Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

Ön  mərkəzi  qırıĢığın  ĢiĢi ilk növbədə, hərəki analizatora 
məxsus pozğunluq əlamətləri olur. Cekson tipli cəngolmalar baş 
verir,  bəzən  ümumi  epilepsiyaya  çevrilə  bilər.  Monoparez  və 
hemiparez  şəkilli  hərəkət  pozğunluğu  ilə  yanaşı,  üz  siniri  və 
dilaltı  sinirin  mərkəzi  tipli  pozğunluğu  meydana  çıxır.  Şiş  sol 
tərəfdə  yerləşdikdə  çox  vaxt  motor  afaziya  olur.  Bəzən 
operkulyar  tutma  şəklində  çeynəmə,  udqunma  və  yalama 
hərəkətləri müşahidə edilir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 39
 
 
Arxa mərkəzi qırıĢığın ĢiĢi
 
 
İlk  növbədə, arxa mərkəzi  qırışığın  qıcıqlanma  əlamətləri baş verir. Belə ki,  Cekson tutmaları, 
ətraflarda,  bədənin  müxtəlif  hissələrində  keyləşmə,  parasteziya  əlamətləri  (barmaqlarda  iynə-sancaq 
batərəlması,  qarışqa  gəzməsi  hissi  və.  s)  başlayır.  Barmaqların  ucundan  başlayan  parasteziya  bütün 
bədənə  yayılır.  Bəzən  monoanesteziya,  hemihipesteziya,  asterioqnoziya  şəkilli  hissiyyat  pozğunluğu 
olur.  
 
Təpə payının ĢiĢi 
 
Xarakter əlamətləri bədənin əks tərəfində mürəkkəb hissiyyatların, əzələ-oynaq, lokalizasiya və 
stenoqnoziya  hissələrinin  pozulmasından  ibarətdir.  Eyni  zamanda  hemiparesteziya,  autotopoqnoziya, 
apraksiya,  aleksiya,  barmaqlara  aid  aqnoziya,  aqrafiya,  amnestik  afaziya,  semantik  afaziya  kimi 
pozğunluqlar baş verir. 
 
Gicgah payının ĢiĢi
  
 
Burada  dad,  qoxu,  eşitmə  və  görmə  halyusinasiyaları,  ümumi  epileptik  çırpıntılar,  amnestik  və 
sensor  afaziya  olur.  Eşitmə  aqnoziyası  (tanımamazlıq)  ,  halyusinator  aura  ilə  başlayan  epileptik 
çırpıntılar, homonim və kvadrat şəkilində hemianopsiya, gicgah ataksiyası (ataksiya aşağı ətraflarda və 
bədəndə olur) . Yaddaş zəifliyi və ümumi beyin əlamətləri meydana çıxır.  
 
Ənsə payının ĢiĢi 
 
Bu nahiyyədə şiş, demək olar ki, az inkişaf edir. İlk növbədə, görmə funksiyanın pozulması ilə 
başlayır.  Belə  ki,  görmə  aqnoziyası,  fotopsiya,  metamorfopsiya,  səyriyən  skotoma,  homonim 
hemianopsiya,  görmə  sahəsinin  daralması,  görmə  halyusinasiyası,  rəngləri  seçmə  qabiliyyətinin 
pozulması kimi əlamətlər ilə cərəyan edir. Bəzən Burdenko-Kramerin tentorial sindromu göz almasına, 
qaş üstünə nəql olunan ağrı, gözdən yaş axması, işıqdan qorxma meydana çıxır.  
 
Döyənək cisiminin ĢiĢi 
 
Burada  ən  çox  mültiformalı  spongioblastoma  və  astrositoma  təsdüf  olunur.  Əsas  əlamətləri 
psixiki pozğunluqlardan (keyləşmə, tormozlama, bəzən sayıqlama, yaddaş zəifliyi, Korsakov sindromu, 
ağıl  zəifliyi)  ,  huşun  qaralmasından,  tutma  refleksindən,  psevdobulbar  əlamətlərdən,  apraksiyadan, 
aqrafiyadan ibarətdir. Xəstə çox vaxt sidiyini saxlaya bilmir.  
 
