Fesil-12. indd

Resurslara çıxışın ədalətsiz qiyməti. Xüsusilə neft və qaz kimi faydalı 

qazıntıların hasilatı külli miqdarda sərmayə qoyuluşunu tələb edən və get-gedə 

daha da mürəkkəbləşən texnoloji prosesdən ibarətdir. Buna görə də ölkələrin 

resurslarına  malik  olan  hökumətlər  və  təbii  resursların  əldə  edilməsinə  son 

dərəcə maraq göstərən və iri maliyyə vəsaitlərinə malik olan, habelə iqtisa-

diyyatın bu sektorunda böyük iş təcrübəsi olan səriştəli beynəlxalq transmilli 

şirkətlər arasında əməkdaşlığın aparılması tələb olunur. Lakin təbii resursların 

hasilatı ilə məşğul olan şirkətlər (bir qayda olaraq, əcnəbi şirkətlər) və təbii 

resursların sahibi olan ölkələr arasında maraqların qaçılmaz ziddiyyəti möv-

cud olur: birincilər öz ödənişlərini minimal səviyyəyə salmaq arzusundadır, 

ikincilərə isə onları maksimuma yüksəltmək lazımdır

14

. Bir çox hallarda bu, 

belə bir qeyri-standart vəziyyətin yaranmasına gətirir; təsəvvür edin: alıcı – 

beynəlxalq neft şirkətidir və əslində satılan məhsulun dəyərini daha yaxşı bi-

lir və satıcı – zəngin resurslara malik ölkənin hökumətidir. Belə olan halda, 

şirkətlər  hökumətlər  ilə  müqayisədə  daha  çox  güclü  danışıqlar  mövqeyində 

olmaq məcburiyyətinə düşürlər. “Qəbul edən ölkə” ciddi problem ilə rastlaşır: 

o, beynəlxalq korporasiyalar ilə ümumi dil taparaq razılaşma əldə etməlidir 

və nəticədə nisbətən az-çox ədalətli saziş imzalanmalıdır. Əlbəttə ki, lazımi 

təcrübəyə və kifayət qədər maliyyə vəsaitlərinə malik olan bir neçə korpora-

siyanın mövcud olduğu hallarda onlar arasında rəqabət yaranır ki, bu da öz 

növbəsində  eskpertiza  ilə  bağlı  rentanın  azalması  və  ya  tam  götürülməsinə 

gətirib çıxarır; bu isə təbii resurslar ilə zəngin olan ölkəyə öz resurslarının ba-

zar qiymətinin daha əhəmiyyətli payını əldə etməyə imkan verir. Amma təbii 

resurslara malik olan ölkələr həmişə belə rəqabətin yaranmasına bel bağlaya 

bilməzlər

15

.