Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

Patologiyası- beynin zədələnən nahiyyəsində səpmə nəticəsində toxumanın nekrozu əmələ gəlir 
ki, bu da ölmüş nahiyyənin limfası və qanı ilə hopmuş olur. Sonralar sorulma prosesi başlanır və sist, 
yaxud çapıq əmələ gəlir. Qişalar prosesə cəlb olunarsa, o, beyin maddəsi ilə bitişmə əmələ gətirir, bu 
halda araxnoidit meydana çıxır.  
Simptomları:  beyin  sərpməsi  zamanı  ümumi  beyin  pozulması  fonunda  beynin  məhəlli 
zədələnməsi  müəyyən  olunur.  Müvafiq  olaraq  reflekslərin  bərabərsizliyi  ilə  mono,  yaxud 
hemiaparezlər və patoloji piramid simptomlarının olması ilə hissiyyatın pozulması, nitq pozulması və 
hemionapsiya  inkişaf  edir.  Nekrozlaşmış  toxumanın  sorulması  dövründə  hərarət  qalxır.  Spinal 
punksiya zamanı bəzən qanın qarışması, yaxud ksantoxromiya müəyyən edilir. 
GediĢi-  bu  zaman  pozuntu  adətən,  travmanın  ardınca  dərhal  maksimal  həddə  çatır.  Bəzən 
zədələnmə simptomları reaktiv ödem nəticəsində şiddətlənir. Sonra isə reflektor –dinamik dəyişikliklər 
bərpa  olunur.  ,  tədricən  yaxşılaşma  başlayır  ki,  bu  sərpmə  ilə  kəllədaxili  travmatik  qansızmaları  bir-
birindən fərqləndirmək üçün əhəmiyyətlidir.  
Beyin  maddəsi  zədələndiyindən  ümumi  beyin  əlamətləri  ilə  yanaşı  məhəlli  simptomlar  da 
müşahidə  olunur.  Əzilmə  əlamətləri  onun  yerləşdiyi  səviyyədən  asılıdır.  Məsələn:  alın  payının 
əzilməsində  ətrafların  iflici,  afaziya,  baş  və  gözün  yan  tərəfə  hərəkətinin  məhdudlaşması,  yaddaşın 
zəifləməsi müşahidə olunur, xəstə özünü apara bilmir. Ənsə payının pozulması görmə aqnoziyasına və 
hemianopsiyaya səbəb olur. 
Bəzən beyin sərpməsindən sonra beyin qabığının çoxlu xırda məhəlli zədələnmələri ilə əlaqədar 
olaraq, bu və  ya digər dərəcəli psixiki pozulmalar-travmatik ağıl zəifliyi qalır. Sərpmə vaxtı qabıqaltı 
qanqlionların,  əsas  solğun  kürəni  (qlobus  pallidus)  və  qara  maddənin  zədələnməsi  nəticəsində 
travmatik parkinsonizmin meydana çıxması mümkündür. 
Müalicə-  kəskin  dövrdə  müalicə  beyin  sarsılmasında  olduğu  kimidir.  Sonralar  daxilə  yod 
preparatları qəbul edilir, göz almalarına yod-ionoqalvanizasiya məsləhət görülür. Parez və ifliclər baş 
verərsə, masaj, prozerin və dibazol tətbiq olunur.  
 
Kəllə əsasının sınaqları 
 
Bu  zədələnmənin  əsas  simptomlarından  biri  qulaqdan  (gicgah  sümüyünün  piramidlərinin 
sınması), burundan (xəlbir sümüyünün sınması) qan axmasıdır. Beyin mayesinin, yaxud serebrospinal 
maye ilə qarışmış qanın axması kəllə əsası sümüklərinin sınması diaqnozunu təyin etməyə əsas verir. 
Bu, beynin sərt qişasında zədələnmə olduğunu göstərir. Kəllənin ön çuxurcuğu nahiyyəsində sınaqlar 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 45
 
