Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 8
 
 
Mərkəzi sinir sisteminin fiziologiyası 
 
 Sinir sisteminin bütün fəaliyyəti reflektordur. 
Refleks  orqanizmin  sinir  sisteminin  iştirakı  ilə 
qıcıqlara  verdiyi  cavab  reaksiyasıdır.  Deməli,  ətraf 
mühit qıcıqları: səs, işıq, mexaniki, temperatur, dad 
və  qoxubilmə,  eləcə 
də 
orqanizmin  daxili 
mühitindən  (daxili  orqanlardan,  əzələlərdən, 
oynaqlardan)  gələn  impulslar  müntəzəm  olaraq 
müxtəlif  teseptorlara  təsir  göstərirlər.  Baş  verən 
oyanma  sinir  ötürücüləri  ilə  afferent  sinir  lifləri  ilə 
MSS-nə 
ötürülür, 
oradan 
da 
müvafiq 
dəyişikliklərdən  sonra  digər  ötürücülərlə-efferent 
sinir lifləri ilə qıcığa cavab verən işçi orqana çatır.  
 
 
 
 
Onurğa beynin funksiyası
 
Onurğa beyin seqmentar-reflektor və ötürücü funksiyaları yerinə yetirir. Onurğa beynin ən sadə 
reflektor qövsünün sxemi belədir: əgər əlin dərisinə iynə batırsaq, onda reseptorlarla qəbul olunan ağrı 
qıcığı sinir impulsları şəklində hissi sinirlərlə onurğa beynə yönələcək. Onurğa beyninin arxa kökcüyü 
ilə  impuls  arxa  buynuzun  neyronlarına  çatır,  oradan  oyanma  ön  buynuz  neyronlarının  dentritlərinə 
ötürülür  (hərəki  hüceyrələr)  .  İmpuls  hərəki  sinirlə  ön  kökcüklərdən  keçib  əl  əzələlərinə  çatır  və 
onların  yığılmasına  səbəb  olur:  əlin  reflektor  dartılması  baş  verir.Vətər  reflekslərinin  fizioloji 
mexanizmi belədir.  
  Onurğa  beynin  ötürücü  funksiyası  onun  ön,  arxa  kökcüklərini  təşkil  edən  MSS-in  ötürücü 
yolları  (qalxan  və  enən)  ilə  təmin  edilir.  Bütün  enən  ötürücülərin  lifləri  onurğa  beyninin  ön 
buynuzlarının  hüceyrələrində  qurtarır.  Enən  ötürücülərlə  oyanma  və  tormozlanma  təsiri  göstərən 
impulslar gedir.  
BaĢ beynin funksiyaları 
Sinir sisteminin ali şöbələrinin (böyük beynin qabığı) fəaliyyəti də reflektordur.  
Beyin qabığının iştirakı olmadan ancaq şərtsiz reflekslər baş verir. Onlar anadangəlmə olur. Şərti 
reflekslər isə şərtsiz və yaxud keçmişdə möhkəm əmələ gəlmiş şərti reflekslər əsasında əmələ gəlirlər. 
Bu  reflekslər  ona  görə  şərti  adlandırılıblar  ki,  onların  əmələ  gəlməsi  üçün  müəyyən  şərtlər  lazımdır. 
Şərti reflekslərin köməyi ilə orqanizm ətraf mühitdə baş verən dəyişikliklərə öyrəşir. Bütün həyat boyu 
yeni-yeni  şərti  reflekslər  əmələ  gəlir.  Köhnə  şərti  reflekslər  təkrar  edilmirsə,  bərkidilmirsə,  sönürlər. 
Əvvəlki  şərtlər  təkrar  olunarsa  köhnə  reflekslər  bərpa  olunar.  Şərti  refleksin  sönməsi  böyük  beyin 
qabığında  inkişaf  edən  daxili  tormozlanma  nəticəsində  baş  verir.  Bu  tormozlanma  xarici,  şərtsiz 
tormozlanmadan  fərqli  olaraq,  birdən  baş  vermir  və  o  müsbət  qıcığın  tormozlanma  qıcığına  keçmə 
yolu ilə əmələ gəlir. İnsanın müxtəlif fəaliyyəti, davranışı şərtsiz refleklər və instinktlər əsasında əmələ 
gələn  şərti  reflekslərin  qarşılıqlı  təsiri  nəticəsində  baş  verir.  Həm  də  insanın  bütün  fəaliyyəti  böyük 
beyin qabığının təsiri  altında həyata keçir. Bu və ya digər qıcığın qavranması, təhlili və sintezi dəri, 
eşitmə, qoxu, dad və hərəki analizatorların köməyi ilə baş verir.  
  BaĢ və onurğa beynin efferent sistemi. Efferent (hərəki) sistemin əsas yolu piramid yoludur. 
O,  böyük  beyin  qabığı  ilə  onurğa  beyin  arasında  əlaqə  yaradır.  Beyinciyin  ən  əsas  funksiyası 
hərəkətlərin  avtomatik  koordinasiyasıdır.  Bu  da  bədənin  müvazinətini,  mürəkkəb  hərəki  aktların 
dəqiqliyini tənzimləyir. Bundan əlavə beyincik əzələ tonusunun tənzimlənməsində iştirak edir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 9
 
