Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 80
 
 
Müalicə: Neyroinfeksiyalar zamanı meydana çıxan psixi pozuntuların müalicəsi əsas xəstəliyin 
(infeksiyanın) etiologiyası  və kliniki xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla kompleks şəkildə aparılmalıdır. 
Orqanizmin  immunoloji  fəallığının  gücləndirilməsinə  xüsusi  fikir  verilməlidir.  İlk  növbədə  isə 
infeksion xəstəliyi törədən mikroorqanizmə və ya onun toksinlərinə qarşı tədbirlər aparılmalıdır. 
Antibiotiklər  antibakterial  və  virus  əleyhinə  preparatlar,  hemotoloji  qammaqlobulinlər  və 
qlikokortikosteroidlərdən geniş istifadə olunur. Eyni zamanda dezintoksikasion (hemodez, polidlükin, 
qlükoza,  fizioloji  məhlul  və  s.),  dehidratasion  (maqnezium  sulfat  məhlulu,  laziks)  preparatlarından 
geniş  istifadə  edilir.  Bərpa  dövründə  nootroplar,  ferment  preparatları  və  vitaminlər  tətbiq  olunur. 
Nəhayət psixopotoloji əlamətlərə qarşı müalicə aparılmalıdır. 
 
AĠDS-də psixi pozuntular 
 
AİDS  virusu  insanın  immunitet  çatışmamazlığına  səbəb  olur.  AİDS-ə  düçar  olanlar  arasında 
narkomanlar,  təhlükəsiz  əxlaq  qaydalarını,  vərdişlərini  bilməyənlər,  məhbuslar,  homoseksualistlər 
üstünlük  təşkil  edir.  AİDS-lə  xəstələrin  premorbid  şəxsiyyət  xüsusiyyətləri  psixopatik,  isterik 
əlamətlərlə  xarakterizə  olunur.  İnkubasion  dovr  bir  neçə  həftədən  bir  neçə  ilədəkdir.  Xəstələrdə 
asteniya  əlamətləri,  depressiya,  özünəqəsd  fikirləri,  özünü  taqsırlandırma  ideyaları,  təşviş-sarışan 
hallarla davam edir.  
Başlanğıc  dövrdə  xəstələrdə  nevrotik,  nevrozabənzər  sindrom,  sonrakı  mərhələdə  isə  amnestik 
pozuntular, tənqidin enməsi. yüksək qiymətli ideyalar, təfəkkürün müfəsəlliyi, emisional ləbillik əmələ 
gəlir. Getdikcə psixi pozuntuların inkişafı dərin ağır zəifliyi ilə ifadə olunmuş psixoorqanik sindroma 
çatır. Psixi pozuntular ağır somatik əlamətlərlə uyğunlaşır.  
 
Müxtəlif somatik xəstəliklər zamanı baĢ verən psixi pozuntular 
 
Somatik  xəstəliklər zamanı mərkəzi  sinir sisteminin patoloji prosesə cəlb  olunması  və  müxtəlif 
psixi  pozuntuların  qeyd  olunması  məlumdur.  Somatik  xəstəliyin  gedişində  maddələr  mübadiləsinin 
dərin pozuntuları və bunun nəticəsində toksikoz əlamətləri olarsa xəstənin vəziyyəti daha da ağırlaşır 
və  bir  sıra  psixoz  əlamətləri  meydana  çıxır.  Belə  psixi  pozuntular  somotogen  və  ya  simptomatik 
psixozlar  adlanır.  Ürək  xəstəlikləri  zamanı  rast  gəlinən  psixopatoloji  əlamətlər,  adətən  ürəyin 
yerləşdiyi nahiyyədəki ağrılarla əlaqədardır. Xəstənin əhvalı pisləşir, daima qorxu içərisində olub, ara-
sıra  kədər  və  həyəcan  reaksiyaları  qeyd  olunur.  Bəzən  qorxu  hissinin  güclənməsi  nəticəsində  hərəki 
narahatlıqlar, ipoxondrik şikayətlər nəzərə çarpır. Xəstə ürəyinin qəflətən dayanacağından, damarların 
partlamasından qorxaraq saatlarla əli ürəyinin üstündə iztirab keçirir, narahat vəziyyətdə otaqda var - 
gəl edir, təcili yardım tələb edir. Daha ağır hallarda kəskin düşüncə pozuntuları (deliriy halı) meydana 
çıxa bilər.  