 
zamanı çox vaxt göz qapağında və gözətrafı toxumalarada qançırlar əmələ gəlir, “eynəklər” simptomu 
adlanan əlamət baş verir, bəzən ekzoftalm ilə simmetrik şəkildə gözə çarpır.  
Kəllə  əsası  sınığının  kəskin  əlamətlərindən  biri  də  tək,  yaxud  çoxlu  kəllə  sinirlərinin 
zədələnməsidir. Bu halda üz və eşitmə, görmə, uzaqlaşdırıcı və gözün hərəki sinirləri zədələnmiş olur.  
Müalicə-konservativ aparılır. Erkən dövrdə beynin ödemi, yaxud şişməsi olduqda dehidratasion 
müalicə  və  lümbal  punksiya  tətbiq  edilir.  Kəllə  əsası  sınığının  bütün  növlərində  profilaktika  üçün 
antibiotiklər, sulfanilamid preparatları təyin etmək lazımdır.  
 
Travmatik qanaxmalar 
 
Travma nəticəsində qan epidural, subdural, subaraxnoidal boşluqlara və beyin içərisinə axa bilər. 
Qanaxma  həm  travma  olan  saniyədə,  həm  də  travmadan  uzun  müddət  sonra  baş  verə  bilər.  Epidural 
hemotoma  sümüklə  sərt  qişa  arasında  yerləşir  və  adətən  qişa  arteriyalarının  və  sərt  qişanın  xarici 
səthindəki  venaların  zədələnməsi  nəticəsində  baş  verir.  Bunun  nəticəsində  kəllədaxili  təzyiq  artır, 
beyin sıxılmağa başlayır.  
Hematomanın  yerləşməsindən  asılı  olaraq  müxtəlif  nevroloji  simptomlar  olur.  Beyin 
ayaqcıqlarının  sıxılmasında  çəpgözlük,  ptoz.  midriaz  yaxud  mioz,  anizokoriya  olur,  göz  almaları 
“üzücü”  hərəkətlər  edir,  bəbəyin  işığa  reaksiyası  itir.  Uzunsov  beynin  sıxılmasında  nəbz  yavaşıyır, 
tənəffüs  pozulur,  beynin  təzyiqi  artan  tərəfində  gözün  hərəki  siniri  pozulur,  hematoma  böyüdükcə 
epileptik tutmalar olur. 
Epidural  qanaxma  zamanı  yuxululuq,  əzginlik  psixomotor  pozğunluq  mono-yaxud  hemiparez, 
hemihipepesteziya, afaziya baş verir. Xəstə zehni işlə məşğul ola bilmir. Bununla yanaşı ümumi beyin 
əlamətləri də artır: şiddətli baş ağrısı olur, nəbz gərginləşir və yavaş vurur. Aritmiya olur, komatoz hal 
kəskinləşir, iflic qabarıq şəkildə gözə çarpır. Beyin-onurğa beyin mayesi təmiz olur.  
 
Subdural qanaxma 
 
Qan subdural boşluğa axaraq sərt qişa altında toplanır, hematoma törədir. Ən çox beynin qabarıq 
hissəsində yerləşir, geniş sahəni tutduğu üçün əlamətlər tez meydana çıxır. Ümumi beyin əlamətləri ilə 
başlayır, şiddətli başağrısı psixomotor narahatlıq, patoloji yuxululuq, soporoz hal və dərin koma olur. 
Get-gedə  hərarət  yüksəlir ürək və  tənəffüs  ritmi  pozulur,  üzün hiperemiyası,  bradi  yaxud taxikardiya 
olur. hematoma təzyiq etdiyi tərəfdə midriaz, anizokoriya müşahidə olunur 1-2 sutka ərzində əlamətlər 
kəskinləşir, ürəkkeçmələr olur, meningeal simptomlar meydana çıxır. Kerniq, Brudzinski simptomları 
müsbət olur, boyun əzələlərinin rigidliyi olur.  
 