Görmə qabarının ĢiĢi 
 
İlk növbədə, hissiyyat sisteminə aid pozğunluqlar baş verir. Bədənin yarısında hemihipesteziya, 
hemianesteziya,  hemihiperpatiya,  senstiv  asterioqnoziya,  əzələ-oynaq,  diskriminasiya,  hemianopsiya, 
hemiparez,  talamik  ağrılar,  trofik  pozğunluqlar,  yuxu  pozğunluğu  (yuxululuq)  ,  ümumi  tormozlama, 
eyrofiya, depressiv hal, qeyri-ixtiyari gülüş və ağlama, atetoz şəklində hiperkinezlər meydana çıxır.  
 
Körpü – beyincik bucağı ĢiĢi 
 
Bu şişə çox təsədüf olunur. Körpü–beyincik bucağı nahiyyəsində yerləşən şiş eşitmə sinirindən 
inkişaf  edir  (nevrinoma)  .  İlk  əlaməti  şiş  tərəfdə  olan  qulaqda  yerləşən  səs-  küydən  ibarətdir.  Xəstə 
getdikcə eşitmə qabiliyyətini  itirir və kar olur. Eşitmə siniri ilə birgə VIII,  VI, V sinirlər  də  pozulur. 
Nəticədə  korneal,  konyuktivial  reflekslər  zəifləyir,  üçlü  sinirin  innervasiya  etdiyi  zonada  hissiyyat 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 40
 
 
pozulur,  ağrılar  olur,  uzaqlaşdırıcı  sinir  pozğunluğu  gözün  bayıra  hərəkəti  məhdudlaşır.  Xəstə 
ikiləşmədən (diplopiyadan) şikayətlənir, bəzən üz sinirinin perferik pozğunluğu olur. Şiş inkişaf edən 
tərəfdə  beyincik  əlamətləri  –  adiadoxokineziya,  intension  titrəmə,  sərxoş  yerişi,  burun-barmaq,  diz-
daban  sınaqları  olur.  Eyni  zamanda  bir  sıra  piramid  əlamətləri  müşahidə  edilir.  Ümumi  beyin 
əlamətləri çox kəskin olur, rentgenoqrammada daxili eşitmə keçəcəyinin genişləndiyi aşkar görünür.  
 
Hipofizin ĢiĢi 
 
Şiş  inkişaf  etdikcə  görmə  sinirinin  çarpazını  (xiazma)  basdığı  üçün,  ilk  növbədə,  bitemporal 
hemianopsiya  meydana  çıxır,  göz  dibində  görmə  sinirinin  birincili  atrofiyası,  endokrin  və  mübadilə 
pozğunluqları baş verir. Demək olar ki, hipofiz vəzisinin şişində ümumi beyin əlamətləri bir o qədər də 
kəskin  olmur. Kəllənin  rentgenoqrammasında türk  yəhərinin  həcminin  böyüdüyü, divarlarının  naxışlı 
şəkil aldığı aydın görünür. Adətən hipofiz nahiyyəsində inkişaf edən şiş öz histoloji quruluşuna görə 
adenomadan  (eozinofil,  bazofil  və  xromofob  adenoma),  yaxud  kraniofaringiomadan  ibarət  olur. 
Hipofizin  şişi  beyin  şişlərinin  5%-ni,  karniofaringioma  işə  3%-ni  təşkil  edir.  Xromofob  adenoma 
inkişaf  etdikdə  xəstədə  yuxululuq,  cinsi  zəiflik  meydana  çıxır.  Xarici  cinsiyyət  orqanları  inkişafdan 
qalır,  amenoreya  (dismenoreya),  polidipsiya,  bulimiya,  anoreksiya,  şəkərsiz  diabet  baş  verir,  dəri 
quruyur  və  solğunlaşır.  saç  tökülür,  dırnaqlar  kövrəkləşib  tez 
sınır.  qan  təzyiqi  yüksəlir  və  s.  Xəstədə  adipozgenital  kimi 
piylənmə  olur. Piy  ən çox bud-çanaq nahiyyəsində, qarnın aşağı 
hissəsinə,  döş  vəziləri  və  ənsə  nahiyyəsinə  yığılır.  Eozinofilli 
adenoma inkişaf etdikdə akromeqaliya əlamətləri üstünlük təşkil 
edir. xəstənin burnu, alt çənəsi, dili, əl-ayağı böyüməyə başlayır. 
Get-gedə  baş  ağrısı,  cinsi  zəiflik,  amenoreya  (dismenoreya)  , 
eritropeniya  başlayır.  Su.  duz,  karbohidrat  və  piy  mübadiləsi 
pozulur. Bazofil adenomanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq İtsenko-
Kuşinq sindromu meydana çıxır.  
Bu  zaman  piy-qarın  nahiyyəsində,  bədəndə,  boyunda 
toplanır,  üz  girdələnmiş  olur,  menustral  sikl  pozulur,  dərinin 
dartılması nəticəsində üzərində cizgilər əmələ gəlir.  
Üzün  dərisi  qırmızı  rəngdə  olur,  qan  təzyiqi  yüksəlir. 
Qanda  eritrositlərin  miqdarı  və  hemoqlobin  artır,  xolesterin 
çoxalır,  əsas  mübadilə  zəifləyir.kraniofarinqoma  uşaq  yaşlarda 
inkişaf edir. Uşaq pis boy atır, tənasül orqanları zəif inkişaf edir, 
ikincili  cinsi  əlamətlər  olmur.  Piy  bud-çanaq  nahiyyəsində, 
qarnın  aşağı  hissəsi  və  döş  vəzilərində  toplanır.  Çox  zaman  şiş  kista  vəziyyətinə  düşür.  Kista 
deşildikdə  xəstənin  vəziyyəti  ağırlaşır,  şiddətli  baş  ağrıları,  qusma.  psixomotor  pozğunluq  başlayır, 
temperatur 39-40
0
C-yə qədər yüksəlir. Huş qaralır və ürək fəaliyyəti pozulur, meningeal simptomlar və 
epileptik çırpıntılar olur. Beyin-onurğa beyin mayesi saman rəngində olub. tərkibində zülal və sitozun 
miqdarı artır.  
Beyincik ĢiĢi 
 
  Şiş  beyinciyin  soxulcan  hissəsindən,  yaxud  yarımkürələrindən  inkişaf  edir.  Histoloji 
xüsusiyyətinə  əsasən  ən  çox  astrositonma  və  ən  az  medulloblastoma  və  angioretikuloma  inkişaf  edə 
bilər.  Əsas  simptomları  statik  ataksiyadan  (Romberq  vəziyyətində  xəstə  arxaya  yıxılır),  nistaqmdan, 
əzələ  tonusunun  zəifləməsindən,  başın  və  bədənin  məcburi  vəziyyət  almasından,  yeriş 
müvazinətsizliyindən ibarətdir. Xəstə tez-tez qusur, şiş beyinciyin  yarımkürəsində yerləşdikdə hecavi 
nitq  olur,  şişin  olduğu  tərəfə  baxdıqda  nistaqm  şiddətlənir,  ataksiya,  adiadoxokineziya,  dismetriya, 
burun-barmaq, diz-daban üsulları müsbət olur, “sərxoş yerişi”, Babinskinin asinergiyası meydana çıxır. 
Romberq  vəziyyətində  xəstə  şiş  olan  tərəfə  yıxılır,  ənsə  nahiyyəsində  olan  ağrılar  xəstənin  boynuna 
vurur.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 41
 
 
IV mədəciyin ĢiĢi 
 
Burada  adətən  ependimoma  inkişaf  edir.  Əlamətləri:  ənsə  nahiyyəsində  tutmalar  şəklində 
başlayan  ağrılar,  başgicəllənmə,  arasıkəsilmədən  qusma,  Bruns  sindromu,  başın  məcburi  vəziyyət 
alması,  hıçqırtı,  tənəffüs  və  ürək  fəaliyyətinin  pozulmasıdır.  Şiş  üçlü,  uzaqlaşdırıcı,  üz,  dəhliz-ilbiz, 
dil-udlaq, azan, əlavə və dilaltı sinirlərin pozğunluğuna və tonik cəng olmalara səbəb olur.  
 