Miokard infarktı keçirən xəstələrdə təsadüf edilən psixopatoloji əlamətləri əsas xəstəliyin gedişi 
mərhələlərinə uyğun dörd  yerə  bölmək olar:  prodormal,  kəskin,  yarımkəskin  və  sağalma mərhələləri. 
İntensiv cərəyan edən psixotik əlamətlər kəskin dövrdə meydana çıxır və qısamüddətli olur. Prodormal 
dövrdə  kəskin  ürək  ağrıları  yoxdursa.  xəstə  nisbətən  sakit  görünür,  yalnız  ipoxondrik  şikayətlər 
söyləyiir,  yaxud  da  əhval-ruhiyyənin  enməsi,  həyəcan,  təsviş  reaksiyaları  qeyd  edilir.  Yuxu 
pozuntuları  ürək  xəstəliklərində  tez-tez  rast  gəlinən  əlamətlərdəndir.  Sağalma  mərhələsində 
psixopotoloji əlamətlər astenik sindromla əvəz olunur. Bəzi hallarda isə əahval-ruhiyyənin eyforik tipli 
yüksəlməsi və ya hipomanikal vəziyyət müşahidə edilir. Ürəkdə aparılan cərrahi əməliyyatlardan sonra 
psixoz  əlamətlərin  meydana  cıxması  daha  tez  -  tez  (adi  ürək  xəstəliklərində  olduğundan  iki-üç  dəfə 
çox) rast gəlinir. Adətən cərrahi əməliyyatdan 2-6 gün sonra təzahür edən əlamətlər qəflətən başlayır 
və  ağır  keçir.  Düşüncə  amentiv,  deliriyoz,  oneyroid  tipli  pozulur,  eşitmə  hallüsinasiyaları,  qorxu, 
həyəcan və psixosensor pozuntular qeyd edilir. Mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası olan adamlarda 
xəstəliyin kəskinləşməsi ilə əlaqədar ipoxondrik fikirlər, senestopatiyalar, depressiv paranoid sindrom 
hətta eşitmə hallüsinasiyaları meydana çıxa bilər. Belə xəstələr arasında nevrotik-ipoxondrik, depressiv 
hallar,  ümumi  zəiflik,  yuxu  pozuntuları  daha  tez-tez  rast  gəlinir.  Mədə-bağırsaq  sistemində, 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 81
 
 
qaraciyərdə  aparılan  cərrahi  əməliyyatlar  kəskin  psixoz  əlamətlərinə  səbəb  ola  bilər.  Belə  hallarda 
sayıqlama ideyaları, hərəki oyanma reaksiyaları, tək-tək hallarda düşüncə pozuntuları müşahidə edilir.  
Böyrək xəstəliklərində, xüsusən onun xronik çatışmazlığı zamanı intoksikasiya nəticəsində ağır 
psixi  əlamətlər  meydana  çıxır.  Yuxunun  pozulması.  dəhşətli  yuxugörmələr,  müxtəlif  düşüncə 
pozuntuları (deliriyoz. oneyroid, amentiv hallar) rast gəlinir. Dekompensasiya olunmuş xroniki böyrək 
çartışmazlığı olan xəstələrə təcili tibbi  yardım göstərmək, o cümlədən hemodializ tədbiq edilməlidir. 