Subaraxnoidal qanaxma 
 
Simptomları-beynin  yumşaq  qişasının  damarları  partladığı  zaman  qəflətən  baş  verir.  Adətən, 
şüurun  itməsi  ilə  müşaiət  olunur.  Şüurun  itmədiyi  hallarda  xəstə  çox  ağır,  gözlənilmədən  baş  verən 
xəncər zərbəsinə oxşayan başağrısı hiss edir, qusma olur.  
Klinik simptomlar – arasında əsas yeri tutan meningeal sindrom birdən yox, travmadan 2-3 gün 
sonra meydana çıxır. Onurğa beyin mayesinə qan qarışır.  
Qansızmalar və reaktiv aseptik meningit nəticəsində kəllə daxili təzyiq  yüksəlməsi ilə əlaqədar 
simptomların artması (şüurun itməsi, qusma, bradikardiya, görmə sinirləri məməciklərində durğunluq) 
əsas əlamət hesab olunur.  
Müalicə  konservativdir.  Xəstəyə  qanın  laxtalanmasını  sürətləndirən  maddə  kimi  kalsium-
xloridin  10%-li  məhlulundan  sutkada  3-5  xörək  qaşığı  verilir,  əzələyə  25-30  ml  O  (1)  qrupa  məxsus 
qan plazması ilə jelatin yeridilir. K vitamini təyin edilir. İnfeksiya ilə ağırlaşma ola biləcəyini nəzərə 
alaraq, profilaktik məqsədlə sulfanilamid preparatları, ya da penisillin təyin olunur.  
Beyin qabığı qıcıqlandığı üçün xəstə özünü narahat hiss edir, yatağında rahat uzana bilmir, durub 
qaçmaq  istəyir,  çapalayır,  epileptik  cəngolmalar  olur.  Şiddətli  baş  ağrıları,  ürəkbulanma,  qusma  və 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 46
 
 
meningeal  simptomlar  olur.  Subaraxnaidal  qanaxma  beyin  əsasını  tutarsa,  gözün  hərəki  sinirlərinin 
pozulması  nəticəsində  ptoz,  çəpgözlük,  dipölopiya  meydana  çıxır.  Vətər  refleksləri  əvvəl  yüksəlir, 
sonra isə zəifləyir, bədənin hərarəti artır, nəbz zəifləyir. Onurğa beyin mayesinin təzyiqi artır və maye 
qana bulaşır.  
 
Beyin içərisinə qanaxma 
 
Beyindaxili  damarların  qırılması  nəticəsində  beyin  içərisinə  qan  axır.  Qanaxma  ən  çox  Varol 
körpüsündə,  orta  beyində,  görmə  qabarı  və  hipotalamik  nahiyədə  olur,  termorequlyasiya  pozulur, 
bəbəklərin reaksiyası itir, koma olur.  
 
Onurğa beynin travması 
 
Onurğa beynin travmaları əsasən 2 qrupa bölünür: açıq və qapalı. Müharibə dövrünün təsnifatına 
əsaslanaraq  V.M.Uqrumov  onurğa  beynin  sarsılması,  onurğabeynin  səpmədsi,  onurğa  beyninə 
qanaxma (hematomialiya) və qişalara qanaxma (hematoraxis)  
Onurğa beyninin travmaları zamanı onurğa beyninin şoku böyük klinik əhəmiyyətə malikdir. Bu 
prosesdə onurğa beynində qoruyucu tormozlanma ya parabiotik vəziyyət inkişaf edir. Beləliklə, onurğa 
beyninin reflektor hissəsində müvəqqəti fəaliyyət pozulmaları qeyd olunur. Onurğa beyninin müxtəlif 
travmalarında  tez  və  gec  ağırlaşmalar  da  qeyd  edilə  bilər.  Bu  ağırlaşmalar  meninqomielit,  onurğa 
beyninin absesi, epidural araxnoidit şəklində meydana çıxır. onurğa beyninin travmaları arasında çox 
təsadüf olunan formalardan onurğa beyninin sarsılmasını, səpməsini. onurğa beyninə (hematomieliya) 
və qişalara qanaxmanı (hematoraxis) qey etmək olar. 
Onurğa  beyninin  sarsılması  -  müxtəlif  və  tez  bərpa  olunan  sinptomlarla  bəllidir.  Bu  zaman 
xəstədə  keçici  natamam  ifliclər,  keçici  hissi  pozulmalar  (paresteziyalar)  ,  müvəqqəti  sfinktorların 
pozulması  baş  verir.  Bütün  kliniki  simptomlr  2-3  həftə  ərzində  tam  bərpa  olunur.  Likvorda  təzyiq 
azacıq artır, lakin onun tərkibi dəyişmir.  
Proqnozu-yüngül travmalardan hesab olunduğu üçün xoşdur.  
Müalicə-xəstəyə  ilk  günlər  yataq  rejiminə  riayyət  etmək  məsləhət  görülür.  Beyin  ödeminin 
qarşısını  almaq  üçün  venaya  30-50  ml  40%-li  qlükoza  məhlulu  yeridilir.  Sfinktorların  funksiyasının 
bərpasını  sürətləndirmək  üçün  0,05%-li  prozerin  məhlulundan  4-5  gün  ərzində  1-2  ml  dəri  altına 
yeridilir.  
 
