Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

SarıĢan hallar nevrozu 
Bu nevrozun ən başlıca cəhəti xəstəni narahat edən 
sarışan  halların  olmasıdır.  Sarışan  hallar  nevrozunun  üç 
klinik  variantını  qeyd  edirlər:  obsessiv,  fobik,  sarışan 
kompulsiv  formalar.  Obsessiv  formada  sarışan 
xatırlamalar, 
lüzumsuz 
evlərin 
pəncərələrini, 
mərtəbələrini saymaq və s. təşkil edir.  
Fobiya  (qorxu)  forması  üçün  xarakter  əlamət 
xəstəliklərə tutulmaqdan qorxmaqdır. Sarışan kompulsiv 
formada  isə  xəstə  öz  arzusundan  asılı  olmayaraq  kobud 
və  nalayiq  hərəkətlərə  meyl  göstərir.  Sarışan  hallar 
müxtəlif  formalarda  təzahür  edə  bilər  (ağır  xəstəliyə 
tutulmaq  qorxusu  -  nozofobiya,  yüksəklikdən  qorxmaq-
akrofobiya,  geniş  küçələrdən  və  ya  meydanlardan  keçə 
bilməmək – aqarofobiya, yaxın adamlarını itirmək, evdə tək qalmaqdan qorxmaq – monofobiya, ağlını 
itirmək, ruhi xəstəliyə tutulmaq qorxusu – psixofobiya və s. ) özlərindəki qorxu və şübhələri azaltmaq 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 113
 
 
məqsədilə bəzən xəstələr cürbəcür rituallardan istifadə edirlər. Məsələn, bir xəstə gün ərzində ona heç 
bir xəta toxunmaması  üçün səhərlər  evdən  çıxmazdan  əvvəl  gözünü  yumaraq üç dəfə otağın  divarını 
öpərmiş. Sarışan halların geniş yayılmış formalrından biri də sarışan fikirlərdir. Bu zaman məzmunsuz, 
qeyri-  sağlam  müdriklik  deyilən  əlamət  müşahidə  edilir.  Belə  xəstələr  hamıya  yaxşı  məlum  olan, 
sübuta  ehtiyacı  olmayan,  ümumiyyətlə,  mənasız  fikirləri  “çeynəməyə”  ehtiyac  duyur,  ətrafdakı 
adamlara mənasız suallar verməkdən, mübahisədən sanki zövq alır. Sarışan hallar nevrozunun gözləmə 
nevrozu  adlandırılan  sindromunda  başlıca  cəhət  xəstənin  yersiz  təşviş  və  həyəcanına  səbəb  olan 
xəstəlik  halının  əmələ  gətirməsidir.  Belə  ki,  xəstə  vərdiş  etdiyi  ən  adi  hərəkətləri  icra  edərkən  təşviş 
keçirir, onun baş tutmayacağını gözləyir. Məsələn, gecələr yuxuya gedə bilməməsindən və i. a. qorxur, 
həyəcan keçirir. Gedişinə görə sarışan hallar nevrozu, adətən, daha uzun davam edir. Onların müalicəsi 
də xeyli çətinlik törədir.  
 
