Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

Müalicəsi:  Xəstəyə  tam  sakitlik  və  ciddi  yataq  rejimi  lazımdır.  Xəstə  mütləq  hospitalizə 
olunmalıdır.  Erkən  dövrdə  qızılca  əleyhinə  zərdabdan  və  ya  poliomielit  keçirmiş  şəxslərin  qanının 
zərdabından istifadə  edirlər. Əzələ daxilinə 5-10 ml valideynlərin qanını vururlar, tədricən dozanı 20 
ml -ə qədər artırırlar, cəmi 25-30 inyeksiya aparılır. Bu dövrdə qamma-qlobulindən də istifadə etmək 
lazımdır: 3 gün ərzində 0, 5-1 ml/kq. Sekurinin, polivitaminlər, vena daxilinə isə askorbin turşusu ilə 
20 ml 40% -li qlükoza təyin edirlər. Xəstə çox maye qəbul etməli, işıq vannalarından istifadə etməlidir. 
Əgər  xəstə  ağrıdan  şikayətlənirsə,  ona  analgetiklər,  sakitləşdirici  preparatlar  təyin  edilir:  analgin, 
bromidlər. Tənəffüs pozğunluqları zamanı DP-1. DP-2xüsusi apparatların köməyi ilə ağ ciyərləri süni 
ventillasiyası aparılır. Fəsadlaşmaların qarşısını almaq üçün antibiotiklər təyin edilir. Bərpa dövrünün 
əvvəlindən  başlayaraq  20-25  gün  40  günlük  fasilələrlə  zülallar  mübadiləsini  yaxşılaşdırmaq  üçün 
anabolik  steroidlər  (metandrostenolon,  nerobol,  petabolil)  verilir.  Diatermiya  və  UYT  tətbiq  edilir. 
Eləcə  də  dəri  altına  20-30  gün  2  ml  0,05%-li  prozerin  tiamin  siakobalamin,  daxilə  3  dəfə  0,005  qr 
dibazol,  ATF,  qalantamin,  qlütamin  turşusu  məsləhət  görülür.  1-2  həftədən  sonra  iflicə  düçar  olmuş 
ətraflara  massaj  və  müalicə  gimnastikası  təyin  edilir.  oynaqlarda  deformasiya  və  kontrakturaların 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 33
 
 
qarşısını almaq üçün parezli ətraflara düzgün vəziyyət vermək lazımdır. 6 aydan sonra sanator-kurort 
müalicəsi məsləhət görülür. Ağır pozğunluqlar zamanı ortopedik və cərrahi müalicə tətbiq edilir.  
Profilaktikası:  Poliomielitə  tutulmuş  bütün  xəstələr  hospitalizə  olunmalıdır.  Xəstə  olan  otaq, 
əşyalar və xəstənin paltarları dezinfeksiya olunmalıdır. Xəstə ilə təmasda olan uşaqlara qammaqlobulin 
vurulmalıdır.  Bütün  uşaqlara  3  aylıqdan  başlayaraq  1,5  ay  ara  vermıklə  3  dəfə  vaksinasiya,  bundan 
əlavə isə kütləvi vaksinasiyalar da aparılır. 
Poliomielitə  bənzər  xəstəliklər:  Bu  xəstəliklərin  klinikası  poliomielitin  klinuikası  ilə  oxşardır, 
lakin  ondan  yüngül  cərəyan  edir  və  özündən  sonra  ifliclər  qoymur.  Bu  xəstəliklər  sporogik  şəkildə 
təsadüf edilir və s. Onları adenoviruslar, ECHO, Koksaki virusları törədir.  
 
