Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

Yan amiotrofik skleroz 
 
Mərkəzi və periferik hərəki neyronlar, ön buynuzlarda hərəki hüceyrələr pozulur, yan ciyərlərdə 
məhv  olmuş  piramid  dəstəsinin  yerində  qliya  toxuması  inkişaf  edir.  V-VII-IX-X-XI-XII  cüt  kəllə 
sinirlərinin nüvələrində degenerativ atrofik dəyişikliklər baş verir. Neyronlar və sinir lifləri məhv olur. 
Etiologiyası: məlum deyil. 
Klinikası: yuxarı ətrafların süst iflici, aşağı ətrafların spastik parez və iflicləri inkişaf edir, vətər 
refleksləri yüksəlir, əzələlərin fibrilyar dartılması, dizartriya, disfagiya müşahidə edilir, çeçəmə halları 
olur,  qida  xəstənin  burnundan  tökülür  və  tənəffüs  yoluna  düşür.  Xəstənin  səsi  tıntın  olur,  hissiyat 
pozğunluğu müşahidə olunur. Xəstəlik 3-4 il davam edir və ölümlə nəticələnir. 
Müalicəsi:  simptomatik  aparılır.  Massaj,  vannalar,  prozerin,  ATF,  B
1
,  B
12
,  tokoferol  asetat 
(vitamin E) təyin edilir. 
 
Xromosom sindromları. Daun xəstəliyi. 
 
Xromosomların sayının və quruluşunun pozulması nəticəsində əmələ gəlir. İnsan hüceyrələrində 
xromosomların  46  ədəd  olduğu  sübut  edilmişdir.  Onların  bu  rəqəmdən  artıq  və  ya  əskik  olması 
embriogenezdə dəyişikliyə səbəb olur, nəticədə xromosom sindromları meydana çıxır. Bu sindromların 
sırasında  ən  çox  təsadüf  edilən  Daun  xəstəliyidir.  Başqa  cür  monqolizm  adlanır.  Belə  xəstələrin 
hüceyrələrində  46  ədəd  xromosom  əvəzinə  47  ədəd  olur.  Xəstələrin  xarici  görünüşü  xarakterikdir: 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 51
 
 
boyları  qısa, başları  çox kiçik, sifətləri enli, burunları  enli və  yastı, qulaqları kiçik və deformasiyalı, 
dişləri  kariesli  və  əyri-üyrü,  damaqları  çox  yuxarı,  dilləri  bükülmüş,  barmaqları  qısa  və  enli  olur. 
Normada barmaqların ucunda daktiloskopik müxtəlif şəkilli naxışlar ayrıd edilir. Təbiətdə iki əlinin də 
daktiloskopik  müxtəlif  şəkilli  naxışları  uyğun  gələn  adam  tapmaq  olmaz.  Adətən  bu  naxışlar  qövs, 
ilgək  və  dairə  şəklində  olur.  Daun  xəstəliyində  ilgək  şəkilli  naxışlar  daha  çox  olur.  Bu  xəstəlikdə 
cinsiyyət orqanları inkişaf etmir, kəskin ağıl zəifliyi olur, belə uşaqlar ya çox mülayim və mehriban, ya 
da çox tərs və qorxaq olurlar.  
Müalicəsi: spesifik müalicəsi yoxdur. Ancaq simptomatik müalicə aparılır.  
 