Onurğa beyninin sərpməsi  
 
Onurğa beynində xırda qanaxmalar, nekroz, onurğa beyninin məhdud və köndələn tam əzilməsi 
müşahidə olunur. Onurğa beyninin sərpməsində bilavacsitə travmadan sonra xəstədə ifliclər, parezlər, 
vətər  reflekslərinin  itməsi,  əzələ  tonusunun  enməsi,  hissi  və  sfinktorların pozulmaları  meydana  çıxır. 
Likvorda qan tapılmır.  
Kliniki  simptomlar  tədricən  3  həftədən,  ya  da  4-5  həftədən  sonra  bərpa  olunur.  Ən  əvvəl  vətər 
refleksləri bərpa olur, əzələ tonusu artır, patoloji refleklər meydana çıxır. Onurğa beyninin köndələninə 
tam zədələnməsində zədə olan nahiyyədən aşağıda yerləşmiş nəqledici funksiya tamamilə itir, tam iflic, 
anesteziya, sfinktorların funksiyaslının pozulması qeyd edilir. Onurğa beyninin ağır zədələnmələrində 
trofika  ağır  surətdə  pozulur,  habelə  bədənin  iflic  olmuş  hissələrində  daxili  orqanların  fəaliyyəti  də 
kəskin pozulur. Omada, sarğılarda, dabanlarda 2-3 gün ərzində ağır yataq xoraları biruzə verir. İfliclər 
olan  ətraflarda  ödemlər  əmələ  gəlir.  Onurğa  beyninin  tam  anatomik  kəsilmələrində  naqili  funksiya 
bərpa olmur. Belə xəstələrin əksəriyyəti 2 ay ərzində tələf olur.  
Onurğa  beyninin  sıxılması.  Travma  nəticəsində  fəqərənin  cisimi  yaxud  qövsü  sınıb  fəqərə 
kanalında öz vəziyyətini dəyişdikdə onurğa beyni hissəvi yaxud tam sıxılmağa başlayır. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 47
 
 
Klinikası  sıxılmanın  dərəcəsi  və  səviyyəsindən  asılıdır.  Sıxılma  boyun  qalınlaşması 
nahiyyəsində  olduqda  yuxarı  ətraflarda  atrofik,  aşağı  ətraflarda  isə  mərkəzi  iflic  müşahidə  edilir. 
Pozulma səviyyəsindən aşağıda bütün hissiyyat travmanın ilk günlərindən əzəklə tonusu itir, reflekslər 
sönür, sonra məhəlli simptomlar aydınlaşır, sfinktorlar pozulur. 
Müalicəsi:  onurğa  beyin  travmaları  zamanı  xəstə  yataq  rejimində  olmalıdır.  Sidik  müntəzəm 
kateterlə  buraxılır.  Kəskin  dövrdə  antibiotiklər,  ağrıkəsicilər,  sorucu  dərmanlardan-aloye,  Fibs  və 
autohemotepiya təyin edilir.  
 
