2) Pəhriz iaşəsinin fizioloji əsasları
Pəhriz, sağlam və xəstə adamın qidalanması rejimi kimi xarakterizə
edilir. Pəhrizin əsasında orqanizmin qida maddələrinə olan fızioloji
tələbatlarının
ödənilməsi
prinsipi
durur.
Tam
dəyərli
qidalanma
orqanizmin böyümə və inkişafına, həyat fəaliyyəti və sağlamlığına böyük
təsir göstərən amildir.
İnsan orqanizmi tərəfındən mənimsənilən qida maddələrinin həqiqi
miqdarının qiymətləndirilməsi bəzi səbəblərə görə xeyli çətindir. Ən
ağlabatan və münasib metodlardan biri ailə və ya fərd səviyyəsində
qidalanma tərzinin müntəzəm surətdə öyrənilməsidir. İnsanda qidalanma
prosedurası mürəkkəbdir və şərait, adət və ənənə, qohumluq əlaqələri,
qonaqpərvərlik, bayram ovqatı, ilin fəsili, dini qadağalar kimi amillərdən
asılı olaraq müxtəlif qaydalar və normalar əsasında həyata keçir.
Əksəriyyət insanlar üçün səhər, günorta və axşam yeməyi məqbul
qidalanma rejimi kimi formalaşmışdır. Gündəlik qidalanma tsiklində
aktiv fəaliyyət və istirahət tsikli də nəzərə alınır. Bu ümumi tsikl və onun
əhəmiyyəti ayrı-ayrı fərdlər və ya ailələr, ən yaxşı halda isə müəyyən
peşə qrupları üçün ən azı 10 gün müddətində bilavasitə öyrənilməlidir.
Qidalanmanm bəzi sosial tərəfləri birbaşa bioloji əhəmiyyət daşıyır.
Buraya aid olan bir sıra məsələlər arasında qida məhsullarının qidalılıq
dəyəri, onların hazırlanması, saxlanması və paylanması üsulları, qidaya
olan tələbatların ödənilməsi ilə əlaqədar olaraq yaranan sosial və texniki
məhdudiyyətlər mühüm yer tutur. Pəhriz qidalanması, ilk növbədə,
orqanizmdə maddələr mübadiləsinin pozğunluqlarına qarşı yönəldilir.
Ona görə də ayrı-ayrı adamlarda və peşə qruplarında müxtəlif xəstəliklər
zamanı baş verə biləcək alimentar nasazlıqlara qarşı yönəldilən müvafiq
qidalanma rejimi və rasionlarının işlənib hazırlanması mühüm əhəmiyyət
kəsb edir.
Bəzi xəstəliklər zamanı (məsələn, mədə yarası, kolit, piylənmə və s.)
pəhriz qidalanmasının qaydaları bir o qədər ətraflı olaraq işlənib
hazırlanmamışdır.
Hər
bir
pəhrizin
növü
xəstəliyin
ağırlığı
və
mərhələsindən asılı olaraq, bir neçə variantda ola bilər. Sağlam və ya
xəstə adamın fərdi xüsusiyyətləri bu variantlarda öz əksini tapmalıdır.
Fərdi pəhrizlərin rasionlar üçün seçilməsi stasionar müalicə zamanı
mütəxəssis həkimlər tərəfındən, iaşə sistemində isə həm də texnoloqların
iştirakı ilə həyata keçirilir. Dietoloqlar qeyd edirlər ki, o stasionar
şəraitdə müalicəvi qidalanma yoxdursa, orada rasional müalicə də ola
bilməz.
Pəhriz qidalanmasının əsasında, ilk növbədə, sağlam adamın rasional
qidalanması prinsipi durmalıdır. Bu cür qidalanma kəmiyyət və keyfıyyət
etibari ilə orqanizmin, onun bu və ya digər üzvünün, yaxud da üzvlər
sisteminin müvafıq xəstəliyi ilə əlaqədar olaraq, dəyişməlidir.
Bu zaman, pəhriz qidalarının sırasında bəzilərinin çıxarılması və ya
xüsusi texnologiya üzrə işlənib hazırlanması nəzərdə tutulur. Məsələn,
mədə yarası xəstəliyi zamanı xəstənin qida rasionundan elə qida
məhsulları çıxarılmalıdır ki, onlar mədə-bağırsaq şirəsinin və onun
tərkibində xlorid turşusunun artıq sekresiyası üçün qıcıqlandırıcı ola
bilməsin
və
yaxud
şəkər
xəstəliyi
(diabet)
zamanı
orqanizmdə
karbohidrat mübadiləsi pozğunluğunun qarşısının alınması üçün xəstənin
pəhrizindən
bu
tip
maddələr
müvəqqəti
və
ya
daimi
olaraq
kənarlaşdırılmalıdır.
Dostları ilə paylaş: |