Dağınıq skleroz 
 
Dağınıq  skleroz  sinir  sistemini  xroniki  mielinsisləşmə  xəstəliklərindəndir.  Bəzən  buna  çoxlu 
skleroz,  bəzən  də  düyünlər  sklerozu  deyilir.  Xəstəlik  remissiyalarla  cərəyan  edən  MSS  –  də  çox 
məhəlli pozğunluqlar yaradır. İlk növbədə piramid və beyincik yolları pozulur.  
Etiologiyası:  tam  aydın  olmasa  da,  hazırda  neyroallergik,  infeksion,  toksiki  təsirlərdən  baş 
verdiyini  qeyd  edirlər.  Xəstəliyin  ilkin  dövürlərində  virus  infeksiyası  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Autoallergik reaksiyası nəticəsində sinir liflərinin mielin qişası pozulur, sonralar iltihabi proseslər baş 
verir.  Sinir  toxumasında  mikronekrozlar  əmələ  gəlir.  Dağılmış  mielin  bərpa  olunduqda  pozulmuş 
funksiyalar da bərpa olunur. Bununla da xəstəliyin remissiyalarala cərəyan etməsi aydınlaşır. Xəstəlik 
ən çox cavan, 20-30 yaşlarda təsdüf edilir.  
Klinikası:  əlamətələri  müxtəlifdir.  Xəstəliyin  əvvəlində  tədruicən,  hərdən  isə  birdən  –  birə 
yorğunluq,  ayaqlarda  keyimə,  əllərin  titrəməsi  müşahidə  olunur.  Burun-  barmaq  sınağı  müsbət  olur. 
Aşağı ətraflarda spastik paraparez inkişaf edir. Vətər refleksləri yüksəlir. Patoloji reflekslər (Babinski, 
Rossolimo) meydana çıxır. Parez dərinləşib  iflicə keçəndə xəstə gəzə bilmir. Beyincik  əlamətlərində 
nistaqm, hecavi nitq, intension titrəmə, sərxoşabənzər ataktik yeriş müşahidə olunur. Bəzən diurez və 
defekasiya aktı pozulur. Xəstəlik əlilliyə səbəb olur. 
Müalicəsi: 1 ay müddətində 40-80 mq prednizalon və onun analoqları sutkada 2 dəfə olmaqla, 1 
ml nikotin  turşusu, 0,5-1 ml prozerin, 1 ml 1%-li  qalantamin,  B qrup vitaminləri, aloe, serebrolizin, 
ATF,  askorbin  turşusu,  rutin  təyin  edilir.  Spastik  əlamətlər  olduqda  midokalm  0,05  qr  gündə  3  dəfə 
verilir.  Autohemoterapiya,  qammaqlobulin,  fizioterapevtik  üsullardan  isə  UBŞ  elektroforez,  eyni 
zamanda massaj və müalicəvi gimnastika təyin edilir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 34
 
 
MÖVZU 4 
 
BAġ BEYĠN QAN –DAMAR XƏSTƏLĠKLƏRĠ. HEMORAGGĠK ĠNSULT, 
KEÇĠB –GEDƏN BAġ BEYĠN QAN DÖVRANI POZĞUNLUQLARI, 
SUBARAXNOĠDAL QANAXMA, ĠġEMĠK ĠNSULT.  
 