Ġsteriya 
 
İsteriyanın  kliniki  mənzərəsi  olduqca  rəngarəng  olub.  xəstənin  yaşadığı  ictimai  mühit,  onun 
intellektual  səviyyəsi.  yaşı  və  digər  amillər  xəstəlik  amillərinin  təzahür  etməsinə  öz  təsirini  göstərir. 
Xəstəliyin  başlıca  xüsusiyyəti  hərəkət  və  hissiyyat  (emosiya)  sferasına  aid  funksional  pozuntuların 
olması xəstənin asanlıqla təlqinə və özünü təlqinə məruz qalmasıdır. Diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri 
də  onların  öz  xəstəliklərinə  xüsusi  münasibət  bəsləməsidir.  Xəstəliyin  kliniki  əlamətlərini 
sistemləşdirərək onları üç qrupa bölmək mümkündür. 
1. İsterik cəngolmalar; 
2. Vegetativ və hərəki funksiyaların isterik pozuntuları; 
3. İsterik psixi pozuntular. 
İsterik  cəngolmalar  ən  müxtəlif  formalarda,  xəstənin  yaşadığı  ictimai  mühitin  başlıca 
xüsusuiyyətlərini  əks  etdirməklə  cərəyan  edir.  Psixonevroloq  Şarkonun  təsvir  etdiyi  isteriya  qövsü 
(xəstə  yalnız  ayaq  barmaqlarına  və  başının  təpə  və  alın  hissəsinə  söykənərək  bütün  bədənini  qövs 
şəklində  yuxarı  qaldırıb  bu  vəziyyətdə  xeyli  dayanır.  (Buna  Şarko  qövsü  deyilir)  hazırda  çox  az 
təsadüf  edir.  Hazırki  dövrdə  isteriya  tutmaları  daxili  orqanların  funksional,  hərəkət  və  hissiyat 
sferasına  aid  olan  pozuntularla  cərəyan  edir.  Belə  tutmalar  zamanı  ətrafların  isterik  iflici,  hissəvi 
cəngolmalar,  əsmə  hərəkətləri  müşahidə  edilir.  Bəzən  isə  həmin  orqanlarda  ağrılar  qeyd  olunur. 
Epilepsiya  cəngolmalarından  fərqli  olaraq  isteriya  tutması  zamanı  tutma  mərhələləri  ardıcıl  olmur, 
tutma xaotik. xəstənin arzu və istəyini əks etdirən məzmunda olur, əslində nümayiş xarakteri daşıyır. 
İsteriya  tutması  epileptik  cəngolmalardan  fərqli  olaraq  bu  tutmaların  daha  mülayim.  aurasız  və 
düşüncənin tam pozulmasından baş verməsidir. Tutma 30-40 dəq. və daha çox davam edə bilər. 
Vegetativ  və  hərəki  funksiyaların  isterik  pozuntuları.  Xəstəliyin  klinikasında  çox  vaxt 
tutmalarla əlaqədar meydana çıxan nitq pozuntuları da rast gəlinir. Xəstə öskürərkən və ya asqırarkən 
afoniya hiss olunmur. bu ancaq danışarkən baş verir. Xəstələrdə dəri hissiyyatının pozulması da tez-tez 
rast gəlinir. Vegetativ pozuntuların geniş yayılmış formalarından biri boğazda “isterik yumağın” əmələ 
gəlməsidir. Bir sıra hallarda isteriya nevrozunun gedişi müxtəlif ağrılarla ağırlaşıər. tez-tez rast gəlinən 
baş  ağrıları  öz  spesifikliyi  ilə  fərqlənir.  İsterik  qarın  ağrıları  zamanı  düzgün  qoyulmayan  diaqnoz 
nəticəsində cərrahi müdaxilə olunan xəstələr az təsadüf etmir. İsteriya nevrozunda təsadüf edən psixi 
poizuntular  əsasən,  hərəkət-davranış  və  emosiya  sferalarını  əhatə  edir.  Xəstələr  özlərini  lüzumsuz, 
uşaq  xasiyyət  aparir,  şıltaqlıq  edir  və  ətrafdakıların  diqqətini  özlərinə  cəlb  edirlər.  İsterik  stupor. 
depressiya hallarına da rast gəlmək mümkündür. Düşüncənin alaqaranlıq pozulması fonunda cərəyan 
edən  və  yalançı  ağıl  zəifliyi  (psevdodemonsiya)  əlamətləri  nümayış  etdirməklə  təzahür  edən  Qanzer 
sindromu psixi travmalarla əlaqədar meydana çıxan tipik sindromlardandır.  
 