Pyer-Mari beyincik ataksiyası 
 
Xəstəlik 1983-cü ildə Pyer-Mari tərəfindən təsvir olunmuşdur. Bu xəstəlik zamanı proses onurğa 
beynin  arxa  ciyələrinin,  beyincik  və  piramid  dəstələrinin  degenerasiyası  ilə  səciyyələnir,  beyinciyin 
hipoplaziyası olur. 20-45 yaşlarından sonra meydana çıxmağa başlayır, nəsildən-nəslə dominat şəkildə 
ötürülür.  Bu  xəstəlik  zamanı  spastik  iflic  əlamətləri  müşahidə  olunur.  Əzələlərin  tonusu  atrır,  vətər 
refleksləri  yüksəlir,  patoloji  reflekslər  meydana  çıxır.  Beyin  sinirlərindən  gözün  görmə  və  hərəki 
sinirlərinin  pozğunluğu,  görmə  sinirinin  atrofiyası,  hemanopsiya,  ptoz,  uzaqlaşdırıcı  sinirin 
pozğunluğu tez-tez baş verir. 
Xəstələrdə ruhi pozğunluq olur, xəstəlik yerişin pozulması ilə başlayır, ataksiya tədricən  yuxarı 
ətraflarda  da  müşahidə  olunur.  Ətraflar  əsməyə  başlayır,  artıq  hərəkətlər  meydana  çıxmağa  başlayır. 
Üfiqi nistaqm  və hecavi  nitq xarakterikdir. Xəstəlik xronikidir, tədricən şiddətlənir. Bir sıra eksogen 
amillər: infeksiya, travma, intoksikasiyalar xəstəliyi ağırlaşdıra bilər.  
Müalicəsi: simptomatikdir.  
 
Fridreyx ailəvi ataksiyası 
 
XIX  əsrin  60-cı  illərində  Fridreyx  kliniki  cəhətdən  ataksiya  va  arefleksiya  ilə  səciyyələnən 
xəstəliyi  təsvir  etmişdir.  İrsən  keçmə  tipi  autosom  resessiv  olsa  da,  bəzən  irsi  keçmənin  autosom 
dominant tipinə rast gəlinir. Əsasən kişi cinsindən olanlar xəstələnir. 
Patomorfoloji  cəhətdən  onurğa  beynin  dal  və  yan  sütunlarında  degenerativ  dəyişikliklər  tapılır. 
Dərin  hissiyat  (xüsusən  Qoll  yolu)  və  onurğa  beyin-beyincik  yolları  və  az  dərəcədə  piramid  yolu 
zədələnir. Beyinciyin atrofiyası aşkar olunur.  
Klinika-  xəstəlik  çox  vaxt  6-10  yaşlarında  başlanır.  Əsas  əlaməti  sensitiv  və  beyincik 
ataksiyalarıdır.  Koordinasiyanın  pozulması  əvvəl  aşağı  ətraflarda  olur.  Xəstəlik  şiddətləndikcə 
pozulmalar  gövdəyə  və  yuxarı  ətraflara  yayılır.  Vətər  refleksləri  zəifləyir.  Sonralar  ətrafların  ucqar 
şöbələrində  atrofiya  başlayır.  Hipotoniya,  hiporefleksiya  müşahidə  olunur.  Xəstəliyin  daimi  əlaməti 
nistaqm,  aydın  və  vurğulu  danışıqdır.  Xəstələrin  15%  -də  zehni  fəaliyyət  zəifləyir.  Ayaqların  və 
onurğanın  deformasiyası  tez-tez  rast  gəlinir.  Ayaq  tacı  hündür  və  oyuq  olur,  əsas  falanqaların 
ekstenziyası və uc falanqaların fleksiyası ilə “Fridreyx ayağı”əmələ gəlir. Onurğada, xüsusən onun döş 
şöbəsində kifozkolioz, ürəkdə miokardiodistrofiya əlamətləri qeyd olunur. 
Diaqnoz-əzələ atrofiyası, ayaqların deformasiyası, reflekslərin zəifləməsi Şarko-Mari xəstəliyini 
xatırlada bilər, lakin burada dərin hissiyat az pozulur. Şarko – Mari xəstəliyi üçün beyincik və piramid 
əlamətləri  səciyyəvi  deyildir.  Fridreyx  xəstəliyi  ataksiyadan,  Şarko-Mari  xəstəliyi  isə  əzələ 
zəifliyindən və hissiyatın səthi pozulmasından başlayır. Fridreyx xəstəliyindən fərqli olaraq beyinciyin 
şişlərində  hipertenzion  sindrom  müşahidə  edilir,  dərin  hissiyat  pozulmur.  Fridreyx  xəstəliyi  zamanı 
ailəvi ataksiya tədricən şiddətlənir və xəstənin tamamilə hərəkətdən qalmasına səbəb olur.  
Müalicə-simtomatikdir.  əsasən  massaj,  müalicəvi  bədən  tərbiyəsi,  ortopedik  müalicə,  ümumi 
möhkəmləndirici dərman müalicəsi tətbiq olunur. 
 