Beyin  qan-damar  xəstəlikləri  sinir  sisteminin  geniş  yayılmış  xəstəliklərindəndir.  Son  zamanlar 
cavan və yaşlılar arasında tez-tez təsadüf edilir. Beyin qan-damar pozğunluqları kəskin və xroniki ola 
bilir. Kəskin beyin qan-damar pozğunluqları keçib gedən və sabit insultlara ayrıd edilir. 
Keçib  gedən  beyin  qan  dövranı  pozğunluğu kəskin qan dövranı pozğunluğu nəticəsində baş 
verən  bir  sıra  məhəlli  simptomlar  bir  sutka  ərzində  iz  buraxmadan  çəkilib  gedərsə,  buna  beyin  qan 
dövranının keçib  gedən pozğunluğu deyilir. Bu  pozğunluğun əsasını beyin damarlarının  yerli,  yaxud 
ümumi sıxılması, beyin toxumasının işemiyası və qanın fiziki və kimyəvi tərkibinin dəyişikliyi təşkil 
edir.  Xəstəlik  damarların  aterosklerozu,  arterial  hiper  və  hipotoniya,  boyun  fəqərələrindəki 
osteoxondroz,  magistral  qan  damarlarının  patologiyası  nəticəsində  baş  verir.  Bəzən  fiziki  və  psixi 
gərginlik də bu xəstəliyi törədə bilər. Beyinin keçib gedən qan dövranı pozğunluğu ümumi və məhəlli 
böhrana səbəb ola bilər. Ümumi və məhəlli böhranı baş verir. Ümumi beyin böhranı zamanı başağrısı, 
baş  gicəllənmə,  başda  səs-küy,  ürəkbulanma,  qusma,  dərinin  avazıması,  yaxud  qızarması,  nəbzin 
zəifləməsi  və  ya  gərginləşməsi,  arterial  təzyiqin  artıb-  azalması,  qısamüddətli  huşun  qaralması  olur. 
Məhəlli böhran zamanı tez kecib gedən iflic, parez əlamətləri, afaziya, paresteziyalar, beyin sinirlərinin 
pozğunluğu və s. baş verə bilər. Bütün bunlar heç bir iz buraxmadan tez keçib gedir.  
Müalicəsi: yataq rejimi saxlamaq, böhranın səbəbini aradan qaldırmaq və simptomatik müalicə 
aparmaq lazımdır.  
Hipertoniya zamanı vena daxilinə 40%-li qlükoza ilə 2%-li 
2  ml  papaverin,  gündə  1-2  dəfə  dibazol,  əzələ  daxilinə  1  ml 
0,5%devinkan  vurmaq  olar.  Beyində  qan  azlığı  zamanı  və  qan 
təzyiqi  aşağı  olanda  kamfora,  kordiamin,  kofein  vurulmalıdır, 
vena  daxilinə  20  ml  40%-li  qlükoza,  0,5  %-li  mezaton,  qlükoza 
ilə0, 25 ml korqlükon təyin edilir.  
Beyinin hemorragik insultu (beyinə qanaxma) İnsult latın 
sözüdür,  tərcüməsi  zərbə  deməkdir.  Hemorragik  insult  çox  vaxt 
hipertoniya  xəstəliyi  və  yaxud  onun  aterosklerozla  birlikdə, 
anevrizmanın  partlaması  və  bir  sıra  qan  xəstəlikləri  nəticəsində 
inkişaf edir. beynə qanaxma damarların partlaması və diapedezlə 
əlaqədar olur.  
Klinikası:  Hemorragik  insultun  2  dövrü  aid  edilir:  1) 
apoplektik dövr 2) məhəlli əlamətləri dövrü. Bu dövrlər arasında 
qəti  hüdud  qoymaq  olmaz.  Apoplektik  insult  adətən  beyinə 
qanaxma gündüz emosional  və  fiziki gərginlik  zamanı baş verir. 
Xəstə  başına  sanki  küt  bir  alətlə  zərbə  vurulduğunu  hiss  edir, 
müvazinətini  itirib  yıxılır. Odur ki, xəstəliyə”beyin  zərbəsi”adını 
verənlər  də  olmuşdur.  Xəstə  huşunu  itirir  və  çox  vaxt  koma  ilə 
nəticələnir.  Xəstələrdə  ürəkbulanma,  qusma  olur,  üzünün  rəngi 
tünd  qırmızı,  nəbzi  yavaş  və  gərgin,  tənəffüsü  dərin  və  xırıltılı 
olur.  Bir  sutkadan  sonra  bədənin  hərarəti  37,5-38,0
0
C–yə  qədər 
yüksəlir. Xəstənin bütün əzələləri boşalır, ağzı açıq qalır, başı və 
gözləri bir tərəfə çevrilmiş olur. Xəstənin əllərini qaldırıb buraxan 
kimi dərhal “cansız”surətdə yatağına düşür. Bu dövrdə bütün dəri, 
vətər,  korneal,  bəbək  refleksləri  sönür,  heç  bir  qıcığa  reaksiya 
vermir.  Sfinktorlar  boşalır,  xəstə  sidik  saxlaya  bilmir,  bəzən  isə 
nəcis ifraz edə bilmir. Koma halı bir sutka davam edə bilər, belə 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 35
 