Ġpoxondriya nevrozu 
 
Nevrozlar  zamanı  ipoxondrik  sindrom  astenoipoxondriya.  senestopatiya  şəklində  təsadüf  edir. 
Xəstəliyin gedişindən asılı olaraq bu əlamətlər daha əzabverici, iztirablı ola bilər. Belə adamlar heç bir 
əsas  olmadan  ağır  xəstəliyə  tutulduqlarını  söyləyir,  yardım  üçün  həkimlərə  müraciət  edir,  bütün 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 114
 
 
müayinələrdən  keçməyə  çalışırlar.  İpoxondrik  şikayətlərin  həqiqiliyini  sübuta  yetirmək  məqsədilə 
dəfələrlə cərrahi müdaxiləyə müraciət edən xəstələr də olur. İpoxondriya nevrozu vaxtında və düzgün 
müalicə olunmazsa xronik formaya keçir və xəstə illərlə həkimlərə müraciət edir.  
 
Depressiv nevroz 
Bu nevrozu xarakterizə edən başlıca cəhət nevrotik məzmunlu, yəni əsasını psixi travmalar təşkil 
edən  və  psixi  müayinə  zamanı  asanlıqla  aşkar  edilən  depressiyanın  olmasıdır.  depressiv  nevrozun 
başlanğıc  mərhələsi  və  gedişi  bir  sıra  xüsusiyyətləri  ilə  diqqəti  cəlb  edir.  Xəstəliyin  başlanğıcında 
distonik  xarakterli  vegetativ  pozuntular,  bir  qədər  sonra  isə  əhvalın  enməsi,  həyəcan  və  yuxu 
pozuntuları qeyd olunur. Gecələr narahat yatan xəstə yuxudan durarkən özünü əzgin və zəif hıss edir. 
Əmək qabiliyyətinin xeyli azalmasına baxmayaraq işə getməkdən imtina etmirlər. 
UĢaqlarda nevrozların xüsusiyyətləri.  
Məktəb yaşlı uşaqlar arasında nevrozların əmələ gəlməsində başlıca rol oynayan amillərdən biri 
uşağın gərgin mütaliə etməsidir. Uşağını vunderkindlər cərgəsində görmək istəyən valideyinlər bəzən 
öz  övladlarının  fiziki  və  intelektual  imkanlarını  nəzərə  almadan  onu  çox  işləməyə,  məşğul  olmağa 
vadar  edir,  istirahət  rejimindən,  harmonik  inkişafın  vacib  elementlərindən  olan  həmyaşıdları  ilə 
oynamaqdan  məhrum  edirlər.  Uşaq  yaşlarında  təsadüf  edən  nevrozun  başlıca  formaları  isteriya  və 
nevrasteniyadır.  Digər  nevrotik  hallar  da,  fobiya  sindromu,  enurez,  sinir  anoreksiyası  və  s.  bu  kimi 
hallarda az təsadüf etmir.  
Differensial  diaqnozu.  Nevrozlar  zamanı  kobud  psixi  pozuntular:  hallüsinasiyalar,  sayıqlama 
fikirləri, ağıl zəifliyi, katatonik əlamətlər olmur. Bir sıra hallarda nevrozları süst gedişli şizofreniyadan 
təcrid etmək xeyli çətinlik törədir. Nevrozabənzər əlamətlərlə gedən şizofreniyanın bu forması, diqqəti 
cəlb  edən  kobud  neqativ  əlamətlər  vermir  və  xəstələr  uzun  müddət  əmək  qabiliyyətini  itirmirlər. 