 
Vegetativ sinir sisteminin funksiyaları 
 
Bütün daxili orqanların fəaliyyəti baş beynin ali şöbələrinin, qabığının təsiri altında olur. Beyin 
qabığının tənzimlənməsi  ilə  yanaşı  əks  əlaqə də  var: daxili  orqanlardan böyük beyin  qabığına daxili 
orqanların  vəziyyəti  haqqında  informasiya  daşıyan  sinir  impulsları  gedir.  Bütün  daxili  orqanlarda 
sinirlər müxtəlif qıcıqları qəbul edən interopeseptorlarda qurtarır.  
Vegetativ  sinir  sistemi  fəaliyyətinin  fizioloji  əsasını  refleks  təşkil  edir,  refleks  qövsü  belədir: 
sinir impulsları orqandan onurğa beyninin arxa kökcüklərilə yan buynuzların neyronlarına çatır, oradan 
isə işçi orqana tərəf yönəlir. 
Vegetativ  sinir  sisteminin  reflektor  fəaliyyəti  bir  sıra  xüsusiyyətlərlə  fərqlənir.  Məsələn, 
məlumdur  ki,  orqanlardan  birinin  qıcıqlanması  başqa  orqana  reflektor  təsir  göstərə  bilər.  Bu  akson-
refleks adlanır və ondan irəli gəlir ki, bu iki müxtəlif orqan bir sinir aksonun şaxələri ilə innervasiya 
olunur.  Çox  vaxt  bədənin  bir  hissəsinin  xəstəliyi  digər  hissəsinin  müxtəlif  dəyişikliklərilə  müşayiət 
olunur.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  limbiko  –retikulyar  kompleksini  təşkil  edən  ayrı-ayrı  anatomik 
strukturlar  özünə  məxsus  xüsusiyyətə  malikdir.  Hipotalamus  neyrohumoral  koordinasiyanın  mərkəzi 
sayılır.  Məsələn,  bütün  qüvvələrin  mobilizasiyasını  tələb  edən  stress  vəziyyətində  hipotalamusun 
fəaliyyəti fəallaşır. Hipofiz hipotalamusla əlaqəli olduğu üçün, adrenokortikotrop hormonları çox ifraz 
etməyə  başlayır,  bu  da,  öz  növbəsində  böyrəküstü  vəzilərin  fəaliyyətini  onların  orqanizmdə 
mübadilənin  güclənməsi  üçün  lazım  olan  kortikosteroidlərin  ifrazını  fəallaşdırır.  Hipotalamusun 
zədələnməsi  zamanı  müxtəlif  vegetativ  pozulmalar,  emosional  reaksiyaların,  davranışın  pozulması 
müşahidə  edilir.  Retikulyar  formasiya  mərkəzi  sinir  sisteminin  müxtəlif  şöbələrinin  oyanma 
səviyyəsinə tənzimləyici təsir göstərir, yuxunun və ayıqlıgın, fəal diqqətin tənzimlənməsini təmin edir. 
Limbik  sistem  isə  emosional  yaddaşı  təmin  etdiyinə  görə  emosional  beyin  adlanır.  O,  zədələndikdə 
motivasiya, davranış pozulur.  
 
 
 
Beyin-onurğa beyin mayesi 
 
Bildiyimiz kimi damar kələfləri beyin-onurğa beyin mayesi ifraz edir və bu maye baş və onurğa 
beynin bütün subaraxnoidal boşluğunu doldurur.  
Beyin-onurğa  beyin  mayesi  baş  və  onurğa  beyni  əhatə  edərək  xarici  qıcıqlardan,  təkanlardan, 
silkələnmədən qoruyur və beyin toxumalarında osmotik tarazlığın yaranmasını, beynin qidalanmasının 
və  maddələr  mübadiləsini  təmin  edir.  Beyin-onurğa  beyin  mayesini  ifraz  edən  aparat  bəzi  maddələri 
buraxıb digərlərini isə saxlamaq xüsusiyyətinə (hematoensefalitik baryer) malikdir, bunun da beyinin 
zərərli təsirlərdən qorunmasında böyük rolu var. Sinir sistemində baş verən patoloji proseslər müxtəlif 
dərəcədə  beyin-onurğa  beyin  mayesinin  tərkibinin  dəyişilməsinə  təsir  göstərir,  ona  görə  də  onun 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 10
 
 
müayinəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Normada serebral maye rəngsiz və şəffaf olur, tərkibində zülal 
0,2  –  0,3  %,  limfositlər  1ml  5  qədər,  uzanmış  vəziyyətdə  təzyiqi  100-180  mm  su  sütunu,  oturaq 
vəziyyətdə isə 200-300 mm su sütunu.  
Beyin  -  onurğa  beyin  mayesinin  miqdarının  çoxalması,  mayenin  ifrazının  güclənməsi,  onun 
sorulma qabiliyyətinin pozulması, maye dövr etdiyi  yolların sıxılması, baş beyinin ödemi hipertenziv 
sindromun inkişaf etməsinə səbəb olur. Meningizm (beyin-onurğa beyin mayesinin patoloji dəyişikliyi 
olmadan  beyin  qişalarının  qıcıqlanma  sindromu)  zamanı  kəllədaxili  təzyiqin  artması  beyin-onurğa 
beyin  mayesinin  miqdarının  artması  ilə,  meningit  zamanı-onun  ifrazının  güclənməsi  və  sorulmanın 
pozulması,  şişlər  zamanı  maye  sirkulyasiyasının  pozulması  ilə  əlaqədardır.  Məlumdur  ki,  əgər  baş 
beyin  şişləri  beyin-onurğa  beyin  mayesi  dövr  etdiyi  yollardan  kənarda  yerləşərsə,  uzun  müddət 
hipertenziv sindrom (baş ağrısı, qusma, göz siniri məməciklərinin durğunluğu) müşahidə olunmur. Baş 
ağrısı  çox  vaxt  xəstəni  narahat  edir  və  şiddətlənəndə  qusma  baş  verir.  Qusma  da  səhərlər  müşahidə 
olunur  və  qidanın  qəbulundan  asılı  olmur.  Hipertenziv  sindrom  zamanı  psixi  fəaliyyətin  və  huşun 
pozulması soporoz, komatoz hal və psixomotor oyanma ola bilər.  
Bir sıra xəstəliklərin diaqnostikası üçün beyin-onurğa beyin mayesində zülalların, limfositlərin, 
miqdarının  müayinəsi,  seroloji  reaksiyaların  aparılması  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Məsələn: 
meningitlər  zamanı  zülalların  miqdarının  artması,  subaraxnoidal  qanaxmada-beyin-onurğa  beyin 
mayesinin  tərkibində  qanın  olması,  şişlər,  abseslər,  araxnoiditlər  zamanı  zülalın  olması  müşahidə 
olunur.  Sifilis  zamanı  solğun  treponemlərin  immoblizasiyası,  Vasserman  və  Kan  reaksiyalarının 
aparılması diaqnostikaya çox köməklik göstərir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 11
 