 
 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 52
 
 
Amovratik idiotiya (Taye Saks) 
 
Xəstəlik  proqressiv  surətdə  görmə  qabiliyyətinin  zəifləməsi,  ağıl  çatışmamazlığı  və  bir  sıra 
nevroloji pozğunluqlarla cərəyan edir. Autosom resessiv tipində nəsildə yayılır. Histoloji olaraq gözün 
tor  qişasında,  böyük  yarımkürələrin  qabığında,  beyincikdə  qanqlioz  hüceyrələrin  dağılması,  sinir 
liflərində  mielinsizləşmə,  aksonun  məhv  olması  ayırd  edilir.  Metabolizm  pozğunluğu  qalaktozanın 
qanqliozidə qoşulmasına kömək edən qalaktoziltransferazın aktivliyinin çatışmamazlığı ilə izah olunur. 
Amovratik  idiotiyanını  aşağıdakı  formaları  ayırd  edilir:  viladi,  uşaqlıq,  gənclik  və  yaşlı  formaları. 
Viladi formasında mikrosefaliya, yaxud hidrosefaliya, ətrafların iflici, cəngolmalar müşahidə edilir və 
tez  ölümlə  nəticələnir.  Uşaqlıq  forması  (Taye-Saks)  bir  yaşa  kimi  uşaqlarda  baş  verə  bilər.  Əsas 
əlamətləri  uşağın  fiziki  və  ruhi  inkişafdan  qalmasından,  görmənin  kəskin  surətdə  korluğa  qədər 
azalmasından,  cəngolmalar,  parez  və  psevdobulbar  ifliclərdən,  disfagiya,  disfoniya,  məcburi  gülüş 
hallarından,  oral  avtomatizm  reflekslərindən,  nistaqm,  çəpgözlülük,  endokrin,  mübadilə 
pozğunluqlarından ibarətdir. Göz dibində görmə siniri məcməyinin atrofiyası, orta hissəsində isə tünd 
qırmızı  rəngli  ləkə  müşahidə  olunur.  Xəstəlik  2  yaşa  qədər  sürətlə  inkişaf  edib  uşağın  ölümü  ilə 
nəticələnir.  Gənclik  forması  6-10  yaşlar  arasında  görmənin  zəifləməsi,  ekstrapiramid,  bulbar, 
vegetaendokrin  pozğunluqlar  və  cəngolmalarla  cərəyan  edir.  Göz  dibində  piqmentli  retinit,  görmə 
siniri  məməciyinin  atrofiyası  müşahidə  olunur.  20  yaşlarında  ölüm  baş  verir.  Yaşlı  forması  cavanlıq 
dövründən başlayıb, ekstrapiramid rigidlik, müqəvvayə bənzərlik, iflic və cəngolma, ürək getmələr və 
psixi pozğunluq ilə cərəyan edir. Xəstəlik 10-15 il davam edir.  
Müalicə  -  simptomatik  olaraq  təyin  edilir.  Ailədə  belə  xəstə  uşaq  doğulduqda  tibbi  genetik 
məsləhətxana anaya hamiləliyin qarşısını alıb doğmaması məsləhət görülür.  
 