Nevrozlardan  fərqli  olaraq  süst  gedişli  şizofreniya  zamanı  obsessiv-kompulsiv,  fobik,  ipoxondrik-
senestopatik  və  digər  bu  kimi  əlamətlər  kifayət  qədər  qabarıq  ifadə  olunur.  Nevrozların  klinikasında 
xəstə  öz  şikayətlərinə  yüksək  emisionallıqla.  ürək  ağrısı  ilə  yanaşır.  Şizofreniyada  isə  belə  əlamətlər 
abstrakt,  yersiz,  əcaib  olmasına  baxmayaraq  sanki  xəstəni  narahat  etmir,  onda  nəzərə  çarpacaq 
emosional reaksiyalara səbəb olmur.  
Etiologiyası və patogenezi. Nevrozların ənələ gəlməsində mərkəzi sinir sinir sistemi aparatında 
orqanik dəyişikliklərin olmasına əsaslanan mülahizələrə də etinasız yanaşmaq olmaz. Nəhayət, xronik 
davam  edən somatik pozuntuların da  nevroza səbəb ola bilməsi  nəzərə  alınmalıdır. Nevrozları  əmələ 
gətirən amilləri nəzərdən keçirərək onları üç qrupa bölmək mümkündür:  
1. Əsasını irsi meyillik təşkil edən konstitusional amillər nəzəriyyəsi.  
2. Mühitin zərərli təsirlərini ön plana çəkməklə. konstitusional-şəxsi keyfiyyətlıəri ikinci dərəcəli 
hesab edən amillərin nəzərdə tutduğu ekzogen patogenetik amillər nəzəriyyəsi.  
3. Subyektiv-idealistik nəzəriyyəsi.  
Müalicə  və  profilaktikası.  Nevrozların  müalicəsində  psixoterapiya  üsullarının  səmərəliliyi 
təkzib edilməzdir. Bununla yanaşı psixoterapiyanın digər üsullarından da (hipnoz yuxu altında təlqin, 
autogen  məşq  və  s.)  geniş  istifadə  edilməlidir.  Nevrozların  terapiyasında  dərman  preparatları  ilə 
müalicəyə,  kurort  amillərinə,  fizioterapiya  üsullarına  geniş  yol  verilməlidir.  Nevrozların  bütün 
formalarında tez-tez təsadüf edilən yuxu pozuntularını aradan qaldırmaq üçün hipnotik təsir göstərən 
psixofarmakoloji preparatlardan sonapaks (10-75 mq), fenazepam (0,5 -2 mq), tizersin (5-25 mq) geniş 
işlədilir. Yuxunu yaxşılaşdıran maddələrdən (amitriptilin-12,5-50 mq, rudotel-5-10 mq trioksazin-1-2 
tab.  relanium-5-10  mq,  seduksen-25  mq  və  s.)  istifadə  etmək  faydalıdır.  Tormozlanma  və  oyanma 
proseslərinin  dinamikasının  pozulmaısını  nəzərə  alaraq  Pavlov  məhlulundan  (Sol.  Natrii  bromati  1-
2  %-200,  Coff.  Natrii  benzoici  0,4-0,8  q)  istifadə  etməyi  məsləhət  görülür.  Bu  qarışıga  pişikotu 
damcısı və ya dəmləməsi də əlavə etmək olar. Nevrozların kompleks müalicəsində vitaminlərdən geniş 
istifadə  olunmalıedır.  Maraqlı  idman  oyunları,  müxtəlif  mədəni  kütləvi  tədbirlər,  açıq  havada  gəzinti 
çox faydalıdır.  
 