Beyin kötüyünün ĢiĢi 
 
Burada  inkişaf  edən  şiş  (Astrositoma,  multiformalı  spongioblastoma  və  araxnoidendotelioma) 
alternik şəkildə iflicə səbəb olur. Şiş beyin ayaqcıqları, varol körpüsü və uzunsov beyində yerləşə bilər. 
Şiş beyin ayaqcıqlarında yerləşdikdə hər iki tərəfdə gözün hərəki sinirinin pozğunluğu və ataksiya baş 
verir.  Varol  körpüsünün  şişində  göz  almalarının  yana  doğru  hərəkətinin  iflici  ilə  birlikdə  nistaqm 
müşahidə  olunur.  Uzunsov  beyinin  şişində  kaudal  qrup  sinirlərin  (bulbar  sinirlərin)  pozğunluğu  və 
nəqli pozğunluqlar meydana çıxır.  
 
Beynin parazitar xəstəlikləri 
Beyin sistiserkozu (Cystisercosis serebri)  
 
Sistiserkoz  -  donuz  soliterinin  süfrə  mərhələsidir.  Belə  ki,  parazit  yumurtası  qida  ilə  mədəyə 
düşüb  qılafdan  azad  olduqdan  sonra  parazitin  özəyi  qan  dövranına  keçir,  nəhayət,  kapillylarından 
divarından beyin toxumasına düşərək sistiserkoza çevrilir.  
Bu mərhələdə (finna mərhələsi) o, beyində 5-10 il müddətində qalır. Beyin toxumasında sistiserk 
ətrafında  xroniki  iltihabi  proses  başlayır  ki,  bu  da  birləşdirici  fibroz  kapsulaya  çevrilir.  Damarlarda 
endarterit və periarterit başlayır, beyin qişaları isə qalınlaşır. Əlamətləri beyindaxili təzyiqin artması ilə 
əlaqədar  olan  baş  ağrısından,  qusmadan,  ürəkbulanmadan,  göz  dibində  durğunluqdan,  epileptik 
çırpıntılardan və bir sıra psixiki pozğunluqlardan ibarətdir.  
Xəstəliyin  kliniki  cərəyanında  beyinin  qıcıqlanma  sindromu  daha  üstün  olur,  kobud  məhəlli 
simptomlar (hərəkət, hissiyyat və s.) pozğunluğu müşahidə olunmur. Xəstəlik çox vaxt remissiyalarla 
cərəyan edir, gah ümumi yaxşılaşma, gah da ağırlaşma baş verir.  
Sistiserk  IV mədəcikdə  yerləşdikdə  Bruns sindromu  meydana çıxır,  yəni  bu zaman  ənsə-boyun 
nahiyyəsində  tutmalar  şəklində  ağrı,  başgicəllənmə,  ürəkbulanma,  bradikardiya,  dərinin  avazıması, 
başın məcburi vəziyyət alması müşahidə olunur. Bəzən xəstənin vəziyyəti bir o qədər də ağır olmadığı 
dövrdə də qəfil ölə bilər.  
Qanda eozinofillərin miqdarı artır. Beyin-onurğa beyin mayesinin təzyiqi yüksəlir, maye şəffaf, 
tərkibində  zülal  reaksiyaları  müsbət  olur,  limfositlər  pleositoz  və  eozinofiliya  (12%)  tapılır.  Bəzən 
mayedə  sistiserk  kapsulunun  qırıqları  tapılır.  Xəstəliyin  əlamətlərinin  qeyri-sabitliyi  sistiserkin 
hərəkətli  və  parazitin  məhv  olması  ilə  izah  olunur.  Xəstəliyin  diaqnozu  üçün  rentgen  müayinəsi 
aparılmalıdır. Bu zaman əzələlərdə və kranoqrammada kirəcləşmiş sistiserk görünür. Xəstəlik şiddətli 
cərəyana malikdir. Səthdə yerləşmiş birkameralı sistiserkinini cərrahi yolla kəsib götürmək olar.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 42
 