Avitaminozların yaratdığı psixi pozuntular içərisində diqqəti cəlb edən pellaqra xəstəliyi və uşaqlarda 
B
6
  vitaminin  çatışmazlığı  nəticəsində  meydana  çıxan  psixoz  hallardır.  Palleqra  orqanizmdə  PP 
vitaminin  çatışmazlığı  nəticəsində  meydana  çıxır.  Xəstəliyin  ilkin  əlamətləri  astenik  hallarda: 
başağrıları, qıcığa qarşı həssaslığın yüksəlməsi, ümumi əzginlik. əhvalın enməsi, yuxu pozuntuları ilə 
başlayır.  Bir  qədər  sonra  dermatit,  diareya  və  demensiya  əlamətləri  meydana  çıxır.  Bir  sıra  somatik 
(kolit  və  dizenteriyanı  xatırladan  əlamətlər)  və  nevroloji  əlamətlərin  (anizokoriya.  bəbəklərin  işığa 
reaksiyasının  zəifləməsi.  üz  əzələlərinin  birtərəfli  parezi,  nitqin  anlaşılmazlığı  və  s.)  təzahür  etməsi 
diaqnostikanı mürəkkəbləşdirir. Xəstəliyin xarakter əlamətlərindən biri dərinin (xüsusən ətraflarda və 
boyun  nahiyyəsində)  piqmentasiyanın  pozulması  və  kobudlaşmasıdır.  Ağıl  zəifliyi,  qavramanın, 
yaddaşın pozulması, Korsakov anamnestik sindroma bənzər əlamətlərlə xarakterizə olunur. Xəstəliyin 
xarici  görkəmi təşviş və kədər ifadə edir.  Ölüm  qorxusu, özünü təqsirləndirmə ideyaları qeyd  edilir. 
Nadir  hallarda  eşitmə,  görmə  hallüsinasiyaları,  düşüncə  pozuntuları  da  (amentiv  və  ya  deliriyoz 
formaeda) müşahidə olunur.  
Xəstəliyin müalicəsi stasionar şəraitində aparılmalı, nikotin turşusunun (100 mq. gündə 2 dəfdə) 
və triptofanin təyini ilə başlamalıdır. Neyroleptiklərdən haloperidol, aminazin, frenalon (kiçik və orta 
dozalarda),  amitriptilin,  gündə  50-75  mq,  seduksen  gündə  2-3  həb.  və  s.  təyin  edilə  bilər.  Xəstəliyin 
qidalanmasına  (qaraciyər.  böyrək,  yağsız  mal  əti,  balıq  əti  xüsusi  diqqət  yetirilməli,  süd  məhsulları 
(qatıq,  şor,  süzmə,  duzsuz  pendir)  vitaminlərlə  (xüsusən  PP,  B
2
,  C)  zəngin  şirələr,  meyvələr 
verilməlidir.  Körpə  uşaqlar  arasında  B
6 
vitaminin  çatışmazlığı  nəticəsində  böyük  və  kiçik  cənğolma 
tutmalarını xatırladan hallara rast gəlinir. Vaxtında tədbir görülməzsə uşaqların inkişafdan qalması və 
ağıl zəifliyi əlamətləri meydana çıxa bilər. 
 
Bioloji dəyiĢikliklər dövründə müĢahidə olunan psixi pozuntular 
 
Məlumdur  ki,  insan  orqanizminin  psixi  funksiyalarının  yerinə  yetirilməsində  neyrohumoral 
tənzim  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bəzən  klimaks  və  doğuşdan  sonra  bir  sıra  psixi  pozuntular 
müşahidə  edilə  bilər.  Hamiləlik  dövründə  meydana  çıxan  psixonevroloji  pozuntular  bəzən  getdikcə 
ağırlaşır  və  ilk  günlərdə  təzahür  edən  əlamətlər  (əhvali-ruhiyyənin  dəyişkənliyi,  dadbilmənin 
özünəməxsus  pozulması,  qıcığa  qarşı  həssaslığın  yüksəlməsi,  dözümsüzlük,  narahatlıq,  ağlamağa 
meyillik)  çərçivəsindən  çıxıb  psixotik  əlamətlərlə  əvəz  olunur.  İmmunobioloji  müqaviməti  kifayət 
dərəcədə  olmayan  şəxslərdə  belə  pozuntular  daha  tez-tez  təsadüf  edilir.  Belə  hallarda  hallüsinator 
pozuntular, sayıqlamalar, psixomotor oyanmalar  qeyd edilə bilər. Bir çox hallarda bu kimi  əlamətlər 
doğuşdan  sonrakı  dövrə  təsadüf  edir  və  xəstənin  vəziyyəti  psixozu  xatırladır.  Zahı  qadın  uşağını 
əmizdirmək  istəmir,  analıq  məhəbbəti  aqressiya  ilə  əvəz  olunur,  hətta  öz  övladını  öldürmək  arzusu 
yaranır. Buna doğuşdan sonrakı psixoz deyilir. Klimaks dövründə meydana çıxan pozuntular vegetativ 
disfunksiya,  nevrotik  pozuntular  (asteniya,  isteriya)  əhvali-ruhiyyənin  dəyişkənliyi,  depressiv-
həyəcanlı vəziyyət qidalanma və cinsi meyillərin pozulması, yuxusuzluq və s. şəkildə ola bilər.  