 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 115
 
 
Reaktiv psixozlar 
 
Reaktiv  psixozlar  adı  altında  təsvir  edilən  xəstəliklərə  psixogen  mənşəli  pozuntular  aid  edilir. 
Belə  patoloji  halların  yaranmasında  başlıca  rol  oynayan  psixi  travmalar-sarsıntılardır.  İkinci  mühüm 
amil isə sinir sisteminin anadangəlmə xüsusiyyətləri təşkil edir. 
 
Bu qrupa aid edilən xəstəlik hallarına aşağıdakılar aiddir:  
1) psixogen affektiv şok reaksiyaları (reaktiv stupor və reaktiv oyanma) ,  
2) isterik psixozlar (psevdodemensiya, puerilizm. düşüncənin isterik alaqaranlıq halı) ,  
3) reaktiv depressiya,  
4) reaktiv sayıqlamalar (paranoid) ,  
5) yatrogeniyalar.  
1.  Psixogen  affektiv  Ģok  reaksiyaları.  Güclü 
psixi  sarsıntılar,  məsələn  müharibə,  zəlzələ,  yanğın, 
nəqliyyat hadisələri, kütləvi ixtişaşlar və s. nəticəsində 
çoxlu  miqdarda  insan  ölümünün  şahidi  olarkən 
meydana çıxır.  
Reaktiv  stupor  adlanan  hipokinetik  şok 
reaksiyası  zamanı  sanki  emosional  iflic  baş  verir. 
Xəstə  oturduğu  yerdəcə  donub  qalır.  Reaktiv  stupor 
vəziyyəti. adətən, uzun çəkmir, bir neçə dəqiqədən və 
ya  1-2  saatdan  sonra  keçib  gedir.  Lakin  bəzən  2-3 
günədək davam edə bilər. Xəstə öz halından çıxdıqdan 
sonra  tam  amneziya  və  bir  neçə  həftə  davam  edən 
astenik vəziyyət qeyd olunur. Hiperkinetik reaksiya və 
ya  reaktiv  oyanma  zamanı  xəstəliyin  aktivliyi, 
məzmunsuz  hərəkət  aktları  ilə  müşayiət  edilir.  Düşüncə  pozulduğundan  özünü  və  mühütü  dərketmə 
qabiliyyəti  də  düzgün  olmur.  Belə  vəziyyətə  düşmüş  adam  bəzən  hərəkət  edən  nəqliyyata,  yanğına, 
suya doğru hücum edir, özünü hündür mərtəbəli binaların pəncərəsindən yerə atır.  
2. Ġsterik psixozlar. Kəskin psixi sarsıntılar nəticəsində meydana çıxan və qısa müddət davam 
edən  bu  psixozların  bir  neçə  kliniki  variantları  vardır.  Psevdodemensiya  və  ya  yalançı  ağıl  zəifliyi, 
qəfləti baş verən əqli çatışmazlıq əlamətləri ilə təzahür edən psixi pozuntudur. Xəstənin ağıl zəifliyinin, 
davranışının  kobud,  anlaşılmaz  və  cəfəng  olması  onu  tanıyanların  təəcübünə  səbəb  olur. 
Psevdodemensiyanın iki forması təsdiq edilir. 
1) depressiv 
2) ajitəli 
Depressiv  formada  xəstələr  əzgin,  hərəkətləri  ləngimiş,  ajitəli  formada  isə  narahat,  çaşqın  və 
hərəkətli  görünürlər.  Psixi  travmalar  davam  edərsə  xəstəlik  aylarla  uzana  bilər.  Düşüncənin  isterik 
alaqaranlıq halı əmələ gəlmə mexanizmi və klinik təzahürünə görə affektiv şok reaksiyasından çox az 
fərqlənir. Düşüncənin daralması nəticəsində xəstənin özünə və mühitə qarşı bələdliyi pozulur, müxtəlif 
illüziyalar, hallüsinasiyalar qeyd oluna bilər. Xəstə özünü narahat, bəzən isə cəfəng aparır. Gah ağlayır, 
gah gülür. Xəstəlik, adətən, 5-10 gündən artıq davam etmir. Xəstə öz halından çıxdıqdan sonra hissəvi 
və ya tam amneziya qeyd edilir.  
3.  Reaktiv  depresiya.  Pisixogen  mənşəli  xəstəliklərin  ən  geniş  yayılmış  forması  olub  başlıca 
əlaməti depressiv sindromdur. Əhvali-ruhiyyənin enmə dərəcəsi səxsin xarakterik xüsusiyyətlərindən 
asılıdır.  Depressiya  halı  bir  sıra  vegetativ  və  somatik  əlamətlərlə  (ətrafların  soyması,  ürək-damar 
sisteminin fəaliyyətinin pisləşməsi, qəbizlik, ümumi əzginlik və İ.A.) ağırlaşa bilər.  
4.  Reaktiv  sayıqlamalar. Psixogen mənşəli sayıqlamaların klinik təcrübədə nisbətən daha cox 
rast  gəlinən  2  formasını  göstərmək  olar:  Reaktiv  paronaid  və  induksiya  edilmiş  sayıqlama.  Reaktiv 
paranoid  həmin  şəxsə  doğru  yonəlmiş,  təhlükə,  ləyaqətsiz  hərəkət,  ailə  münaqişələri  və  digər 
səbəblərlə əlaqədar yaranan sayıqlama halına deyilir. Xəstənin yanlış fikirləri yüksək qiymətli ideyalar 
və  ya  sayıqlama  ideyaları  şəkilində  meydana  çıxa  bilər.  Birinci  təsadüfdə  şəxsin  yalnış  mülahizələri 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 116
 