 
hallarda  xəstə  adətən  ölür.  Məhəlli  əlamətlər  dövründə  həm  qnaxma  nahiyyəsinin,  həm  də  ondan 
uzaqda yerləşmiş nahiyyələrin verdiyi əlamətlər meydana çıxır. Adətən bu əlamətlər dərin olub, uzun 
müddət qalır. Hemorragik insult çox zaman beynin daxili kapsulunu və qabıqaltı düyünlər nahiyyəsini 
tutduğu üçün xəstədə “kapsulyar hemiplegiya”sindromu baş verir.  
İflicə  düçar  olmuş  ətraflarda  get-gedə  əzələ  tonusu  artır.  Xəstə  xüsusi  vəziyyət  alır:  qolu 
yarımçıq  bükülür,  qıçı  isə  açılır.  Buna  Vernike-Mann  vəziyyəti  deyilir.  Vətər,  sümüküstü  reflekslər 
yüksəlir, patoloji reflekslər meydana çıxır, sinkineziyalar (müştərək hərəkətlər) olur. Proses beynin sol 
yarımkürəsində olduqda sağ ətrafların iflici ilə yanaşı afaziya müşahidə olunur. Daxili kapsulun arxa 
bud  nahiyyəsində  hərəkət  və  hissiyyat  yolları  bir-birinə  yaxın  yerləşdiyi  üçün  iflic  tərəfdən 
hemihipestiziya  və  hemianopsiya  müşühidə 
edilir.  İtmiş  funksiyalar  get-gedə  bərpa  olmağa 
başlayır.  İlk  növbədə  aşağı  ətraflar  canlanır, 
xəstə  çətinliklə  yeriməyə  başlayır,  ayağı  bir 
qədər 
bayıra 
çevrilir, 
yeridiyi 
zaman 
barmaqlarının ucu döşəməyə toxunur, dizi yaxşı 
bükülmür,  hər  dəfə  ayağını  irəli  atarkən,  ayağı 
yarımdairə  cızır.  Bəzən  itmiş  funksiyalar  yaxşı 
bərpa  ola  bilmir,  əzələ  tonusu  artdığı  üçün 
xəstənin ətrafında kontraktura yaranır. Qanaxma 
beyin  kötüyünü  tutursa,  beyin  sinirlərinin 
nüvələri və aparıcı yollar pozulur.  
Nəticədə  alternik  sindrom  meydana  çıxır. 
Yəni,  qanaxma  tərəfdə  beyin  sinirlərinin 
pozğunluğu,  əks  tərəfdə  isə  iflic  baş  verir.  Belə 
xəstələrdə  ürək-damar  sistemi  və  tənəffüs 
fəaliyyəti  pozulur.  Beyinciyə  qanaxma  olduqda 
nistaqm,  baş  gicəllənmə,  qusma,  ənsə  nahiyyəsi 
və  boyunda  şiddətli  ağrı,  ataksiya,  əzələlərdə 
hipotoniya, dizartriya müşahidə olunur.  
 