 
Beyin exinokokkozu  
(Echinococcus cerebri)  
 
Exinokokk  yumurtası  itin  bağırsağında  yaşayan  lentşəkilli  qurdun  finna  mərhələsində  insanın 
mədəsinə düşdükdə qılafını itirir və özəyi qana, ordan da qaraciyərə. ağciyərə, nadir hallarda da beyinə 
keçir.  Həmin  özəkdən  də  içərisi  sarımtıl  şəffaf  maye  ilə  dolu  olan  qovuq,  daha  doğrusu,  exinokokk 
inkişaf  edir.  Exinokokk  birkameralı  və  çoxkameralı  ola  bilər.  Beyində  exinokokk  ətrafında  reaktiv 
iltihab  başlayır  və  bir  neçə  qatdan  ibarət  birləşdirici  toxuma  kapsulu  yaranır.  Exinokokk  qovuqları 
yaxınlığında  olan  qan  damarları  və  qişalar  infiltratlaşır,  parazit  ətrafında  beyin  toxuması  yumşalır. 
Həcmcə exinokokk kiçik noxuddan toyuq yumurtasına qədər böyüyə bilər. Beyində exinokokk ən çox 
mərkəzi  qırışıqlarda,  alın  payında,  yarımkürələrin  dərinliyində  yerləşir.  Çoxkameralı  exinokokk 
beyinin bir neçə nahiyyəsində yerləşə bilər. 
Xəstəliyin  əlamətləri  beyin  şişini  xatırladır.  Bu  zaman  həm  ümumi,  həm  də  məhəlli  əlamətlər 
meydana  çıxır.  Xəstəlik  çox  şiddətlə  artır.  Göz  dibində  durğunluq  olur,  xəstədə  ümumi  və  məhəlli 
epileptik  çırpıntılar,  psixiki  pozğunluq  müşahidə  edilir.  Exinokokkun  həcmi  və  yerləşməsindən  asılı 
olaraq  xəstəliyin  əlamətləri  müxtəlif  ola  bilər.  Bəzən  exinokokkun  yerləşdiyi  yerdə  kəllə  sümüyü 
nazikləşir  və  üzərində  naxışlar  görünür.  Qanda  eozinofiliya.  beyin-onurğa  beyin  mayesində  zülal 
reaksiyaları yüksəlir, eozinofillər arta bilir, xəstə get-gedə zəifləyir, arıqlayır.  
 
Beyin absesi 
 
Beyin absesi beyin içərisində yerləşmiş və birləşdirici toxuma kapsulu ilə əhatə olunmuş məhəlli 
irinləmədən  ibarətdir.  Çox  vaxt  kəllə  travmasından,  daxili  və  orta  qulağın  irinli  proseslərindən  və 
mikrobların  qan  vasitəsilə  beyinə  daxil  olmasından  törəyir.  İrinin  beyinə  sirayət  etməsi  ilə  əlaqədar 
nekrozlaşma baş verir, içərisi irinlə dolu qovuq əmələ gəlir, bunun da üzəri kapsul ilə örtülərək qapalı 
absesə çevrilir. Ümumi infeksion əlamətlərdən: hərarətin yüksəlməsi, leykositoz olur. İrin toplanmağa 
başlayanda  xəstənin  vəziyyəti  ağırlaşır,  rəngi  avazıyır.  Abses  kapsul  ilə  örtüldükdə  hərarət  subfebril 
olur, ümumi beyin əlamətləri beyin şişini xatırladır. Kəllədaxili təzyiq artır, baş ağrısı, öyümə, qusma 
olur.  Xəstənin  psixikası  pozulur,  bradikardiya,  ümumi  zəiflik,  yuxululuq,  göz  dibində  durğunluq, 
epileptik  cəngolmalar  müşahidə  edilir.  Bəzən  abses  səthdə  yerləşdikdə  miningial  simptomlar  verir. 
Beyin  onurğa-beyin  mayesində  leykositlər  artır.  Abses  kapsul  ilə  yaxşı  əhatə  olunduqda  isə  mayedə 
zülalın  miqdarı  arta  bilər.  Bəzən  beyində  abses  partlayır,  irin  subaraxnoidal  boşluqlara  və  onurğa 
beyinə axaraq irinli meningit əlamətlərinin meydana çıxmasına səbəb olur.  
Müalicəsi:  Kəskin  dövrdə  antibiotiklər,  SAP,  mayeqovucu  dərmanlar  verilir.  Bəzən  kapsulda 
olan absesi cərrahi yolla kəsib götürmək lazım gəlir. İrini onurğa beynindən çıxarmaq üçün xəstəyə bir 
neçə dəfə punksiya təyin edilir.  
 
