FƏSİl I. HÜNDÜRLÜK. HÜNDÜRLÜYÜN ÖLÇÜLMƏ Üsullari 5 Hündürlüklərin təsnifatı 5

2.3. Tezlik Modulyasiyalı fasiləsiz şüalanmalı radar

FŞ radar vasitəsi ilə məsafə sürəti əvəzinə tezlik modulyasiyası istifadə olunmaqla məsafədə ölçülə bilər


Ötürücü tezlik

Qəbuledici tezlik


Şəkil 2.3. TMFŞ (Tezlik Modulyasiyalı Fasiləsiz Şüalanmalı) radarının iş prinsipi

TMFŞ radar sistemi ötürülən və qəbul olunan tezliklər arasında Df ani fərqi ölçür. Bu fərq Dt vaxt fərqinə birbaşa olaraq mütənasibdir. Bu andan etibarən məsafə R = cDt/2 düsturu ilə hesablana bilər. Ləngimə vaxtı aşağıdakı kimi təyi oluna bilər:

Burada: f₂ = maksimum tezlik ; f₁ = minimum tezlik ; T = f₁ tezliyindən f₂ tezliyinə qədər keçən vaxt və Df = ötürülən tezlik ilə qəbul olunan tezlik arasında fərq. Tezlik fülən tezlik ilə qəbul olunan tezlik arasında fərqi təyin oluna bilər.Bunu aradan qaldırmaq məqsədi ilə sistem diskriminatordan istifadə edir.

Ötürücü

Qəbuledici

Müqayisə

Çıxış


Şəkil 2.4. TMFŞ (Tezlik Modulyasiyalı Fasiləsiz Şüalanmalı) radarın blok diaqramı

Bu düsturları kombinasiya edərək:

R =T·D·c·f/2·(f₂ - f₁)

Burada Df ötürülən və qəbul olunan tezlik ilə fərqdir.TMFŞ sistemlər mülki aviasiyada radio hündürlük ölçönlərdədistifadəsolunur. Bu sistemlərin minimum təsir məsafəsi yoxdur. Digər tərəfdən isə uzun məsafələr üçün FŞ radarlardan istifadə oluna bilməz çünki impuls sistemindəki pik güc fasiləsiz şüalanmalı radarlamada çox az olacaq. Radiohündürlükölçən təyyarənin və kosmik aparatın altında yer səthinin üzərindəki hündürlüyü ölçür. Bu cür hündürlük ölçənlər barometrik hündürlük ölçənlərdən fərqli olaraq təyyarə ilə faktiki altdakı yer arasındakı məsafəni ölçür. İş prinsipi TMFŞ radarlamanın əsasında qurulub.

1924-cü ildə, Amerikan mühəndisi Lloyd Espenschied Radiohündürlükölçənini icad edib. Buna baxmayaraq, Bell Laboratoriyaları təyyarə istifadəsi üçün uyğunlaşdırılan formada Espenschiedin qurğusunu quraşdırana qədər müddəti 14 il çəkdi. 1938-ci ildə Bell Laboratoriyaları ilə kooperasiyada, Birləşmiş Hava Xəttləri avialaynerlərinin bəzilərinə landşaftı vaxtında qiymətləndirilməsi qurğusu kimi radar tipi qurğusuna uyğun gəldi.

Radar hündürlükölçənlərindən yaxınlaşma və enmək üçün kommersiya təyyarəsində xüsusilə aşağı görünüş şərtlərində (vəziyyətlərində) (see instrument flight rules - uçuş qaydaları alətinə baxın) və həmçinin avtomatik yerə enmələrdə (avtomatik enmə), işartı manevrinə (flare maneuver) başladıqda avtopilota imkan verərək tez-tez istifadə edilir. Radar Hündürlükölçənləri Uçuş Kompüterinin hissəsi olan avtodartqıya məlumatı verir.