 
asanlıqla izah edilir və xəstə tərəfdən tənqidi münasibət bəslənilə bilər. İkinci təsadüfdə isə şəxs yanlış 
fikirlərinin  məgənəsindən  xilas  ola  bilmir.  Xəstəlik,  adətən,  bir  neçə  aydan  artıq  sürmür  və  psixogen 
amil aradan götürüldükdən sonra tez zamanda keçib gedir. İnduksiya edilmiş sayıqlama psixi xəstə ilə 
yaxın  təmasda  olan  (adətən,  ailə  üzvlərində)  adamlar  arasında  müşahidə  edilir.  Xəstənin  sayıqlama 
fikirləri həqiqətə yaxın, inandırıcı olarsa digər şəxsin həmin fikirlərin təsiri altına düşməsi ehtimalı da 
bir o qədər artır. 
5.  Yatorgeniyalar  (yunanca  iatros-həkim,  genes-yaradılan,  meydana  çıxan  deməkdir)  .  Tibb 
işçilərinin  ehtiyyatsızlığı  nəticəsində  yaranan  reaktiv  haldır.  Həkimlərin  deontoloji  prinsipləri 
gözləmədən  işlətdiyi  sözlər,  xəstənin  iştirakı  ilə  aparılan  diaqnostik  mübahisələr,  onun  suallarına 
qeyri-müəyyən,  müəmmalı  cavablar  yatrogeniyalara  səbəb  ola  bilər.  Rengenoloq-həkim  bir  nəfəri 
profilaktiv  müayinədən  keçirərkən  soruşur:  “sizin  yaxın  qohumlarınız  arasında  xərçəng  xəstəliyinə 
tutulanlar  olubmu?”.  Şəxs  “yox  olmayıb”  deyə  cavab  verir.  Həkim  hec  bir  izahat  vermədən  ona 
getməsini deyir.  
Differensial  diaqnozu.  Bu  növ  pozuntuların  meydana  çıxmasına  səbəb  olan  psixogen  amili 
(şəxsin həyatında baş vermiş faciəli hadisələr, təbii fəlakətə məruz qalmaq, azadlıqdan məhrum olmaq, 
vəzifəsini  itirmək  qorxusu  və  s.)  aşkar  edildikdən  sonra  məsələ  dərhal  aydınlaşır  və  dəqiq  diaqnoz 
qoyulur.  Şizofreniya  xəstəliyi  zamanı  depressiyanın  xarakteri  özünəməxsus  tərzdə  sönük  və 
məzmunsuz  olur.  Xəstə  ilə  psixoloji  kontakt  asan  olmur,  istirablarını  aşkar  etmək  istəmir,  maraq 
dairəsi  məhdudlaşır. Reaktiv psixozlarda sayıqlama fikirləri  yalnız psixogen  amil  ətrafınbda toplanır, 
şizofreniyada isə getdikcə mürəkkəbləşir. 
Müalicə  və  profilaktikası.  Kəskin  reaktiv  hallar  keçirən  bir  cox  xəstələr  həkimə  müraciət 
etmədən, qısa müddət ərzinsdə sağalırlar. Bu psixi travmanın aradan qalxması, yəni xəstəni əhatə edən 
mühütün  sağlamlaşması  ilə  əlaqədar  olur.  Kəsgin  psixogen  reaksiyaları  müalicə  etmək  məqsədiylə 
neyroneptiklərdən  (haloperidol  –sutkada  5-10  mq,  aminazim  -50-150  mq,  tizersin  50-75  mq  və  s.) 
istifadə edilir. Bu maddələri ilk günlərdə inyeksiya şəklində, sonra isə daxilə həb və ya damcı şəklində 
qəbul  etmək  məsləhətdir.  Stuporoz  halları,  depressiyaları  aradan  qaldırmaq  məqsədilə 
antidepressantlardan  və  neyroleptiklərdən  (amitriptilin.  ludomil  50-100  mq,  herfonal  100-150  mq) 
istifadə etmək məsləhət görülür. Sayıqlamalarla gedən reaktiv psixozlarda trisedil (4-6 mq), steleazin, 
triftazin (10-20 mq) təyin etmək olar.  
Ümumi möhkəmləndirici vitamin preparatları (qlükoza, kalsium xlor  –venaya, aloe, vit. C. B
1
, 
B
12
,  PP  və  s.)  müalicəni  daha  da  sürətləndirən  vasitələrdir.  Reaktiv  psixozların  bütün  formalarında 
psixoterapiyadan  istifadə  edilməlidir.  Psixi  travmaların  qarşısını  almaq  üçün  trankvlizatorlardan, 
sedativ maddələrdən (seduksen, tazepam. fenazepam, melleril, xlorprotiksen və s.) istifadə edirlər. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 117
 