Onurğa beyin ĢiĢləri 
 
Onurğa  –  beyin  şişləri  onun  parenximasından,  damarlarından,  qişalarından  və  kökcüklərdən 
inkişaf edə bilər. Onlar birincili – onurğa-beyin toxumasından inkişaf edən şişlər və ikincili-matastatik 
şişlər  olur.  Birincili  şişlər  xoş  xassəlıi  olur.  Ən  çox  intramedulyar,  yəni  onurğa  beyin  daxilində 
yerləşən  və  ekstramedulyar-onurğa  beynin  xaricində  yerləşən  şişlərə  təsadüf  edir.  Ekstramedulyar 
şişlər  sərt  qişanın  üstündə-epidural  və  sərt  qişanın  altında-subdural  ola  bilər.  Onurğa  beyin  şişləri 
müxtəlif  səviyyədə  inkişaf  edə  bilər.  İkincili  şişlər  müxtəlif  orqanlardan  (ən  çox  süd  vəzisi, 
qalxanabıənzər vəzi və prostat vəzisindən) onurğa beyninə sirayət edən metastatik bədxassəli şişlərdir. 
Onurğa beyin şişlərinin əlamətləri onun yerləşməsindən, xüsusiyyətindən və dövründən asılıdır. 
Ekstrmedulyar  ĢiĢlərin  inkiĢafında  3  dövr  ayırd  edilir:  I-kökcük  ağrıları  dövrü.  II-onurğa 
beynin  hissəvi  sıxılma  ağrıları  dövrü.  III-tam  sıxılma  dövrü.  Kökcük  ağrıları  dövründə  kökcüklərin 
innervasiya  etdiyi  zonada  ağrı,  paresteziya,  hipesteziya  olur.  Əvvəl  ağrı  birtərəfli  olub,  xəstə 
gücəndikdə,  öskürüb  asqırdıqda  şiddətlənir.  Şiş  getdikcə  böyüyür,  onurğa  beyninin  yarısını  sıxır, 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 43
 