 
Teleangiektaziya ataksiyası (Lui-Bar sindromu) 
 
  Neyrocklerodermal displaziya ilə əlaqədar olub dəri və beyincik pozğunluqları ilə cərəyan edir. 
1-3  yaşlı  uşaqlarda  baş  verib  nəsildə  autosom-resessiv  tipində  yayılır.  Əlamətləri  yerişin 
pozulmasından, intension əsmədən, nistaqm, hecavi nitq, əzələ hipotoniyası, xoreoatetoz hiperkinezləri, 
hiporefleksiya, hipomimiya və digər beyincik əlamətləri ilə  yanaşı, konyuktivada teleangiektaziyadan 
(damar  dəstəsi)  ibarətdir.  Bu  kimi  damar  dəyişikliyi  ağzın  selikli  qişasında,  sərt  damaqda  da  təsadüf 
olunur.  Bəzi  xəstəliklərin  dərisində  piqmentli  ləkələr,  hiperkeratoz,  sklerodermiya  təsadüf  olunur. 
Uşaqalarda çox zaman respirator xəstəliklər (pnevmoskleroz, bronxoektaziya və s.) olur. Uşaqlar boy 
və psixi inkişafdan geri qalır, bir sıra sümük displaziyaları (Fridreyx pəncəsi, fəqərələrdə defekt və s.) 
olur. Xroniki cərəyan edən xəstəlikdir. 
  Müalicəsi-simptomatik aparılır 
  
Yeni doğulmuĢların sinir sisteminin xəstəlikləri 
 
Son  zamanlar  yeni  doğulmuşların  sinir  sisteminin  xəstəliklərinin  perinatal  dövrdə  (antenatal, 
intranatal  və  postnatal  dövrləri)  müxtəlif  zərərli  amillərin  təsiri  ilə  əlaqələndirirlər.  Mərkəzi  sinir 
sisteminin zədələnməsinə səbəb dölün və yeni doğulanın asfiksiyası, doğuş travması, perinatal dövrdə 
keçirilən  infeksiya  və  intoksikasiyalar,  maddələr  mübadiləsinin  anadangəlmə  pozğunluğu  və  s.  kimi 
zərərli amillər aid ola bilər. Mərkəzi sinir sistemi müxtəlif səviyyədə zədələnə bilər: baş (beyin qişaları, 
qabığı, kötüyü və s.), onurğa beyni, periferik sinir sistemi.  
Meydana  çıxan  pozğunluqlar  müxtəlif  olur:  hipertenziv  sindrom,  qıcolma,  hərəki  funksiyanın 
pozğunluqları (parez və ifliclər, hiperkinezlər) , psixomotor pozğunluqlar.  
 
 
 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 53
 
 
Hipertenziv sindrom 
Uşaq uzun müddət  yarıhuşsuz halda  gözləri qapalı olur, zarıyır,  görmə, eşitmə, taktil qıcıqlara 
reaksiya vermir. Əzələlərin tonusu azalır, hipo və yaxud arefleksiya olur. Yeni doğulan uşağın yaxud 
onun  həyatının  ilk  aylarında  psixomotor  oyanma  müşahidə  oluna  bilər.  Belə  hallarda  əzələ  tonusu 
rigidik dərəcəsinə kimi yüksək olur, əlləri və ayaqları bədəninə sıxılır, başı arxaya əyilir.  
Hipertenziv  sindromda  böyük  əmgək  adətən  qalxır,  gərgin  olur,  tac  və  sagital  tikişlər  ayrılır. 
Uşaq çığırır, südü qaytarır. Aşağıdakı simptomlar müsbət olur:  
“Batan  günəĢ”  simptomu  –  göz  almasının  aşağıya  hərəkəti  zamanı  gözün  yuxarı  qapağı  gec 
örtülür. 
Qrefe  simptomu-göz  alması  hərəkətsiz  olduğu  və  yuxarı  göz  qapağının  açıldığı  zaman  qüzehli 
qişada  sklera  zolağı  əmələ  gəlir.  Hipertenziv  sindrom  zamanı  tonik,  az  hallarda  klonik  qıcolma 
sindromu müşahidə olunur. Bu isə kliniki şəklin ağırlaşmasına səbəb olur və proqnozu pisləşdirir.  
Mərkəzi  sinir  sisteminin  perinatal  zədələnmələri  zamanı  əksər  hallarda  hipoksiya  olur.  O, 
birincili  (ana  bətnində  olarkən  və  doğuş  zamanı)  və  ikincili  (doğuşdan  sonra)  ola  bilər.  Birincili 
hinoksiya  əksər  hallarda  ananın  xəstəlikləri  (hamiləliyin  toksikozları,  anemiya,  ürək  və  ağ  ciyərlərin 
xroniki  xəstəlikləri)  ,  uşaqlıq  və  ciftin  qanla  təchizatının  pozulması  (göbəyin  dolaşması,  ciftin 
ayrılması və. s) , dölün zədələnməsi, mamalıq ləvazımatından istifadə olunan zaman alınan travma va 
ağ ciyərlərin inkişaf qüsurları ilə əlaqədar olur.  
Yüngül  (“göy”)  asfiksiya  aşağıdakı  əlamətlərlə  xarakterizə  olunur:  birinci  dəqiqə  ərzində 
tənəffüsün olmaması, dəri örtüklərinin sianozu, əzələ tonusunun az olması. 
Uşaq  aktiv  olmur,  fizioloji  reflekslər  zəifləyir,  tənəffüs  aritmik  olur.  Bir  neçə  saat  keçdikdən 
sonra 2-3 gün davam edən oyanma müşahidə olunur, 3-5 günə vəziyyəti normallaşır. 
Ağır  (“ağ”)  asfiksiya  dəri  örtüklərinin  sianotik  ağ  rəngi,  mərkəzi  sinir  sisteminin  zədələnməsi 
əlamətləri ilə xarakterizə olunur. Funksiyaların bərpa olunması birinci həftədən sonra baş verir.  
 