 
MÖVZU 2 
 
PERĠFERĠK SĠNĠR SĠSTEMĠNĠN XƏSTƏLĠKLƏRĠ. 
 
Periferik  sinir  sisiteminin  xəstəlikləri  iki  yerə  bölünür:  nevrit  və  nevralgiyalar.  Nevrit  zamanı 
sinirin histoloji quruluşunda dəyişikliklər baş verir və bir sıra üzvü əlamətlər müşahidə olunur: hərəki, 
hissi,  vegetativ,  trofik.  Nevralgiya  isə  sinir  boyu  baş  verən  tutmaşəkilli  ağrılardan  ibarət  olub,  üzvü 
pozulma  əlamətləri  vermir.  Bir  sinirin  iltihabi-mononevrit,  bir  çox  sinirin  iltihabi-polinevrit,  sinir 
kələfinin  iltihabi-pleksit,  kökcüklərin  iltihabı-radikulit,  fəqərəarası  düyünlərin  iltihabı  qanqlionit, 
kökcüklərin və sinirlərin iltihabi-poliradikulonevrit, buna əlavə oıaraq onurğa beynin boz maddəsinin 
iltihabı  –  polioradikulonevrit  adlanır.  Nevrit  infeksiya,  travma,  zəhərlənmə,  maddələr  mübadiləsi 
pozulması  nəticəsində  baş  verir.  Birincili  və  ikincili  olur.  Xəstəlik  törədən  amil  ilk  növbədə  siniri 
pozanda birincili, hər hansı bir xəstəlik nəticəsində pozulması isə ikincili nevrit adlanır. Etioloji amilin 
ağırlığından  və  periferik  neyronun  zədələnmə  səviyyəsindən  asılı  olaraq  hərəki,  hissi,  vegetativ  və 
trofik pozğunluqlardan biri meydana çıxır. 
Əgər  periferik  sinirin  iltihabında  hərəki  pozğunluqlar  üstünlük  təşkil  edərsə  iflic,  parez  və 
atrofiya  müşahidə  olunmaqla  reflekslər  zəifləyir,  yaxud  itər.  Hissi  pozğunluq  üstünlük  təşkil  edərsə 
ağrı müşahidə olunur və müvafiq zonada hissiyyat zəifləyir, yaxud tamamilə itir. 
Vegetotrofik pozğunluqlar üstünlük təşkil etdikdə ətrafların dərisinin rəngi, temperaturu dəyişir, 
dəri  nazikləşir,  tükü  tökülür,  yaxud  daha  cox  tük  gətirir,  dırnaqları  qalınlaşır,  kövrəkləşir  və  tez-tez 
sınır. Nevrit kəskin,  yarımkəskin və xroniki şəkildə cərəyan edə bilər. Bu xəstəliklər xəstənin həyatı 
üçün təhlükə yaratmır, amma vaxtında və düzgün müalicə aparilmazsa, xəstəlik residivik xarakter alıb 
əmək qabiliyyətinin itirilməsinə səbəb olur.  
 
Üz sinirinin nevriti 
 
Çox zaman infeksiya və soyuqdəymədən sonra başlayır. Bəzən otit, kəllə travmaları və ümumi 
infeksiya  nəticəsində  baş  verə  bilər.  Kəskin  və  yarımkəskin  şəkildə  cərəyan  edə  bilər.  Ən  başlıca 
simptomu  üzün  mimiki  əzələlərinin  iflicidir.  Bunun  nəticəsində  alın  qırışları  hamarlaşır,  müvafiq 
tərəfdə  göz  yarığı  genişlənir,  burun-dodaq  qırışı  hamarlaşır,  iflic  tərəfdə  ağız  bucağı  aşağı  sallanır, 
xəstə  fit  çala  bilmir,  xəstə  qida  çeynədikdə  tez-tez  ordunu  dişləyir,  qidanın  sulu  hissəsi  ağız 
bucağından axır, göz qapağını yuma bilmir - buna laqoftalm “dovşangözlülük” deyilir. Bella simptomu 
müsbət  olur,  xəstə  gözünü  yummağa  çalışdıqda  göz  alması  yuxarı  və  bir  qədər  də  kənara  çəkilir. 
Xəstəyə gözünü bərk yummaq təklif etsək, sağlam tərəfdə kipriklər hamısı yığılır göz qapağının altına, 
xəstə tərəfdə isə onların ucu görünür. Bu “kipriklər simptomu” adlanır. Gözdən həmişə yaş axır, gözün 
səthi nəmləşmir, quruyur və  buynuzlu  qişanın  iltihabına gətirib çıxarır. Bəzən dadbilmə  pozulur, göz 
yaşının  ifrazı  artır  və  hiperkauziya  (pəs  səslərə  həssaslıq  artır)  müşahidə  olunur.  Üz  sinirinin  nevriti 
yüngül, orta, ağır şəkildə cərəyan edə bilir. Xəstəlik yüngül cərəyan etdikdə proses 3-5 həftə ərzində 
tamamilə  qurtarır  və  heç  bir  iz  qoymadan  keçib  gedir,  elelktrikkeçirmə  qabiliyyəti  dəyişilmir.  Orta 
agırlıqlı cərəyan edən xəstəlik 2-5 ay davam edir, elektrik keçirmə qabiliyyəti qismən dəyişir. Xəstəlik 
ağır  cərəyan  edəndə  sinir  tam  bərpa  oluna  bilmir,  elektrikkeçirmə  qabiliyyəti  təmamilə  itir.  Ağır 
cərəyan  xəstəlikdən  sonra  qabarıq  dəyişikliklər  qalır,  hətta  kontraktura  baş  verir.  Pozğunluq  tərəfdə 
alın qırışları hamarlaşır, göz yarığı daralır, burun –dodaq şırımı dərinləşir. Xəstənin bəzən üz əzələləri 
titrəyir  (tik),  gözündən  yaş  axır,  əzələ  atrofiyası  müşahidə  olunur.  Bu  xəstəlik  əmək  qabiliyyətinə 
mənfi təsir göstərmir, lakin adamın üzünü eybəcərləşdirir.  
Müalicəsi: Prednizolon sutkada 30-60 mq. Sinirin sıxılması nəticəsində əmələ gələn toxumaların 
ödemini  aradan  qaldırmaq  üçün  zədədlənmə  sahəsinə  0,5  ml  0,5%  novakainlə  25  mq  hidrokartizon 
vurulur hər 1-2 gündən bir, yaxşılaşma olana kimi. Bununla yanaşı 1% nikotin turşusu təyin edilir 4-6 
qr dəri altına qulaqyanı vəzilərin nahiyyəsinə, cəmi 3-6 inyeksiya.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 12
 
 
İlk  günlərdən UYT tətbiq edilir.  Bərpa olunma dövründə massaj,  müalicə gimnastikası,  sinirin 
keçirmə qabiliyyətini yaxşılaşdırmaq üşün dibazol 0,02 qr gündə 3 dəfə, tiamin, B
12
, prozerin 0,05 % 
1,0 ml, qalantamin təyin edilir. 
Buynuzlu  qişanın  iltihabının  qarşısını  almaq  üçün  gözə  sulfasil  natrium  damcıları  təyin  edilir. 
İynəbatırma terapiyası yaxşı effekt verir.  
 