 
nəticədə  Broun-Sekar  sindromu  meydana  çıxır.  Yəni  şiş  olan  tərəfdə  spastik  iflic,  parez  və  dərin 
hissiyyat pozğunluğu olur, əks tərəfdə isə səthi hisslər (ağrı və hərarət) pozulur. Nəhayət şiş böyüyüb 
öz həcmi ilə onurğa beynini tamamilə sıxdıqda spastik paraparez, parapleqiya olur, müdafiə refleksləri 
meydana  çıxır,  hissiyatın  bütün  növləri,  çanaq  orqanlarının  funksiyaları  pozulur.  Ekstramedulyar 
şişlərdə  hissiyat  pozğunluğu  aşağı  ətrafların  barmaqlarından  başlayır.  İntramedulyar  şişlərdə-kökcük 
ağrıları olmur. İlk növbədə seqmentar pozğunluqlar olur. Şiş daxildən inkişaf edib aparıcı yolları sıxıb 
təzyiq  etdiyi  üçün  simmetrik  şəkildə  paraparez,  parapleqiga  və  hissiyat  pozğunluğu  əmələ  gəlir. 
Onurğa beyin şişindən şübhələndikdə onurğa beynin punksiyası təyin edilir. Bu zaman onurğa beyin 
mayesi şəffaf, rəngsiz və ya ksantoxrom (samanı rəngdə) olur, zülalın miqdarı artır. Onurğa beynində 
blok yarandığını bilmək üçün Kvekenştedt və Stukey sınaqlarını aparmaq lazım gəlir. Şiş yuxarı boyun 
şöbəsində (C
1
, C
4
) yerləşərsə boyun, çiyinüstü nahiyyədə ağrı, boyun və döş-körpücük-məməyəbənzər 
əzələlərdə atrofiya, tetraplegiya, tetraparez olur və şişdən aşağıya doğru  hissiyatın bütün  növləri itir, 
sfinktorlar  pozulur.  Diafraqmanın  parezi  ola  bilər.  Şiş  aşağı  boyun  nahiyyəsində  (C5-D1)  olduqda 
xəstənin qollarında ağrı ilə  yanaşı, atrofik iflic əlamətləri. ayaqlarda isə spastik iflic baş verir. Şişdən 
aşağı  hissiyatın  bütün  növləri  və  sfinktorların  funksiyası  pozulur.  Şiş  köks  nahiyəsində  yerləşərsə 
gövdədə  kəmərəbənzər  sıxıcı  ağrı,  aşağı  ətraflarda  spastik  paraplegiya  olur,  bütün  hissiyat  itir, 
sfinktorlar  pozulur.  Şiş  bel  nahiyyəsində  yerləşərsə  budun  və  baldırın  ön  səthində  kökcük  ağrıları, 
budu  yaxınlaşdırıcı  və  dördbaşlı  əzələlərin  atrofiyası,  patoloji  reflekslər  olur,  hissiyat  naqil  şəkilli 
pozulur. Oma nahiyyəsinin  şişində  bel  nahiyyəsində  və  oturaq siniri boyunca ağrı olur,  ətrafın baldır 
və  ayaq  əzələləri  atrofiyalaşır,  aşağı  ətrafın  xarici  səthində  hissiyat  pozulur,  aralıq  nahiyyəsində 
hissiyat zəifləyir, çanaq orqanlarının funksiyası pozulur. At quyruğu nahiyyəsinin şişində beldə, aralıq 
nahiyəsində ağrı olur, hissiyat itir, aşağı ətraflarda süst iflic meydana çıxır, sfinktorlar pozulur. 
Müalicəsi:  Cərrahi  üsullardır.  ekstramedulyar  xoşxassəli  şişlər  cərrahi  yolla  kəsilib  götürülür, 
intramedulyar bədxassəli şişlərdə isə rentgen terapiyası təyin edilir.  
 
Mərkəzi sinir sisteminin travmaları 
 
Ən çox nəqliyyat qəzası nəticəsində baş verir Kəllə-beyin travmaları qapalı və açıq travmalara 
ayrılır.  Dəri  tamlığı  pozulmayan  travmaları  qapalı,  dəri  tamlığı  pozulan  travmalar  isə  açıq  travma 
sayılır.  Kəllənin  qapalı  travmalarına  beyin  silkələnməsi,  əzilməsi,  sıxılması  və  travmatik  qanaxma 
aiddir.  
 