Kəllədaxili doğuĢ travması 
Kəllədaxili  doğuş  travması  dölün  beyninin  mexaniki  təsirlər  nəticəsində  alınan  zədələnməsidir. 
Bu  patologiya  doğuş  yolları  və  dölün  başının  uyğun  gəlməməsi,  sağrı  gəlişində,  uzun  çəkən  doğuş, 
mamalıq maşası və vakkum ekstraktorların tətbiq edilməsi zamanı müşahidə olunur. Əəksər hallarda 
beyin  travması  hipoksiya  zamanı  da  baş  verə  bilər.  Beyin  zədələnmələri  müxtəlif  dərinlikli  və 
xarakterli ola bilər. Sinir sistemin zədələnmələri aşağıdakı dövlərdə ayrıd edilir: kəskin (1 aya qədər) , 
yarımkəskin (3 aya qədər) və gecikmiş bərpa olunma (1-2 ilə qədər) 
Klinikası: Kəskin dövrdə yeni doğulmuşlarda ümumi beyin pozğunluqları narahatlıq, ətrafların 
tremoru,  qıcolma,  müxtəlif  huş  pozulmaları,  hipertenziv  hidrosefalik  sindrom,  hərəkət  pozğunluqları 
(ifliclər,  parezlər)  üstünlük  təşkil  edir.  Termorequlyasiyanın,  sorma  aktının  pozulması,  müxtəlif 
vegetosomatik  pozğunluqlar  –tənəffüsün  pozulması,  ürək-damar,  mədə-bağırsaq  pozğunluqları  da 
xarakterikdir.  Əksər  hallarda  doğuş  travaması  zamanı  subaraxnoidal,  subdural,  epidural  və 
mədəciklərə qansızmalar olur. 
Əsas səbəblərdən döl ana bətnindən çıxdıqda beyinə mexaniki təsir olması, hipoksiya və onunla 
əlaqədar, biokimyəvi, hematoloji və başqa dəyişikliklər aiddir. 
Kəllədaxili qansızmalar epidural, subdural, parenximatoz, mədəciklərə qansızma, subependimal, 
xırda serebral qansızmalar formasında olur. Epidural qansızmalar kəllə sümükləri zədələndikdə əmələ 
gəlir.  Hematoma  kəllə  sümükləri  və  beynin  sərt  qişası  arasında  yerləşir  (daxili  kefalohematoma)  . 
Onlara az təsadüf edilir və böyük təcrübəvi əhəmiyyəti yoxdur. 
Subdural hematomalara daha çox rast gəlinir. Əsas səbəbi doğuş vaxtı kəllənin sıxılması və kəllə 
sümüklərinin yerinin dəyişməsidir. Subdural hematomalar çox vaxt ölümün səbəbi olur. Bunun səbəbi 
yerli  simptomlar  deyil,  uzunsov  beyində  yerləşən  həyat  mərkəzlərinin  sıxılmasıdır.  Kliniki 
simptomlardan ağ asfiksiyanın  əmələ  gəlməsi,  iri amplitudalı  əsmə, hipertenzion-hidrosefal  sindrom, 
fokal  qıcolmalar,  üfüqi  nistaqm,  homolateral  midriaz,  əzələ  tonusunun  hemitip  şəklində  dəyişməsi, 
anadangəlmə və vətər reflekslərinin asimmetriyası xarakterikdir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 54
 