Müalicəsi  -  əsasən  simptomatik  qaydada  aparılır.  Hamiləliyin  gedişinə  və  dölün  sağlamlığına 
ciddi xələl gətirən hallar olarsa hamiləliyin dayandırılması məsləhət görülür.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 82
 
 
MÖVZU 10 
ALKOQOLĠZM VƏ ALKOQOL PSĠXOZLARI 
 
Alkoqolizm-sırf  tibbi  mənada  etil  spirtinə  (alkoqola)  aludəliçiliklə  şərtlənən  ən  geniş  yayılmış 
toksikomaniyadır. Alkoqol narkotik maddələrə aiddir. 
Alkoqolun qəbulu nəticəsində yaranan psixi pozuntular iki qrupa bölünür:  
1.  Spitli  içkilərin  bir  dəfədə  və  ya  epizodik  qəbulu  nəticəsində  meydana  çıxan  alkoqol 
sərxoşluğunun törətdiyi psixi pozuntular.  
2. Uzun müddət, müntəzəm olaraq spirtli içkilərin qəbulu nəticəsində meydana çıxan və xronik 
alkoqolizmlə  şərtlənən psixi pozuntular. Alkoqol sərxoşluğu və  ya kəskin alkoqol intoksikasiyası  etil 
spirtinin psixotrop təsiri nəticəsində  yaranır.  İntoksikasiyanın  əmələ  gəlmə və  əlamətlərin inkişafı bir 
çox  amillərlə,  o  cümlədən  alkoqolun  nazik  bağırsaqlardan  sorulma  sürəti,  yəni  onun  mədədən 
evakuasiyası  tezliyindən  asılıdır.  Mədədə  olan  qida  (miqdarı  və  tərkibi)  spirtin  sorulmasını  ləngidir. 
Alkoqolun  tündlüyü.  müxtəlif  dərman  maddələrinin  (barbituratlar,  neyroleptiklər  və  s.)  qəbulu 
alkoqolun sorulma sürətinə və onun toksikliyinə təsir göstərir. Spirtli içkilərin təsir gücünə müqavimət 
göstərən orqanizmin fərdi fiziki və bioloji imkanları da nəzərə alınmalıdır. Ümumi və psixi yorğunluq, 
müxtəlif somatik xəstəliklər, mərkəzi sinir sisteminin orqanik patologiyası bu prosesdə fəal iştirak edir. 
Alkoqol qəbul edən şəxsdə diqqət zəifləyir, hərəkətlər dəqiqliyini itirir, zehni qabiliyyət pozulur. Nitq 
yüksək  tonlu  olur,  yersiz  öyünmə,  “cəsurluq”  və  s.  əlamətlər  müşahidə  olunur.  Bu  yüngül  və  adi 
sərxoşluq vəziyyətində  olur. Dərin sərxoşluq koma və  ya ölümlə  nəticələnə  bilər. Təcili  tibbi  yardım 
aşağıdakılardan ibarətdir:  
1. Mədənin sondla yuyulması; 
2. 10%-li kofein 1-2 ml d/a; 
3. 4%-li natrium-bikorbanat 500 ml v/d; 
4.  Bədənin  susuzlaşması  zamanı  1-2  l  NaCl–in  izotonik  məhlulu  və  ya  5%-li  qlükoza  məhlulu 
v/d.  
Bəzi  hallarda  patoloji  sərxoşluq  müşahidə  olunur  ki,  bu  zaman  müvəqqəti  olan  psixi  fəaliyyət 
pozulması  baş  verir.  Bu  özünü  düşüncənin  alaqaranlıq  şəklində  göstərir.  Xəstə  baş  verən  hadisələri 
düzgün  qavramaq  qabiliyyətini  itirir,  ətraf  mühitdə  orientasiyasını  itirirr,  keçmiş  təcrübələrindən 
istifadə  edə  bilmir.  Bu  səbəbdən  belə  şəxs  qanunu  pozarsa  o  anlaqsız  sayılır.  Sərxoşluğun  ilkin 
mərələsində  əhvalın  yüksəlməsi,  sərbəstlik,  əzələlərin  relaksasiyası,bütün  bədəni  bürüyən  xoş  istilik 
duyğusunun  təsiri  altında  məstolma,  rahatlıq  hissi  yaranır.  Orqanizmin  keçirdiyi  belə  bir  hal  adamı 
məmnunluğa və cəsarətli olmağa sövq edir. Belə şəxslər yad adamlarla asanlıqla tanışlıq yarada bilir, 
zarafatcıl,  şən  və  hazırcavab  olurlar.  İçkinin  miqdarı  azdırsa  mədə  şirəsi  ifrazının  güclənməsi 
nəticəsində iştaha artır. 
Qeyd edilənlərlə yanaşı tənəffüsün dərinləşməsi, nəbzin sürətlıənm əsi. damarların genişlənməsi 
nəticəsində  dərinin.  dodaqların  və  gözlərin  qızarması  müşahidə  edilir.  Bir  çox  hallarda  cinsi  meylin 
güclənməsi  baş  verir.  Bunlarla  yanaşı  sərxoşluğun  ilk  mərhələsindən  başlayaraq  hərəkətlərin  qeyri-
dəqiqliyi,  özünə  və  ətrafdakılara  qarşı  tənqidi  münasibətin  enməsi  qeyd  edilir.  Qanda  alkoqolun 
miqdarı 1%-ə qədər olur. Orta dərəcəli kəskin alkoqol intoksikasıtası zamanı bədənin müvazimətinin, 
koordinasiyasının  pozulması  baş  verir.  Xoş  əhval-ruhiyyə.  qıcığa  qarşı  həssaslığın  artması,  mənasız 
yerə əsəbiləşmək, hiddətlənmək, çoxları ilə razılaşmadıqları üçün mübahisəyə girmək kimi hallar qeyd 
edilir. Bir-biri ilə uzlaşmayan müxtəlif affektiv reaksiyaların meydana çıxması davranış pozuntularına 
səbəb  olur,  belə  hallarda  impulsiv,  aqressiv  hərəkətlər  mümkündür.  Şəxsin  nitqi  də  dəyişir,  sözlər 
anlaşılmaz,  qeyri-səlist  tələffüs  olunur.  Sözlər,  cümlələr  lüzumsuz  təkrarlanır.  Qanda  alkoqolun 
miqdarı  3-4%  təşkil  edir.  Sərxoşluq  mərhələsi  qurtardıqdan  sonra  ümumi  zəiflik,  süstlük,  əzginlik, 
başağrıları,  ağızda  xoşagəlməz  hissiyat,  susuzluq,  qıcığa  qarşı  həssaslığın  artması  kimi  əlamətlər 
təzahür edir. yüngül və orta dərəcəli sərxoşluq zamanı baş vermiş hadisələr, keçirilən hislər, davranış 
pozuntuları  şəxsin  yadında  qalır.  Ağır  dərəcəli  alkoqol  sərxoşluğunda  düşüncənin  keyləşməsindən 
komayadək pozulması inkişaf edə bilər. Bununla yanaşı əzələlərin atoniyası, hipotermiya, reflekslərin 
itməsi,  tənəffüsün  Çeyn-Stoks  tipli  olması,  ürək  fəaliyyətinin  pozuntuları,  bəzən  isə  qeyri  ixtiyari 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 83
 
 
sidfik  ifrazı  və  defekasiya  aktları,  epilepsiyaya  bənzər  cəngolma  tutmaları  müşahidə  edilir.  Ağır 
dərəcəli sərxoşluq tam amneziyaya səbəb olur. 