Beyin silkələnməsi (Commotto cerebri)  
 
Bu  beynin  örtülü  zədələnməsinin  müstəqil  forması  kimi,  kəllə  sümüklərinin  çatlaması  və 
sınıqları  zamanı  müşahidə  olunur.  Beyin  sarsılmasının  kəskin  dövründə  əsas  klinik  pozulma 
patofizioloji  dəyişikliklər  və  neyrodinamik  pozulmalardan  ibarət  olur  ki,  bu  da  böyük  yarımkürələr 
qabığının funksional  halının  dəyişilməsi  və onda hüdudxarici  ləngimənin  əmələ gəlməsi  ilə başlanır. 
İlk  başlanğıcda  meydana  çıxan  yayılmış  ləngimə,  tormozlanma  sinir  hüceyrələri  üçün  qoruyucu  rol 
oynayır, kliniki cəhətdən isə o, şüurun itməsi ilə özünü bildirir. 
Patoloji  anatomiyası  –  beyin  sarsılması  cüzi  olduqda  yalnız  az  yayılmış  qabıq  ləngiməsi 
formasında  dəyişiklik  baş  verir.  Sarsılma  ağır  olduqda  damarlardakı  pozulma  (spazmalar,  stazlar, 
bəzən diapedez nöqtələr şəklində qansızmalar) beyin ödemi və beyin şişləri törədə bilər.  
Yüngül dərəcəli beyin silkələnməsində xəstə bir neçə saniyədən bir neçə dəqiqəlik huşunu itirir. 
Ayıldıqdan  sonra  ümumi  zəiflik,  başağrısı,  baş  gicəllənməsi,  ürəkbulanma,  qusma  olur.  Bütün  bu 
əlamətlər bir həftə ərzində keçib gedir.  
Orta ağırlıqlı beyin silkələnməsində xəstə bir neçə saat huşunu itirir, tez-tez və səthi nəfəs alır, 
reflekslər sönür, qusma və retroqrad amneziya olur. 
Ağır  dərəcəli  beyin  silkələnməsində  bir  neçə  saatdan  bir  neçə  günə  qədər  huşunu  itirir,  koma 
halına düşür, nəbzi, tənəffüsü pozulur, üzünün dərisi göyümtül, qırmızı olur, qusur, sfinktorlar boşalır, 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 44
 
 
uzun  müddət  retroqrad  amneziya,  bradikardiya  və  ya  taxikardiya  olur,  başağrısı  keçmir,  xəstə  süst, 
passiv, get-gedə kəmhövsələ olur, hər şeydən kövrəlir, yuxusu pozulur, asteniya vəziyyətinə düşür. 
Müalicə-şiddətli  beyin  sarsılmasından  sonra  10-15  gündən  az  olmayaraq  yataq  rejimi  təyin 
olunur. Ümumi psixomotor oyanmanın qarşısını almaq üçün bağırsaqlar imalə ilə təmizlənir, sonra düz 
bağırsaqdan  50-75  ml  2%-li  bədən  hərarətinə  qədər  qızdırılmış  xloralhidrat  məhlulu  yeridilir. 
Kəllədaxili təzyiq artdıqda dehidratasiya müalicəsi təyin olunur. Venaya 10-20 ml 40%-li qlükoza və 
10%-li kalsium xlorid məhlulu yeridilir. Baş ağrısını azaltmaq üçün pentalgin, analgin verilir. Xəstənin 
başına  buz  qoymalı,  o,  həddindən  artıq  həyəcanlı  olarsa  1-3  %-li  natrium  brom  məhlulu,  1x/q  x3 
Bexterev  miksturu,  0,05-0,1  x  2  d.  fenobarbital,  1  l  x  2d.  seduksen  təyin  edilir.  Kəllədaxili  təzyiqi 
azaltmaq üçün gündə 2-3 dəfə 100 -150 qr soyuq su ilə 50, 0 ml qliserin qarışığı, furosemid verilməli, 
əzələ daxilinə 5-10 ml 25% maqnezium sulfat yeridilməlidir. Bəzən kortizon, prednizolon təyin edilir. 
Sifətin kəskin avazıması, ürək aritmiyası, qan təzyiqinin enməsi zamanı ürək dərmanları kofein, 
strofantin, diqoksin tətbiq edilir.  
 
Beyin əzilməsi (contusio cerebri)  
 
Yalnız  ümumi  beyin  simptomları  verən  beyin  sarsılmasından  fərqli  olaraq,  bu  zaman  beynin 
yerli zədələnməsi də açıq sutətdə biruzə verir.