Hematomieliya 
 
Bu  onurğa  beyninə  qanaxma  olub,  adətən,  onurğa  beyninin  boz  maddəsini  və  arxa  buynuz 
nahiyyələrini  əhatə  edir.  Əsas  klinik  simptomlarını  dissosiasiya  tipli  hissi  pozulmalar  (ağrı  və 
hərarəthissiyyatı itir, taktil hissiyat saxlanılır) təşkil edir. Əgər qanaxma onurğa beyninin ağ maddəsini 
tutursa,  onda  xəstədə  natamam  ya  da  tam  mərkəzi  tipli  ifliclər  meydana  çıxır.  Qanaxma  onurğa 
beyninin  boz  maddəsini  tutursa  (ön  və  arxa  buynuzları)  ,  xəstədə  periferik  tipli  ifliclər  və  seqmentar 
tipli hissi pozulmalar meydana çıxır. 
Çox vaxt hematomieliya onurğa beyninin boyun və bel qalınlaşmalarını tutur.  
Onurğa  beyin  qiĢalarına  qanaxma  –  hematorraxis  adlanır.  Bu  zaman  qanaxma  subdural  və 
subaraxnoidal  eləcə  də  epidural  ola  bilər.  Subaraxnoidal  qanaxmada:  ənsə  əzələlərinin  gərginliyi, 
Kerniq, Brudzinski simptomları, kökcük ağrıları müşahidə olunur, onurğa beyin mayesində qan olur. 
Onurğa  sütunun  sınığında  onurğa  beynində  anatomik  fasilə  yaranır,  bu  da  iflic,  zədələnmədən  aşağı 
hissədə  tam  anesteziya,  kobud  trofik  pozğunluqlar  (yataq  yaraları,  ətrafların  ödemi)  ,  sidiyin  ifrazı 
pozulur (olmur) . 
Müalicəsi:  ilk  növbədə  onurğa  sütununun  immobliziyasının  təmin  etmək  lazımdır.  Xəstə 
stasionara  əşyanın  üstündə  və  xərəkdə  qarnı  üstə  uzanmış  vəziyyətdə  gətirilməlidir  və  erkən  cərrahi 
üsulla müalicə aparılmalıdır. 
Medikamentoz müalicə aparılarkən ağrıkəsicilər (analgin, promedol), iltihaba qarşı antibiotiklər, 
dehidratasion, desensibilizəedici və qanaxmaya qarşı preparatlar tətbiq edilir. Sidik ifraz olunmadıqda 
sutkada 3-4 kateterizasiya aparılır. Təmizləyici və sifon imalə təyin edilir. 
Bərpa  olma  dövründə  massaj,  müalicə  gimnastikası,  vitamin  B
1 
B
6 
B
12
,  prozerin,  lidaza  verilir. 
Stasionardan çıxdıqda sanator-kurort müalicəsi məsləhət görülür.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 48
 
 
MÖVZU 6 
 
SĠNĠR SĠSTEMĠNĠN ĠRSĠ-DEGENERATĠV VƏ  
XRONĠKĠ PROQRESSĠV XƏSTƏLĠKLƏRĠ 
 
Bura bir sıra cərəyan edən sinir-əzələ sisteminin xəstəlikləri, xromosom xəstəlikləri zamanı sinir 
sisteminin zədələnməsi aiddir. Bu xəstəliklərin xarakter əlaməti xroniki proqressiv cərəyan etməsidir.  
 
Sinir-əzələ xəstəlikləri
  
 
Bu xəstəliklərə proqressiv miopatiya, anadangəlmə miatoniya və miasteniya aiddir.  
 
Proqressiv miopatiya  
İrsi-degenerativ  xəstəlkdir,  karbohidratlar  mübadiləsində  iştirak  edən  fermentlərin  fəaliyyətinin 
pozulması  nəticəsində  inkişaf  edir,  bu  da  skelet  əzələlərinin  zədələnməsinə  gətirib  çıxarır.  Bundan 
əlavə hipotaloma- hipofizar sistemin zədələnməsi nəticəsində vegetativ innervasiya pozulur. Xəstəlik 
uşaq yaxud da yeniyetmə yaşlarında başlayır və tədricən inkişaf edir.  
Klinikası:  Miopatiyanın  klinik  formalarından  asılı  olmayaraq  xəstəlik  tədricən  inkişaf  edir, 
əzələlər atrofiyalaşır. Atrofiya adətən gövdə, çiyin və çanaq nahiyyəsi əzələlərinin, ətrafların proksimal 
nahiyəsinin atrofiyası ilə başlayır. Üzdə çox vaxt ağız ətraflarında yerləşən əzələlər, gözün dairəvi, alın, 
yanaq  əzələləri  atrofiyalaşır.  Atrofiya  ilə  yanaşı  bəzi  əzələlərdə  hipertrofiya  meydana  çıxır.  Prosses 
adətən simmetrik inkişaf etdiyi  üçün hər iki  ətrafın  atrofiyası  və  hipertrofiyası  bərabərləşir. Məsələn: 
hər  iki  tərəfdə  bud  əzələləri  tamamilə  atrofiyalaşdığı  halda  baldır  əzələlərində  hipertrofiya  olur. 
Ətrafların atrofiyalaşması hərəkət pozğunluğuna səbəb olur. Xəstənən yerişi “ördək yerişini” xatırladır. 
Çiyin əzlələri atrofiyalaşdığından xəstənən çiyni aşağı düşür və kürək sümükləri “qanad” kimi qalxır. 
Xəstələr özləri sərbəst dura bilmirlər və yaxud bunu çox çətinliklə edirlər. Vətər refleksləri itir. Gövdə 
əzələlərinin zəifliyindən lordoz vəziyyəti yaranır. 
Müalicəsi: ATF 1-2 ml əzələ daxilinə 30-40 inyeksiya, vitamin E 30-40 damcı gündə 3 dəfə, 1-2 
ml erenit, 1ml 0,05% prozerin. 1ml 1% qalatamin, 1%-li dibazol, 0,2 % sekurinin, askorbin və nikotin 
turşusu, tiamin, siankobalamin verilir.  
 
Anadangəlmə miotoniya. 
 
 
 
 
  Bu xəstəlik Tomsen miotoniyası da adlanır. Çox vaxt irsi və ailəvi xarakter daşıyır. Kişilər və 
qadınlar  arasında  eyni  dərəcədə  tapılır.  Xəstəlik  uşaq  yaşlarında  başlayır,  tədricən  inkişaf  edir.  Bəzi 
xaici  səbəblər  (infeksiya,  travma,  soyuqdəymə)  xəstəliyin  tez  aşkara  çıxmasına  zəmin  hazırlayır  və 
gedişini  sürətləndirir.  Bu  xəstələrdə  əzələ  sistemi  yaxşı  inkişaf  etmiş  olur,  lakin  əzələlərin  qüvvəsi 
zəifləmiş  olur.  Belə  ki,  xəstəliyin  əsas  əlaməti  yığılmış,  yaxud  bükülmüş  əzələlərin  çətin  boşalması 
(açılması) və onların hipertrofiyasıdır. Ən çox ətraf və gövdə əzələləri prosesə cəlb olunur. Xəstə hər 
hansı bir əl hərəkəti etsə, məsələn: yumruğunu düyünləsə əlini çox çətinliklə açar. Normal halda sklet 
əzələləri  ardıcıl  olaraq  bükülüb  açılması  qabiliyyətinə  malik  olduğu  üçün  hərəkətlərimizdə  müəyyən 
cəldlik və ahəngdarlıq var. Miotoniya xəstəliyində bu mümkün olmadığından fəal hərəkətlər pozulur, 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 49
 
