Fəsil I. Maye və qazların hərəkətində səltlik şərti. Mayelərin fiziki, mexaniki xassələri və onların təzyiq və tempraturdan asılılığı

2.12. Mütləq, izafi və vakuum təzyiqləri.
Sükunətdə olan mayenin qapalı qabda istənilən nöqtəyə mütləq təzyiqi.

burada - qapalı qabın daxilində maye səviyyəsindəki təzyiqdir.
Mütləq təzyiqi maye sütununun hündürlüyü ilə də ifadə etmək olar. Maye dolu qapalı bir qab götürərək, mayenin daxilində M nöqtəsini qeyd edək və ona içində boşluq yaradan yuxarı ucu bağlı borucuq (1) birləşdirək (şəк.2.16). Onda M nöqtəösindəki P_M təzyiqinin təsiri altında maye borucuqda h_M hündqürlüyünə qalxacaqdır. M nöqtəsində mütləq təzyiqi hesablamaq üçün aşağıdakı ifadələri yazaq:

Şək.2.16

1. 
   qabdakı mayenin M nöqtəsində yaratdığı mütləq təzyiq
   
2. 
   

( 2.44 )

3. 
   (1) borucuqdakı mayenin M nöqtəsində yaratdığı mütləq təzyiq (0+ -dir, yəni
   

( 2 .45)

h_M - mütləq təzyiqə uyğun pyezometrrik hündürlük və ya mütləq pyezometrik basqıdır, yəni öz çəkisi ilə

verilmiş M nöqtəsində mütləq təzyiq yarada bilən maye sütununun hündürlüyüdür.


( 2.46)

Verilmiş nöqtədə mütləq təzyiqin atmosfer təzyiqindən artıq qiymətinə həmin nöqtədə izafı təzyiq və ya monometrik təzyiq deyilir.

M nöqtəsində izafi təzyiqi ölçmək üçün həmin səviyyədə, qaba N nöqtəsində yuxarı ucu açıq borucuq (2) – pyezometr birləşdirək. Borucuğun ucu açıq olduğundan mayenin səviyyəsi (1) borucuğundakı mayenin səviyyəsindən aşağı olmalıdır.

1. 
   qabdakı mayenin N nöqtəsində yaratdığı mütləq təzyiq
   
2. 
   

( 2.47 )

3. 
   (2) borucuğundakı mayenin N nöqtəsində yaratdığı mütləq təzyiq
   
4. 
   

( 2.48 )


– atmosfer təzyiqidir.
N nöqtəsində bir təzyiq olduğundan (2.47) və (2.48) ifadələrinin müqayisəsindən


( 2.49 )

Deməli, - izahı təzyiqdir. Bu təzyiqi P_i ilə işarə etsək.

P_i = P_N - (2.50 )

( 2.51 )


- izafi təzyiqə uyğun olan pyezometrik hündürlük adlanır.
Deməli, pyezometrik hündürlük mütləq təztiqlə atmosfer təzyiqinin fərqini xarakterizə edir.
1 və 2 borucuqlarındakı səviyyələrin fərqi P_a/ -dır. Əgər qabın ağzı açıq olsaydı, yəni P₀ = , onda h_i=h olardı.
İzafi təzyiqi təyin edərkən göstərdik ki, verilmiş nöqtədə mütləq təzyiq atmosfer təzyiqindən böyükdür.
İndi isə qəbul edək ki, verilmiş nöqtədə mütləq təzyiq atmosfer təzyiqindən kiçikdir. Onda (2.50) ifadəsinə görə izafi təzyiq və ya monometrik təzyiq (-) qiymət alır.
Mənfi manometrik təzyiqə, daha doğrusu mütləq təzyiqi atmosfer təzyiqinə qədər qaldırmaq üçün lazım olan təzyiqə Vakuum təzyiqi deyilir.
Tutaq ki, sərbəst səthində təzyiq P₀ olan qapalı qabda M nöqtəsindəki mütləq təzyiq atmosfer təzyiqindən kiçikdir, yəni P_m
a
M nöqtəsində qabdakı mayenin yaratdığı mütləq təzyiq



Pyezometrdəki mayenin yaratdığı mütləq təzyiq isə


( 2.52 )

h_v - vakummetrik hündürlük adlanır və bu hündürlük M nöqtəsində atmosfer təzyiqi ilə mütləq təzyiqin fərqini xarakterizə edir.

Bu təzyiqlər bərаbər оlduğundаn М nöqtəsində мütləq təzyiq (2.52) ifаdəsindən tаpılır.
( 2.53 )