Oturaq sinirinin nevriti 
 
  Birincili  və  ikincili  olur.  İnfeksiya  və  soyuqdəymə  birincili  nevritin  əsas  səbəbi  sayılır,  hər 
hansı  bir  digər  xəstəlik  nəticəsində  baş  verən  pozğunluğu  ikincili  forma  sayılır.  Xəstəlik  kəskin, 
yarımkəskin  və xroniki şəkildə cərəyan edə  bilər. Budun arxa səthində,  baldırın arxa bayır səthində, 
ayağın üst bayır tərəfində şiddətli ağrılara səbəb olur, dizaltı çuxurda ağrı təzyiq zamanı artır. Lazeq 
simptomu müsbət olur: arxası üstə uzanmış xəstənin qıçı düz yuxarı qaldırılır, sinir dartıldığından sinir 
boyu  ağrı  şiddətlənir,  diz  oynağında  bükdükdə  isə  sinir  boşalır  və  ağrı  azalır.  Bud  və  baldır 
nahiyyəsində  əzələ  tonusu  zəifləyir,  baldırın  bayır  səthində  və  ayağın  üst-bayır  hissəsində  dəri 
hissiyyatı azalır. Aşill refleksi itir, ağrını azaltmaq üçün xəstə bir yanı üstə əyilərək məcburi vəziyyət 
alır ki, bu da fəqərə sütununda skolioz yaradır.  
 
Dirsək sinirinin nevriti 
 
 
 
Sinirin  təklikdə  iltihabına  az  təsadüf  olunur.  Dirsək  oynağıda  sınıq,  peşə  travmatizmi,  müxtəlif 
infeksion xəstəliklər (qarın yatalağı, səpgili yatalaq və sairə) dirsək sinirinin iltihabına səbəb ola bilər.  
Xarakter  əlaməti  V  və  IV  barmaqların  bükücü  əzələlərinin  iflici,  yaxud  parezidir.  Xəstə  əsas 
falanqaları  bükə  və  barmaqları  bir-birilə  yaxınlaşdırıb-uzaqlaşdıra  bilmir.  Sümükarası, 
soxulcanabənzər,  baş  barmağın  yaxınlaşdırıcı  və  çeçələ  barmağı  uzaqlaşdıran  əzələlərdə  degenerativ 
atrofiya  olur.  Nəticədə  əl  “caynaq”şəkli  alır,  yəni  əsas  falanqalar  açılır,  orta  falanqalar  bükülür  və 
çeçələ  barmaq  uzaqlaşır.  V-IV  barmaqların  uc  falanqaları  bükülmür,  baş  barmağı,  şəhadət  barmağı, 
çeçələ  barmağı  IV  barmağa  yaxınlaşdıra  bilmir,  çox  vaxt  orta  sinirlə  birlikdə  pozulur.  Hissiyyat 
pozğunluğu  əlin  arxasında  V-IV  barmağın  yarısını,  əlin  içində  isə  IV-V  və  şəhadət  barmaqlarının 
yarısını tutur.  
 
Orta sinirin nevriti 
 
Orta  sinirin  iltihabı  hissəvi  hərəki,  vegetativ,  trofik 
pozğunluqlara  şiddətli  ağrılara-  kauzalgiya  ağrılarına  səbəb 
olur.  Orta  sinirin  iltihabında  saidin  ön  qrup  əzələlərindən 
biləyi və  
III  barmaqları  bükən  əzələlər,  parez  və  yaxud  iflic 
olduğundan  saidin  çevrilməsi,  II-III  falanqaların,  baş 
barmağın  bükülməsi  çətinləşir.  Atrofiya  nəticəsində  baş 
barmaq  digər  barmaqlarla  eyni  səviyyə  aldığı  üçün  əl 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 13
 