Diaqnoz kliniki müşahidəyə və biokimyəvi sınaqlara (müxtəlif reaktivlərin, o cümlədən, kalium-
permanqanatın. xrom anhidridinin xəstənin tənəffüs etdiyi havanı oksidləşdirməyə əsaslanan Rapoport 
və Maxov-Şinkarenko sınaqları), həmçinin bir sıra yeni üsulların göstəricilərinə əsaslanır. Son illərdə 
ekspress müayinə üsulu geniş tətbiq edilir. Sərxoş adamın qanında, sidiyində, mədə möhtəviyyatında 
və  nəfəsində  alkoqolun  miqdarını  dəqiq  təyin  etmək  üçün  qazoxromatoqrafiya  və  spektroqammadan 
istifadə etmək olar.  
 
Xronik alkoqolizm 
 
Xronik alkoqolizm spirtli içkilərə güclü meyllik, ona qarşı orqanizmin fiziki və psixi asılılığı ilə 
müşayiət  edilən,  tədricən  şiddətlənən  xəstəlikdir.  Bu  alkoqolu  uzun  müddət  müntəzəm  olaraq  qəbul 
edən adamlar arasında baş verir. Xəstəliyin özünəməxsus kliniki mənzərəsi, qanunauyğun dinamikası, 
somatik və psixonevroloji ağırlaşmaları vardır.  
Ġ.V.Strelçukin (1973) təsnifatına görə xronik alkoqolizm üç mərhələyə:  
1-başlanğıc; 
2-inkişaf etmiş; 
3-son mərhələlərə bölünür.  
Xəstəliyin  formalaşması  məişət  sərxoşluğu  adlanan  mərhələdən  başlayır.  Bu  mərhələdə  yüngül 
və  orta  dərəcəli  sərxoşluqla  müşayiət  edilən  vaxtaşırı  və  ya  müntəzəm  içmə  halları  qeyd  edilir.  İçki 
qəbul edən şəxs adətən bunu öz evində və ya dost-tanış məclislərində həyata keçirir. Məişət sərxoşluğu 
mərhələsi  orqanizmin  alkoqola  qarşı  bioloji  rezistentliyindən  və  şəxsin  psixoloji  xüsusiyyətlərindən 
asılı olaraq 1-2 ildən çox davam edə bilər.  
1-ci  mərhələ:  Bu  mərhələnin  əsas  göstəriciləri  patoloji  meyilliyin  yaranması,  qəbul  edilən 
içkinin  miqdarı  üzərində  nəzarətin  tədricən  itməsi,  tolerantlığın  artması  və  hissıvi  amneziyanın 
olmasıdır. Bu mərhələ gənc yaşlarda (18-30) rast gəlinir. Alkoqola qarşı hərislik, onu tez-tez və artıq 
dozalarda  qəbul  etməkdə,  içki  məclisləri  təşkil  etməyə  səy  göstərməkdə  özünü  biruzə  verir.  Spirtli 
içkilər olan məclislərə alkoqolik xüsusi rövnəq verir. Lakin bir qədər sonra yüngül və ya orta dərəcəli 
sərxoşluq  vəziyyətində  öz  üzərində  nəzarəti  itir,  içkinin  qədərini  bilmir.  Çoxlu  miqdarda  içməsinə 
baxmayaraq onlar alkoqoldan qətiyyən iyrənmirlər, hətta qusma refleksinin sönməsi qeyd edilir. Bu isə 
dozanı getdikcə artırmağa səbəb olur. Xronik alkoqolizmin 1-ci mərhələsinin davamiyyəti 5-6 il çəkir.  
2-ci  mərhələ:  Bu  mərhələdə  əvvəlki  mərhələnin  əlamətləri  daha  da  güclənir,  alkoqola  qarşı 
patoloji  meyillik  ifrat  dərəcəyə  çatır.  İçki  qəbulu  müntəzəm  olaraq,  bəzən  isə  bir  neçə  günlük  qısa 
fasilələrlə davam etdirilir. İçmək arzusu bir an belə xəstəni sərbəst buraxmır. Birinci mərhələdə arabir 
yaranan  “içim  ya  yox”  ideyası  bu  zaman  artıq  olmur.  İçmək  tələbinin  yaratdığı  emosiyalar  xəstənin 
mənliyinə  hakimlik  edir.  Tolerantlığın  artdığını  da  qeyd  etmək  lazımdır.  belə  vəziyyət  bir  neçə  il 
davam edir. Sərxoş şəxs artıq içki məclislərinə rövnəq verə bilmir. Kövrəkliklə müşayiət edilən eyforik 
hal  tez-tez  əsəbiləşmək  və  ətrafdakılara  qarşı  hörmətsizlik  əlamətləri  ilə  əvəz  olunur.  Qəbul  edilən 
içkinin  miqdarına  nəzarət  edə  bilməyən  xəstə  həddini  aşır,  ayıldıqdan  sonra  da  heç  kəsin  tənbehinə 
məhəl  qoymur.  İkinci  mərhələnin  xarakter  əlamətlərindən  biri  sərxoşluğun  amneziya  ilə  bitməsi  və 
alkoqol abstinensiyası (alkoqol aclığı) sindromunun meydana çıxmasıdır.  