 
lakin  xəstə  eyni  hərəkəti  bir  neçə  dəfə  təkrar  edəndən  sonra  onu  rahat  və  sərbəst  icra  edə  bilir. 
Əzələlərin hipertrofiyası ən çox ətarfların proksimal nahiyəsində, çiyin və döş əzələlərində müşahidə 
olunur. Xəstəliyin patogenizində ion və mediator mübadiləsinin pozulması, əzələlərdə asetilxolinin və 
kalium ionlarının çoxalmasının, xolinestereza fəallığnın azalmasının rolu böyükdür. 
  Müalicəsi:  Yüngül  və  orta ağırlıqlı  formalarda müalicə tələb olunur. Ağır formalarda 0,3 -0,6 
ml  xinin  2-4  dəfə,  5-10  gün  fasilə  verməklə  uzun  müddət  verilir.  Kalsium  xlorid,  kalsium  qlükonat, 
difenin təyin edilir.  
Miasteniya 
 
  Etiologiyası-  tam  öyrənilməyib.  60%  xəstələrdə  timus  vəzidə  dəyişiklik  tapılır.  Miasteniyalı 
xəstələrdə xolinesteraza çoxalır, asetilxolin parçalanır, sinirdən əzələyə impulsun ötürülməsi pozulur. 
  Klinikası:  Xəstəliyin  ən  mühüm  əlaməti  əzələ  zəifliyi  və  əzələlərdə  patoloji  yorğunluqdan 
ibarətdir.  Təkrar  hərəkətlər  zamanı  əzələ  zəifliyi  çoxalır  və  iflic  dərəcəsinə  çatır.  İstirahət  etdikdən 
sonra hərəkətlər  yenidən mümkün olur. Xəstəlik qadınlar arasında kişilərə nisbətən çox olur. Orta və 
gənc yaşlarda başlayıb tədricən inkişaf edir. Müsbət prozerin sınağı miasteniya üçün xarakterikdir: dəri 
altına  1,5  -2  ml  0,05%  prozerin,  20-40  dəqiqədən  sonra  isə  0,5  ml  0,1  %  atropin  vurduqdan  sonra 
xəstəliyin simptomları yox olur, xəstənin əlamətləri yenidən kəskin surətdə təzahür edir. 
  Müalicəsi:  Xolinesterazanı  parçalayan  preparatlar  tətbiq  edilir:  prozerin  0,01  -5  qr  gündə 
yeməkdən sonra 30  dəqiqə  qabaq və  yaxud 1 ml 0,05% məhlulu dəri altına, mestinon (kalimin) 0,06 
gündə  3-4  dəfə,  oksazil  0,01  qr  gündə  3-4  dəfə  yeməkdən  1  saat  qabaq.  Kalium  preparatları  və 
veroşpiron  0,025%  0,5  qr  gündə  2-3  dəfə.  Yüksək  dozalarda  hormonlar  verilir.  Günaşırı  40-80  ml 
prednizolon.  Timus  vəzisinin  şişi  və  hiperplaziyası  zamanı  cərrahi  müalicə  və  yaxud  tentgenterapiya 
aparılır.  
 
Əsmə iflici, yaxud Parkinson xəstəliyi 
 
Sinir sisteminin degenerativ xəstəliklərindəndir. Ən çox beyin qabıqaltı nüvələri pozulur. 
 
Xəstəlik  təxminən  50-60  yaşlarından  sonra  başlayır.  Xəstəliyin  adına  əsmə  iflici  deyilsə  də, 
əslində  burada  iflic  olmur.  Əsas  əlamətləri  hərəkət  məhdudluğu  -  bradikineziya  və  oliqokineziya, 
əllərin əsməsidir. Əsmə ən çox əllərin xırda əzələlərindən başlayır, baş və şəhadət barmaqların ucları 
bir-birinə toxunur, sanki xəstə bu barmaqları arasında həb eşir. Ətraflar sakit vəziyyət aldıqda əsmələr 
daha  da  şiddətlənir,  fəal  hərəkət  zamanı  isə  azalır.  Xəstənin  başı  və  gövdəsi  qabağa  əyilir,  qolları 
dirsəkdən  bükülüb  gövdəsinə  yaxınlaşır,  üzünün  mimikası  sönüb,  maska  şəklini  alır,  xəstə  kiçik 
addımlarla  gəzir,  yeriş  zamanı  birdən-birə  dura 
bilmir,  bu  zaman  o  irəli  atılır,  baş  əsmir. 
Müalicəsi:  Dimedrol,  skopolamin,  atropin  və 
simptomatik  müalicə  təyin  edilir:  siklodol, 
tropasin, nakom.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 50
 
