Fermentlarni mikrobiologik sintez yo’li bilan ajratib olish

Fermentlar produsentlarini muhitning yuza qismida o’stirish. Yuza qismida o’stirish uslubida produsentni o’stirish produsentni qattiq namlangan oziqa muhiti yuzasida amalga oshiriladi. Bunda mitselliy qattiq zarrachalarni to’liq o’rab oladi va ular bilan barqaror birikkan bo’ladi hamda produsent nafas olish uchun havo kislorodidan foydalanganligi sababli oziqa muhiti yupqa va yumshoq bo’lishi talab qilinadi. Bu narsa o’z navbatida yumshoq muhitni havo bilan kontaktini ta’minlash uchun yuzaning katta bo’lishiga erishishni talab qiladi va bunda mexanizatsiyani qo’llash qiyinlashib,qo’l mehnatini ko’p qo’llanishi lozim bo’ladi hamda shu sababli bu narsa harajatni oshishiga olib keladi. Masalan, ikki kun davomida bug’doy kepagida o’stirib 1 t mog’or zamburug’lari produsentini ishlab chiqarish uchun zavod 1000 dan ziyod kyuvetalarda zamburug’ning konidiyalarini oziqa muhitiga yupqa qilib yoyib chiqish talab qilinadi. Yuvish, sterilizatsiya, kyuvetalarni sex ichi bo’ylab ko’chirish, ularni to’ldirish va bo’shatish ishlari mexanizatsiyadan foydalanishning cheklanganligini hamda muayyan uslubning qiyin ekanligini ko’rsatadi. Sanoat ishlab chiqarishi uchun produsentni o’stirish odatda noaseptik sharoitda olib boriladi, lekin muhitning o’zi va kyuvetalar boshida ishonchli tarzda sterilizatsiyalangan bo’lishi lozim. Yuza qismida o’stirishning ijobiy jihatlari ham bor, ulardan eng muhimi-oziqa muhiti massa birligiga nisbatan ajratib olinadigan ferment konsentratsiyasini foydali chiqimini yuqori bo’lishidir. Masalan, spirt ishlab chiqarishda 100 kg kraxmalni shakarga aylantirish uchun 5 kg mog’or zamburug’i mahsuloti kerak bo’ladi. Bundan tashqari yuza qismi uslubida tayyorlangan materialni tez va nisbatan oson quritish, uni tovar mahsuloti holatiga osongina keltirish va tashish mumkin. Bu uslubning yana bir ijobiy jihati chuqur o’stirish uslubidagiga nisbatan elektroenergiyaning kam sarflanishi hisoblanadi. 10-Rasmda yuza qismida o’stirish uslubining texnologik tamoyili keltirilgan.
Ekish materiali. Yuza qismda o’stirish uslubi uchun foydalaniladigan material qattiq oziqa muhitida olingan sporali material yoki chuqur o’stirish yo’li bilan tayyorlangan produsentning miselial massasi tarzida bo’lishi mumkin. Ekish materiali mikroorganizmlarni doimo miqdoriy jihatdan osha borishini hisobga olib uch yoki to’rt bosqichda amalga oshiriladi.
Ilk bor agarlashtirilgan qattiq muhitda bo’lgan produsentni 1-1,5 g namlangan kepak solingan probirkaga ko’chiriladi. O’stirishni termostatda kuchli spora hosil bo’lish davrigacha muddatda amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda produsentni o’sha muhitda, lekin kolbada100 g steril namlangan bug’doy kepagidan foydalanib o’stiriladi. Uchinchi bosqichda ham xuddi shu yo’sinda ish yuritiladi, lekin bu ishni yanada kattaroq idishda va 500 g oziqa muhitida amalga oshiriladi.
To’rtinchi eng so’nggi bosqichda o’stirishni ekish kyuvetalarida yuqorida keltirilgan texnologik tamoyilga muvolfiq tarzda amalga oshiriladi. Ekish materialini namligini 10-12 % gacha quritib, germetik tarzda qadoqlash yo’li bilan uzoqroq muddatda saqlash ham mumkin bo’ladi.
Oziqa muhitini tayyorlash. Har qanday qattiq oziqa va o’sish moddalarini asosi sifatida bug’doy kepagi xizmat qiladi. Namlangan holda bug’doy kepagi muhitning talab darajasidagi tuzilmasini hosil qiladi. Ba’zi fermentlar faolligini oshirish uchun bug’doy kepagiga yana pektin va sellyulozaga boy mahsulot sifatida lavlagi turpi, oqsilni miqdorini oshirish va proteinazani induksiyalash uchun soya shroti, yoki lipazani induksiyalash uchun kraxmal bilan boyitilgan pivo sanoati koldiqlari qo’shiladi. Kepak tarkibiga o’simlik qoldiqlari-arpa yoki guruch to’poni, somon, makkajo’xori so’tasi va yog’och qipig’ini qo’shish muhit tuzilmasini yaxshilaydi. Bu



4-Rasm. Mikroorganizmlarni yuza qismda o’stirish uslubining texnologik tamoyili sxemasi (I.M.Gracheva).
Bunda: 1-sepiluvchi komponentlarni pnevmotransporti; 2-bunkerlar; 3-aralashtirgich; 4-shnek; 5-kepak pnevmotransporti; 6-ajralib chiqadigan gazlarni tozalash siklonlari; 7-ventilyator (shamollatkich); 8-kepak dozatori; 9-sepiluvchi komponentlarni sterilizatori; 10-suv stelizatori; 11- issiqlik almashtirgichi; 12-steril suvni o’lchagichi; 13-dozator; 14-konsentrlangan xlorid kislotali idish; 15-suyultirilgan xlorid kislota o’lchagichi; 16-ekish suspenziyasini idishi; 17-stol; 18-ichiga oziqa muhiti solinishi lozim bo’lgan kyuveta; 19-kyuvetalarni ko’chirilishini ta’minlaydigan harakatchan etajerka; 20-kyuvetalar yig’iladigan kamera; 21-kondensioner; 22-dastlabki tozalashni amalga oshiruvchi filtr; 23-mikrobli ifloslanishni oldini oluvchi filtr; 24-tayyor produsentli etajerka; 25-etajerkalarni yuvish; 26-etajerkalarni sterizasiyalash; 27-kyuvetani bo’shatish; 28-ifloslangan kyuveta; 29-kyuvetani yuvish; 30-toza kyuveta; 31-kyuvetani sterilizatsiyalash kamerasi; 32-steril kyuveta; 33-maydalagich.
qo’shimchalar muhitni uncha boyitmasada, havoni produsent tomonidan o’zlashtirilishini yaxshilaydi. Bu holatda muhitga yana qo’shimcha ravishda mineral azot va fosfor, shuningdek organik moddalarga boy mahsulotlar, masalan: kartoshka shirasi bilan ishlov berilgan bug’doy maysalari, makkajo’xori ekstrakti kiritilsa samarasi yanada yaxshiroq bo’ladi.