öz növbəsində şagirdin təlim motivasiyasına mənfi təsir göstərə bilər.

Bu problemin qarşısını almaq məqsədilə uşaqları tədrisə cəlb etməzdən öncə məktəblər uşaqlarda hazırlığın səviyyəsini müəyyən edirlər. Bu hazırlığı yoxlamaq üçün iki əsas yanaşma var: pedaqoji və psixoloji hazırlıq müayinəsi. Məktəblərdə bu yanaşmaların ya hər iksi, ya da biri tədbiq olunur. Bunları ayırd etmək çox vacibdir.

Psixolojı hazırlıq nədir?

İlk öncə biz mütəxəssis olaraq məktəbə psixoloji hazıqlığı pedaqojıi hazırlıqdan fərqləndirməliyik. Bunu üçün bilməliyik ki, təlimə pedaqoji hazırlıq deyərkən biz uşaqlarda bilik, bacarıq və vərdişlərin (avtobioqrafik biliklər, təbiət haqqında təsəvvürlər, davranış vərdişləri, komunikasiya, xarici görünüş, gigiyena, böyüyə hörmət) formalaşma səviyyəsini nəzərdə tuturuq. Lakin təcrübə göstərir ki, bu göstəricilərin proqnoz vermə etibarlığı çox zəifdir. Məsələn, müəllimə ilk görüşdə sakit görünən bir uşaq uşaq təlim zamanı dəcəllik edə bilər. Yaxud əksinə, dəcəl görünən bir uşaq təlimdə yüksək akademik nailiyyət əldə edə bilər. Pedaqoji hazırlığı yoxlamağın məqsədi uşağın məktəbə hazırlığını müəyyən etməkdir.

Təlimə psixoloji hazırlıq isə uşağın  psixoloji yeniliklərə, yeni sosial inkişaf şərtlərinə uyğun formalaşmasıdır. Bu olmadığı zaman məktəb dezaptsiya, məktəbə getməkdən imtina, somatik əlamətlər (qarınağrısı, başağrısı və s.) özünü büruzə verir. Psixoloji hazırlığın müayinəsi sadalanan problemlərin qarşısını almaq, uşaqlara psixoloji yeniliklərin formalaşmasında dəstək olmaqdır. Psixoloji olaraq hazır olmayan uşaqlar risk qrupuna daxil olur. Daha sonra ya psixoloq tərəfindən müşayiət olunmalıdır, ya da valideynlərə lazımi psixoloji keyfiyyətlərin yaranması üçün müvafiq tövsiyələr verilir. Psixoloji hazırlığın məqsədi korreksiyaedici işdir, uşaqların məktəbə seçimi  deyil.

Məktəbəqədər dövrün psixoloji yeniliklərinə əsasən psixoloji hazırlıq aşağıdakı komponentləri ehtiva olunur:

1. Zəka hazırlığı

Məktəbəqədər yaşlı uşaqda zəka bu göstəricilər əsasında ölçülə bilər: ümumilləşdirmə səviyyəsi (burada uşaqlarda anlayışların formalaşmasını yoxlayırıq) və əyani-obrazlı təfəkkürün inkişafın ölçülməsi.

2. Motivasiya hazırlığı

Motivasiya sahəsində məktəbəqədər dövrün sonunda psixoloji hazırlığın təmin edilməsi üçün aşağıdakı şərtlər yerinə yetirməlidir:

• 
  Yeni motivlər (təlabatlar, xüsusəndə sosial təlabatlar) yaranmalıdır. Sosial motivlərə rəqabət, dəstək, kömək, nailiyyət, cəmiyyət tərəfindən tanıma kimi istəklər aiddir;
  
• 
  Məktəbəqədər dövrün sonunda uşağa artıq bəlli olur ki, onu ətrafın gözündə  əhəmiyyətli edən onun həyata keçirdiyi fəaliyyətdir. Öyrənmə ilə müqayisədə oyunun fəaliyyət olaraq cəmiyyət tərəfindən əhəmiyyəti daha aşağıdır. Bu da öz növbəsində uşaqda öyrənmə motivasiyasının yaranmasına səbəb olur;
  
• 
  Motivlər iyerarxiya şəklində olur. Yəni öyrənmə motivləri geniş sosial motivlərin (yeni nəsə öyrənmək), təlim-tədris və özünütəhsil (bilik və bacarıqlara müstəqil yiyələnmə) motivlərinin əlaqəsiyə yaranır. Onların arasında biri aparacı olur. Beləliklə motivasiya sahəsində motivlərin arasında iyerarxik əlaqələr formaşır.
  

 

3.  Emosional-iradi hazırlıq

İradəlik qaydalar və təlimata uyğun davranmaq bacarığına deyilir. Bu uşağın dərs zamanı müəllim tərəfindən verilən tələblərin və qarşısında qoyulan qaydaların “nə dərəcədə yerinə yetirə biləcək?” sualına cavab verir.

4. Komunikativ hazırlıq

Komunikativ hazırlığa misal olaraq böyüyə xitab edərkən “Siz” əvəzliyinin və bu əvəzliyə uyğun şəkilçilərin istifadə bacarığı göstərmək olar.