Mülki aviasiyada tətbiq edilən Radiohündürlükölçənlərinin işi ümumiyyətlə yalnız yer səviyyəsindən 2500 fut (760 m) hündürlüyə qədər hesablanır (AGL- above ground level). Hava radarı tezliyi daha uzun diapazonda yer səviyyəsindən 60.000 fut (18 000 m) hündürlüyü ölçə bilər (AGL). Bu gün, demək olar ki bütün avialaynerlər ən azı bir və adətən bir neçə radar hündürlükölçəni ilə təchiz edilir, beləki onlar avtomatik yerə enmədə (başqa metodlarla hündürlüyü müəyyən etmək misal üçün GPS kimi qüvvədə olan qanun çərçivəsində icazə verilmir) vacibdir. Hətta 1960-cı illərdən daha köhnə avialaynerlər Concorde kimi və Britaniya Təyyarə Korporasiyası BAC 1-11 elə təchiz edildi və bu gün hətta alt 50 yer (oturacaq) sinfində daha kiçik avialaynerlər onlarla təchiz edilir (ATR 42 və BAe Jetstream kimi seriyaları da). Radiohündürlükölçənlər yerə yaxınlaşmanın xəbərdarlıq sisteminin (GPWS-ground proximity warning systems) əsasını (əsas hissəsini) təşkil edir , pilota əgər təyyarə həddindən artıq alçaqdan uçursa və ya həddindən artıq tez düşürsə (enirsə) xəbərdarlıq edir. Buna baxmayaraq, radar hündürlükölçənləri təyyarənin önünü, landşaftı bilavasitə görə bilmir, bilavasitə ondan aşağı; çünki funksional olaraq həm məkan relyefi və mövqe məlumatı həm də önü görmə relyef radarı (hansı ki, radiohündürlükölçənə oxşar texnologiyadan istifadə edilir) tələb edir.

Radiohündürlükölçən antenaları təxminən 80° eni olan istiqamət diaqramına malikdir, yana əyilmə bucaqları təxminən 40°-ə qədərdir, Radiohündürlükölçəni təyyarədən yerə qədər diapazonu, məsafəni aşkar edir, xüsusilə yaxınlıqda böyük əksetdirən obyekt varsa. Məsafə hər bir tam dövrdə birinci siqnalın geri qayıtmasına əsaslanaraq hesablanır. Ancaq təxminən 40° tanqaj və ya kren bucağı xaricində meyl, sürüşmə məsafəsini aşkar etmir . Bu isə təyyarənin aerodroma yaxınlaşmasında və ya yerə enməsi üçün problem deyildir və normal olaraq 20°-i üstələmir.

Qeyd etmək maraqlıdır ki, qurğu ilə müəyyən edilən hündürlük ola bilər ki, pilotun standart hündürlükölçəndən istifadə etdiyi hündürlüyə uyğun gəlməsin. Çünki aviasiyada hündürlük bir neçə hündürlüyün ətrafında cəmləşdirilir.

Radar hündürlükölçənləri həmçinin suüstü hündürlüyün ölçülməsində etibarlı və dəqiq metod olub, uzun dəniz kursu ilə uçduqda hündürlüyü təmin edir. Bunlar neft platformalarında işlədikdə istifadəsi kritik sayılır. Radar hündürlükölçənlərindən həmçinin hərbi təyyarələrində yer (quru sahəsi) və dəniz üzərindən tamamilə alçaqdan uçduqda, zenit silahlarını və ya yer-hava raketləri ilə hədəfə alma və radar aşkaretmədə istifadə edilir. Radar hündür-lükölçəni texnologiyasının əlaqəli istifadəsi radar izləmə landşaftıdır, hansı ki, çox aşağı hündürlükdə uçmaqla qırıcı bombardmançılara imkan verir. Onların istifadələrinin, Kral Avstraliya Hava Qüvvələrinin (Royal Australian Air Force) F 111 və ABŞ Hava Qüvvələrini göstərmək olar, nümunəsi kimi : onların avtopilotlarına rəqəmli kompüter vasitəsilə birləşdirilən (qoşulan) landşaft izləmə radar (TFR-terrain-following radar ) sistemi var. Burun radiolokasiya stansiyasının müqavimət sipərisinin aşağısına iki ayrı TFR antennasi var hansı ki, ikiqat (ikili) kanal TFR-i sisteminə hər fərdi informasiya təminatını təmin edir. Sistemin imtina halı üçün, F 111-lər ehtiyat radar hündürlükölçəni quraşdırılmış sistemə malikdir (və həmçinin təyyarənin avtopilotuna birləşdirilən (qoşulan)). Bu radar hündürlükölçəni, minimal hündürlük ilə proqramlaşdırılıb (məsələn, 15 metr) .

Əgər F111 istənilən səbəbdən nə vaxtsa bu hündürlükdən aşağı enərsə, yerlə toqquşmamaq və ya dənizə düşməmək üçün onun avtopilotu F 111-i 2G-ə qalxmaq üçün əmr edəcək. Hətta döyüşdə, qaçılmaz təhlükədə: yerlə və ya dəniz ilə toqquşma təyyarə ekipajının nəzərinə çatdırılır. Oxşar sistemlərdən indi Amerikanlar və Avstraliyalılar F/A-18 Super Hornet hərbi təyyarəsində istifadə edirlər.