Fesil-12. indd

12.2. Resurslar ilə təminat: təbiətin lənəti, yoxsa xeyir-duası?  

Neft və qaz kimi faydalı qazıntıların yeni yataqlarının tapılması insanlarda 

bir qayda olaraq varlanma və iqtisadi artım haqqında optimist ümidlərə səbəb 

olur, lakin təcrübə onu göstərir ki, çox zaman belə sərvətlər balanslı və davamlı 

inkişaf üçün imkanlar deyil, problemlər yaradır.  Nə qədər paradoksal görünsə 

də, uzunmüddətli perspektivdə zəngin təbii resurslara malik olan ölkələrin artım 

göstəriciləri adətən adambaşına düşən gəlirlərin ilkin səviyyəsinə görə oxşar olan 

kasıb ölkələrə nisbətən daha pis vəziyyətdə olur. Bu mövzu ilə əlaqədar səngimək 

bilməyən mübahisələrə baxmayaraq, hal-hazırda iqtisadi artım problemləri haq-

qında ölkələrarası müqayisəli tədqiqatların nəticələrinə əsaslanan bir konsensus 

formalaşır:  zəngin  resurslara  malik  olan  ölkələr  kasıb  ölkələr  ilə  müqayisədə 

daha az müvəffəqiyyətlə inkişaf edirlər

9

.

Təbii resursların hər hansı ölkənin üstünlüyündən çox “lənəti” olması haq-

qında  fikirlər  hələ  XX  əsrin  80-ci  illərində  yaranmağa  başlamışdı.  “Resurs 

lənəti” termini ilk dəfə 1993-cü ildə ingilis iqtisadçısı Riçard Auti tərəfindən 

istifadə  edilmişdi

10

.  O  göstərmişdi  ki,  uzunmüddətli  dövr  ərzində  resursla-

rın bolluğu iqtisadi inkişafı stimullaşdırmaq əvəzinə onu ləngidə bilər

11

. “Neft 

embarqosu”nun müəyyən edilməsi və 1974-cü ildə neftin qiymətlərinin kəskin 

artmasından etibarən iki onillikdən artıq dövr ərzində xammal ixracatının ən bö-

yük payına malik olan ölkələrin müvafiq payı az olan ölkələr ilə müqayisədə 

daha  ləng  inkişaf  etdikləri  müəyyən  edildi.  Xüsusən,  Neft  İxracatı  Ölkələri 

Təşkilatına (OPEC) daxil olan ölkələrdə adambaşına düşən ÜDM göstəricisi il 

ərzində orta hesabla 1,3% aşağı düşürdü, halbuki digər inkişaf edən ölkələrdə 

eyni göstərici orta hesabla illik 2%-dən də çox artırdı.

Öz  tədqiqatlarında  C.  Saks  və  E.  Uorner  1971-1989-cu  illərin  statistik 

8

 Economic and social survey of Asia and the pacific: Pursuing shared prosperity in an era of 

turbulence and high commodity prices, UNESCAP, 2012.

9 

Сергей Гуриев, Александр Плеханов, Константин Сонин. Экономический механизм 

сырьевой модели развития. Вопросы экономики, №3, 2010.

10

 Auty R. Resource Abundance and Economic Development. Oxford: OUP, 2001.

11

 Qeyd etmək vacibdir ki, “resurs lənəti” iqtisadiyyatın strukturunun iqtisadi artım templərinə 

mənfi təsiridir, iqtisadi inkişafın səviyyəsi deyil. O, iqtisadi artım templərinə mənfi təsirin 

səbəbi kimi təbii resursların mövcudluğuna deyil, milli iqtisadiyyatda onlara üstünlük 

verilməsinə işarə edir.

---

356

məlumatlarına əsasən bu tezisi təsdiq etmişlər: onlar müəyyən etdilər ki, bu dövr 

ərzində xammal ixracatının ən böyük payına malik olan ölkələr müvafiq payın 

az olduğu ölkələr ilə müqayisədə daha ləng inkişaf etmişlər

12

.  Bundan əlavə, 

korrelyasiya əlaqəsi kifayət qədər böyük idi: ixracda resursların payının  10 bənd 

azalması, il ərzində artım templərinin 1 bənd artmasına səbəb olur.