Filologiya fakulteti



Yüklə 0,74 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə27/34
tarix02.01.2022
ölçüsü0,74 Mb.
#41562
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   34
 

 

 

 


 

55

2.2. Qo‘s hma  otlar va  ular ning imlos i 

 

Qo‘shma  ot  qis mlari oras ida quyida gi s intaktik  munosaba tla rning 



yo‘qolis hi  na tijas ida  hos il bo‘ladi: 

1.  Aniqlovc hi+a niqla nmis h:  bila guz uk,  ac hc hiqtos h,  os hqozon,  

tos hko‘ mir, bedapoya, so‘z bos hi,  Be sha riq, Ka ttaqo‘rg‘on.  

2. Ega+kes im:  Soyke ldi, Qoryog‘ di.  

3.  To‘ ldiruvc hi+kes im:  dunyoqara sh,  kungaboqa r,  muz yora r, 

otboqar,  is h tas hlas h.  

4. Hol+kes im: bes h ota r,  iskabtopa r, bos voldi.  

5. Kes im+ unda lma :  yoriltos h, oc hildasturxon.  

O‘zbek  tilida  rus,  tojik  va  bos hqa  tillarda n  o‘z las hga n  parovoz,  

aeroport,  dus ha nba,  c hors ha nba,  obdasta  ka bi  otla r  ke lib  c hiqis higa  

ko‘ra  qo‘s hma  ot  bo‘ lsa-da,  o‘z bek  tilida  qo‘s hma  ot  eka nlig i 

anglas hilma ga nligi tufa yli sodda ot deb qara ladi.  

Qo‘shma ot  quyida gi  tur qoliplar asosida  yasa ladi:   

Ot+ot: 


jo‘raboshi, 

zaharxanda,  

ishtonbog‘, 

karv onsaroy,  

karvonboshi, 

kinodramaturgiy a, 

kinole nta, 

ko‘zmunchoq,  

lolaqizg‘aldoq,  makkajo‘x ori,  namozshomgul,  oshqozon,  otquloq,  

oshqov oq, 

piy ozdog‘, 

soc hpopuk,  

toshbo‘ron, 

tilxat, 

tomorqa,  

toshbaqa,  tog‘olc ha,  tuy aqus h,  tuyatov on,  xontax ta,  xo‘rozqand,  

shakarqamish, 

s hamc hiroq,  

shaftoliqoqi,  

yurtboshi, 

qo‘ziqorin,  

qo‘y pechak,  ajdargul,  ayiqtov on,  atirgul,  arpabodiyon,  baqater ak,  

belbog‘,  bilaguz uk,  bo‘yinbog‘,  gugurtc ho‘p,  gulbarg,  gulbahor,  

gultojixo‘r oz, 

gulbog‘, 

guldasta, 

gulqaychi, 

gulg‘uncha,  

gulhamis habahor,  yer  yong‘oq,  joy namoz,  ,  qo‘larra,  qo‘ltiqtayoq,  

temiryo‘l.  

Sifat+ot: 



ko‘ksulton, 

kaltakesak,  

Sho‘rk o‘l, 

ko‘rsic hqon, 

ko‘rshapalak, oqsoqol, xomtok, qoradori, boychechak.  


 

56

Ot+ fe’ l:  soc ho‘s ar,  echkie mar,  ko‘zboylog‘ich,  kallakes ar, 



husnbuzar, beshikterv atar, dunyoqar ash, mushtke tdi, o‘rinbosar.  

Son+ ot:  ye ttisuv,  beshbarmoq,  beshqarsak,  Oltiariq,  uchburchak,  



mingoyoq, qirqog‘ay ni.  

Son+ fe’ l: bes hotar

Ot+s ifat: us tabuzarmon, gulbeor, oshko‘k.  

Fe’ l+ fe’ l:  iskabtopar, ishlabchiqaris h. 

Fe’ l + ot: sav acho‘p.  

Birikma   xus us iyatiga  e ga  bo‘ lga n  Mark aziy  Os iyo,  Janubiy  



Amerik a,  O‘zbek iston  Respublikasi,   Fanlar  akade miyas i,  Birlashgan 

Millatlar  Tashk iloti  kabi  qo‘s hma  otla r  ha m  bor.  Uning  bir  qis mi 

qisqa rga n  holda  ha m qo‘ lla na di.  

Yuqorida  qa yd  etilga n  da rs likning  86-87-da rs la ri  qo‘s hma  ot 

mas a las iga  qa ratilga n.  Unda  ja mi  2ta  tops hiriq,  7ta  mas hq  va  6ta  

savol-tops hiriq  o‘quvc hilar  hukmiga  ha vola  qilinga n.   Qo‘s hma  otla r 

yasa lis hi  va  imlos i  a nc ha  murakkab  bo‘ lib  o‘quvc hida n  o‘tkir  ze hn,  

mua llimda n  esa  ma hora t  va  tajriba   tala b  qilinadi.  Bu  is hni  a ma lga  

os hiris h  uc hun  “ Imlo  qoida lari” ning  quyida gi  ba ndla riga  diqqa t 

qaratis h ta lab qilina di.  