Alkoqol absteniyası sindromu-alkoqol qəbulunu dayandırdıqdan sonra meydana çıxan və onun 
yenidən  qəbulu  ilə  bərpa  olunan  bir  sıra  psixi,  nevroloji  və  somotovegetativ  pozuntular  təzahür  edən 
spesifik patoloji hala deyilir. Bu sindromun klinikası aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə edilir. Əvvəlcə 
xəstə özünü narahat, əzgin və zəif hiss edir, iştahası olmur, onu soyuq tər basır. Bunun ardınca tədricən 
güclənən başağrısı, ürəkbulanma, mədə-bağırsaq pozuntusu əlamətləri, ağızda quruluq və xoşagəlməz 
tam, taxikardiya, ürəkdə və digər daxili orqanlarda narahatlıq, spazmatik ağrılar və s. meydana çıxır. 
Qabağa uzadılmış qolun və əl barmaqlarının əsməsi (tremor) da spesifik əlamətlərdəndir. Əsmə bəzən 
o  qədər  güclənir  ki,  xəstə  paltarını  geymək,  qaşıqla  xörək  yemək  kimi  adi  hərəkətləri  edə  bilmir. 
Yeriyərkən  o  tərəf  bu  tərəfə  aşır,  bədənini  saxlaya  bilmir.  Xəstənin  yuxusu  pozulur,  dəhşətli  yuxular 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 84
 
 
görür.  Bu  halları  keçirən  adam  qaşqabaqlı,  həyəcanlı,  qəmgin  və  şübhəli  görülür.  Abstinensiya 
sindromunun güclənməsi içki qəbulu dayandırıldıqdan 3-4 gün sonra başlayır və 3-7 gün davam edir. 
Bu günlərdə yenidən içki qəbul edilərsə abstinensiya əlamətləri sönür.  
“Xumarlanma”  deyilən  əlamətlərin  yaranması  üçün  bəzən  xəstələr  kiçik  dozalarla  bütün  günü 
içki qəbul etmək istəyi duyur. Xroniki alkoqolizmin ikinci mərhələsində şəxsiyyətin enməsi əlamətləri 
daha da güclənir. Bu əlamətlər, əsasən, intellekt və emosiya sferasını əhatə edir. Alkoqola aludə olan 
şəxs iş qabiliyyətini, insani keyfiyyətlərini itirir, tez-tez əsəbiləşir. dözülməz və ədəbsiz olurlar. Bəzən 
də eyforik halda özlərini tərifləyir, qeyri-adi bacarığa malik adam olduğunu söyləyir. 
3-cü  mərhələ:  Bu  mərhələdə  alkoqola  qarşı  fiziki  və  psixoloji  asılılıq  daha  da  güclənir.  Bu 
mərhələnin xarakter cəhətlərindən biri də tolerantlığın azalması və yaddaşın zəifləməsidir.  