 
“meymun  əlinə”  bənzəyir.  Şəhadət  barmağın  bükülməsi  çətinləşir.  Orta  sinirin  pozğunluğu  zamanı 
aşağıdakı  simptomlar  müsbət  olur:  Dəyirmançı  simptomu:  xəstəyə  bütün  barmaqlarını  bir-birinə 
daraqlayıb,  iki  baş  barmaqlarını  bir-birinin  ətrafında  fırlandırmaq  təklif  olunur.  İflic  tərəfdə  baş 
barmaq hərəkətsiz qalır. Xəstə ovcunu yumduqda baş və şəhadət barmaqları bükülmür. Xəstə şəhadət 
barmaqları  ilə  cırmaqlaya  bilmir.  Hissiyyat  pozğunluğu  ovucun  içərisi  və  əlin  arxasında  I-III  və 
qismən IV barmağın yarısında, trofik pozğunluqlardan isə dərinin atrofiyası və dırnaqların kövrəkləşib 
sınması müşahidə olunur.  
 
Mil sinirinin nevriti 
 
Bu sinirin pozğunluğuna çox təsadüf olunur. Sinir 
travmatik  təsirə  tez  məruz  qalır.  Bəzən  müxtəlif 
infeksiya,  intoksikasiyalar  ayrılıqda  mil  sinirinin 
iltihabına  səbəb  ola  bilər.  Bu  nevrit  zamanı  saidin, 
biləyin  və  barmaqların  açılması  çətinləşir.  Xəstənin 
əlləri  yanına  düşür  baş  barmağını  uzaqlaşdıra  bilmir, 
hissi pozğumluq az olur.  
Orta,  mil  və  dirsək  sinirin  nevritləri  çox  zaman 
travma  nəticəsində  baş  verir  (sinirin  keçdiyi  kanalda 
sıxılması, doğuş travmaları, avtomobil qəzaları)  
Müalicəsi:  travmatik  nevritlərdə  sinir  kötüyünün 
keçiriciliyi  tam  pozularsa  cərrahi  müalicə  lazımdır.  Bu 
əməliyyat zamanı sinirin mərkəzi və periferik hissələri bir-birinə tikilir. Pozulmuş funksiyaları bərpa 
etmək  üçün  tiamin,  sianokobalamin,  dibazol,  prozerin,  elektrofarez  təyin  edilir.  Müalicəvi 
gimnastikanın, massajın böyük əhəmiyyəti var. Kauzalgiyalar zamanı ağrıkəsici preparatlar verilir.  
 
Radikulitlər 
Onurğa beynin kökcüklərinin iltihabıdır. Ən çox boyun, bel və oma radikulitinə təsadüf olunur. 
Radikulitlər  travma,  infeksiya,  intoksikasiya  nəticəsində  əmələ  gəlir.  Əsasən  fəqərə  sütünunda  baş 
verən  osteoxandroz  nəticəsində  meydana  çıxır.  Fəqərə  sütununun  aşağı  hissəsi  daha  çox  fiziki 
gərginliyə  məruz  qaldığından,  bu  hissənin  pozğunluğuna  daha  tez-tez  təsadüf  olunur.  Ən  çox  yaşlı 
adamlarda  degenerativ-distrofik  pozğunluqlar  baş  verir,  fəqərəarası  diskin  yumşaq  hissəsi  fəqərə 
kanalına, yaxud fəqərəarası dəliyə doğru qabarır, anatomik quruluşu ilə əlaqədar diskin elementləri çox 
zaman  arxaya  doğru  qabarır.  Fəqərə  özü  qısalır,  sümük  çıxıntıları  inkişaf  edir  və  nəticədə 
fəqərələrarası məsafə qısalır, spondiloz meydana çıxır. Bu da radikulitlə nəticələnir.  
 
Boyun-döĢ radikuliti
  
Boyun-döş  radikuliti  zamanı  boyun  nahiyyəsindən  başlayan  ağrılar  ənsəyə  və  qola  doğru 
yayılaraq, asqırdıqda, öskürdükdə, başı qəflətən hərəkət etdirdikdə daha da şiddətlənir. Hərəkət zamanı 
fəqərə  sütunu  boyun  nahiyyəsində  çox  ağrıyır,  ona  görə  xəstə  başını  hərəkət  etdirməkdən  qorxur, 
məcburi vəziyyət alır. Şiddətli ağrılar olsa da üzvi pozğunluqlar baş vermir. Ağır hallarda ənsə, boyun, 
qol və çiyinüstü nahiyyəin, bəzən yuxarı ətrafın parezi meydana çıxır, hissiyyat pozulur.
  
