FƏSİl I. HÜNDÜRLÜK. HÜNDÜRLÜYÜN ÖLÇÜLMƏ Üsullari 5 Hündürlüklərin təsnifatı 5

FƏSİL II. RADİOHÜNDÜRLÜKÖLÇƏNİN TƏYİNATI VƏ İŞ PRİNSİPİ

Radar hündürlükölçən, Radiohündürlükölçən və az məsafə radiohündürlükölçəni təyyarədən və ya kosmik gəmidən aşağı yerə, landşafta qədər məsafəni ölçür. Hündürlükölçənin bu tipi ondan aşağı bilavasitə təyyarə ilə relyef arasında məsafəni təmin edir, bundan savayı barometrlik hündürlükölçən də var ki adətən təzyiq dəniz səviyyəsindən ölçülür.

• 
  Prinsipi
  
• 
  Kəşfi
  
• 
  Mülki aviasiyada tətbiqi
  
• 
  Hərbi sahədə tətbiqi
  

2.1. Radar siqnalının emalı

Adından məlum olduğu kimi, radar (radio aşkaretmə və məsafəölçmə) sistemin baza (əsas) prinsiplərinə əsaslanır. Radio dalğalar yerə, landşafta tərəf şüalandırılır və dalğanın qarşıdakı maneəyə dəyib təyyarəyə geri qayıtma vaxtı hesablanılır. Çünki sürət, məsafə və vaxt bir-biri ilə əlaqəli olan əsas kəmiyyətlərdir, səthdən əks etməni təmin edən məsafə radio dalğasının sürəti kimi hesablana bilər və buna görə də məsafəyə sərf edilən vaxtın ölçülməsi ilə təyin olunur.

Alternativ olaraq, Fasiləsiz dalğa radarı Modullaşdırılan Tezlikdən istifadə edilə bilər. Daha böyük tezlik dəyişikliyi sonrakı məsafə diapazonunu uzadır. Bu metod yuxarıda göstərilmiş eyni xərclə daha da yaxşı dəqiqliyə nail ola bilər və tezlik modulyasiyasından istifadə edən radar hündürlükölçənləri sənaye standartıdır.

2.2. Fasiləsiz şüalanmalı (FŞ) RLS-ləri

Fasiləsiz şüalanmalı radarlarda məlum olan sabit tezlikli fasiləsiz radiodalğa ötürülüb sonradan obyektlərdən əks olunaraq qəbul olunur. Hərəkət olduqda əks olunmuş tezliklər ötürülən tezlikdən doppler efektinə baş verməsi səbəbindən dəyişir.

FŞ radarların əsas üstünlüyü odur ki onlar impuls üsulu ilə işləmir və istehsal üçün asandır. Onların minimum və ya maksimum uzaqlıqları yoxdur (lakin maksimum təsir məsafəsi siqnalın gücündən asılıdır). Onların çatışmamazlıqı isə ondan ibarətdir ki, bu cür radarlama zamanı ancaq hərəkətdə olan obyektlər aşkarlanır çünki hərəkətsiz olan hədəflər Doppler effektini yaratmır.

FŞ radarlar sistemləri hündürlükölçənlərdən tutmuş vaxtından əvvəl xəbərdarlıq radarlarında istifadə olunur.

FŞ radarlarında məsafənin ölçülməsi üçün tezlik modulyasiyali fş radarlama texnikasından istifadə olunur. Bu cür sistemlərdə tezlik qəti müəyyən edilmiş qanun üzrə yuxarı qalxıb aşağı düşür. Faktiki tezlik ilə əks olunmuş tezlik ilə fərq dəqiq ölçülərək məsafə hesablanır.

İmpuls radarlamadan fərqli olaraq FŞ radarı elektromaqnit şüalanmanı hər zaman yerinə yetirir. Ənənəvi FŞ radar məsafəni ölçə bilmir çünki bunun ləngimə vaxtını ölçmək üçün bazis yoxdur.



Şəkil 2.1. Hərəkətdə olan vericidən Doppler dəyişikliyi

FŞ radar hədəfin uzaqlığının ani dəyişmə sürətini ölçə bilir. Bu əks olunan siqnalın Doppler dəyişikliyinin birbaşa ölçülməsi hesabına yerinə yetirilir. Doppler dəyişikliyinin səbəbi vericinin, hədəfin və ya hər ikisinin hərəkəti hesabına baş verir. Misal üçün əgər verici yayılma istiqamətində hərəkət edirsə dalğa uzunluğu sürətə mütənasib olaraq azalır. Yayılma sürəti sabit olduğuna görə dalğa uzunluğu qısaldıqda tezlik çoxalmalıdır. Yekun nəticədə tezlik dəyişikliyi Doppler dəyişikliyi adlanır.

Habelə əgər qəbuledici yayılma istiqamətinə əks istiqamətində hərəkət edirsə qəbul olunan tezlikdə artma baş verir. Hərəkət edən hədəf qəbuledici və verici kimi özünü

apardığına görə hər ikisi üçün Doppler dəyişikliyi baş verir.

Şəkil 2.2. Nisbi sürətin görünüş xəttində hesablanması.

Uzaqlığın dəyişmə sürəti məlum olduqda tezlik qaçması:

burada λ original siqnalın dalğa uzunluğudur. Misal üçün X-zolağında (10 GHs) hər 1,6 km/s dəyişiklik üçün FŞ radarda Doppler qaçması 30 Hs bərabərdir.