 
Subaraxnoidal qansızmalar 
 
Yeni  doğulan  uşaqlarada  bu  qansızmalar  hipoksiya  və  kəllədaxili  doğuş travmaları  nəticəsində 
meydana  çıxır.  Subaraxnoidal  qansızmalar,  əsasən,  beyin  yarımkürələrinin  gicgah-təpə  nahiyyəsində 
yerləşir.  Kliniki  cəhətdən  psixomotor  oyanma,  ümumi  tonik-klonik 
qıcolmalar,  vegetativ-  visserial  pozulmalar,  taxikardiya,  taxipnoye, 
yuxunun  pozulması,  tez-tez  qusma,  əzələ  tonusunun  yüksəlməsi, 
anadangəlmə  və  vətər  reflekslərinin  güclənməsi,  əmgəklərin 
gərginləşməsi,  Qreffe  simptomu,  midriaz,  çəpgözlük,  üfüqi  nistaqm 
olur.  
Parenximatoz  qansızmalar  çox  vaxt  yarımçıq  doğulan 
uşaqlarda  olur.  Böyük  miqyaslı  qansızmalar,  adətən  sinus,  Halen 
terminal  və  arterial  damarlar  partladıqda  aşkar  edilir.  Düz  və 
köndələn  sinus  partladıqda  qanaxma  güclü  olur,  arxa  çuxurda 
yerləşir və asfiksiya fonunda ölümlə nəticələnir. 
Əgər  yeni  doğulan  uşaq  sağ  qalırsa,  aşağıdakı  nevroloji 
simptomlar  müşahidə  olunur:  adinamiya,  oyanma,  fokal  qıcolma, 
ətrafların əsməsi, assimmetriyası, əzələ hipotoniyası əzələ hipertoniyasına keçir, anizokoriya (qanaxma 
tərəfdə midriaz), çəpgözlük, ptoz, nistaqm, sormanın və udmanın pozulması, anadangəlmə reflekslərin 
assimetriyası. 
Mədəciklərə  qanaxma  çox  vaxt  yarımçıq  doğulmuşlarda  olur.  Onların  əmələ  gəlməyə  meyillik 
olan amillərinə hamiləliyin patoloji gedişi və çox sürətli doğuş aiddir. Yeni doğulan uşaqlarda törənən 
şok  nəticəsində  onlar  məhv  olur.  Xəstəliyin  kiliniki  gedişində  ağ  asfiksiya,  kəskin  süstlük,  tonik 
qıcolmalar,  iri  amplitudalı  əsmə,  vegetativ-visseral  simptomlar,  anadangəlmə  və  vətər  reflekslərinin 
sönməsi,  hipertenzion  –hidrosefal  sindrom,  çəpgözlülük,  nistaqm  müşahidə  olunur.  Sorma  və  udma 
pozulur. Onurğa beyin mayesi hemorragik, yaxud ksantoxrom olur, zülal-hüceyrə dissosiasiyası da ola 
bilər.  Beyində  çox  miqdarda  kiçik  qansızmalr  olur.  Belə  hallarda  oftalmoloji  dəyişikliklər:  torlu 
qişanın  şişkinliyi,  göz  dibində  və  gözün  torlu  qişasında  qansızmalar  olur.  Gözdə  olan  kiçik 
qansızmalar 3-7 gün, iri qansızmalar isə 10-26 gündə sorulur. 
Yarımkəskin  və  gecikmiş  bərpa  olunma  dövrlərdə  serebrostenik,  vegetativ  disfunksiyalar, 
inkişafın dayanması, hərəkət pozğunluqları şəklində cərəyan edə bilər.  
  