Subaraxnoidal qanaxma 
 
  Qişalar arasına qanaxma hər bir  yaşda ola bilər,  lakin 50  yaşına kimi  daha çox təsadüf edilir. 
Hipertoniya  xəstəliyi,  beyin  damarlarının  anevrizmi,  aterosklerozu  və  bir  sıra  digər  səbəblər  qişalar 
arasına qanaxma törədə bilər. Xəstəlik birdən-birə şiddətli baş ağrıları ilə başlayır, ümumi narahatlıq 
və  psixomotor  həyəcanlanma  olur,  Kerninq,  Brudzinski  simptomları  müsbət  olur,  ənsə  və  boyun 
əzələləri gərginləşir. Hərarət yüksəlir, beyin-onurğa beyin mayesi qanlı olur. Xəstənin huşu itmir. Çox 
ağır hallarda sopor və koma ola bilər. Adətən, məhəlli simptomlar olmur. Bəzən  yüngül parez. gözü 
hərəkət etdirən sinirlərin pozulması nəticəsində diplopiya və çəpgözlülük ola bilər. 
  Beynin  iĢemik  insultu,  beynin  infarktı.  Beynin  işemik  insultunu  törədən  səbəbləri  nəzərə 
alaraq  üç  əsas  forması  ayırd  edilir:  tromboz,  emboliya  və  damar  çatışmazlığı  nəticəsində  baş  verən 
işemik insult. Tromboz və emboliya damarın içərisini tamamilə tutduğu üçün trombozlu işemik insult 
yaranır.  Damar  çatışmazlığı  nəticəsində  beyin  qanla  lazımınca  təchiz  oluna  bilmədiyi  üçün 
yumşalmağa başlayır, buna trombozsuz insult deyilir. İşemik insult yuxarıda qeyd edilən səbəblərdən 
başqa  hipotoniya,  miokardiodistrofiya,  miokard  infarktı,  qanın  laxtalanmasının  sürətlənməsi 
nəticəsində meydana çıxa bilər. Bu xəstəlik yaşlı şəxslərdə çox təsadüf olunur və tədricən inkişaf edir. 
Belə insult bir-neçə saatdan bir neçə günə qədər davam edir. Çox zaman gecə yuxuda ikən baş verir. 
Xəstə ayıldıqda bir tərəfinin iflic olduğunu başa düşür. Bəzən insultda bir neçə gün ya bir həftə əvvəl 
xəstə  özündə  bəzi  əlamətlər  baş  ağrısı,  baş  gicəllənmə,  ümumi  zəiflik,  gözlərinə  qaranlıq  çökməsi, 
arabir ətraflarda keylik, gizilti hiss edir. Çox vaxt onlar buna heç bir əhəmiyyət vermirlər. İşemik insult 
baş verən zaman xəstənin huşu itmir, şiddətli baş ağrısı olmur, üzünün dərisi avazıyır, arterial təzyiq 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 36
 
 
enir, nəbz zəifləyir, hərarət normal olur. Bəzən kəskin dövrdə xəstə özünün ağır vəziyyətini dərk etmir, 
qalxmağa  çalışır,  ətraflarının  iflic  olduğunu  ona  başa  salmaq  olmur.  İflic  olmuş  ətraflarda  Babinski 
simptomu  müsbət  olur.  Vətər  refleksləri  zəifləyir,  əzələ  tonusu  azalır,  trofik  dəyişikliklər  olur.  Get-
gedə  ətraflarda  spastik  iflic  əlamətləri  artır.  Patoloji  reflekslər  aydın  görünür.  Emboliya  qəfildən  baş 
verir. birinci əlaməti bir ətrafın və ya bədənin bir tərəfinin qıcolmasıdır. Əsasən cavanlarda, revmatizm, 
endokardit  olan  xəstələrdə  inkişaf  edir.  Arterial  təzyiq,  hərarət  normal  olur.  Hemi  və  ya  monoparez 
olur.  
Ön beyin arteriyası hövzəsində iĢemiya 
 
Bu  damarın  qidalandırdığı  sahədə  baş  verən  yumşalma  aşağı  ətrafda  dərin  iflicə  səbəb  olur. 
Sümüküstü  və  vətər  refleksləri  yüksəlir,  əzələ  tonusu  itir.  Ən  mühüm  əlaməti  psixi  pozğunluqlardır. 
Xəstə yersiz şit zarafatlar edir, euforiya olur, özünü saxlaya bilmir və xəstələr sidik buraxır, nəcis ifraz 
edir. Çox vaxt tutma refleksi olur. 
Orta beyin arteriyası hövzəsində iĢemiya. Bu damarın qidalandırdığı sahədə baş verən infarkt 
müxtəlif  hərəki,  hissi  pozğunluqlarla,  beyin  qabığına  aid  simptomlarla  müşayiət  olunur.  Əsas 
əlamətləri  hemiparez,  hemiplegiya  olur,  sümüküstü  və  vətər  refleksləri  yüksəlir.  dəri  refleksləri 
zəifləyir.  Xəstəliyin  klinikası  zədələnmənin  lokalizasiyasından  asılıdır:  böyük  beynin  sol 
yarımkürəsində yerləşərsə afaziya, sağ yarımkürədə olarsa hissiyyatın pozulmaları maşahidə olunur.  
 