Əvvəllər sərxoş olmaq 0.5 l və daha çox tünd içkilər tələb olunurdusa, indi 200-300 q içməklə 
həmin  vəziyyətə  düşə  bilər.  Xəstə  tədricən  daha  zəif  içki  növlərindən  (məsələn,  çaxır,  pivə)  istifadə 
etməyə  başlayır.  Bu  mərhələdə  ardıcıl  içmə  7-8  gün  davam  edir,  fasilə,  spirtli  içkilərə  qarşı 
dözümsüzlük  və  iyrənmək  əlamətləri  nəticəsində  baş  verir.  Bu  zaman  spirtli  içkilər  haqqında 
düşünmək  belə  onda  qusma,  başgicəllənmə  və  bir  sıra  digər  vegetativ  əlamətlərə  səbəb  olur.  Lakin 
xəstə  yenə  də  alkoqolsuz  keçinə  bilmir,  az-az  içməyə  başlayır.  Bir  neçə  gündən  sonra  “tam  işıqlı” 
mərhələ başlayır. Belə hallarda epilepsiyaya bənzər cəngolma tutmaları baş verə bilər. 3-cü mərhələdə 
şəxsiyyətin  enməsi,  kobud,  emosiya,  iradə  sferasına  aid  olan  əlamətlərlə  təzahür  etməyə  başlayır. 
Xəstə  qəzəbli.  aqressiv,  ədəbsiz  və  ya  süst,  qəmgin,  yazıq  və  küt  görünür.  İnsanlıq  ləyaqətini  itirən 
belə adamlar heç nəyin fərqinə varmadan harda gəldi, necə gəldi içir. Lüzumsuz və cəfəng bir şəkildə 
öz heyvani hisslərini söndürməyə cəhd göstərirlər. Bu mərhələnin ağır keçən formalarında ağıl zəifliyi 
(demensiya) inkişaf edir. Yaddaş kəskin şəkildə pozulur, intellektual fəaliyyətin xeyli zəifləməsi qeyd 
edilir. Üçüncü mərhələdə xəstələrə tibbi yardım göstərmək praktik olaraq qeyri-mümkündür. 
Müalicə-mərhələlərlə  aparılır.  1-ci  mərhələdə  simptomatik  müalicə  aparılır-  (abstinensiya 
vəziyyətini aradan qaldırmaq) ;yuxu gətirici, ürək maddələri, neyroleptik maddələr təyin olunur. Vena 
daxilinə natrium-tiosulfat, qlükoza məhlulu, vitaminlər (askorbin turşusu. tiamin, nikotin turşusu və s.) 
təyin  olunur.  Fasiləsiz  içmə  sindromunu  (zapoy)  aradan  qaldırmaq  üçün  hipertermik  vasitələrdən 
(sulfazin, pirogenal və s. ) istifadə olunur.  
Müalicənin  2-ci  mərhələsinin  məqsədi  alkoqola  qarşı  şərti  reflektor  yolla  qusma  reaksiyası 
yaratmaqdır.  Bunun  üçün  apomorfindən  istifadə  olunur.  Xəstəyə  apamorfin  vurmazdan  5-10  dəqiqə 
əvvəl 500-600 ml su içizdirilir. Apomorfin vurulduqdan bir neçə dəqiqə sonra ürək bulanma. tüpürcək 
ifrazı  və  s.  əlamətlər  olur.  Bu  vaxt  xəstəyə  onun  ən  çox  qəbul  etdiyi  alkoqollu  içkini  iylədirlər, 
ürəkbulanma artır. Sonra xəstə 30-50q. alkoqol qəbul edir. Bu apomorfinə qarşı olan qusma reaksiyası 
ilə üst-üstə düşür. Bu proseduranı bir neçə dəfə şərti refleks əmələ gələnə qədər edirlər.  
Müalicənin 3-cü mərhələsində alkoqola qarşı meylin söndürülməsi məqsədi güdən və onu qəbul 
etməyə imkan verməyən sensibilizəedici preparatlardan istifadə olunur. Bunun üçün teturam (antabus), 
esperal  (radoter)  və  s.  istifadə  edilir.  Bu  zaman  əmələ  gələn  boğulma  hissi.  qan  təzyiqinin  enməsi, 
qorxu  hissləri  xəstəni  son  dərəcə  narahat  edir.  Xroniki  alkoqolizmin  kompleks  müalicəsinin  çox 
mühüm  bir  sahəsini  psixoterapiya  təşkil  edir.  Bu  müalicə  üsulu  (təlqin,  izahedici,  autogen  məşq, 
imaqoterapiya,  hipnosukestiv,  stress-psixoterapiya  və  digər  üsullar)  həm  fərdi,  həm  də  qrup  şəklində 
aparıla bilər.