Onurğa beyin və çiyin kələfinin zədələnməsi 
 
Yeni doğulanlarda baş beyin zədələnməsindən başqa onurğa beyni və çiyin kələfi zədələnə bilər. 
Onurğa  beynin  zədələnmə  səviyyəsindən  asılı  olaraq  aşağı  ətraflarda  arefleksiya  və  yaxud  vətər  və 
sümüküstü  reflekslərin  olmaması  müşahidə  olunur.  Yeni  doğulanlarda  əzələlərin  hipotoniyası  və 
reflekslərin  zəifləməsi  yaxud  sönməsi  qeyd  olunur.  Ağrı  və  taktil  hissiyat  kəskin  şəkildə  enir,  çanaq 
funksiyaları pozulur. Tənəffüs ritminin və tezliyinin pozulması ölümlə nəticələndiyi üçün çox təhlükəli 
sindrom sayılır. 
Çiyin  kələfi  və  onurğa  beyin  sinir  kökcüklərinin  travmaları  adətən  dölün  sarğı  gəlişi,  arxaya 
qatlanan  əlin  aşağı  endirilməsi,  dölün  doğuş  kanalında  uzun  müddət  qalması,  ağır  doğuşlar  zamanı 
maşadan istifadə edilməsi nəticəsində əmələ  gəlir. Ağırlaşmalar çox vaxt uşağın çəkisi 4 kq və artıq 
olduqda baş verir. Zədələnmə səviyyəsindən asılı olaraq mamalıq iflicinin 3 növü ayrıd edilir: Düşen –
Erb iflici, Dejerin-Klümpke iflici və total iflici. 
Düşen – Erb iflici zamanı (onurğanın boyun hissəsində III-V sinir kökcükləri zədələnir) uşağın 
qolu  gövdəsinə  sıxılır,  bütün  oynaqlarada  açıq  olur,  çiyin  aşağı  enir.  Əsasən  deltayabənzər,  ikibaşlı 
əzələlər  və  çiyin  və  bazunu  supinasiya  edən  əzələlər  zədələnir.  Dördüncü  boyun  sinirinin  kökcüyü 
zədələndikdə diafraqmanın iflici inkişaf edir və tənəfüs pozulur. 
Dejerin-Klüpke iflici (VII boyun və I döş onurğa beyin sinirlərinin kökcükləri zədələnir) zamanı 
bazunun  və  biləyin  iflici  inkişaf  edir.  Qol  sallanır,  biləyin,  barmaqların  hərəkəti  olmur.  Total  iflic 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 55
 