Ən vacib vəzifələrdən biri məktəbəqədər təhsil uşaqları məktəbə hazırlayır. Pedaqoji təcrübə və xüsusi tədqiqatlar göstərir ki, onun məktəbdə təhsilinin müvəffəqiyyəti daha çox uşağın məktəbəqədər yaşda hazırlanmasından asılıdır. Psixofizioloji dillə desək, uşağın məktəbə hazırlığını yalnız hər hansı fərdi bilik və bacarıqların məcmusunun mənimsənilməsi ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Uşağın ümumi fiziki, əqli, əxlaqi və estetik inkişafının yeni, daha yüksək mərhələsinə nail olmasını xarakterizə edən xassə və keyfiyyətlərin ayrılmaz sistemidir. Deməli, bütün orqanizmin və uşağın sinir sisteminin müəyyən səviyyədə morfofunksional yetkinləşməsini nəzərdə tutur ki, bu da onun əqli və fiziki fəaliyyətinin yüksəldilməsini təmin edir (M.V.Antropova, N.T.Terekhova). Bununla yanaşı, uşaqların ətraf mühit haqqında əldə etdikləri elementar biliklər, o cümlədən praktiki və zehni işin ən sadə bacarıqları, təfəkkür və nitqin inkişaf səviyyəsi, habelə idrak maraqları, sosial motivlərin formalaşma dərəcəsi məktəb elmlərinin əsasları kursunu mənimsəməyə yönəlmiş sosial əhəmiyyətli təhsil fəaliyyəti ilə uğurla məşğul olmaq üçün zəruri olan davranış və mənəvi və iradi keyfiyyətlərin (JI.I. Bozhovich, RS Bure, JI.A. Wenger və s.) . Sonunda məktəbəqədər yaş Jİ.C.-nin qeyd etdiyi kimi, əlverişli həyat şəraiti və müvafiq tərbiyə şəraitində. Vygotsky və ondan sonra D.B. Elkonin, uşağın şəxsiyyətində dərin dəyişikliklər baş verir. O, müşahidə olunan hadisələri mühakimə etmək və onların mənəvi mənasını təkcə subyektiv təəssürat və istəklər nöqteyi-nəzərindən deyil, həm də onların həm göründüyü, həm də əslində nə olduğunu nəzərə alaraq daha obyektiv mövqedən qiymətləndirmək bacarığını göstərməyə başlayır. var.və təkcə şəxsən onun üçün deyil, həm də ətrafındakı insanlar üçün, yəni onların sosial dəyəri baxımından malik olduqları mənaya uyğun olaraq. Bu cür yeni münasibətlərlə sıx bağlı olaraq, uşaqların davranışını tənzimləyən əxlaqi səlahiyyətlərin ilkin formalaşması baş verir və eyni zamanda, ətrafdakı reallıq haqqında fərdi fikirlərin inteqrasiyası ilə xarakterizə olunan gələcək dünyagörüşünün ümumi konturları formalaşır. bir növ inteqral sistemə çevrilir. Məktəbin uşağa qoyduğu tələblərin və bu tələbləri yerinə yetirmək üçün onun əldə etməli olduğu psixofizioloji keyfiyyətlərin sistemli təhlili ehtiyacı göstərir. inteqrasiya olunmuş yanaşma məktəbəqədər uşaqların məktəb təhsilinə hazırlanmasının məzmununu, formalarını və üsullarını müəyyən etmək. Pedaqoji təcrübə və xüsusi tədqiqat A.M. Leuşina, T.V. Taruntaeva, F.A. Soxina və başqaları deyirlər ki, məktəbə hazırlaşmaq üçün əsas əhəmiyyət uşaqlarda hər hansı bir bilik və bacarıqların formalaşmasına yönəlmiş çox xüsusi dərslər və məşqlər deyil, ilk növbədə, fiziki, əqli, əxlaqi və bütöv bir inteqral sistemdir. estetik tərbiyə.uşaq şəxsiyyətinin hərtərəfli ahəngdar inkişafına yönəldilmiş uşaq bağçasının bütün yaş qruplarında məktəbəqədər uşaqlar. Uşaqları məktəbə hazırlamaq bütün məktəbəqədər yaş dövründə ardıcıl olaraq aparılmalı və xüsusi diqqət yetirilməli olduğu uşaq bağçasının hazırlıq qrupunda tamamlanmalıdır. Uşaqların məktəbə hazırlığı, bir tərəfdən, məktəbəqədər uşaqların ümumi, hərtərəfli inkişafını yüksək səviyyədə təmin edən uşaq bağçasında tərbiyə işinin belə təşkilini, digər tərəfdən, uşaqların assimilyasiyaya xüsusi hazırlığını nəzərdə tutur. ibtidai sinifdə mənimsəyəcəkləri fənlər. Bununla əlaqədar olaraq, psixoloji-pedaqoji ədəbiyyatda (A.V.Zaporojets, L.A.Venqer, G.M.Lyamina, G.G.Petroçenko, T.V.Taruntaeva və s.) hazırlıq anlayışı uşağın şəxsiyyətinin çoxşaxəli inkişafı kimi müəyyən edilir və bir-biri ilə əlaqəli iki şəkildə nəzərdən keçirilir. aspektləri: məktəbdə öyrənməyə “ümumi, psixoloji hazırlıq” və “xüsusi hazırlıq” kimi.