 
Psixopatiyalar 
 
Psixopatiya  yunan  sözü  olub  “psiche”-beynin 
xüsusi  funksiyası:  əqli,  hissi,  mənəvi,  idrak  və  s. 
qabiliyyətinin  bütün  formalarını  əhatə  edən  anlayış, 
“patos”  isə  pozuntu  (xəstəlik),  istirab  deməkdir. 
Psixopatiya  dedikdə  xasiyyətin  anomaliyası  və  ya 
şəxsiyyətin 
patologiyası 
nəzərdə 
tutulur. 
Psixopatiyaların dinamikasında ictimai amillərin, ailə 
daxili münaqişələrin (iş yerini dəyişmək. məhbusluq, 
orduda  xidmət,  ailə  qurmaq,  boşanmaq  və  s.)  böyük 
rolu  vardır.  Psixopatiyaların  gedişində  vaxtaşırı  bir-
birini  əvəz  edən  kompensasiya  və  dekompensasiya 
mərhələlərinin olması yaddan çıxmamalıdır. 
Ümumiyyətlə, psixopatiya həm  şəxsin  özünün. 
həm də onu əhatə  edən adamların iztirablarına səbəb 
olan xassiyyətin disharmoniyası-eybəcərliyidir. Psixopatiyaların diaqnozu Qannuşkinin təklif etdiyi üç 
başlıca əlamətə əsaslanır:  
1) xarakteroloji pozuntuların həcimli (total) olması; 
2) Həyat boyu onların az dəyişkən və davamlılığı; 
3) İctimai uyğunlaşmanın dəyişməsi.  
Psixopatiyaları  aşağıdakı  klinik  qruplara  bölürlər:  tsikloidlər,  asteniklər,  şizoidlər,  paranoidlər, 
epileptoidlər, isteriklər, davamsız psixopatlar, antisosial psixozlar və konstitusional sarsaqlar. Hazırda 
şəxsiyyətin disharmoniyasının bütün formalarını 4 böyük qrupa bölmək qəbul olunmuşdur:  
Birinci  qrupa  təfəkkür  sferasına  məxsus  dəyişikliklər  qeyd  olunan  psixopatlar  aid  edilirlər. 
Onları  birləşdirən  ümumi  cəhət  hadisələri  düzgün  qiymətləndirə  bilməmək  və  ya  onlara  tənqidi 
yanaşmamaq qabiliyyətinin olmasıdır. 
İkinci qrupa təəssürat sferasına məxsus pozuntuları olan psixopatlar daxildir. Bu qrupa aid edilən 
şəxslərin başlıca xüsusiyyətləri tez-tez ziddiyyətli affektiv reaksiyalar nümayiş etdirmələridir. 
Üçüncü qrupa iradi pozuntuları olanlar aid edilir. 
Dördüncü qrup qarışıq forma psixopatları birləşdirir. bu qrupa aid edilən psixopatlarda polimorf 
əsas sindromu təyin etməyə imkan vermir. 
Astenik  tip.  Bu  tipə  mənsub  olan  psixopatların  başlıca  cəhətləri,  onlarda  ta  uşaqlıqdan  ümumi 
zəiflik,  yorğunluq,  neyrovegetativ  dəyişkənliyə  meyllik  kimin  əlamətlərin  olmasıdır.  Astenik  tip 
şəxslər  nəinki  fiziki,  həm  də  emosional  zəiflik,  sadəlövlük,  hissiyyata  qapılmaq.  cüzi  bir  səbəbdən 