 
zamanı  qol  əzələlərinin  bütün  funksiyaları  itir.  Əzələlər  atonik  olur,  onlar  atrofiyaya  uğrayır,  tam 
arefleksiya müşahidə olunur. Gecikmiş bərpa olma dövründə əzələlərin canlanması, itmiş funksiyaların 
bərpa olunması kökcüklərin zədələnmə ağırlığından asılıdır.  
Müalicəsi:  Mərkəzi  sinir  sisteminin  perinatal  zədələnmə  əlamətləri  olan  yeni  doğulmuşların 
müalicəsi  kompleks  olmalıdır  və  zədələnmənin  ağırlığı  nəzərə  alınmaqla  aparılmalıdır.  Yüngül 
zədələnmə  zamanı  daxilə  5  ml  5-10%  kalsium  xlorid  gündə  3  dəfə  1  çay  qaşığı  gündə  3  dəfə  1% 
natrium  bromid,  tiamin  və  riboflavin  verilir.  Ağır  dərəcəli  zədələnmə  zamanı  vena  daxilinə  kalsium 
xlorid,  diuretiklər,  qan  preparatları  təyin  edilir.  Çox  ağır  zədələnmə  zamanı  intensiv  dehidratasion, 
dezintoksikasion  terapiya  aprılır.  Əsas  sindromdan  asılı  olaraq  (qıcolma,  tənəffüs,  ürək 
çatışmamazlığı)  müvafiq  preparatlar  təyin  edilir.  Kəllədaxili  qanaxmalarda  homeostatic  terapiyadan 
əlavə  infeksiyanın  qarşısını  almaq  üçün  antibiotiklər  təyin  edilir.  Axırıncı  dövrlərdə  vitaminlər, 
nerobol, müalicəvi gimnastika, massaj tətbiq edilir.  
Yeni  doğulmuşlarda  onurğa  zədələnməsinin  müalicəsi  əvvəl  beyin  qişalarına  qanaxmanın 
nəticəsində  inkişaf  edən  ödemin  qarşısını  almağa,  toxumalarda  mübadilə  proseslərinin 
stimulyasiyasına yönəldilməlidir. İlk günlərdən mütləq longet tətbiq edilməlidir. 
Düşen-Erb  iflici  zamanı,  xüsusi  “aeroplan”  tipli  longetlər  məsləhət  görülür.  Şin  və  longetlərdə 
uşağın  qolu  gündə  2-3  saat  qalmalıdır  və  bir  neçə  ay  müddətində  tətbiq  rdilir.  İlk  günlərdən  2-4  il 
ərzində mütləq xüsusi massaj, müalicəvi gimnastika təyin edilir. İynəbatırma üsulu yaxşı effekt verir. 
 
UĢaq serebral iflici 
 
Xəstəlik uşağın ana bətnində, doğulduğu vaxt və həyatının ikl aylarında baş beyinin zədələnməsi 
nəticəsində  inkişaf  edir.  USİ  dölə  və  uşağa  həyatının  ilk  ayalarında  müxtəlif  endo  və  ekzogen 
faktorların (infeksiya, intoksikasiya, rezus konfliktlər) təsiri nəticəsində əmələ gəlir. Bu xəstəliyin əsas 
əlamətləri  mərkəzi  mənşəli  iflic,  parez,  hiperkinezlər  və  psixi  çatışmamazlıqdır,  ataksiya  və  nitqin 
pozulması  da  müşahidə  olunur.  Patoloji  prosesdən  asılı  olaraq  xəstəliyin  4  əsas  klinik  forması  ayırd 
edilir.  
1)  Hemiplegik  forma-uşaq  doğulduqdan  sonra  nəzəri  cəlb  edir.  Uşağın  bədəninin  yarısında 
hemiparez, hemipelgiya müşahidə olunur. Uşaq iflicə düçar olmuş ətraflarını hərəkət etdirmir, çox gec 
oturur və gec gəzir. Bəzən iflic olmuş ətraflarda atetoz şəklində hiperkinezlər olur.  
2)  Diplegik  forma  (Littll  xəstəliyi)  çox  vaxt  doğuş  travması  və  asfiksiya  nəticəsində  meydana 
çıxır. Aşağı ətrafların spastik iflici müşahidə olunur. Budun yaxınlaşdırıcı və açıcı əzələlərində tonus 
həddən artıq yüksəlir, qıçlar bir-birinə tamamilə sıxılır, ilişir, pəncəsi bükülür. Yuxarı ətraflar prosesə 
az düçar olur. Vətər refləksləri yüksəlir, aşağı ətraflarda patoloji reflekslər meydana çıxır. Xəstələrdə 
atetoz  və  xoreoatetoz  şəklində  hiperkinezlər  müşahidə  olunur.  Atetoz  -ətrafların  fasiləsiz  ritmik 
hərəkəti, xoreya-bütün əzələlərin düzgün olmayan ardıcıllıqsız hərəkətidir.