Filologiya fakulteti

kinoteatr, fotokabine t kabi.  

7)  qo‘s hma   so‘z ning  ko mpone ntlari  o‘z  turg‘ un  ta rtibiga  e ga. 

Masala n,  otla rda  ula r,  odatda,  aniqlovc hi+a niqla nmis h  ta rtibida  

joylas hga n bo‘ ladi  (tish cho‘tk a, ko‘k no‘xat).  

8)  qo‘s hma  otlarning  bir  qis mi  konvers iya  hodisas i  bila n 

bog‘ la na di 

(konvers iya 

– 

bir 

leks ik-gra mma tik 

kate goriyada gi 

so‘zning  bos hqa  ka te goriya ga   ko‘ chis hi).  Masa la n,   s ifatning  otga  

o‘tis hi:  Bron  teshar  (bron  tes hadigan  o‘q);  muz  y orar  (muz ni  yorib 

o‘tadiga n  pa roxod),  bo‘r i  kalla  (qovunning  bir  turi:  bo‘ri  ka lla  qovun: 

bo‘rining  ka llas iga  o‘ xs ha ga n  qovun),  qizilurug‘  (bu  ha m  qovunnin g 

nomi,  qiz il  urug‘ li  qovun),  qo‘sh  quloq  (bir  xil  idis hning  nomi:  qo‘s h 

quloqli  idis h) kabi (konvers iya ba hs iga qara ng).  

Qo‘shma  so‘z ning  yuqorida,  asosa n,  bir  turini  (ke ng  ma’ noda 

«a niqlovc hi  +  a niqla nmis h»  s ha klida   hos il  bo‘ lga n  turini)  - 

aniqlovc hili  qo‘s hma  so‘z la rni  ko‘rib  o‘tdik.  Qo‘shma  so‘z  te r mini,  

bunda n  tas hqa ri,  juft  s o‘z larni  (ota-ona,  qovun-tarvuz  kabi),  qis qartma  

so‘zla rni  MTP  –  mashina  traktor  parki  (oldingi  MTS-mas hina -traktor 

sta ns iyas i),  BMT  -  Birlas hga n  M illa tlar  Tas hkiloti  kabi),  s huningde k,  

reduplika tsiya,  so‘z  takrori  yo‘ li  bilan  hos il  qilinga n  so‘z la rni  (ququ: 

qus h  ka bi)  ha m  o‘z  ic higa  oladi.   J uft  so‘z la r  va  reduplikats iya  yo‘ li 

bila n  yasa lga n  s o‘z lar  qo‘shma  s o‘zning  bos hqa  turlarida n  a nc ha  

keskin  farqla na di.  

So‘z  birik ma la rining  va  qo‘s hma  so‘zla rning  qis qaris hida n  ha m 

ya ngi  s o‘z  hos il  bo‘ lis hi  mumk in  (mashina  traktor  pa rki  -  M TP  ka bi).  

---

 

39

Bunda y  so‘z la rning  (abbre viatura larning  -  qisqa rt ma  so‘z la rning)  

yasa lis h  yo‘ li  abbre viats iyadir.  Bunda y  yo‘ l  bila n  so‘z  yasas h  o‘zbe k 

tilining  ittifoq  da vrida  eris hga n  yutuqla rida ndir.  R us  tilida n  olinga n 

bu  so‘z  yasas h  yo‘ li  ixc ha mlik  bilan  xara kte rla nadi:  u  te ja mkorlik 

ta moyiliga  juda   mos   ke ladi.  Uning  nomi  rus  tilida n  ka lka las h  yo‘ li 

bila n  yasa lga n:  s lojnosokras he nnie   slova  –qisqa rt ma  qo‘shma  so‘z : 

qisqa rtirilga n  qo‘s hma   so‘z.  Bular  qo‘s hma  so‘z ning  qisqa rtib 

biriktiris h  yo‘ li  bila n  ya ratilga n  bir  ko‘rinis hi  bo‘ lib,   bir  s o‘z  kabi 

qo‘ lla nib,  o‘z i  ma xs us  a ffiks lar  ha m  oladi  (ray finbo‘lim  kabi),  so‘z  

yasas hning  bu  turi  ot  turkumiga  xosdir.  Lekin  hoz irda  us bu  us ul  s o‘z  

yasa lis h  us uli  e mas  de ga n  mulohaz a la r  ha m  ma vjudki,  ular  ya ngi  so‘z  

yasa ma ydi,  faqa t  birik ma li  s o‘z larning  qisqa rga n  s ha kli  s ifatida  e’tirof 

etilmoqda. 

Rus  tilida n  olinga n  so‘z lar  ic hida  abbre viatura la r  ha m  bor,  bula r 

ha m  o‘zbek  tilini  boyitib  ke lmoqda.  O‘zbek  tilida  rusc ha  -  ba yna lmila l 

so‘zla r  qatla mining  o‘sa  boris hi,  le ks ika ni  rivojla ntiris h  bila n  birga,  

xa lqlarni  va  tillarii  yaqinlas htirib,  qis qartma  so‘z la rning  to‘ la  

sha klining  ha m  o‘z las hib,  natijada,   bunda y  lekse ma la rning  qo‘s hma  

so‘z  sifa tida  o‘qilis higa  yo‘ l  oc hadi.  Masala n,  bugungi  o‘zbe k  tilida  

telekamera  (te le viz ion  ka me ra;  ya na   teleoc herk,  telestudiy a,  tele film),