Yuxu arteriyası hövzəsində iĢemiya.
 
 
Əgər  yuxu  arteriyası  kəllə  boşluğuna  daxil  olmamış  tutularsa  beynin  infarktı  olmaya  da  bilər, 
ona  görə  ki,  əks  tərəfin  müvafiq  arteriyalarının  köməyi  ilə  kollaterial  qan  dövranı  yaranır.  Yuxu 
arteriyası  kəllə  boşluğuna  daxil  olandan  sonra  tutularsa,  bu  zaman  huşun,  vital  funksiyaların 
pozulmaları müşahidə olunur.  
Müalicəsi: Dərhal başlanmalıdır: Birinci mərhələdə hələ insultun xarakteri müəyyən edilməmiş 
differensə olunmamış müalicə aparılır. Bu müalicənin məqsədi həyati funksiyaların bərpa olunmasıdır. 
Kəskin  dövrdə  xəstəyə  sakitlik  lazımdır.  Onu  çarpayıya  uzadıb,  başını  qaldırmaq  lazımdır.  otağın 
havası  tez-tez  dəyişilməlidir.  İnsultun  xarakterindən  asılı  olmayaraq  xəstəyə  vena  daxilinə  10  ml 
qlükoza  ilə  10  ml  2,4%  eufillin  vurulur.  Bu  damarların  spazmını  götürür,  beyin  toxumasının  şişini 
azaldır,  kolletaral  qan  dövranını  gücləndirir.  Ağız  boşluğu  selikdən  təmizlənir.  Ürək  fəaliyyətini 
normallaşdırmaq  üçün  vena  daxilinə  yavaş-yavaş  0,25-1,0  ml  strofantin  və  ya  korqlükon  vurulrur. 
Beyin ödemində kaliumun miqdarını qaldırmaq üçün vena daxilinə sidikqovucu, 50 ml 4%-li kalium 
xlorid və ya 10, 0ml panangin vurulur. Bundan sonrakı müalicə insultun xarakterindən aslıdır.  
Hemorragik  insultda:  Qan  təzyiqinin  yüksəkliyinə,  nəbzin  gərginliyinə,  üzün  dərisinə  nəzər 
yetirib ayaqlara isitqac qoymaq lazımdır. 100-300 ml qan buraxmaq olar. Xəstənin başına buz qoymaq 
və  bir  neçə  saat  saxlamaq  daha  münasibdir.  Hər  1-2  saatdan  bir  buzu  götürmək  lazımdır.  Arterial 
təzyiq  yüksək  olduqda  1-2,5  ml  1%-li  dibazol,  dopegit  təyin  edilir.  Koaqulyantlardan  vitamin  K 
(vikasol, kalsium qlükonat) verilir. Çox vaxt vena daxilinə damcı yolu ilə 2,0 ml 2,5 % aminazin, 2,0 
ml  1%-li  dimedrol.  0,5  ml  nokokain,  300  ml  10%-li  qlükoza  yeridilir.  Bu  qarışığı  tətbiq  etdikdə 
kollapsa qarşı ehtiyatlı olmaq, arterial təzyiqə nəzarət etmək lazımdır. 
ĠĢemik  insultda:  Əzələ  daxilinə  2  ml  15%  komplamin,  fibrinolizin,  streptokinaza  verilir, 
bunlarla  trombositləri  əridirlər.  Antikoaqulyantlardan  heparin,  sinkumar  verilir:  heparin  10000  V 
gündə  4-6  dəfə,  3  gün  vena  və  ya  əzələ  daxilinə.  Bu  zaman  qanın  laxtalanmasına  nəzarət  etmək 
lazımdır.  Üç  gündən  sonra  dolayı  yolla  təsir  göstərən  preparatlardan:  30  mq  fenilin,  gündə  3  mq 
sinkumar istifadə edilir.  
 
MƏDƏCĠKLƏR ĠÇƏRĠSĠNƏ QANAXMA 
 
Beyinə qanaxmanın ən ağır formasıdır. Mədəciyə qanaxma nəticəsində xəstə təqribən 2-3 sutka 
ərzində tələf olur. İlk növbədə, xəstənin huşu itir, koma halı başlayır, tənəffüs pozularaq xırıltılı olur. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 37
 
 
Çeyn-Stoks  şəklini  alır.  Nəbz  gərgin  və  tez-tez  vurur,  xəstənin  üzü  qırmızıya  çalır,  göy  rəng  alır, 
hərarəti  39-40  dərəcəyə  çatır,  titrətmə  başlayır,  beyin-onurğa  onurğa  beyin  mayesi  qanlı  olur. 
Mədəciklərə  qanaxmada  ümumi  simptomlar  məhəlli  simptomlardan  üstündür.  Bəzən  xəstədə 
hemiparez,  anizokoriya,  bəbəklərin  işığa  reaksiyasının  sönməsi  kimi  hallar  baş  verir.  Xəstəliyin  ən 
mühüm  simptomu  hormotoniya  əlamətidir.  Bu  zaman  əzələlərdə  tutma  şəkilli  tonik  gərginlik  əzələ 
hipotoniyası ilə əvəz olunur.  
 
AġAĞI BEYĠN ARTERĠYASI HOVUZUNDA ĠġEMĠYA 
(VALLENBERQ-ZAXARÇENKO SĠNDROMU)  
 
Aşağı  arxa beyincik arteriyasının trombozu insult  şəklində başlayır.  Lakin xəstənin  huşu itmir. 
Şiddətli  baş gicəllənmə  olur, müvazinəti pozulur, qusur, hıçqırır və zəif  düşür. Bu vəziyyət  bir neçə 
saat  davam  edir,  Patogenezi-onurğa  arteriyasının,  yaxud  ondan  ayrılmış  aşağı  arxa  beyincik 
arteriyasının aterosklerozu, sifilitik endoarterit və revmavaskulit mühüm rol oynayır.  
Klinikası-xəstə udquna bilmir, çətin danışır (disfagiya, dazartriya) . İlk saatlar boğazından heç 
nə  keçmir,  yumşaq  damaq  və  səs  telləri  hərəkətdən  qalır,  həmin  tərəfdə  Horner  sindromu  meydana 
çıxır,  bu  zaman  bir  sıra  vestibulyar-beyincik  əlamətləri  baş  verir  (nistaqm,  müvazinət  pozğunluğu, 
barmaq-burun, diz-daban üsullarının müsbət olması və s). 
Bədənin əks tərəfində ağrı və hərarət hissiyyatı itir. Üzdə hissiyyat hər iki tərəfdə itə bilər, lakin 
çox zaman bir tərəfli hiassiyyat pozğunluğu olur. nadir hallarda üzdə hissiyyat qalır. Əsas əlamətlərdən 
biri  patoloji  xəstə  tərəfdə  başağrısıdır.  Bütün  bu  əlamətlər  birlikdə  Vallenberq  Zaxarçenko  sindromu 
adlanır.  Həmin  sindrom  yalnız  damarın  trombozunda  meydana  çıxır.  Əgər  burada  qanaxma  olarsa 
xəstə tez tələf olur.  
 
VERTEBRO-BAZĠLYAR ÇATIġMAMAZLIQ 
 
Bu xəstəlik çox vaxt boyun osteoxandrozunda baş verir. Belə ki, patoloji halda olan fəqərəarası 
disk,  fəqərələrin  cisimi,  bitişmşlər  arasındakı  osteofit  onurğa  arteriyasını  sıxır,  bu  da  öz  növbəsində 
vertebro-bazilyar çatışmazlıq törədir. 
Xəstəliyin  əlamətləri  sistemli  baş  gicəllənmə,  yerişin  sərbəst  olmaması,  qulaqlarda  səs.  gözdə 
ikiiləşmə,  ənsə  və  boyunun  arxa  səthində  ağrı,  qısamüddətli  hemianopsiyadan  ibarətdir.  Bəzən  xəstə 
qəflətən  başını  kəskin  surətdə  geri  çevirdikdə  (çox  vaxt  yuxu  arteriyalarında  skleroz  olduqda)  bir 
anllığa huşunu itirir, ətraflarında əzələ tonusu azaldığı üçün o, hətta yıxıla bilər. Obyektiv müayinədə 
nistaqm,  yüngül ataksiya, zəif eşitmə, reflekslərin yüksəlməsi,  yüngül dizartriya. skotoma, fotopsiya, 
tetraparez halları müşahidə olunur.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 38
 
 
MÖVZU 5 
 
MƏRKƏZĠ SĠNĠR SĠSTEMĠNĠN ġĠġLƏRĠ 
 
Beyin  şişləri  müxtəlif  olur.  Onlar  beyin  toxumasından, 
qişalardan və qan damarlarından inkişaf edə bilər. Ən çox 20-
40  yaşlar  arasında  müşahidə  olunur.  Kişilər  arasında  isə  daha 
çox  yayılmışdır.  beyin  şişləri  birincili  və  ikincili  olmaqla,  xoş 
və bədxassəli şişlər ayırd edilir. Qliyadan inkişaf edən şişlərə -
qlioma, beyin qişasından inkişaf edən şişlərə-meninqioma, sinir 
qişasından  inkişaf  edən  şişlərə  isə-nevrinoma  deyilir.  Şişlər 
beyin daxilində -intraserabral və beyin xaricində-ekstraserebral 
yerləşə  bilər.  Beyində  şişin  inkişafı  ilə  əlaqədar  olaraq  beyin, 
onurğa  beyin  mayesi  həddən  artıq  ifraz  edilərək  mədəciklərə 
toplanır, mayenin cərəyanı pozulur, qan damarları sıxılaraq qan 
dövranını  çətinləşdirir.  Bütün  bunlar  beynin  şişib  üflənməsinə 
və  kəllədaxili  təzyiqin  artmasına  səbəb  olur.  Bəzən  şişəbənzər 
törəmələrə (kista, tuberkuloma və s) təsadüf edilir. Beyin şişləri 
ümumi  beyin,  yerli  və  uzaq  əlamətləri  yaradır.  Ümumi  beyin 
əlamətlərinə  baş  ağrısı,  baş  gicəllənmə,  ürəkbulanma,  qusma, 
ruhi düşkünlük, huşun qaralması və epileptik çırpıntılar aiddir. 
Baş  ağrısı  beyin  qişalarının  qıcıqlanması  nəticəsində  meydana 
çıxır və küt, dəlici, lükküldəyici xarakter daşıyır. Gecə və sübhə 
yaxın  daha  da  şiddətlənir.  Qusma  yeməklə  əlaqədar  olmur, 
başağrısı  şiddətləndikdə,  qusma  daha  da  şiddətlənir.  Kəllədaxili  təzyiqin  artması  başgicəllənməsinə 
səbəb  olur.  Bununla  yanaşı  huşun  qaralması,  yaddaşın  pozulması,  xəstənin  rəftarının  dəyişməsi 
müşahidə olunur.  
 
Alın payının ĢiĢi 
 
Yaşlılarda uşaqlara nisbətən iki dəfə çox təsadüf edilir. Bu 
şişin klinik əlamətlərindən “alın psixikasını” qeyd etkək lazımdır. 
Belə  xəstə  özünü  apara  bilmir,  şit  zarafatlar,  yersiz  hərəkətlər 
edir, bəzən eyforiya halında olur, alın ataksiyası  meydana çıxır, 
əzələ tonusu zəifləmir. Xəstədə motor afaziya, astaziya-abaziya, 
tutma refleksi müşühidə olunur, başın və gözün eyni vaxtda yana 
hərəkəti  çətinləşir,  epileptik  çırpıntılar  olur,  monohemiparez 
meydana  çıxır,  vətər  və  sümüküstü  reflekslər  yüksəlir,  patoloji 
reflekslər  olur,  hiposmiya-qoxubilmə  qabiliyyətinin  azalması 
müşahidə oluna bilər, göz dibində durğunluq, şiş olan tərəfdə isə 
görmə siniri məməciyinin birincili atrofiyası baş verir.