təlaş keçirmək xüsusiyyətlərinə malik olurlar. Asteniklərə məxsus olan başlıca əlamətlərindən biri  də 
diqqətin zəifləməsidir. Astenik psixopatlar idiopatik çikayətlərə meyilli olurar. 
Psixastenik  (anankastik)  tip.  Belə  psixopatların  başlıca  xüsusiyyətləri  özlərinə  qarşı  inamsız. 
təəssüratlarının  kövrək,  daima  aciz  və  köməksiz  olmalarını  hiss  etmələridir.  Bir  tərəfdən  ümidsiz  və 
yazıq  görünən  belə  şəxslər,  digər  tərəfdən  özlərinə  qarşı  xüsusi  diqqət,  şəxsiyyətlərinə  hörmət 
olunmasını  tələb  edirlər.  Xəyalən  cəsarətli  olmasını  arzu  etsələr  də  real  hərəkətlərində  buna  nail  ola 
bilmir,  cüzi  müvəffəqiyyətsizlik  onları  ruhdan  salır,  pessimizmə  qapanmağa,  başladığı  işi  yarımçıq 
qoymağa vadar edir. İşdə və ailədə onların fəaliyyətinə rəhbərlik edən bir adama sığınmaqla özlərini 
bir qədər qayğısız hiss edirlər. psixastenik şəxsləri obsesiv və asteniya nevrozuna tutulan xəstələrdən 
fərqləndirmək asan olmur.  
ġizoid  tip.  Bu  tip  psixopatların  başlıca  cəhəti  autistik  təfəkkürə  malik  olmaları  və  bununla  da 
başqalarından  asanlıqla  fərqlənmələridir.  Belə  şəxslərin  cəmiyyətdə  özlərini  aparmaları,  geyimləri, 
mimikaları. jestləri və s. müstəsna xüsusiyyətinə malikdir. Nitqləri kasad. bir neçə standart ifadələrdən 
ibarət  olub,  eyni  tipli  hərəkətlər  və  jestlərlə  müşayiət  edilir.  Tənhalığı  xoşlayan  belə  uşaqların 
böyüdükdə yaxın dostları. qəlbini aça biləcək sirdaşları olmur və buna ehtiyac da hiss etmirlər. Onlar 
başqasının dərdinə şərik olmaq, sarsıntı keçirən adama ürək dirək vermək qabiliyyətinə malik olmurlar. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 118
 
 
Paranoid  (paranoyal)  tip.  Yüksək  qiymətli  ideyalarla  yaşayan  bu  qrup  psixopatlar  öz  şəxsi 
keyfiyətlərini,  bilik  və  bacarəıqlarını  həmişə  nümayiş  etdirməyə  səy  göstərirlər.  Eqoistlik  və 
başqalarının  fikri  ilə  razılaşmamaq  meyli  bu  xüsusiyyətlə  əlaqədardır.  Onların  görüş  dairəsi  şəxsi 
keyfiyyətləri çərçivəsindən kənara çıxmır. Qannuşkinin fanatiklər adlandirdığı digər qrup paranoidlər 
bir sıra xüsusiyyətləri ilə fərqlənirlər. Onlar irəli sürdükləri ideyaları şəxsi maraqlarından daha üstün 
tuturlar.  maddi  maraq,  şəxsi  xoşbəxtlik  xatirinə  deyil,  qarşıya  qoyduqları  məqsəd  uğrunda  mübarızə 
aparırlar.