 
Hepatoserebral distrofiya 
 
İrsi- degenerativ xəstəlikdir. Beyin və qaraciyər zədələnir. Gənclik və uşaqlıq dövründə başlayır. 
Mislə  birləşib  onu  orqanizmdən  xaric  edən  seruloplazminin  qanda  çatışmamazlığı  olur,  bu  da 
qaraciyərdə, beyində, gözün buynuzlu qişasında, böyrəklərdə, dalaqda misin toplanmasına səbəb olur, 
nəticədə hüceyrələrin həyat fəaliyyəti pozulur. 
Klinikası: Əzələ tonusu artır, dizatriya müşahidə olunur. Xəstədə tez-tez ruhi pozğunluq təzahür 
edir,  emosional  fəallıq  zəifləyir,  eyforiya  yaxud  depressiya,  ağıl  zəifliyi  təsadüf  edilir.  Xəstənin 
müxtəlif toxumalarında mis çöküntüsü artır, sidiklə xaric olur- kupruriya. Buynuzlu qişanın kənarında 
yaşılımtıl  piqment,  mis  çöküntüsü  toplanır.  Xəstəlik  bir  ildən  altı  ilə  kimi  davam  edir  və  ölümlə 
nəticələnir. 
Müalicəsi:  Əzələ daxilinə 5% 5 ml unitol 25-30 gün. 1-2 aydan sonra təkrar etmək olar. Eyni 
zamanda vitaminlər verilir.  
 
Sirinqomieliya 
 
  Xroniki,  proqressiv  cərəyan  edən  xəstəlikdir.  Onurğa  beynin  boz  maddəsində  yaranan 
boşluqlardan və qliya bitişmələrindən ibarətdir. Xəstəliyin əmələ gəlməsində embrional qüsur, travma 
və infeksiyanın rolu böyükdür. Xəstəliyin əlamətlərini 4 əsas sindrom təşkil edir. 
  I  –  hissiyyat  pozğunluğu: dissosiasiya şəklində pozulur, ağrı  və hərarət  hissləri pozulur, lakin 
əzələ-  oynaq,  toxunma  hissi  saxlanılır.  Hisiyat  pozğunluğu  “kürk”,  “yarımkürk”  şəklində  olur. 
Temperatur hissi itdiyi üçün xəstənin dərisində yanıq yerləri qalır. 
  II-hərəkət  pozğunluğu:  ən  çox  yuxarı  ətrafların  distal  hissəsindən  başlayır,  və  tədricən 
sümüklərarası və xırda hissələrin atrofiyası nəticəsində hərəkət məhdudlaşır. Xəstənin əlləri “caynaq” 
formasını alır. 
  III  –trofik  pozğunluqlar:  dəri  atrofiyalaşır  və  ya  hipertrofiyalaşır,  dırnaqlar  parlaqlığını  itirir, 
kövrəkləşir, tez-tez sınır. Dəri zədələndikdə çox gec sağalır yerində ləkələr qalır. 
  IV –inkişafın bəzi anaomaliyaları: onurğa sütunun kifozu, lordozu inkişaf edir. 
  Müalicə:  rentgenoterapiya,  15-20  gün  əzələ  daxilinə  1ml  0,05%  prozerin,  20-30  gün  vitamin 
B
1
, autohemoterapiya, ətraflara masaj təyin edilir