 
Bel-oma radikuliti
 
İnfeksiya,  travma,  soyuqdəymə  nəticəsində  ola  bilər.  Ən  əsas  səbəbi  isə  osteoxondroz  və 
fəqərəarası diskin yırtığıdır. Diskin mərkəzi hissəsində özək nüvəsi lifli halqadan ibarətdir, həmin disk 
qığırdakların  arasında  qalaraq  onlarla  birləşir.  İnsan  yaşa  dolduqca  diskin  elastikliyi  itir  və  diskdə 
defekt  yaranır.  Pozğunluğa  düçar  olmuş  özək  nüvəsi  defektli  fibroz  halqadan  keçərək  yırtıq  kimi 
fəqərə kanalına çıxır, bu da kökcüklərin sıxılması ilə nəticələnir. Yırtığın 90%-i demək olar ki, L
4, 
L
5
, 
S
1
 səviyyəsindəki fəqərəarası disklərdə yerləşir. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 14
 
 
Bel-oma  radikulitinnin  əsas  əlaməti  bel  nahiyyəsində  olan  ağrıdır.  Yeridikdə.  asqırdıqda, 
öskürdükdə,  gücəndikdə  ağrı  daha  da  şiddətlənir.  Neri  simptomu  müsbət  olur-arxası  üstə  uzanmış 
xəstənin başını döşünə sıxdıqda bel nahiyyəsibdə ağrı şiddətlənir.  
Xəstə  yatağında  məcburi  vəziyyət  alır,  sağlam  böyrü  üstə  uzanır,  fəqərə  sütunu  pozulmuş 
kökcüklər  tərəfə  məhdudlaşır,  xəstə  ətrafını  bud-çanaq  və  diz  oynağında  bükülü  saxlayır.  Fəqərə 
sütününda skolioz əmələ gəlir (gövdə sağlam tərəfə əyilir) paravertebral nöqtələr ağrılı olur. 
Aşağıdakı simptomlar müsbət olur:  
Lazeq  simptomu  –  arxası  üstə  uzanmış  xəstənin  qıçını  bud  çanaq  oynağında  büküb  yuxarı 
qaldırdıqda, beldə şiddətli ağrı hiss edir və reflektor olaraq qıçının qaldırılmasına mane olur, qıçını diz 
oynağında bükdükdə ağrı azalır. 
Bexterev simptomu-Laseq simptomunu yoxladıqda xəstə tərəfdə ağrılar çoxalır. 
Müalicəsi:  Ağrıkısici preparatlar; reopirin, vitaminlər B
1
,  B
12
, ağrı nahiyyəsinə kvars. Hər 2-3 
gündən  bir  dəri  altına,  ağrı  nahiyyəsinə  25-50  ml  0,25-0,5%  novokain  vurulur.  rozental,  viprosal, 
efkamon,  pələng  yağı  və  s.  mazlardan  istifadə  olunur,  onları  gündə  3  dəfə  ağrı  nahiyyəsinə  sürtmək 
lazımdır.  US  terapiyası,  ultrayüksək  tezlikli  (UYT)  terapiya,  diatermiya,  ionoforez,  Bernar  cərəyanı, 
parafin təyin edilir. 
Boyun  radikuliti zamanı başın hərəkətini məhdudlaşdırmaq üçün elə sarğı qoyulur ki, sarğının 
yuxarı  kənarı  çənə  altını  tutsun,  aşağı  kənarı  isə  çiyin  üstünə  fiksə  olunsun.  belə  vəziyyətdə  ağrılar 
azalır.