38.  Xona,  noma,  poya,  bop,  xush,  ham,  baxsh,  kam,  umum,  rang, 



mijoz,  surat,  talab  kabi  s o‘z lar  yorda mida  yasa lga n  qo‘s hma  ot  va  

qo‘shma  s ifatlar  qo‘s hib  yoz iladi:  qabulxona,  tak lifnoma,  bedapoy a,  



ommabop, 

xushx abar, 

hamsuhbat, 

orombaxsh, 

kamquvvat,  

bug‘doyrang, umumxalq, sovuqmijoz, devsifat, suv talab kabi.  

39.  -  (a)r  (inkor  s hakli  - mas)  qo‘ shimc has i  bila n  tuga ydiga n 

qo‘shma  ot  va  qo‘s hma  sifatlar  qo‘shib  yoz iladi:  o‘rinbosar,  otboqar,  

cho‘lquv ar, ishyoqmas,  qushqo‘nmas kabi.  

40.  Ta kror  taqlid  so‘z larga  qo‘ shimc ha la r  qo‘s his h  bila n  

yasa lga n  ot  va  fe’ lla r  qo‘shib  yoz ila di:    pirpirak  (pir -pir +ak ),  



 

57

bizbizak  (biz-biz +ak ),  hay hayla    (hay-hay -la),  gijgijla  (gij-gij+la) 

kabi.   

41.  Narsa ni  (pre dme tni)  bos hqa   biror  na rsa ga  nisba tlas h 

(qiyos las h),    o‘ xs ha tis h  yo‘ li  bila n,  bidiruvc hi  qo‘s hma  ot  va  qo‘s hma  

sifatlar  qo‘s hib  yoz ila di:  bir  na rs aga   nis batlas h  yo‘ li  bila n  hos il 

qilinga n  qo‘s hma  so‘z la r:  kar naygul,  qo‘ziqorin,  otquloq,  oybolta,  

devqomat, sheryurak, bodomqovoq, qirg‘iyko‘z kabi.  

42.  Na rsa ni  uning  ra ngi,   mazas i,   o‘zida gi  biror  narsas i  va  s hu 

kabi  be lgilari  asos ida  bildiruvc hi  qo‘shma  otla r  qo‘s hib  yoz ila di: 

olaqarg‘a, qizilishton, achc hiqtosh,  mingoyoq ka bi.   

43.  Narsa ning  biror  ma qsad,  is h  uc hun  mo‘ lja lla nga nligin i 

bildiruvc hi 

qo‘s hma 

otla r: 

kir sovun, 

qiymatax ta, 

tok qaychi,  

oshrayhon, molqo‘r a, nosqov oq, ko‘zoynak ka bi.  

44.  Narsa ni  joyga  nisbata n  beris h  asosida  bildiruvc hi  qo‘s hma  

otla r  qo‘shib  yoz iladi:  tog‘olcha,  cho‘lyalpiz,  suv ilon,  qas hqargul 

kabi.  


45.  Maros im,  a fsona  ka bilarni  bildiruvc hi  qo‘shma  otlar  qo‘s hib 

yoz iladi:  kiryuv di,  kelintushdi,  qory og‘di,  Urto‘qmoq,  Ochildas turxon 

kabi.  

46.  Qaratuvc hili  birik ma ning  bir  so‘zga  a yla nis hi  bila n  yuza ga   

ke ladiga n  qo‘s hma  otla r  qo‘s hib  yoz ila di:  mingboshi,  so‘zboshi,   

olmaqoqi kabi.  

47.  Ikkinc hi  qis mi  turdos h  ot  bila n  yoki  obod  so‘z i  bila n 

ifoda la nga n  joy  no mla ri  qo‘shib  yoz ila di:  Yangiyo‘l,  To‘r tko‘l,  

Mirzac ho‘l,  Sirdaryo,  Kosonsoy,  Yangiobod,  Xalqobod  kabi.  Lek in 

ikkinc hi  qismi  atoqli  ot  bo‘lgan  joy  nomlari  ajratib  y oziladi:  O‘rta 

Osiyo, Ko‘hna Ur ganc h, O‘rta Chirc hiq kabi.  

48.  R us  tilida n  a yna n  o‘z las htirilga n  yoki  s o‘z ma-s o‘z  tarjima 

qilis h  yo‘ li  bila n  hos il  qilinga n  qo‘shma  so‘z lar  qo‘s hib  yoz iladi: 



 

58

kinoteatr,  radiostansiya,  fotoappar at,  elektrotexnik a,  teleko‘rsatuv,  



yarimav tomat kabi.  

Shunda n  so‘ ng  da rs likda gi  mas hq  va  tops hiriqla rga  qo‘s himc ha  

tarzda  quyida gic ha  misollarda n  foydala nis h za rar  qilma ydi.  


Yüklə 0,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin